Plant Families and Uses (PDF)

‫راسته‪Rosales :‬‬ ‫خانواده‪ :‬گل سرخ (‪)Rosaceae‬‬ ‫ایران خاستگاه بیشتر گیاهان این خانواده بوده است و دارای گونههای وحشی متعدد و معطر است‪.‬گیاهان این خانواده بیشتر‬ ‫بهصورت بوته و درختچه رشد میکنند‪.‬از نظر شکل گلها و...

‫راسته‪Rosales :‬‬ ‫خانواده‪ :‬گل سرخ (‪)Rosaceae‬‬ ‫ایران خاستگاه بیشتر گیاهان این خانواده بوده است و دارای گونههای وحشی متعدد و معطر است‪.‬گیاهان این خانواده بیشتر‬ ‫بهصورت بوته و درختچه رشد میکنند‪.‬از نظر شکل گلها و میوهها متنوع هستند و ارزش غذایی و باغبانی و دارویی دارند‪.‬‬ ‫از نظر کموتاکسونامی‪ ،‬گیاهان این خانواده عموما حاوی گلیکوزیدهای سیانوژنیک یا سیانوژنتیک (تولیدکننده سیانور) مانند‬ ‫آمیگدالین هستند که وقتی هیدرولیز میشوند‪ ،‬دو ماده سیانور و بنزآلدهید را تولید میکند‪.‬‬ ‫سیانور (‪ ،)HCN‬ترکیبی سمی است که موجب هایپوکسی سلولی و مرگ میشود و بنزآلدهید که عامل بوی بادام تلخ است‪،‬‬ ‫ترکیبی سرطانزا است‪.‬‬ ‫زالزالک‪ ،‬کویج‪ ،‬سرخ ولیک (‪)Crataegus spp.‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬مناطق گرمسیر مانند آمریکای جنوبی و نواحی از آسیا و اروپا‪.‬‬ ‫پایه های وحشی آن در ایران است و این گیاه در نیم کره شمالی بسیار گسترده‬ ‫است‪.‬‬ ‫این گیاه بهصورت درخت رشد میکند و اندام خوراکی آن‪ ،‬میوه است‪.‬جنس‬ ‫‪ Crataegus‬گونههای مختلفی دارد مانند گونه دارویی آن به نام‬ ‫‪ Crataegus curvisepala‬که مصرف غذایی و دارویی دارد‪.‬‬ ‫اندام دارویی‪ :‬گل‪ ،‬سرشاخههای گلدار و برگ‪ ،‬میوه‬ ‫ترکیبات‪ :‬دارای ترکیبات پلیفنولی‪ ،‬پروآنتوسیانینی‪ ،‬و فالونوییدی است که‬ ‫باعث شده ظرفیت آنتیاکسیدانی باالیی داشته باشد‪.‬همچنین ویتامینهای‬ ‫مختلف بهویژه ‪ Vit C‬نیز دارد‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫دارای اثرات تقویتکننده قلب و اینوتروپیک مثبت است‪.‬‬ ‫اثرات کاهش فشارخون‪ ،‬آرامبخش و ضداضطراب و آنتیاکسیدان هم از آن‬ ‫دیده شده است‪.‬‬ ‫‪1‬‬  ‫‪ )1‬بهعنوان یک کاردیوتونیک در درمان بیماریهای قلبی استفاده میشود و از آن میتوان در مراحل اولیه نارسایی قلبی‬ ‫بهعنوان جایگزین دیگوکسین استفاده کرد‪.‬‬ ‫در نارساییهای احتقانی قلبی قدرت انقباضی قلب کاهش مییابد و‬ ‫احتباس مایعات را خواهیم داشت که این تجمع مایعات حتی ممکن است‬ ‫در ریهها نیز رخ بدهد که منتهی به ادم بهویژه ادم ریوی و افت فشارخون‬ ‫میشود‪.‬این ترکیبات کاردیاتونیک‪ ،‬ضعف عضله قلب را برطرف میکنند و‬ ‫تعداد ضربان قلب را کاهش میدهند زیرا در نارسایی احتقانی عضله قلب‪،‬‬ ‫افزایش ضربان قلب بهصورت فیدبکی رخ میدهد‪.‬‬ ‫دارای گلهای معطر (گلدهی در اردیبهشت)‬ ‫بسیاری از بیماریها‪ ،‬ناشی از سیستم اکسیدان هستند که منجر به تولید رادیکالهای آزاد در بدن ما میشوند‪.‬‬ ‫این عوامل تحتتأثیر‪:‬‬ ‫آلودگیهایی مانند قارچها‪ ،‬باکتریها‪ ،‬ویروسها‪ ،‬فلزات سنگین‪ ،‬سموم رفع آفات و کودهای شیمیایی و یا سوختوساز درون‬ ‫بدن ایجاد میشوند‪.‬‬ ‫اکسیدانها عامل تخریب ‪ ، DNA‬اکسیدشدن لیپیدها و رسوب آنها در قلب و عروق و نیز ایجاد سرطان‪ ،‬آترواسکلروز و‬ ‫مشکالت سیستم عصبی و آلزایمر هستند‪.‬آنتیاکسیدانها به روشهای مختلف (در بیوشیمی اشاره شده) جلوی این تخریبها‬ ‫را میگیرند‪.‬‬ ‫بادام شیرین (‪)Amygdalus communis var. dulcis‬‬ ‫خاستگاه‪ :‬گونههای مختلف بادام وحشی در ایران وجود دارد که بعضا در‬ ‫حال انقراضاند‪.‬‬ ‫خاستگاه اصلی آن ایران است و از ایران به جاهای دیگر رفته است و چندین‬ ‫گونه دیگر از ‪ Amygdalus‬نیز در ایران وجود دارد‪.‬‬ ‫در کتابهای مختلف از جمله تریس نام جنس و گونة بادام ‪Prunus‬‬ ‫‪ amygdalus‬ذکر شده است که عمال بهعنوان ‪ synonym‬نام اصلی تلقی میگردند‪.