Mezozoik PDF - Podstawy geologii

To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Polit...

To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Mezozoik Podstawy geologii – ćw.3 dr inż. Monika Derkowska-Sitarz 1 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Mezozoik EON: fanerozoik - od 542 milionów lat temu ⇒ era mezozoiczna - od 251 do 65,5 milionów lat temu okres: kreda od 145,5 do 65,5 milionów lat temu okres: jura od 200 do 145,5 milionów lat temu okres: trias od 251 do 200 milionów lat temu 2 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Mezozoik 3 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Mezozoik 4 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Mezozoik  Pangea typu B z początkiem mezozoiku rozpada się na Laurazję (Eurazja, Ameryka Pn, Grenlandia) i Gondwanę (kontynenty półkuli pd)  Dochodzi do zmian w rozkładzie kontynentów i pod koniec ery wyodrębniają się kontynenty o zarysie podobnym do współczesnych  Klimat był na ogół ciepły, okresowo gorący i suchy  Skały: szeroko rozpowszechnione są wapienie, margle i dolomity (w wyniku transgresji morza na obszary lądowe)  Trwa orogeneza waryscyjska (dewon-trias)  Rozpoczyna się orogeneza alpejska (trias – trzeciorzęd) 5 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Mezozoik  Fauna: - dominującymi kręgowcami są gady - pojawiają się gady latające i pierwszy praptak – Archaeopteryx - obok gadów najliczniejszą grupą kręgowców są ryby, pojawiają się ryby kostnoszkieletowe - początkowo triasowe ssaki (owadożerne torbacze i prymitywne łożyskowce) są wielkości myszy - wśród bezkręgowców dominują amonity i belemnity  Flora: - dominują rośliny zalążkowe – początkowo nagozalążkowe (iglaste, sagowce, benetyty i miłorzęby), w kredzie – okrytozalażkowe  Koniec mezozoiku to okres wielkiego wymierania prawdopodobnie na skutek uderzenia meteorytu lub zmian klimatycznych i wulkanizmu 6 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Mezozoik - Polska  Na początku ery obszar Polski był częścią olbrzymiego kontynentu i znajdował się w strefie monsunowej.  W późniejszym czasie istniały potężne rzeki i zbiorniki słodkowodne – np. Jezioro Krasiejów. W wodach panowały liczne gady i płazy.  Ślady allozaurów spotykane są w osadach jurajskich na obrzeżu Gór Świętokrzyskich. Największy znaleziono w Sołtykowie. W Bałtowie odkryto ślad allozaura sprzed 150 mln lat.  Koniec ery – wydźwignięte zostają Tatry i Pieniny 7 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Mezozoik - Polska Tropy dinozaurów z Sołtykowa. Polska 225 mln lat temu w okolicach Krasiejowa. Układ kontynentów oraz wygląd Europy Środkowej w późnym triasie. Gwiazdki -stanowiska występowania Skamieniałe jajo dinozaura ze skamieniałości zbiorów metopozaurów i Muzeum Geologicznego PIG. fitozaurów. 8 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Archozaury Silesaurus i Polonosuchus Silesaurus: Polonosuchus: wszystkie znane skamieniałości pochodzą z Krasiejowa (opolskie). niekompletna czaszka oraz kręgi z Krasiejowa (opolskie). 9 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Trias od 251 do 200 milionów lat temu  Nazwa – od gr. Tryas – trójdzielny. Pochodzi od znalezionych w Niemczech warstw triasowych, w których wydzielono trzy piętra: pstry piaskowiec, wapień muszlowy i kajper.  Trias wg ISC dzieli się na 3 epoki: dolny, środkowy i górny  Pod koniec triasu nastąpiło pękanie Pangei typu B  Końcowy etap orogenezy przechodzą Appalachy i Ural  Skały: osadowe i magmowe  Klimat: początek triasu – gorący, potem łagodnieje – staje się ciepły 10 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Trias od 251 do 200 milionów lat temu  Przełom permu i triasu - do Pangei dołączyła Syberia  Pangeę od strony wschodniej otaczał ocean Tetyda (Paleotetyda i Neotetyda)  Koniec triasu - Pangea zaczęła się rozpadać: zaczynał się tworzyć Ocean Atlantycki, który w kredzie doprowadził do oderwania Ameryki Pd od Afryki; w triasie w miejscu dzisiejszego oceanu znajdował się jeszcze tylko system ryftów  od północnej części Gondwany odrywały się mikrokontynenty, które wędrowały w kierunku dzisiejszej Azji  od strony Tetydy w Pangeę wnikały ryfty; zaczynały się też tworzyć zbiorniki morskie, których osady można dzisiaj znaleźć na terenie południowej Europy  teren dzisiejszej Polski przecięty był ryftem (wzdłuż strefy Teisseyre’a-Tornquista), w którym przez cały mezozoik