Kültür ve Medeniyet - Seçmeli Ders

# 1. ÜNİTE: KÜLTÜR ve MEDENİYET ## 1. KONU: KÜLTÜRÜMÜZÜ TANIYALIM - Kültür kelimesi Latince ekmek, ekilebilir hale getirmek anlamına gelen ‘'Colere" kelimesinden türemiştir. - Daha sonra ziraat anlamına gelen “Cultura” ve “Cultus” şeklinde ifade edilmiştir. - Kültür, insanlar tarafından oluşturu...

# 1. ÜNİTE: KÜLTÜR ve MEDENİYET ## 1. KONU: KÜLTÜRÜMÜZÜ TANIYALIM - Kültür kelimesi Latince ekmek, ekilebilir hale getirmek anlamına gelen ‘'Colere" kelimesinden türemiştir. - Daha sonra ziraat anlamına gelen “Cultura” ve “Cultus” şeklinde ifade edilmiştir. - Kültür, insanlar tarafından oluşturulan olan unsurları ifade etmektedir. - Kültür kelimesi Avrupa'da 18. yüzyılda kullanılmaya başlamıştır. - Kültür kelimesi bugün ki şekliyle (Culture) 20. yüzyılda kullanılmaya başlamıştır. - Kültür kelimesi “hars ve ekin" kelimeleriyle de ifade edilmektedir. - **Kültür:** Bir toplumu diğer toplumlardan ayıran, geçmişten beri değişerek devam eden, kendine özgü, sanatı, inançları, örf ve adetleri, anlayış ve davranışlarıyla toplumun kimliğini oluşturan yaşayış ve düşünce tarzıdır. - Kültürü oluşturan unsurlar ikiye ayrılmaktadır. | Maddi Unsurlar | Manevi Unsurlar | |---|---| | Sanat | Dil | | Yemekler | Tarih | | Müzik aletleri | Din | | Kılık kıyafetler | Bayramlar | | Mimari eserler | Gelenek ve Görenekler | ### Türk Kültürü - Türk milletinin kendine özgü bir kültürü vardır. - Türk kültürü, Türk milletinin hayat tarzını ve değerlerini ifade etmektedir. - Türkistan'dan (Orta Asya) Anadolu'ya kadar birçok kültür ile etkileşerek zenginleşmiştir. - Kültürümüzü oluşturan unsurlar konusunda bilinçli olmak kültürel değerlerimizin korunması ve sürdürülmesi için çok önemlidir. ## 2. KONU: KÜLTÜREL UNSURLAR ARASINDAKİ İLİŞKİLER - Kültür; toplumdaki dil, din, duygu, düşünce, inanç, sanat, yaşayış, örfler-adetler, gelenekler-görenekler ögelerinin tümüdür. ### Kültürün Unsurlarının Özellikleri - Kültürün unsurları; - Birbiriyle ilişkilidir. - Etkileşim içindedir. - Her kültürde kendine özgüdür. - Birbiriyle tutarlıdır. - Bütünlük içerisindedir. - Kültür tarihsel bir kalıttır. - Birey kültürü aileden ve toplumdan öğrenir. - Kültürün aktarımı aile tarafından yapılır. - Örneğin, aile büyüklerimizin anlatımları. - Kültürün korunması için kültürümüzü bilmek, öğrenmek, yaşamak ve aktarmak gerekmektedir. - Kültür; dil, din, sanat, tarih, gelenekler-görenekler gibi unsurlarla gelecek kuşaklara aktarılır. - Kültürün unsurları toplumun her alanını etkiler, toplumun değişen ihtiyaçlara ve koşullara uyumunu sağlar. ## 3. KONU: KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASI ve AKTARILMASI ### Kültürel Miras - Kimliğimiz, kültürümüz ve tarihimiz ile ilgili somut ve soyut değerlerin tümüdür. - Toplumdaki gelişmeler kültürü olumlu veya olumsuz etkileyebilmektedir. ### Kültürel Mirasımıza Sahip Çıkma - Kültürel mirası korumak ve gelecek nesillere aktarmak milli birlik ve beraberlik ile aidiyet duygularını artırır. ### Kültürel