‬‬ ‫اندام‪ :‬میوه‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬دانه بادام درصد باالیی (‪ 50%‬یا بیشتر) چربی دارد که از نظر پروفایل اسیدهای چرب کیفیت بسیار خوبی دارد‬ ‫و بنابراین برای افرادی که دارای چربی خون باال هستند مفید است‪.‬تقریبا ‪ %20‬پروتئین دارد و امالح بهخصوص کلسیم‪،‬‬ ‫منگنز و منیزیم دارد‪.‬از نظر ویتامینهای مختلف بهویژه ویتامینهای گروه ‪ B‬و ‪ E‬نیز غنی است‪.‬‬ ‫‪2‬‬  ‫میوه بادام شفت بوده و به اندام خوراکی آن ‪ Kernel‬یا هسته بادام گویند‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫برای نوزادان‪ ،‬اطفال و بیماران در دوره نقاهت‪ ،‬ارزش غذایی باالیی دارد‪.‬‬ ‫بادام به داشتن ترکیبات ‪ prebiotic‬معروف است‪.‬یعنی میتواند تعادل را به‬ ‫سمت باکتریهایی که در تأمین سالمت بدن نقش مثبت دارد‪ ،‬تغییر دهد و‬ ‫بهاینعلت مصرف آن به افراد مبتال به سندروم متابولیک توصیه شده است‪.‬‬ ‫اثرات خیلی خوبی روی پروفایل چربی خون دارد که باعث افزایش غلظت چربی‬ ‫خوب و کاهش غلظت چربی بد میشود‪(.‬چربی سبکتر (‪ )LDL‬زودتر اکسید‬ ‫شده و بیشتر باعث بروز ارترواسکلروز میشود بنابراین وقتی پروفایل چربی خون به‬ ‫سمت چربی خون سنگینتر (‪ )HDL‬برود که کمتر اکسید میشود یک بهبود‬ ‫وضعیت داریم‪).‬‬ ‫در قدیم وقتی مادری شیر کافی از بادام بهصورت حریره بهعنوان یک منبع تغذیه خوب‪ ،‬جایگزین و مکمل برای بچههایی که‬ ‫وزن نمیگرفتند استفاده میشد‪.‬‬ ‫از روغن بادام بهعنوان ملین هم استفاده میشود‪.‬‬ ‫از روغن بادام در صنایع داروسازی استفاده میشود‪.‬‬ ‫بادام تلخ (‪)syn: Prunus amygdalus var. amara( )Amygdalus communis var. amara‬‬ ‫اندام‪ :‬میوه‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬این بادام حاوی آمیگدالین است که بعد از هیدرولیز‪ ،‬بنزآلدهید و سیانور تولید میکند‪.‬بوی بادام تلخ ناشی از‬ ‫بنزآلدهیدی است که پس از هیدرولیز این گلیکوزیدها ایجاد میگردد‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫سمی است و استفاده خوراکی ندارد‪.‬‬ ‫گاهی در شیرینیپزیها‪ ،‬بادام تلخ یا هسته زردآلو (هسته تلخ) را شیرین میکنند‪.‬با ریختن هستهها در آب یا آبنمک‬ ‫گلیکوزیدها هیدرولیز و سیانید و بنزآلدهید آزاد میشوند بنابراین در صورت مصرف این بادامها تلخی حس نمیشود اما بوی‬ ‫بنزآلدهید به طور کامل حس میشود و در صورت مصرف سم بنزآلدهید وارد بدن میشود‪.‬‬ ‫ده عدد بادام تلخ میتواند یک کودک ‪10‬تا ‪12‬ساله را بکشد‪.‬‬ ‫روغن بادام تلخ به علت وجود همین ترکیبات محرک موضعی خوبی است و میتواند جریان خون را بهبود ببخشد و برای‬ ‫ماساژ‪ ،‬التهاب و درد بهصورت موضعی قابلیت استفاده دارد‪.‬اما بهصورت خوراکی منع مصرف دارد‪.‬‬ ‫اخیرا برای ریزش مو استفاده میشود که البته شواهد معتبر چندانی ندارد‪.‬‬ ‫‪3‬‬  ‫غار گیالس (‪)Prunus laurocerasus‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬این گیاه در امریکا میروید‪.‬‬ ‫اندام دارویی‪ :‬برگ‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬ترکیبات سیانوژنیک‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫در گذشته شربتهای سرفه مثل دیفنهیدرامین بوی تلخی داشتند زیرا در آنها از‬ ‫برگ درختان گیالس وحشی استفاده میکردند‪.‬‬ ‫بهعنوان طعمدهنده و خلطآور در فرآوردههای ضد سرفه استفاده میشد‪ ،‬اما در حال‬ ‫حاضر منع مصرف دارد‪(.‬به علت وجود ترکیبات سیانوژنیک)‬ ‫بِه (‪)Cydonia oblonga Mill‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬این گیاه از درختان برگریز است که خاستگاه اصلی آن کشورهای ایران‪ ،‬ترکیه‪ ،‬چین هستند و ایران‬ ‫بزرگترین صادرکننده به است‪.