deponowane były osady o dużej miąższości (tak zwana bruzda polsko-duńska); ostatecznie ryft ten został jednak zamknięty 11 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Trias od 251 do 200 milionów lat temu  We wczesnym i środkowym triasie klimat przeważnie gorący i suchy; w późnym triasie stał się wilgotniejszy,  klimat cieplejszy niż w permie; zanikły lądolody, które w późnym paleozoiku pokrywały fragmenty Gondwany znajdujące w rejonie bieguna południowego  osady triasowe wskazujące na ciepły klimat: ewaporaty, kras kopalny, terra rosa 12 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Trias od 251 do 200 milionów lat temu  Polska: utwory triasu szeroko rozprzestrzenione, miąższość do 2000 m  Niż Polski (monoklina przedsudecka, niecka szczecińska) – piaskowce, wkładki iłołupków i łupków oraz wapieni okruszcowanych uranem; iły, wapienie, dolomity, margle i sole kamienne  region opolsko-krakowski – iłowce, piaskowce, dolomity, margle, wapienie (warstwy gogolińskie, górażdżańskie, terebratulowe, karchowickie, tarnowickie, wilkowickie), margle ilaste (warstwy boruszowickie). Kajper – iłowce, mułowce, gipsy.  Górny Śląsk, Chrzanów, Olkusz, Trzebinia – dolomity kruszconośne – rudy cynku i ołowiu  Sudety – piaskowce i zlepieńce; późniejsze – margle, wapienie, iły, anhydryty, gipsy 13 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Trias – świat organiczny Grupy przewodnie  Amonitowate (Ammonoidea) – są podstawą podziału triasu - dominuje rząd Ceratitida i Phylloceras  Konodonty (Conodonta) – bardzo istotne stratygraficznie; zwierzęta konodontonośne wymierają pod koniec triasu 14 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Trias – świat organiczny Grupy przewodnie - Amonity  Muszle amonitów składały się z wypełnionych powietrzem komór oddzielonych przegrodami.  Ciało mieściło się w ostatniej - najmłodszej i największej komorze mieszkalnej. Komory były połączone syfonem.  Aby pogrążyć się w głębinach, amonity poprzez syfon wydzielały do komór płyn o składzie zbliżonym do wody, natomiast aby wynurzyć się zastępowały płyn gazem (zwiększały ilość gazu w komorach). 15 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Trias – świat organiczny Grupy pomocnicze  Otwornice (Foraminifera) – ważne stratygraficznie. Wśród otwornic wapiennych dominują rodzaje Trasina, Trocholina i nadrodzina Nodosariacea. Ważne są aglutynujące otwornice Textulariida.  Małże (Bivalvia) – szczególnie mocno różnicują się w późnym triasie  Ramienionogi (Brachipoda) – ubogie taksonomicznie, ale bardzo liczne. Dominuje rząd Terebratulida.  Małżoraczki (Ostracoda) – używane w lokalnej stratygrafii  Szkarłupnie (Echinodermata) – bardzo rozwijają się liliowce współczesne – podgromada Articulata. Tworzą ławice, nieraz znacznej miąższości. Szybko różnicują się jeżowce (pojawia się Cidaris i podgromada Euchinoidea), dość częste są wężowidła i rozgwiazdy  Radiolarie (Radiolaria) – promienice, składnik planktonu. Większość paleozoicznych wymiera, powstaje nowy rząd Nassellaria. 16 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Trias – świat organiczny Grupy bez większego znaczenia stratygraficznego  Jamochłony (Coelenterata) – Koralowce – powstaje nowy ważny rząd Scleractinia, który w triasie nie jest jeszcze rozwinięty. Koralowce kredowe Scleractinia  Łodzikowate (Nautiloidea) – w triasie wymierają te o prostych muszlach, zaczyna się rozkwit form spiralnych (np. Germanonautilus)  Belemnity (Belemnitida) - rząd wymarłych morskich głowonogów należący do Decabrachia (dziesięciornice). W triasie są jeszcze rzadkie. Szczyt rozwoju osiągają pokrewne Aulacocerida z grupy Belemnoidea – pospolite rodzaje to Aulaoceras i gigantyczny Ausseites (dł. 6 m). Koralowce Scleractinia  Ślimaki (Gastropoda) – we wczesnym triasie wymiera długowieczny Bellerophon, a w późnym Murchisonia i Łodzikowate: Germanonautilus Worthenia. Z nowych rodzajów ważna jest Kokenella.  Mszywioły (Bryozoa) – są nieliczne  Gąbki (Porifera) – mają znaczenie skałotwórcze  Szczękoczułowce (Chelicerata) i owady (Insecta): pajęczaki są grupą mało liczną. Rozwój kontynuują owady, zwłaszcza karaczany, ważki i chrząszcze. 17 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Trias – świat organiczny STRUNOWCE (Chordata) Acrodus  RYBY (Pisces): pojawiają się pierwsze rekiny właściwe (np.Acrodus). Przeważają ryby dwudyszne i promienistopłetwe z podgromady Chondrostei. Pojawiają się ryby kostnoszkieletowe Teleostei – jeszcze nieliczne i małe.  