Mirasın Aktarılması - Kültürel miras; kültürel etkinlikler, müze ile arşivler, eğitim, restorasyon ve koruma yasaları gibi yöntemlerle gelecek kuşaklara aktarılır. ### Atatürk ve Kültür - Atatürk'e göre Türkiye Cumhuriyeti'nin temeli kültürdür. - Atatürk, milli kültürün korunması ve geliştirilmesine önem verip, birçok çalışma yapmıştır. - Örneğin; Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumu, Arkeoloji Müzeleri, Resim ve Heykel Müzeleri, Topkapı Sarayı Müzesi, Etnografya Müzesi. Resim-Müzik-Mimari gibi alanlarda okullar. ## 4. KONU: MEDENİYETİ OLUŞTURAN UNSURLAR - Medeniyet; Arapça'da şehir, Antik Yunanca'da şehir devleti, Latince'de şehirli, Türkçe'de yasalara ve kurallara uyarak şehirde yaşayan halk anlamındadır. - Medeniyet; şehir hayatında sosyal, siyasal, entelektüel, kurumsal, teknik, ekonomik alanlardaki birikim, düzey ve fırsatlardır. - İslam filozofu Farabi'ye göre; - Medine, medeni, medeniyye kavramları ilişkilidir. - İnsanlar dayanışma, yardımlaşma ve iş bölümü ile bir hayat oluşturmuştur. - İnsanlar zamanla önce en küçük toplumsal yapı olan medineyi (şehirleri) oluşturmuşlardır. - Sonra şehirlerde yaşayan insanlar zamanla medeniyet unsurlarını oluşturmuşlardır. - Ziya Gökalp ve Prof. Dr. Sadık Kemal Tural medeniyet ve kültür kavramı ile ilgili çalışmalar yapmıştır. - Ziya Gökalp medeniyet ve kültür kavramlarını birbirinden ayırarak medeniyet ile ilgili ilk ciddi araştırmayı yapan kişilerdendir. ### Medeniyetin Oluşumunda Rol Oynayan Unsurlar - Eğitim, bilim, din, hukuk, sanat, teknoloji, sanayi ve ticaret. ## 5. KONU: KÜLTÜRLERİN BULUŞMASI: MEDENİYET - Kültür ve medeniyet ilişki ve etkileşim halindedir, varlığını ve sürekliliğini birbirine bağlı olarak sürdürür. - Kültür geliştikçe medeniyet de ilerler. Medeniyet alanındaki gelişmeler de kültürel unsurların zamanla şekillenmesine ve değişmesine yol açar. - Kültür ve medeniyet kavramları birlikte incelenmelidir ve aralarındaki farklılıklar ortaya konmalıdır. | Numarası | Açıklama | |---|---| | 1 | Kültür; bir millete özgüdür, medeniyet ise milletlerarası ve evrenseldir. | | 2 | Kültürün gelişmesi için medeniyete ihtiyaç yokken medeniyetin gelişmesi için kültür ve kültürlere ihtiyaç vardır. | | 3 | Kültür somut ve soyut unsurları içinde barındırır, medeniyet daha çok somut unsurları içerir. | | 4 | Kültür toplumsal duygu, düşünce ve anlayışla oluşurken medeniyet usul (yöntem) ve akılla oluşur. | | 5 | Kültür dinî, ahlaki ve estetik (güzel) duyguların; medeniyet ise ekonomik, dinî, ahlaki ve bilimsel fikirlerin bütünüdür. | | 6 | Kültür toplumu öne çıkarırken medeniyet bireyi öne çıkarmaktadır. | | 7 | Kültür yeri geldiğinde baskıcı olabilir, medeniyet ise birçok kültürel değeri kapsadığı için daha esnektir. | | 8 | Kültür bir millete özgü ve ayırıcıdır, medeniyet ise evrensel değerler üzerinden oluştuğu için birleştirici bir özelliğe sahiptir. | | 9 | Kültürde batıl inançlar, aklın almadığı olgular yer bulabilir. Medeniyet aklı merkeze koyar, bu tür olgulara