‬‬ ‫اندام مورد مصرف‪ :‬میوه و دانه‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬میوه آن دارای ترکیبات قندی‪ ،‬پلیفنولی و فالونوییدی و پرو آنتوسیانین است‪.‬دانه آن حاوی موسیالژ است‪.‬‬ ‫تفاوت واریتههای متعدد به‪ ،‬در میزان ترکیبات پلیفنلی میوه آن است که‬ ‫هرچه این ترکیبات بیشتر باشد‪ ،‬طعم میوه آن گستر میشود‪.‬فقط واریته‬ ‫ایرانی آن‪ ،‬بهصورت خام قابلیت مصرف دارد زیرا تانن کمتری دارد‪.‬ولی سایر‬ ‫واریتههای آن به علت تانن زیاد حتما باید پخته شوند‪.‬‬ ‫به اصفهان‪ ،‬بهترین عطر و بو را دارد‪.‬‬ ‫رنگ قرمز مربا به‪ ،‬حاصل تغییر پروآنتوسیانینها به آنتوسیانینها است‪.‬‬ ‫(پلیفنول تبدیل به مونومر یا دیمر آنتوسیانینی قرمزرنگ میشود‪).‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫عالوه بر مصرف غذایی‪ ،‬بهعنوان یک آنتیاکسیدان و آرامبخش و مفرح نیز‬ ‫شناخته میشود‪.‬‬ ‫‪4‬‬  ‫کاربرد دارویی مهم این گیاه‪ ،‬متأثر از به دانه است که بهعنوان ضد سرفه و ملین مورداستفاده قرار میگیرد‪.‬‬ ‫عالوه بر این‪ ،‬از به دانه در فرآوردههای آرایشی بهعنوان حالتدهنده و‬ ‫پایدارکننده استفاده میشود‪.‬‬ ‫خواص میوه در طب سنتی بهعنوان مقوی و مفرح شناخته شده و اثرات‬ ‫ژنوپروتکتیو آن توسط گروه تحقیق ما مورد تأیید قرار گرفته است‪.‬‬ ‫گل محمدی یا رز دمشقی (‪)Rosa damascena Mill‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬خاستگاه رزها ایران است‪.‬‬ ‫نام این رز از نام دمشق (‪ )damascus‬گرفته شده چون بهوفور‬ ‫در سطح شهر دمشق و سوریه یافت میشود‪.‬‬ ‫در ایران به آن گل محمدی گفته میشود زیرا از گالبی که از آن‬ ‫گرفته میشود در حرمین شرفین برای معطر سازی استفاده می‪-‬‬ ‫شود‪.‬‬ ‫فرانسه‪ ،‬بلغارستان و مراکش از تولیدکنندگان عمده این گل‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫اندام مورد مصرف‪ :‬گل‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬اسانس آن که یکی از گرانترین اسانسها است و‬ ‫پلیفنول دارد‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫بهعنوان ملین و معطرکننده استفاده میشود‪.‬‬ ‫در طب سنتی مشهور به مقوی باه است‪.‬‬ ‫اسانس حاصل از گلبرگهای آن بسیار مرغوب است و در صنایع آرایشی بهداشتی و عطرسازی مورد مصرف قرار میگیرد‪.‬‬ ‫از آن گالب یا ‪ Rose-water‬که آب معطر دارویی است تهیه میشود‪ Rose water.‬باقیمانده روش تقطیر اسانس گل‬ ‫سرخ با بخار آب است و جزء اصلی ‪ Cold cream‬ها است و در شیرپاککنها و کرمهای ضدچروک استفاده میشود‪.‬‬ ‫مربای آن را بیشتر بهعنوان ملین و مسهل میشناسند‪.‬‬ ‫در طب گذشته و عامه مردم‪ ،‬بهعنوان مقوی قلب و آرامبخش استفاده میشده است‪.‬‬ ‫اثرات قابض در برخی واریتهها گزارش شده است ولی عموما گل سرخ را بهعنوان یک مسهل شناخته میشود‪.‬‬ ‫‪5‬‬  ‫رز فرانسوی (‪،)Rosa gallica‬‬ ‫نسترن وحشی )‪(Rosa rubiginosa‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬گونهای از گل سرخ است که خاستگاه امروزی آن جنوب‬ ‫و مرکز اروپا است‪.‬‬ ‫ویژگی آن بزرگبودن قطر گل آن است‪.‬بیشتر به رنگ قرمز تا صورتی‬ ‫پررنگ است و عطر خوبی دارد‪ ،‬گلهای این گیاه در ماه شهریور به‬ ‫میوههایی مانند سیب تبدیل میشوند که با نام ‪ rosa hips‬شناخته‬ ‫میشوند که جزء فارماکوپه است و اروپاییها بهویژه آلمانیها به خوردن‬ ‫آن عالقه زیادی دارند (هم بهصورت خام و هم بهصورت ‪ tea bag‬یا‬ ‫دمکرده)‪.‬‬ ‫ترکیبات میوه‪ :‬ترکیبات فنولی‪ ، Vit C ،‬فالونوئید ‪ ،‬روگوزین‪E‬‬ ‫اندام دارویی‪ :‬میوه‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫دمکرده آن در کشورهای اروپایی برای پیشگیری از سرماخوردگی‬ ‫مورداستفاده قرار میگیرد (به علت آنکه حاوی مقادیر بسیار باالیی‬ ‫ویتامین ‪ C‬و سایر مواد آنتیاکسیدانی است)‪.