PŁAZY (Amphibia): ponowny rozwój wykazują labiryntodonty (Labyrinthodontia) – większość żyje w wodach słodkich, część zasiedla lądy i morza. Wiele rodzajów konkurując z gadami osiąga duże rozmiary i ma olbrzymią głowę pokrytą płytami kostnymi (płazy tarczogłowe - Metoposaurus, Mastodontosaurus (3 m) i Cyclotosaurus). Pojawiają się płazy bezogonowe (Anura) np. Triadobatrachus – przodek żab.  GADY (Reptilia): kontynuują rozwój gady ssakokształtne (Cynognathus, Diademodon), ale w późnym triasie przechodzą regres. Pojawiają się wszystkie grupy mezozoicznych gadów naczelnych. Dominują mięsożerne tekodonty (lądowy Saltoposuchus, słodkowodny Phytosaurus), z których w wyższym triasie pojawiają się dinozaury – drapieżne Theropoda i roślinożerne Sauropoda. Gady wodne opanowują morze. Pojawiają się przodkowie krokodyli (Orthosuchus, Protosuchus, Notochampsa) i żółwie (Triassochelys). Liczne gady zaczęły latać dzięki błonom lotnym na tylnych kończynach lub wyrostkach żeber (np. Sharovipteryx).  SSAKI (Mammalia): pod koniec triasu pojawiają się pierwsze małe, szczurokształtne ssaki. 18 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Metoposaurus - był płazem wodnym. Dorosły osobnik osiągał ok. 2 m długości. Polował na małe zwierzęta wodne. PŁAZY Triadobatrachus Mastodontosaurus – płaz tarczogłowy. Dorosły osobnik osiągał ok. 6 m długości (czaszka 1,2 m). 19 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Gady ssakokształtne Cynognathus – dł. 1,5 m, prawdopodobnie posiadał sierść. Drapieżny, zęby zróżnicowane na siekacze, kły i trzonowe. Miał wtórne podniebienie kostne, dzięki czemu mógł pobierać pokarm i żuć bez przerywania oddychania (niezbędny warunek uzyskania stałocieplności). Diademon 20 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Mięsożerny tekodont - Saltoposuchus Protosuchus – przodek krokodyla Gady 21 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Gady Sharovipteryx 22 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. 23 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. 24 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Trias – świat organiczny Rośliny  Ponowny rozwój przechodzą paprotniki – skrzypy, widłaki i paprocie  Liczne są szpilkowce (np.Voltzia)  Rozkwit miłorzębów, sagowców  Powstają benetyty (np.Weltrichia) – rośliny przejściowe na pograniczu nagozalążkowych i kwiatowych Weltrichia  Rośliny słodkowodne – ramienice  Morza – glony (Diplopora i Gyroporella)  Struktury glonowe - onkolity Voltzia 25 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura od 200 do 145,5 milionów lat Nazwa pochodzi od Gór Jura na granicy Francji i Szwajcarii, stanowiących północne odgałęzienie Alp. Jura dzieli się na trzy epoki: dolną (lias), środkową (dogger) i górną (malm) Na początku jury Pangea typu B jest już popękana - kontynenty są jeszcze połączone ze sobą lub położone blisko siebie. Kontynenty położone są bliżej bieguna pd – równik przechodzi przez pd część Ameryki Pn i Europę Klimat jury był cieplejszy niż obecnie. Z okresu tego nie są znane ślady zlodowaceń. Brak czap lodowcowych na biegunach powodował podwyższenie poziomu oceanu światowego, czego efektem było wkroczenie morza na obszary kontynentalne. Z końcem jury klimat uległ osuszeniu i morze na pewien okres wycofało się z kontynentów. Trwał względny spokój tektoniczny. 26 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura od 200 do 145,5 milionów lat 27 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura od 200 do 145,5 milionów lat  Skały: - osady morskie: wapienie, dolomity, margle, iły, iłowce, piaskowce, węgle brunatne - pokłady ewaporatów - gipsów i anhydrytów, występujące wśród skał osadowych z pogranicza jury i kredy. Skały te powstały poprzez odparowanie wody morskiej, w warunkach gorącego i suchego klimatu. Ewaporaty znane są zarówno z Polski, jak i innych rejonów kuli ziemskiej (Góry Jura, Bliski Wschód, Zatoka Meksykańska).  