yer vermez. | | 10 | Kültürel unsurlar yaşanarak toplumsal kalıtımla aktarılır. Medeniyet unsurları eğitim yoluyla öğrenilir. | # 2. ÜNİTE: GÖNÜL ERLERİ: ERDEM YOLCULARI ## 1. KONU: TÜRK ŞİİRİNİN ÖNCÜSÜ YUNUS EMRE - Tasavvuf ve halk şairidir. - 1238 yılında Eskişehir'in Sivrihisar ilçesine bağlı Sarıköy'de doğduğu tahmin edilmektedir. - Anadolu'da Türkçe şiirin öncüsü sayılmaktadır. - Şiirlerinde ilahi aşk, tasavvuf, ahlak gibi konuları işlemiştir. - Risaletü'n-Nushiyye (Nasihatler Kitabı) adlı kitabı önemli eserlerindendir. - Bu kitabı dervişleri eğitmek amacıyla hazırlamıştır. Kitabında erdemli kişiye veya kamil insana giden yolun nitelikleri üzerinde durmuştur. - Medrese eğitimi görmüştür. - Arapça'yı ve Farsça'yı öğrenmiş, İran ve Yunan mitolojisiyle ilgilenmiş, tasavvuf tarihini incelemiştir. - Tabduk Emre'nin (derviş) öğrencisi ve damadıdır. - Tapduk Emre'nin düşüncelerini halka anlatmak amacıyla Anadolu'da uzun süre seyahat etmiştir. - Şiirleri, kendinden sonra yaşamış şairlerin şiirleriyle karışmıştır. - Üslup ve dil bakımından incelenen bu şiirlerden 357'sinin Yunus Emre'ye ait olduğu konusunda görüş birliğine varılmıştır. - Yunus Emre'nin şiirlerindeki bazı mısralar onun Mevlana Celaleddin Rumi'den etkilendiğini göstermektedir. - Türk edebiyatı ve tasavvuf felsefesine büyük katkıları olmuştur. - Binlerce yıl öncesinden sevgi ve kardeşlik ile ilgili verdiği evrensel mesajlar vermiştir. - Bu nedenle UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu) 1991 yılını “Yunus Emre ve Sevgi Yılı” olarak ilan etmiştir. - 2021 yılı Yunus Emre'nin vefatının 700. yıl dönümü olması sebebiyle UNESCO tarafından anma ve kutlama yıl dönümleri arasına alınmıştır. - 1320 yılında vefat ettiği düşünülmektedir. ## 2. KONU: ANADOLU'DAN DOĞAN GÜNEŞ HACI BAYRAM VELİ - Tasavvuf ile ilgilenmiştir. Türk mutasavvıfıdır. - 1352 yılında Ankara'nın Solfasol köyünde doğmuştur. - Asıl adı Numan'dır. Hocası Somuncu Baba, Hacı Bayram lakabını vermiştir. - Medresede tefsir, fıkıh, hadis matematik, astronomi ve edebiyat gibi birçok alanda iyi bir eğitim almıştır. - Tasavvufla ilgilenmeden önce müderrislik (öğretmenlik) yapmıştır. İlk müderrisliğini Kara Medresesi'nde yapmıştır. - Bayramiyye tarikatının kurucusudur. - Akşemseddin ve Eşrefoğlu Rumi gibi kişileri yetiştirmiştir. - 1430 yılında vefat etmiştir, kendi inşa ettirdiği Hacı Bayram Camisi'ne defnedilmiştir. ### Hacı Bayram Veli'nin Öğretileri - Kendini bilme, gönül, tevhit, çalışkanlık, yardımlaşma, tevazu, diğerkamlık (özgecilik). ## 3. KONU: İSTANBUL'UN MANEVİ FATİHİ AKŞEMSEDDİN - Osmanlı Devleti'nin önemli din alimlerindendir. - 1390 yılında Şam'da doğmuştur. - Asıl adı Şeyh Muhammed Şemseddin Bin Hamza'dır. - İyi bir medrese eğitimi alarak bilim, sanat, din, tıp ve matematik alanında kendini geliştirmiştir. - Tasavvuf alanında kendini yetiştirmek için Şam, Bağdat, Halep gibi şehirlerde eğitim almıştır. - Hacı Bayram Veli'nin öğrencisidir, tasavvufu ondan öğrenmiştir. - Fatih Sultan Mehmed'in