‬همچنین از آن برای التیام‬ ‫دردهای استئوآرتریت استفاده میشود‪.‬‬ ‫در درمان بیماریهای روماتیسمی کاربرد دارد (شواهد خوبی برای این‬ ‫مورد وجود دارد)‪.‬‬ ‫تقویت سیستم ایمنی‬ ‫شیرخشت (‪)Cotoneaster discolor‬‬ ‫اطالعات مبهمی در مورد این گیاه وجود دارد ولی باتوجهبه یکسری‬ ‫تحقیقات‪ ،‬چند گونة ‪ cotoneaster‬وجود دارند که شیرخشت را از‬ ‫آنها تهیه میکنند‪.‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬گونههای مختلف ‪ Cotoneaster‬بومی مناطق‬ ‫معتدل آسیا‪ ،‬اروپا و آفریقای شمالی است‪.‬‬ ‫در ایران گونههایی از ‪ Cotoneaster‬در شمال کشور (جنگلهای‬ ‫گیالن و مازندران) و بخشی از خراسان و سمنان رویش میکند که از‬ ‫آن مان شیرخشت گرفته میشود‪.‬‬ ‫مانها‪ ،‬ملین هستند‪.‬مان شیرخشت کمیاب و گران است‪.‬‬ ‫شیرخشت گیاهی است پایا با پوستی به رنگ خاکستری مایل به سیاه است‪.‬‬ ‫‪6‬‬  ‫ترکیبات‪ :‬قند‪ ،‬امالح‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫در طب سنتی بهعنوان درمان یرقان نوزادی استفاده میشده است‪.‬قطره بیلی ناستر در بازار دارویی بهعنوان ضد سرفه‪ ،‬ملین و‬ ‫ضد یرقان نوزادی شناخته میشود که بهعنوان ضد سرفه و ملین برای نوزادان نسبت به بقیه داروهای موجود در بازار ارجح‬ ‫است‪.‬در مورد اثر آن بر یرقان نوزادی نظریات متفاوتی وجود دارد‪.‬‬ ‫همچنین بهعنوان شیرینکننده و طعمدهنده‪ ،‬در گز استفاده میشود و حالت خنککننده دارد‪.‬‬ ‫گیالس )‪(Cerasus vulgaris‬‬ ‫دو گیاه گیالس و آلبالو‪ ،‬دو واریته متفاوت از ‪ Cerasus‬هستند‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬خاستگاه این گیاه‪ ،‬اروپا و نواحی از آسیا است‪.‬در حال حاضر‬ ‫تولیدکنندگان عمده گیالس‪ ،‬ترکیه و روسیه هستند‪.‬‬ ‫ترکیبات‪ :‬فالونوئید‪ ،‬اسید فنولی (میوه)‪ ،‬گلیکوزید سیانوژنیک (هسته)‬ ‫اندام دارویی‪ :‬دم گیالس‬ ‫کاربردها گیاه‪:‬‬ ‫دم گیالس در فرآوردههای مختلف بهعنوان مدر و ضد فشارخون مورداستفاده قرار‬ ‫گرفته است‪.‬‬ ‫در طب گذشته بهعنوان مدر و ضدعفونیکننده مجاری ادراری شناخته میشد‪.‬‬ ‫آلبالو (‪) Cerasus vulgaris‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬خاستگاه گیاه این گیاه‪ ،‬اروپا و نواحی از آسیا و آفریقا است‪.‬‬ ‫اندام‪ :‬میوه و دم میوه‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬میوه آن دارای ترکیبات فالونوئیدی و فنولی و آنتوسیانینی و مالتونین و ویتامینها بهویژه ‪ ،Vit C‬اسیدهای‬ ‫گیاهی مانند مالیکاسید است‪.‬هسته آن گلیکوزید سیانوژنیک دارد‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫در مطالعات فارماکولوژیک به اثرات کاهنده سطح اسیداوریک آن اشاره شده است که احتماال در درمان نقرس میتواند مفید‬ ‫باشد‪.‬البته نیاز به مطالعات بیشتری دارد‪.‬‬ ‫به علت وجود ترکیبات آنتوسیانین دارای اثرات آنتیاکسیدانی است‪.‬‬ ‫دمنوش دم آلبالو مانند دم گیالس بهعنوان مدر و ضد فشارخون میتواند مورد مصرف قرار گیرد‪.‬‬ ‫‪7‬‬  ‫به دلیل دارابودن مالتونین در تنظیم خواب موردتوجه قرار دارد‪.‬‬ ‫سیب (‪(Malus domestica‬‬ ‫ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سیب در جهان است‪.‬‬ ‫سیب واریتههای زیادی دارد‪.‬در تورات و عهد عتیق بهعنوان میوه ممنوعه نام‬ ‫برده شده است و بر این مبنا میوهای بوده که باعث خروج انسان از بهشت شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬ترکیبات پلیفنولی‪ ،‬پکتین و فیبر دارد‪.‬همچنین منبع غنی از‬ ‫فالونوئیدها بهویژه کوئرستین است‪.‬‬ ‫پیاز و چایی و سیب منابع غنی تأمین کوئرستین موردنیاز محسوب میشوند‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫دارای اثرات آنتیاکسیدانی بوده و در طب ایرانی بهعنوان میوهای مفرح و شادیبخش موردتوجه قرار داشته است‪.