Fauna: amonity, belemnity, gąbki, koralowce, ryby i gady morskie, gady lądowe – dinozaury  Flora: dominują rośliny nagozalążkowe: sagowce i benetyty 28 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura od 200 do 145,5 mln lat Polska Występowanie jurajskich skał osadowych w Polsce (wg PIG) Skały jurajskie występują na obszarze niemal całej Polski, lecz przeważnie znajdują się pod grubą okrywą osadów młodszych. Na powierzchni występują na obszarze: Jury Krakowsko-Częstochowskiej (1), Gór Świętokrzyskich (2), Tatr (3), Pienin (4). Kamieniołomy wapieni jurajskich znajdują się na Kujawach (5), koło Inowrocławia (Piechcin - Barcin), a mniejsze, już nieczynne - na Pomorzu Zachodnim (6) - w okolicach Kamienia Pomorskiego. Porwaki wapiennych skał jurajskich występują także w Karpatach: (Kruchel Wielki k. Przemyśla (7), Bachowice k. Andrychowa) (8). (Mapka wg PIG) 29 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. (Źródło: PIG) 30 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. (Źródło: PIG) 31 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. kopalnia wapienia w Bielawach k. Inowrocławia Skałki Rzędkowickie – Jura Krakowsko-Częstochowska 32 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura – świat organiczny Grupy przewodnie - Amonity AMONITY (Ammonoidea) - należą do skamieniałości licznie występujących w skałach jurajskich. Większość miała spiralnie zwiniętą muszlę, która stanowiła ich szkielet zewnętrzny. Muszla utworzona była z kalcytu i substancji organicznej (konchioliny). Amonity w jurze reprezentowane są przez 3 rzędy: Phylloceratida, Lytoceratida i Ammonitida z licznymi gatunkami. Od środkowej jury wśród amonitowatych zaznaczają się dwie prowincje biogeograficzne: tetydzka, obejmuje formy głębokowodne i ciepłolubne oraz borealna, obejmująca gatunki chłodnolubne, zamieszkujące szelfy północnej i centralnej Europy. 33 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura – świat organiczny Grupy pomocnicze  Belemnity (Belemnitida) – głowonogi przypominające współczesne kałamarnice. Były drapieżnikami. Zaznacza się prowincja tetydzka (Duvalia) oraz borealna (m.in. Acroteuthis). Znalezione rozmiary największych rostrów miały ok.2 m, więc samo zwierzę było kilka razy dłuższe.  Belemnity posiadały w ciele woreczki czernidłowe i dzięki nim mogły wypuszczać do wody substancję barwiącą, czyli stawiać "zasłonę dymną" w czasie ucieczki przed drapieżnikami. Ich naturalnymi wrogami były ichtiozaury. Belemnity żyły prawdopodobnie w ławicach, w wodach przybrzeżnych, blisko powierzchni. W stanie kopalnym zachowują się zwykle tylko rostra belemnitów zbudowane z promieniście ułożonych kryształków kalcytu. 34 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Belemnity 35 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura – świat organiczny Grupy pomocnicze  Jamochłony (Coelenterata) – Koralowce – Scleractinia przeżywa szczyt rozwoju, tworzy niewielkie rafy.  Otwornice (Foraminifera) – ważne stratygraficznie. Wśród otwornic wapiennych dominuje rodzina Nodosariacea. Pojawiają się otwornice planktoniczne (Globigerinina).  Radiolarie (Radiolaria) – promienice, istotne stratygraficznie i skałotwórczo, znane z Pienin, Tatr i Alp  Małże (Bivalvia) – duże znaczenie skałotwórcze. Szczególnie ważna gromada Pteriomorphia, Meleagrinella, Heterodonta. Są Małże wskaźnikiem paleotemperatury.  Ramienionogi (Brachipoda) – znaczenie stratygraficzne ma Terebratulida i Rhynchonellida. W późnej jurze wyodrębnia się grupa małych ramienionogów żyjąca do dziś – Thecideidina.  Małżoraczki (Ostracoda) – przeżywają rozwój, rodzaje jurajskie cechują małe rozmiary – ok. 1 mm. Istnieją dwa rzędy Podocopida i Myodocopida.  Szkarłupnie (Echinodermata) – bardzo rozwijają się liliowce współczesne – podgromada Articulata. Wzrasta ilość liliowców prowadzących planktoniczny tryb życia - rodzaj Saccocoma. Były drobne, swobodnie pływające, bezłodygowe, z pięcioma długimi, rozgałęzionymi ramionami. Rodzaj ten znaleziony został w górnojurajskich wapieniach z Tatr. Pospolite są jeżowce, rozgwiazdy i strzykwy. Ramienionogi 36 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura – świat organiczny Grupy bez większego znaczenia stratygraficznego  Łodzikowate (Nautiloidea) – występują tylko formy o zwiniętych muszlach, bez znaczenia stratygraficznego. Z innych głowonogów - pojawiają się pierwsze kałamarnice oraz mątwy.  Ślimaki (Gastropoda) – dominują ślimaki przodoskrzelne i płucodyszne, rzadkie są tyłoskrzelne. Wśród ślimaków jurajskich wyróżnia się rodzaj Nerinea o wysokiej, stożkowej muszli, zgrubiałej od wewnątrz. Zamieszkiwały burzliwe strefy przyboju.  Mszywioły (Bryozoa) – stają się pospolite, pojawiają się nowe rzędy, ale nie mają znaczenia skałotwórczego. Nowy rząd Cheilostomata.  