PONO AT MOPE PDF

Enerhiya - pinanggagalingan ng lakas Pasutsot - makipot na pagitan ng dila at ng ngalangala o kaya Resonador - pumpalag na bagay ng mga babagtingangtinig lumalabas ang hangin Artikulador - patunugan...

Enerhiya - pinanggagalingan ng lakas Pasutsot - makipot na pagitan ng dila at ng ngalangala o kaya Resonador - pumpalag na bagay ng mga babagtingangtinig lumalabas ang hangin Artikulador - patunugan Pagilid - Dahil sa ang dulong dila ay nakadiit sa punog gilagid, Ponolohiya or Palatunugan sa mga gilid ng dila lumalabas ang hangin. - pag aaral ng wastong bigkas ng ponema - ito ay kumbinasyon ng tunog upang makabuo ng isang salita Pakatal- Dahil sa ang dulo ng nakaarkong dila ay pumapalag, ang hanginsa loob ng bibig ay paiba-iba ng direksyon at Ang ponolohiya ay nang galing sa salitang griyego ito ay nahaharang. PONO - tunog or tinig Malapatinig- galwang labi o dila ay mula sa isang LOGIA - teorya or siyentipiko pusisyompatungo sa ibang pusisyon: Ponema - nakakapagbago sa kahulugan ng isang salita Ponemang Patinig - Binibigkas sa ating dila na binubuo ng harap, sentral at likod na bahagi. Nang galing sa ingles na Phoneme Ponemang patinig - a e i o u Phone- tunog Diptongo - ponemang patinig + malapatinig Eme - makabuluhan Diptongo - ay ey iy oy uy Ponemang Segmental - tunog na may katumbas na titik o letra Klaster o Kambal Katinig - binubuo ng dalawang katinig Dalawang Uri ng Ponemang Segmental Halimbawa - krema, nar, eskwela Ponemang Artikulasyon - saang bahagi ng bibig upang makalusot ang hangin Pares Minimal - magkaiba ng kahulugan ngunit magkatulad sa bigkas maliban sa isang ponema sa magkatulad na posisyon Panlabi- binibigkas sa pamamagitan ng pagdikit ng ibabang labi sa itaas na labi. Halimbawa- tila - tela Panglabi - dumidit sa loob ng mga Ponemang Suprasegmental - pag aaral ng makabuluhang yunit ngiping itaas ang dulo ng dila ng tunog - sinasagisag ito ng notasyong fonemik upang mabanggit ang Panlabi- Pangngipin - dumidiit ang ibabang labi paraan ng pagbigkas. sa mga itaas na ngipin Tatlong uri ng Suprasegmental Diin - pagbibigay ng pansin sa pagbigkas ng isang salita Panggilagid- ang ibabaw ng dulong Halimbawa. BU hay at Bu HAY dila ay lumalapit odumidit sa punong gilagid Intonasyon - pagtaas at pagbaba ng tinig na maaaring maghudyat sa kahulugan ng isang pahayag o salita Palatal-lumalapit o dumidit samatigas na bahagi ng ngalangala ang ibabawng punong dila Hinto/Antala - ang saglit na pagtigil kung nagsasalita Ang / ay kuwit at ang // ay tuldok Velar - dumidit sa velum omalambot na bahagi Halimbawa. Hindi/ si juan ang ma sala// ng ngalangala angibabaw ng punongdila Hindi si juan/ ang may sala// Panlalamunan - ang likurang bahagi Morpolohiya -sangay ng linggwistika na nag-aaral ng ng dila ay dumidit sa lalamunan morpema - ang pinakamaliit na yunit ng tunog na may kahulugan Glottal - hinaharang ang hangin upang makabuo ng imoit na tinig (?) Anyo ng Morpema Morpemang Ponema - tumutukoy sa kasarian kapag ikinabit Paraan ng Artikulasyon - nag lalarawan kung paano na sa salitang ugat. (A) Kasariang pambabae at (o) panlalaki pinatutunog ang ponemang katinig sa ating bibig Morperang Salitang-ugat/ malayang morpema- uri ng Pasara- katinig na binibigkas ng pasarang walang morpema na walang panlapi at binubuo ng pangngalan, pang- tinig at may ting uri, pandiwa o panghalip. Pailong - binibigkas sa paraang dumadaan sa ilong ang tunog Kapag binibigkas  Reduplikasyon - pag-uulit o paggawa muli Morpemang Panlapi/ di-malayang ponema- idinurugtong sa ng isang bagay, pangyayari, o elemento sa eksaktong salitang-ugat na maaring makapagpabago ng kahulugan ng paraan o anyo. salita ngunit hindi ito nakakatayong mag-isa Halimbawa. Totoo+han- Totoohan+hin = Totohanin Halimbawa. (raw, daw, rin, po, ba , nga etc) Paningit - ba, na, kasi, ho, naman, lamang/lang, sana, Uri ng Morpema kaya, nga, man, tuloy, daw/raw, pa, muna, Morpemang pang nilalaman/ Leksikal - may tiyak na yata, din/rin, pala kahulugan at nagsisilbing mahalagang salita sa loob ng pangungusap. Daw at Din - ginagamit kapag ang sinusundang salita ay nagtatapos sa katinig Pangalan - - tumutukoy sa tao, bagay, hayop, pangyayari at Halimbawa. Malaki naman daw iba pa Pang uri - paglalarawan sa tao, bagay, hayop o pangyayari Raw at rin - ginagamit kapag ang sinunsundang salita ay upang maging mas malinawang pangngalan. nagtatapos sa patinig. Pandiwa - nagsasaad ng kilos o galaw. Halimbawa. Maswerte na rin Pang-abay- paglalarawan din ito partikular sa pandiwa, pang uri at kapwa pang abay Morpemang Pangkayarian - nakapagpapalinaw ng kahulugan ng buong pangungusap Pang angkop - ginagamit upang pag ugnayin ang mga salita ( na, ng, -ng) Pananda - Nagpapakilala ito at nagsisilbing tanda ng gamit sa isang salita sa loob ng pangungusap (si, sina, ay, ang, ang mga etc) Pang ukol - pwedeng magamit sa pagturo ng lugar (sa, ukol sa etc) Pangatnig - nag papakita ng pag papalinaw (ngunit, datapwar etc) Morpoponemiko - pagbabago sa mga ponema na nagaganap kapag ang isang salita ay binubuo o nilalapian. Asimilasyon - pagbabagong nagaganap kapag ang isang ponema ay nagbabago upang maging mas katulad ng kasunod na ponema. Asimilasyong Parsyal - Ang ponema ay nagiging katulad ng tunog ng kasunod na ponema. Asimilasyong Ganap - Ang orihinal na ponema ay nagiging eksaktong kapareho ng kasunod na ponema. Pagkaltas ng ponema- pagkawala ng isang ponema kapag ang isang salita ay nilalapian. Halimbawa. Takip + an = takipan > takpan Paglilipat diin - pagbabago ng diin ng isang salita kapag nilalapian ito Pagpapalit ng Ponema - pagbabago ng tunog o ponema ng isang salita Halimbawa. Kababaehan = kababaihan Metasis - pagpapalit ng posisyon ng dalawang tunog o ponema sa isang salita. Halimbawa. Tamin + an= taniman= tamnan