‬‬ ‫به علت وجود فیبر و پکتین در حفاظت از دستگاه گوارش نقش دارد و مصرف آن در افراد مستعد به سندروم متابولیک توصیه‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫گفته شده است اثرات مناسبی بر روی بهبود پروفایل چربی خون دارد‪.‬‬ ‫عارضه گیاه‪ :‬باید توجه کرد به علت حضور گلیکوزیدهای سیانوژنیک در دانه سیب‪ ،‬این دانهها نباید مصرف شوند‪.‬‬ ‫توتفرنگی (‪)Fragaria ananasac‬‬ ‫خاستگاه‪ :‬این گیاه بومی اروپا است‪.‬‬ ‫اندام‪ :‬میوه‬ ‫ترکیبات‪ :‬ویتامین ‪ ،C‬فالونولها‪ ،‬فالوانولها‪ ،‬االژیکاسید‪،‬‬ ‫سینامیکاسید‬ ‫کاربرد‪ :‬اثرات ضدسرطان و ضدمیکروبی‬ ‫آلو (‪(Prunus domestica‬‬ ‫در خانواده رزاسه‪ ،‬گیاهان زیادی بهصورت هیبرید وجود دارند و از آنها واریتهها و کولتیوارهای زیادی درست شده است‬ ‫بهعالوه‪ ،‬آلوهای مختلف‪ ،‬آلوچه‪ ،‬آلوبخارا‪ ،‬زردآلو‪ ،‬شفت آلو‪ ،‬آلوچههای براقانی و ‪...‬همه از خانواده رزاسه هستند و بهعنوان‬ ‫ملین در طب سنتی از آنها یاد شده است‪.‬‬ ‫‪8‬‬  ‫هلو )‪(Prunus persica‬‬ ‫در هر دو نیمکره کشت شده‪.‬میوه آن بهصورت تازه خورده شده یا در کنسروسازی استفاده میشود و سرشار از ویتامین ‪ C‬و‬ ‫ترکیبات آنتیاکسیدانی مانند فنولها است‪.‬‬ ‫خانواده‪ :‬شاهدانه (‪)Cannabaceae‬‬ ‫گیاهان این خانواده دارای برگهای دندانهای ساده و یا مرکب هستند‪.‬‬ ‫گیاهانی دوپایه با گلهای تکجنس و گیاهانی یکساله یا چندساله هستند‪.‬‬ ‫‪9‬‬  ‫حشیش یا ماریجوانا یا شاهدانه هندی (‪)Cannabis sativa‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬دو واریته دارد‪:‬‬ ‫‪.1‬در مناطق گرمسیری مثل هندوستان و شمال آفریقا رشد پیدا میکند و‬ ‫بیشتر ترکیبات کانابینوئیدی تولید میکند و کیفیت رزین و اثرات‬ ‫هالوسینوژن آن بهتر است‪.‬‬ ‫‪.2‬در مناطق سردسیر مثل اروپا و انگلیس رشد پیدا میکند و بیشتر‪ ،‬از‬ ‫جنبة الیافش مهم است که در نساجی استفاده میشود‪.‬الیاف این گیاه در‬ ‫این مناطق نسبت به مناطق گرمسیر بلندتر است‪.‬محصوالت گیاه را تحت‬ ‫عنوان گل‪ ،‬حشیش‪ ،‬ماریجوانا میشناسند‪.‬‬ ‫در اصل قسمتی که بیشترین ترکیبات کانابینوئیدی را دارد‪ ،‬کاپیتولهای‬ ‫گل مادة آن است‪.‬کاپیتول نوعی گلآذین مخصوص است که در آنها گلها‬ ‫بدون واسطه دمگل به روی نهنج مشترکی قرار دارند‪.‬این گیاه دارای دو‬ ‫پایة نر و ماده است که در اکثر مناطق قابلیت رویش دارند‪.‬‬ ‫سرشاخه گلدار پایه ماده بیشترین مقدار تتراهیدروکانابینول را دارد‪.‬‬ ‫این گیاه هالوسینوژن است و برخی اثرات آن بطئی است‪.‬اگر در جوانی‬ ‫مصرف شود‪ ،‬عوارضش در میانسالی پدید میآیند‪.‬‬ ‫ترکیبات این گیاه بر روی سلولهای هرمی مغز اثر کرده و بعد از مدتی از‬ ‫مصرف آن‪ ،‬سلولهای مغزی از بین میروند و فرد دچار عدم تمرکز و‬ ‫اختالل حافظه و انهدام سلولهای عصبی و در پایان عمر دچار پارکینسون‬ ‫و فراموشی میشود‪.‬در ابتدا این گیاه بهعنوان یک اعتیادآور شناخته‬ ‫نمیشد ولی در سالیان اخیر به علت وابستگی که ایجاد میکند بهعنوان یک ترکیب اعتیادآور شناخته میشود‪.‬‬ ‫اندام دارویی‪ :‬اندام دارویی اصلی آن گلآذینهای کاپیتول ماده آن است‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫واریتههای سردسیری آن را برای تهیه الیاف کشت میکنند‪.‬‬ ‫در مناطق گرمسیری این گیاه بیشتر ترکیبات رزینی و کانابینوئیدی تولید میکند در نتیجه دانههای این گیاه نیز مقادیر کمی‬ ‫تترا هیدروکانابینول )‪ (THC‬دارند و بهعنوان مقوی عمومی و نیز بهعنوان ضدالتهاب استفاده میشوند‪.‬دانهها حاوی حدود‬ ‫‪ 50%‬روغن خشکشونده هستند‪.‬‬ ‫از مشتقات نیمه سنتتیک آن برای درمان فلجهای دورهای ‪ MS‬و صرع استفاده میشود‪.‬‬ ‫از این گیاه دو فرآورده دارویی ضددرد و ضد تهوع برای بیماران ‪ end stage‬سرطانی تهیه شده است‪.