Gąbki (Porifera) – przechodzą maksimum rozwoju w dziejach, mają bardzo duże znaczenie skałotwórcze, tworzą z glonami liczne struktury rafopodobne (tzw. biohermy).  Kalpionelle (Calpionellidae) – planktonicze pierwotniaki i stomiosfery (Stomiosphaeridae) – zoospory glonów. Mszywioł Cheilostomata. Ślimak Nerinea 37 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. 38 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. 39 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura – świat organiczny STRUNOWCE (Chordata)  RYBY (Pisces): najczęstsze chrzęstnoszkieletowe – rekiny Squatina i Notidanus. Pojawiają się płaszczki. Z kostnopromienistych tracą znaczenie Chondrostei, rozkwit przechodzą Holostei. Teleostei wciąż nieliczne i małe.  PŁAZY (Amphibia): wymierają labiryntodonty (Labyrinthodontia). Przez większość jury płazy reprezentują tylko małe płazy bezogonowe (Anura) zbliżone do żab. Później pojawiają się płazy ogoniaste, np.salamandra Karaurus.  GADY (Reptilia): rozpoczynają swój „złoty wiek”. Są bardzo zróżnicowane i osiągają wielkie rozmiary. Większość gadów lądowych zaliczana jest do nadrzędu Dinosauria.  SSAKI (Mammalia): są małe i nieliczne. 40 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura – świat organiczny Dinozaury  Nadrząd Dinosauria gadów naczelnych obejmuje dwa rzędy: dinozaurów gadziomiednicznych (Saurischia) i ptasiomiednicznych (Ornithischia).  Nazwę, oznaczającą "straszne jaszczury", ukuł w 1841 r. R. Owen na określenie kilku znanych wówczas wielkich kopalnych gadów, głównie z Anglii.  Dinozaury wywodzą się z triasowych archozaurów, określanych jako tekodonty (z podrzędu Pseudosuchia). Były częściowo dwunożne i poruszały się na kończynach ustawionych pionowo pod tułowiem, a nie rozstawionych na boki. Taka postawa jest typowa również dla dinozaurów, co umożliwiło im osiągnięcie dużych rozmiarów ciała i znacznej sprawności ruchowej.  Najstarszymi znanymi dinozaurami są paleoteropody i prozauropody (z przełomu środkowego i późnego triasu). Potomkowie tej grupy – teropody i zauropody, stali się olbrzymimi, czworonożnymi gadami osiągającymi największe rozmiary wśród zwierząt lądowych w dziejach Ziemi (przypuszczalny ciężar do 100 ton). 41 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Uproszczone drzewo rodowe dinozaurów (K. Sabath) 42 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura – świat organiczny Dinozaury  Nawet największe dinozaury wykluwały się jako maleńkie pisklęta z jaj, otoczonych wapienną skorupką. Znane są tereny lęgowe, gniazda i skamieniałe zarodki dinozaurów.  Szybki wzrost młodych świadczy o wysokim tempie metabolizmu w tej fazie życia. Dopiero podrośnięte dinozaury mogły dołączyć do stad dorosłych, które wędrowały nieraz na znaczne odległości.  Rozmaite cechy, zwłaszcza w budowie czaszki niektórych grup (rogi, kryzy karkowe, grzebienie i wyrostki służące do wydawania dźwięków, zgrubiałe sklepienia czaszki), świadczą o dużej roli doboru płciowego i złożonych zachowaniach społecznych, obejmujących zapewne walki godowe. 43 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura – świat organiczny Dinozaury  Dinozaury w erze mezozoicznej zasiedliły wszystkie kontynenty i opanowały nisze ekologiczne; opisano kilkaset gatunków tych zwierząt.  Ostatnie wyginęły 65 mln lat temu podczas wielkiego wymierania pod koniec kredy, wraz z wieloma grupami gadów morskich, latających i innych organizmów.  Jako przypuszczalną przyczynę wymienia się globalne zmiany klimatu o charakterze katastrofy ekologicznej na skalę całej biosfery, spowodowane ochłodzeniem wskutek ograniczenia dostępu światła słonecznego do powierzchni Ziemi.  Powodem tych zmian była emisja do atmosfery ogromnych ilości dwutlenku siarki oraz pyłów wskutek aktywności wulkanicznej w Indiach lub wskutek upadku w rejonie Jukatanu planetoidy o kilkunastokilometrowej średnicy. 