Ponolohiya: Enerhiya at Pagbubuo ng Tunog

Enerhiya at Tunog

• Enerhiya ay ang pinanggagalingan ng lakas.
• Pasutsot ay makipot na pagitan ng dila at ngalangala kung saan lumalabas ang hangin.
• Resonador ay mga pumpalag na bagay ng mga babagtingangtinig.

Ponolohiya at Artikulasyon

• Ponolohiya ay pag-aaral ng wastong bigkas ng mga ponema, kumbinasyon ng tunog upang makabuo ng salita.
• Nagmula ito sa salitang Griyego: "pono" (tunog) at "logia" (teorya).
• Ponemang Segmental ay tunog na may katumbas na titik o letra.

Uri ng Ponemang Segmental

• Ponemang Artikulasyon - tumutukoy sa bahagi ng bibig kung saan lumalabas ang hangin.
• Ponemang Patinig - binubuo ng mga ponemang a, e, i, o, u, at kategorya ng harap, sentral, at likod na bahagi.
• Diptongo ay kombinasyon ng ponemang patinig at malapatinig, halimbawa: ey, iy, oy, uy.
• Klaster o Kambal Katinig - binubuo ng dalawang katinig, halimbawa: krema, nar, eskwela.
• Pares Minimal - magkaiba ng kahulugan ngunit magkatulad sa bigkas, nagkakaiba sa isang ponema.

Panglabi at Panggilagid

• Panlabi - tunog na nililikha sa pamamagitan ng pagdikit ng ibabang labi sa itaas na labi.
• Panlabi-Pangngipin - dumi-dikit ang ibabang labi sa mga ngiping itaas.
• Panggilagid - ang ibabaw ng dila ay lumalapit sa punong gilagid.

Ponemang Suprasegmental

• Sinasagisag ng notasyong fonemik, nag-aaral ng makabuluhang yunit ng tunog.
• Tatlong Uri ng Suprasegmental:
  • Diin - pagbibigay pansin sa pagbigkas ng salita, halimbawa: BU hay at Bu HAY.
  • Intonasyon - pagbabago ng tono na maaaring magpahiwatig ng ibang kahulugan.
  • Hinto/Antala - saglit na pagtigil sa pagsasalita, ginagabayan ng mga simbolo (/, //).

Morpolohiya at Morpema

• Morpolohiya - sangay ng linggwistika na nag-aaral ng morpema, ang pinakamaliit na yunit ng tunog na may kahulugan.
• Anyo ng Morpema:
  • Morpemang Ponema - tumutukoy sa kasarian, nakikita sa mga salitang pang-ukol (A para sa pambabae, O para sa panlalaki).
  • Malayang Morpema - walang panlapi, binubuo ng pangngalan, pang-uri, pandiwa, o panghalip.

Paraan ng Artikulasyon

• Pasara - katinig na binibigkas nang walang tunog at may ting.
• Pailong - tinig na dumadaan sa ilong.
• Reduplikasyon - proseso ng pag-uulit ng tunog o bahagi ng salita para sa pagbabago ng kahulugan.