‬‬ ‫‪10‬‬  ‫سو مصرف آن در خانمها بیشتر است چرا که باعث آمادگی بیشتر آنها برای سو استفاده (‪ )abuse‬جنسی میشود‪.‬‬ ‫حشیش بهعنوان یک مسکن بسیار قوی‪ ،‬مخدر و ضددرد و تسکین دردهای بیماران سرطانی استفاده میشود‪.‬همچنین‬ ‫بهعنوان ضد تهوع در پروسه شیمیدرمانی و بهعنوان اشتهاآور در افراد سرطانی و مبتال به ایدز که دچار بیاشتهایی شدید‬ ‫هستند استفاده میشود‪.‬‬ ‫مصرف مزمن حشیش باعث الغری میشود‪.‬‬ ‫رازک (‪)Humulus luplus‬‬ ‫رازک گیاهی علفی‪ ،‬چند ساله و باالرونده با ریشهای عمیق و منشعب است‪.‬‬ ‫این گیاه دارای دو پایه (نر و ماده) است و اعضای آن پوشیده از تارهای‬ ‫خشن است‪.‬‬ ‫ابتدا کاپیتولهای ماده را به کمک گوگرد فراوری کرده تا طعمدار و خوشبو‬ ‫شوند‪.‬سپس از آنها عصاره گرفته و از این عصاره در موارد مختلف استفاده‬ ‫میکنند‪.‬‬ ‫اندام مورد مصرف‪ :‬اندام زایای ماده‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬حاوی گلیکوزیدهای فنولی‪ ،‬ساپونین و آلکالوئید است‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪ :‬عصاره رازک در ماءالشعیر بهعنوان طعمدهنده و کف کننده‬ ‫مورداستفاده قرار میگیرد‪.‬‬ ‫اثرات آرامبخش آن به دلستر از لحاظ فارماکولوژیک جذابیت میدهد‪.‬‬ ‫در نوشابههای الکلی هم استفاده دارد‪.‬‬ ‫طعم تلخی دارد و اشتهاآور است‪.‬‬ ‫دارای اثرات آنتیاکسیدانی است‪.‬‬ ‫‪11‬‬  ‫خانواده‪ :‬توت (‪)Moraceae‬‬ ‫توت سفید )‪(Morus alba‬‬ ‫گیاهی درختی با گلهای تکجنس که گلهای نر آن میوه نمیدهند‪.‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬خاستگاه این گیاه چین و آسیای شرقی است‪.‬‬ ‫اندام مورد مصرف‪ :‬برگ و میوه‬ ‫ترکیبات میوه‪ :‬میوه توت سرشار از ترکیبات فنولی‪ ،‬قند‪ ،‬امالح و ویتامین ‪ C‬است‪.‬‬ ‫کاربردهای میوه گیاه‪( :‬بیشتر مصرف میشود)‬ ‫شواهد نشان داده است که با وجود قند موجود در توت به علت وجود ترکیبات‬ ‫فنولی‪ ،‬قند خون را کاهش میدهد‪.‬‬ ‫میوه آن بهصورت خشک در بیماران دیابتی مورداستفاده قرار میگیرد‪.‬‬ ‫ترکیبات برگ‪ :‬حاوی ترکیبات فالونوئیدی است و اثرات ضد دیابتی و‬ ‫آنتیاکسیدانی آن گزارش شده است‪.‬‬ ‫از برگ توت در صنعت برای غذای کرم ابریشم استفاده میشود‪.‬‬ ‫درمان دیابت‬ ‫خواص آنتیاکسیدانی‬ ‫کاهش چربی خون‬ ‫شاهتوت یا توت سیاه )‪(Morus nigra‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬این گیاه بومی آسیای جنوب غربی است‪.‬‬ ‫اندام دارویی مورد مصرف‪ :‬میوه‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬حاوی ترکیبات آنتوسیانینی است‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫در طب عامیانه بهعنوان ضد آفت دهان استفاده میشود‪.‬‬ ‫بر روی چربی خون اثر خوبی دارد‪.‬‬ ‫ظرفیت آنتیاکسیدانی باالیی دارد‪.‬‬ ‫‪12‬‬  ‫انجیر (‪(Ficus carica‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬خاستگاه این گیاه کشورهای مدیترانهای بوده است ولی امروزه از‬ ‫مدیترانه تا افغانستان و امریکا گسترش دارد و ترکیه بزرگترین تولیدکننده آن‬ ‫است‪.‬‬ ‫در ایران انجیر دیم در شهرستان استهبان (اولین تولیدکننده انجیر خشک) کاشت‬ ‫میشود‪.‬به گیاه انجیر در تورات‪ ،‬انجیل و قرآن کریم اشاره شده است‪.‬‬ ‫میوة بهشتی است و در قرآن کریم به آن قسم یاد شده است‪.‬‬ ‫گونههای غیرخوراکی آن در جنگلهای شمال کشور رشد میکند‪.‬‬ ‫اندام مورد مصرف‪ :‬میوه آن مصرف خوراکی دارد‪.‬‬ ‫ترکیبات مهم میوه‪ :‬سرشار از امالح (کلسیم‪ ،‬فسفر‪ ،‬منگنز‪ ،‬منیزیم)‪ ،‬قند‪،‬‬ ‫ویتامین ‪( B2‬ریبوفالوین) و پلیفنول (بخصوص در انجیر سیاه) است‪(.‬واریتههای‬ ‫مشکی و قرمز آن ترکیبات آنتوسیانین و ظرفیت آنتیاکسیدانی باالتری دارند)‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫بهعنوان مسهل و ملین و آنتیاکسیدان مصرف دارویی دارد‪.