44 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura – świat organiczny - gady Gady lądowe: dinozaury gadziomiedniczne – roślinożerne zauropod (Sauropoda) i mięsożerne teropody (Theropoda); dinozaury ptasiomiedniczne (roślinożerne). - Teropody jurajskie są stosunkowo małe, pod koniec okresu stają się liczniejsze i potężne (do 13m) np.Torvosaurus i Allosaurus. Są dwunożne, przednie łapy służą do trzymania pokarmu. - Zauropody są gigantyczne: Brachiosaurus 12 m, Brontosaurus, Cetiosaurus i Diplodocus – do 32 m dł. - Ptasiomiedniczne (tyreofory, cerapody, marginocefale i ornitopody) były roślinożerne, np. 8-metrowy Stegosaurus. Wśród gadów morskich charakterystyczne są plezjozaury (Plesiosaurus, Muraenosaurus) oraz zwinne ichtiozaury (Ichthosaurus, Eurhinosaurus) o sylwetce przypominającej dzisiejsze delfiny. Gady latające (Pterosauria) były małe (do 1 m) – potrafiły szybować dzięki błonom lotnym (np. Pterodactylus). Później pojawiają się gady opierzone jak rodzaj Archaeopteryx, traktowany jako praptak. Miał uzębione szczęki, szpony, ale też pneumatolityczne kości i lekką czaszkę. 45 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Dinozaury gadziomiedniczne Nadrząd: dinozaury Rząd: dinozaury gadziomiedniczne (Saurischia) Podrząd teropody (Theropoda) Podrząd: zauropodomorfy (Sauropodomorpha) Infrarząd prozauropody (Prosauropoda) Infrarząd zauropody (Sauropoda) 46 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Dinozaury gadziomiedniczne - Zauropodomorfy 47 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Dinozaury gadziomiedniczne - Teropody 48 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Dinozaury ptasiomiedniczne Nadrząd: dinozaury Rząd: dinozaury ptasiomiedniczne (Ornithischia) Podrząd: tyreofory (Thyreophora) Infrarząd: stegozaury (Stegosauria) Infrarząd: ankylozaury (Ankylosauria) Podrząd: cerapody (Cerapoda) Infrarząd: ornitopody (Ornithopoda) Infrarząd: marginocefale (Marginocephalia) Infrarząd pachycefalozaury (Pachycephalosauria) Infrarząd ceratopsy (Ceratopsia) 49 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Gady morskie Ichtiozaury pojawiły się w triasie. Były doskonale przystosowane do życia w płytkich strefach mórz. Miały opływowy kształt, silnie wydłużony pysk oraz płetwy. Największy odkryty gatunek – szonizaur (Shonisaurus sikanniensis) osiągnął 23 m. Ichtiozaury były doskonałymi pływakami, polującymi na ryby, kalmary i łodziki. Shonisaurus sikanniensis Shonisaurus sikanniensis Marine Reptile Royal Tyrrell Museum - Alberta, USA 50 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Gady morskie Plezjozaury o długich szyjach i kończynach zbliżonych do skrzydeł, za pomocą których poruszały się podobnie jak ptaki w powietrzu. Prawdopodobnie odżywiały się rybami. Wielkość od 2 do 20 m. 51 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Dinozaury lądowe - Teropody Allosaurus Torvosaurus 52 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Dinozaury lądowe - Zauropody Brontosaurus Torinieria Brachiosaur us 53 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Dinozaury lądowe - Zauropody Diplodocus 54 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Dinozaury lądowe - Zauropody Cetiosaurus 55 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Dinozaury lądowe ptasiomiedniczne Stegosaurus 56 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Gady Gadylatające latające Germanodactylus Ramforynchus Pterodactylus 57 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Gady latające Archaeopteryx 58 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. STREFA PŁYTKIEGO SZELFU O MULISTYM DNIE (PIG) W morzach jurajskich bujnie rozwijało się życie. Liczne organizmy zasiedlały dna płytkich mórz szelfowych (bentos), inne aktywnie poruszały się w toni morskiej (nekton) lub były biernie unoszone w wodzie (plankton). Niektóre organizmy bentoniczne, takie jak ślimaki lub jeżowce poruszały się po dnie, toteż nazywamy je bentosem ruchomym. Inne nie miały zdolności ruchu, spoczywały swobodnie na dnie lub były do niego przymocowane (bentos osiadły). STREFA PŁYTKIEGO SZELFU O PIASZCZYSTYM DNIE (PIG) STREFA GŁĘBOKIEGO SZELFU (PIG) 59 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Jura – świat organiczny Rośliny  Tracą znaczenie paprotniki – skrzypy, widłaki i paprocie  Liczne są szpilkowce  Bardzo liczne miłorzęby i sagowce  Rozwijają się benetyty (np.Williamsonia)  Tworzą rozległe lasy stanowiące podstawę jurajskich złóż węgla  Morza – glony (krasnorosty i zielenice)  Struktury glonowe – onkolity, „rafy” Williamsonia 60 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Kreda od 145,5 do 65,5 milionów lat temu  Nazwa pochodzi od osadów kredy piszącej (łac. creta)  Dzieli się na 2 epoki: dolną i górną.  