hocasıdır. - İstanbul'un Fethi'nde Fatih Sultan Mehmed'e büyük bir destek vermiştir, İstanbul'un manevi fatihi olarak da adlandırılmıştır. - 1459 yılında Göynük'te vefat etmiştir. ## 4. KONU: HALK ŞAİRİ KARACAOĞLAN - 1606 yılında Adana'nın Feke ilçesinin Gökçe köyünde doğduğu tahmin edilmektedir. - Babasının adı Kara İlyas'tır, Türk boylarından Salur boyunun Varsak aşiretindendir. - Bazı kaynaklarda adının Simayil (İsmail) olarak geçmektedir, şiirlerinde Halil ve Hasan adı geçmektedir. - Rumeli, Mısır, Trablus gibi yerlere ve Anadolu'nun birçok yerine gitmiştir. - Hayatının çoğunu Çukurova, Kahramanmaraş ve Gaziantep yörelerinde geçirmiştir. - Şiirlerinde; - Yaşadığı, gezip gördüğü yerlerin doğasını anlatmıştır. - Gurbet, sıla özlemi, ayrılık, aşk konularından bahsetmiştir. - Sade, anlaşılır bir dil kullanmıştır. - 1679 veya 1689 yılında Kahramanmaraş'taki Cezel Yaylası'nda vefat ettiği tahmin edilmektedir. ## 5. KONU: HALK OZANI AŞIK VEYSEL ŞATIROĞLU - 1894 yılında Sivas'ın Şarkışla ilçesine bağlı Sivrialan köyünde dünyaya gelmiştir. - Küçük yaşlarda çiçek hastalığından dolayı görme yetisini kaybetmiştir. - Eğitim hayatını olumsuz etkilenmiştir ve okula gidememiştir. - Babasının desteğiyle saz çalıp şiir söylemeye başlamıştır. - Saz ustası olan Molla Hüseyin ve Camşıhlı Ali'den dersler almıştır. - Sivas Milli Eğitim Müdürü Ahmet Kutsi Tecer (şair ve yazar) 1931 yılında düzenlendiği “Sivas Halk Şairleri Bayramı” etkinliğine Aşık Veyseli'de davet etmiştir. - Ahmet Kutsi Tecer tarafından “Halk Şairi” olduğunu gösteren bir belge almıştır ve halk tarafından tanınmaya başlamıştır. - 1944 yılında “Deyişler” isimli ilk şiir kitabı yayımlanmıştır. - TRT radyolarında çeşitli programlara katılmıştır. - Arifiye Köy Enstitüsü'nde saz öğretmenliği yapmıştır. - Bir konserinden sonra rahatsızlanmış, 21 Mart 1973 tarihinde vefat etmiştir. # 3. ÜNİTE: AYDINLANMA YOLCULARI: BÜYÜK ZEKALARIN İZİNDEN ## 1. KONU: İLME ADANMIŞ BİR ÖMÜR KATİP ÇELEBİ - Hayatı boyunca yeni fikirler üretmiştir, yaşadığı toplumu anlamaya çalışmıştır. - Tarih, coğrafya ve bibliyografya alanlarında önemli eserler vermiştir. - 1609 yılında İstanbul'da doğmuştur. - Asıl adı Mustafa'dır, babası Abdullah Efendi'dir. - Türk-İslam dünyasında Hacı Halife, Batı'da (Avrupa'da) Hacı Kalfa adıyla tanınmıştır. - On dört yaşına kadar özel eğitim almıştır, dönemin ünlü bilginlerinden dersler alarak eğitimini tamamlamıştır. - 1623'te Anadolu Muhasebesi (hesap) Kalemiʼne (merkez, bölüm) girmiştir. - IV. Murad Dönemi'nde gerçekleştirilen Doğu (İran) seferlerine katip (yazıcı) olarak katılmıştır. - 1645 yılında çalıştığı muhasebe kaleminden ayrılmıştır. - Takvimü't-Tevarih adlı eseri hazırladığı için Şeyhülislam Abdürrahim Efendi'nin isteğiyle 1648'de kalemdeki görevine tekrar dönmüştür. - Katip Çelebi, 1657 yılında, genç yaşta İstanbul'da vefat etmiştir. - Kısa ömründe kültür ve medeniyetimize önemli katkılar sağlamıştır. - Keşfü'z-Zunun ve Cihannüma başta olmak üzere çok sayıda eser vermiştir.