‬‬ ‫فراورده دارویی از آن بهعنوان ملین برای کودکان در دسترس است‪.‬‬ ‫شیرابه انجیر دارای پروتئازی به نام فیسین است که پروتئینها را لیز میکند و‬ ‫نقش کراتولیتیک دارد‪ ،‬به همین دلیل از قدیم بهعنوان ضد زگیل پوستی (نه‬ ‫آمیزشی) به کار میرفته است‪.‬به این منظور دمبرگ را میشکستند و شیرابه‬ ‫خارج شده را روی زگیل میگذاشتند‪.‬‬ ‫همینطور پودر خشک برگ‪ ،‬در آشپزی و برای طبخ گوشتهای سفت (مثل گوشت شتر و گاو) استفاده میشود‪.‬این گوشت‬ ‫به کمک آنزیم فیپسین نرم و خوشخوراکتر میشود‪.‬‬ ‫برای کسانی که دچار یبوست میشوند‪ ،‬استفاده از آب انجیر مفید است‪.‬‬ ‫‪13‬‬  ‫خانواده‪ :‬عناب (‪)Rhamnaceae‬‬ ‫گیاهان این خانواده اغلب خاردار بوده و دارای برگهایی با گوشوارک هستند‪.‬‬ ‫سیاه توسه یا فرانگوال )‪(Rhamnus frangula Linn.‬‬ ‫گیاهی درختچهای‪ ،‬چند ساله و به ارتفاع ‪ 1‬تا ‪ 4‬متر‪ ،‬دارای شاخههای بدون خار‬ ‫که در نواحی مرطوب رشد میکند‪.‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬بومی آمریکای جنوبی است‪.‬‬ ‫در ایران گونه فرانگوال رشد نمیکند و گونهای دیگر به نام ‪Rhamnus‬‬ ‫‪ purshiana‬یا سیاه توسه را داریم‪ ،‬که در جنگلهای شمال با لکههای سفید‬ ‫بر روی تنه و شاخههای آن قابلتشخیص است و اثرات مسهل و ترکیبات‬ ‫آنتروکینونی دارد‪.‬‬ ‫اندام مورد مصرف‪ :‬پوست و سرشاخههای نازک‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬ترکیبات آنتروکینونی‬ ‫کاربرد‪:‬‬ ‫بهعنوان مسهل قوی مورد مصرف قرار میگیرد‪(.‬قبل از آن باید ‪ 2‬تا ‪ 3‬سال در‬ ‫انبار نگهداری شود تا اثرات مسهل آن تعدیل شود و اگر بهصورت تازه مصرف‬ ‫شود‪ ،‬چنان دلپیچهای ایجاد میکند که غیرقابلتحمل است)‪.‬‬ ‫عناب یا خرمای چینی )‪(syn: Ziziphus vulgaris) (Ziziphus jujuba‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬درختی خاردار‪ ،‬اصالتا از کشور چین است‪.‬‬ ‫اندام مورد مصرف‪ :‬میوه و برگ‬ ‫ترکیبات میوه‪ :‬دارای قند‪ ،‬موسیالژ‪ ،‬امالح‪ ،‬پکتین‪ ،‬آنتوسیانین‪ ،‬ساپونین‪،‬‬ ‫فالونویید و پلیفنول است‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫بر روی برگهای آن مطالعاتی انجام شده است و اثرات بیحسکنندگی موضعی‬ ‫و آنتیاکسیدانی آن ثابت شده است‪.‬‬ ‫در طب قدیم از خود عناب بهعنوان میوهای دارای موسیالژ‪ ،‬جهت اثرات ضد‬ ‫سرفه و ملین استفاده میشده است‪.‬‬ ‫‪14‬‬  ‫مطالعات فارماکولوژیک اثرات ژنوپروتکتیو آن را تأیید کرده است‪.‬به علت داشتن‬ ‫ترکیبات آنتیاکسیدانی برای بیماریهای قلبی عروقی مناسب است اما شواهد بالینی‬ ‫کافی ندارد‪.‬‬ ‫اثرات ضد دیابت و ضددرد نیز از آن گزارش شده است‪.‬‬ ‫سدر‪ ،‬کنار )‪(Ziziphus spina-christi‬‬ ‫خاستگاه گیاه و سابقة مصرف‪ :‬از چوب آن در تولید کشتی استفاده‬ ‫میکردند‪.‬اولین ملتی که این کار را کردند‪ ،‬فنیقیها بودند‪.‬‬ ‫میوههایش در جنوب ایران و پاکستان بهعنوان خوراکی استفاده‬ ‫میشود‪.‬کنار پاکستانی‪ ،‬درشتتر و خوشمزهتر است‪.‬‬ ‫درختی خاردار است‪.‬نام ‪ spina-christi‬به معنای خار مسیح است‪.‬‬ ‫بر اساس روایات مسیحی زمانی که حضرت مسیح به صلیب کشیده‬ ‫شد‪ ،‬برای تحقیر او روی سرش حلقه خاری از سدر گذاشته شد‪.‬در‬ ‫کلیسای نوتردام نیز یک حلقة سدر منسوب به حضرت مسیح‬ ‫نگهداری میشود‪.‬‬ ‫سدر در ایران و اسالم جایگاه دارد‪.‬بهصورت سنتی سدر در شستوشوی بدن و موی سر و نیز اموات مسلمانان به کار میرود‪.‬‬ ‫به سدر در قرآن کریم بهعنوان درختی بهشتی اشاره شده است‪.‬چون سایهها گسترانیده‪ ،‬زیرا که درختی تناور و سایهگستر‬ ‫است‪.