Ruch kontynentów prowadzi do ich odizolowania  Poziom morza był wyższy niż obecnie. Przy maksymalnym zasięgu oceanów, tylko 18% powierzchni lądów znajdowało się powyżej poziomu morza. W kredzie poziom morza był najwyższy w historii Ziemi  Skały typowe to: kreda, mułowce, iłowce, iły, piaski, piaskowce, żwiry i zlepieńce; w ciepłym morzu powstają wapienie rafowe bogate w skamieniałości  Transgresje morza zatapiające obszary roślinne prowadzą do powstania cykli węglowych (Syberia, Australia, Nowa Zelandia, Meksyk, USA)  Środek kredy – w ciągu 30 mln lat powstaje 50% światowych zasobów ropy (Zatoka Perska, Zatoka Meksykańska i Wenezuelska)  Klimat: cieplejszy od dzisiejszego, wpływał na obfitość form życia 61 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Kreda od 145,5 do 65,5 milionów lat temu  Pangea rozpadła się niemal ostatecznie  otwierał się Ocean Atlantycki (pomiędzy Europą i Ameryką Pn powstawał wąski zbiornik morski), wraz z Zatoką Meksykańską oraz Morzem Karaibskim, a także Ocean Indyjski  Afryka obracała się w kierunku odwrotnym do ruchu wskazówek zegara, zmierzając ku swojej dzisiejszej pozycji w kredzie  Antarktyda oraz Australia oddzieliły się od Afryki; Australia i Antarktyda pozostawały jednak połączone ze sobą;  Ameryka Południowa oddzieliła się od Afryki  w schyłku kredy bardzo intensywna działalność wulkaniczna na obszarze dzisiejszych Indii (powstały ogromne pokrywy lawowe - trapy dekańskie)  zmniejszał się ocean Tetyda, oddzielający Afrykę od Europy i Azji  powstała część skorupy oceanicznej budującej wschodnią część dzisiejszego Pacyfiku  zamykane były zbiorniki morskie na zachodnim krańcu Tetydy (dzisiejsza południowa Europa); ze zdarzeniami tymi wiązały się fazy górotwórcze orogenezy alpejskiej 62 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Kreda od 145,5 do 65,5 milionów lat temu 63 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Kreda od 145,5 do 65,5 milionów lat temu  Fauna: - w morzach dominują małże, ślimaki, koralowce, otwornice, szkarłupnie i amonity dające wiele skamieniałości, mające też rolę skałotwórczą - w morzach powszechne są gady (plezjozaury, ichtiozaury) oraz rekiny, płaszczki i ryby kostnoszkieletowe - na lądzie panują gady drapieżne i roślinożerne - w powietrzu panują gady oraz uzębione ptaki - w późnej kredzie pojawiają się ssaki łożyskowe i torbacze  Flora: - na lądach dominują iglaste (przypominają cyprysy, sosny, świerki), sagowce i miłorzęby - liczne są gatunki paproci - w późnej kredzie dominują okrytonasienne – pojawiają się figowce, magnolie, topole, wierzby i jawory  Koniec kredy – masowe wymieranie dużych gadów, morskich bezkręgowców  Część paleontologów twierdzi, ze przyczyną wymierania były zmiany klimatyczne związane z dryfem kontynentów oraz intensywnym wulkanizmem. Inni wiążą to z upadkiem meteorytu. 64 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Kreda od 145,5 do 65,5 milionów lat temu POLSKA  W kredzie środkową część dzisiejszego obszar Polski pokrywały płytkie morza. Zmiany poziomu morza i ruchy górotwórcze powodowały naprzemienne transgresje i regresje morza  Ze skał kredowych zbudowane są: - Niecka Nidziańska (margle, gipsy, wapienie, iły, piaskowce) - Wyżyna Kielecko-Sandomierska - Wyżyna Przedborowska - skały kredowe znajdują się też w Tatrach, Pieninach, na fliszu karpackim, Niżu Polskim  Miąższość osadów kredy dolnej dochodzi do 600 m, a górnej do 2500 m 65 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Turrilites Kreda – świat organiczny Grupy przewodnie - Amonity Crioceratites AMONITY (Ammonoidea) - należą do skamieniałości licznie występujących w skałach kredy. Są podstawą do ich podziału. Szybki spadek liczebności obserwuje się w końcu g. kredy, po czym wymierają całkowicie. Amonity w kredzie reprezentowane są przez 4 rzędy: Phylloceratida i Lytoceratida (nie są przewodnie) oraz Ammonitida i Ancyloceratida. Ancyloceratydy mają nietypowe muszle – stożkowo zwiniętymi (np. Turrilites), liniowymi (Baculites) lub rozkręconymi (np. Crioceratites) Utrzymuje się podział na prowincję borelną i tetydzką. Baculites 66 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Kreda – świat organiczny Grupy przewodnie  Belemnity (Belemnitida) – osiągają szczyt rozwoju. Rozwija się podrzad Belemnopsina, Belemnitina traci znaczenie. Dla Tetydy typowy jest podrząd Duvaliina. Wraz z końcem kredy wymierają. Podobne formy żyją w paleogenie, ale zaliczane są do mątw.  Otwornice (Foraminifera) – ważne stratygraficznie. Ważne są planktoniczne Globigerinina. W późnej kredzie znaczenie mają orbitoidy oraz nadrodzina Bolivinacea.  Małże (Bivalvia) – znaczenie stratygraficzne ma rodzaj Inoceramus. Duże znaczenie ma rząd Hippuritoida, obejmujący małże o nietypowych kształtach rozkręconej spirali, rogu lub płaskospiralnej muszli. 67 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Kreda – świat organiczny Grupy pomocnicze  Radiolarie (Radiolaria) – osiągają maksimum rozwoju. Istotne stratygraficznie są Nassellaria i Spumellaria.  Małżoraczki (Ostracoda) – sa ważną grupą stratygraficzną, zwłaszcza w środowisku słodkowodnym. Dominuje rząd Podocoptica, Myodocoptida są rzadsze.  Szkarłupnie (Echinodermata) – bardzo pospolite są jeżowce (Echinoidea). W późnej kredzie ważne są jeżowce nieregularne. Liliowce są znacznie zubożone w porównaniu z formami jurajskimi. Dość liczne są rozgwiazdy.  Kokkolity (Coccolithophyceae) - jednokomórkowe glony, wielkość nie przekracza 20 mikrometrów, wytwarzające wewnątrz komórki wapienne płytki, zwane kokolitami. Z małymi otwornicami tworzą kredę piszącą.  Kalpionelle (Calpionellidae) – planktoniczne pierwotniaki i stomiosfery (Stomiosphaeridae) – zoospory glonów. Mają znaczenie skałotwórcze. 68 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Kreda – świat organiczny Grupy bez większego znaczenia stratygraficznego  Ramienionogi (Brachiopoda) – niezbyt liczne, zawiasowe  Jamochłony (Coelenterata) – Koralowce – ważne są koralowce ośmiopromienne (Isis, Moltkia).  Łodzikowate (Nautiloidea) – są bardzo rzadkie. Kałamarnice i powstałe ośmiornice są nieliczne.  Ślimaki (Gastropoda) – powszechny rodzaj – Nerinea. Pojawia się wiele nowych, ważnych w późniejszym kenozoiku.  Mszywioły (Bryozoa) – w późnej kredzie duże znaczenie skałotwórcze. Ciekawe było wyspecjalizowanie się kształtów osobników w kolonii i czynności kolonii.  Gąbki (Porifera) – maksimum rozwoju, najliczniejsze krzemionkowe i sponginowe, dość pospolite są też gąbki wapienne.  Szczękoczułowce (Chelicerata) i owady (Insecta): dość liczne. 69 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. 70 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. 71 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Kreda– świat organiczny STRUNOWCE (Chordata)  RYBY (Pisces): najczęstsze chrzęstnoszkieletowe – rekiny Odontaspis, Lamna, Sphyrna (ryba młot), Carcharodon (rekin biały „ludojad”). Mają znaczne rozmiary – do 8m. Z kostnoszkieletowych liczne są Teleostei. Później wyodrębniają się przodkowie dzisiejszych ryb.  PŁAZY (Amphibia): są niewielkich rozmiarów, zamieszkują słodkie wody i mokradła. Żyją tylko małe płazy bezogonowe (Anura) zbliżone do żab i ogoniaste (Urodela).  GADY (Reptilia): w dalszym ciągu są najważniejszymi kręgowcami. Wśród lądowych przeważają ptasiomiedniczne, roślinożerne dinozaury. W późnej kredzie dominują stałocieplne gady kaczodziobe (do 13 m). Szczyt rozwoju przeżywają Teropody. Pospolite są drapieżniki strusiokształtne, dwunożne, ale z długimi przednimi kończynami. Z gadów morskich dominują ichtiozaury i plezjozaury. Latające były zróżnicowane i prawdopodobnie stałocieplne. Inne gady – duże żółwie (Archelon 4,5 m), krokodyle (Goniopholis, Hyposaurus). Pojawiają się pierwsze węże. Istnieją gady latające (Pterosauria) – wiele rodzajów ma już dzioby. Niektóre są owłosione Podopteryx. Największe to Pteranodon (rozp. skrzydeł 8 m) i Quetzalcoatlus (rozp. skrzydeł 12 m).  PTAKI (Aves) – liczne w późnej kredzie. Rozwijają się ptaki wodne (np. Hesperornis) miały skarłowaciałe skrzydła i latające (Ichthyornis). Mają jeszcze uzębione szczęki.  SSAKI (Mammalia): pojawiają się stekowce, torbacze i rzadkie łożyskowce. 72 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.  To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską. Kreda– świat organiczny Dinozaury  Dinozaury roślinożerne ptasiomiedniczne – mają niewielkie rozmiary (do 10 m), więc musiały rozwinąć formy obrony. Część wytwarzała mocny pancerz oraz rogi (Triceratops, Torosaurus) lub maczugi na ogonie (Ankylosaurus, Syrmosaurus). Inne nie mając okrywy kostnej rozwinęły zwinność (hypsilofodonty, Iguanodon). Torosaurus Triceratops 73 To są materiały autorskie Moniki Derkowskiej-Sitarz do przedmiotu Podstawy geologii, prowadzonego na Wydziale Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej. Jako autor ka tych materiałów nie wyrażam zgody na ich publikację elektroniczną na jakichkolwiek serwerach poza Politechniką Wrocławską.