‬‬ ‫اندام مورد مصرف‪ :‬برگ و میوه‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬ترکیبات ساپونینی مانند ابلین الکتون ‪(Ebelin‬‬ ‫)‪lactone‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫برگ این گیاه بهعنوان ضد میکروب‪ ،‬شوینده و التیام دهنده مورد مصرف‬ ‫قرار میگیرد‪.‬‬ ‫اثرات ضدمیکروبی‪ ،‬ضدباکتریایی و ضدالتهاب آن موید مصرف آن بهعنوان شوینده است‪.‬‬ ‫مصرف خوراکی آن ممنوع است‪.‬‬ ‫اثرات کاهنده قند خون آن نیز بررسی شده است‪ ،‬اما مصرف خوراکی ندارد‪.‬‬ ‫‪15‬‬  ‫در طب سنتی سدر بهعنوان التیام دهنده برای کودکانی که بدنشان به دلیل بیماریهایی مثل سرخک و سرخچه (بثورات‬ ‫جلدی) ملتهب میگردد‪ ،‬توصیه شده است‪.‬‬ ‫طی آزمایشها اثرات ضد باروری بر روی موشها داشته است‪.‬‬ ‫خانواده‪ :‬گزنه )‪(Urticaceae‬‬ ‫گزنه )‪(Urtica dioica‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬گیاهی علفی است که در نواحی مدیترانهای گسترش دارد‪.‬اروپاییها و‬ ‫انگلیسیها عالقه زیادی به آن دارند و جشنواره گزنهخوری راه میاندازند‪.‬‬ ‫گزنه از نظر ظاهری بسیار شبیه نعنا است‪ ،‬ساقه آن مانند نعنا چهارگوش است‪.‬ولی‬ ‫برگهایش بریدگیهای بیشتری و رنگ تیرهتری دارد‪.‬همچنین بر روی سطح برگهایش‬ ‫کرکهای ترشحی بسیاری دیده میشود‪.‬کرکهای آن حساسیتزا بوده و باعث التهاب و‬ ‫سوزش میشود‪.‬‬ ‫علت نامگذاری این گیاه‪ ،‬وجود همین کرکها است‪.‬پایة این کرکها حاوی هیستامین‬ ‫است که فرایندهای التهابی را تحریک میکند‪.‬‬ ‫اندام مورداستفاده‪ :‬ریشه و اندام هوایی‬ ‫ترکیبات مهم‪ :‬دارای ترکیبات پلیفنولی‪ ،‬فالونوئیدی‪ ،‬اسیدهای فنلی‪ ،‬کاروتنوئیدها و‬ ‫امالح و امگا ‪ 3‬و ویتامینهای مختلف است‪.‬‬ ‫کاربردهای گیاه‪:‬‬ ‫در درمان هایپرتروفی پروستات و ریزش مو و دیابت توصیه شده است‪.‬‬ ‫این گیاه با مکانیسمی شبیه فیناستراید عمل میکند‪ ،‬به همین خاطر در شامپوهای‬ ‫ضدریزش مو وابسته به جنس و فراوردههای ضدالتهابی مجاری ادراری و پروستات از آن‬ ‫استفاده میشود‪.‬‬ ‫بهعنوان مدر در فراوردههای ضد سنگ کلیه و ضدعفونیکننده دستگاه ادراری استفاده‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫این گیاه آنزیم ‪ 5‬آلفا ردوکتاز را که مسئول تبدیل تستوسترون به دی هیدروتستسترون است‪ ،‬مهار میکند و باعث کاهش‬ ‫اندازه پروستات و بهبود سرعت جریان ادرار و رفع عالئم انسدادی میشود‪.‬‬ ‫‪16‬‬  ‫راسته‪Cucurbitales :‬‬ ‫خانواده‪Cucurbitaceae :‬‬ ‫گلهای زردرنگ‪ ،‬ساقة خزنده‪ ،‬گلهای تک جنسی‪ ،‬میوه نوع سته (‪ )pepo‬مثل خیار دارند‪.‬‬ ‫کدو (‪)Cucurbita pepo L.‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬در بعضی کتابها گفته شده که آمریکای جنوبی است‬ ‫ولی اشتباه است و اینطور نیست‪.‬‬ ‫در قصه حضرت یونس در قرآن کریم گفته شده ایشان در زیر برگ‬ ‫کدو به آرامش رسیدند و در ادبیات کهن فارسی هم قصههای متعددی‬ ‫در مورد کدوتنبل وجود دارد‪.‬‬ ‫واریتههای مختلفی دارد‪ :‬کدوتنبل‪ ،‬کدوحلوایی‪ ،‬کدوسبز (کدو مسما)‬ ‫اندام مصرفی (خوراکی)‪ :‬قسمت گوشتیاش بهعنوان غذا مصرف‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫ترکیبات کدوحلوایی زرد‪ :‬کدوهایی که زردرنگ هستند کاروتنوئید‪،‬‬ ‫فالونوئیدهای مختلف دارند و سرشار از ویتامین ‪ A‬هستند‪.‬‬ ‫این گیاه حاوی دسته ترکیبات کوکوربیتاسینها است که نوعی ساپونین‬ ‫تلخ هستند‪.‬‬ ‫حاوی ترکیب ‪ zucchini‬است که برای درمان هایپرگالیسمی استفاده‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫کاربرد کدوحلوایی زرد یا کدوسبز یا مسمایی‪:‬‬ ‫پایینآورنده قند خون‬ ‫اثرات آنتیاکسیدان‬ ‫اندام دارویی‪ :‬تخم کدو‬ ‫ترکیبات تخم کدو‪ :‬حاوی چربی و سلنیوم و کارتنوئید و ویتامین ‪ E‬است‪.‬‬ ‫کاربرد تخم کدو‪:‬‬ ‫کاهنده قند خون‬ ‫‪17‬‬  ‫بهبود پروفایل چربی خون و کاهش چربیهای بد و کلسترول‬ ‫درمان ‪ BPH‬یا هایپرتروفی پروستات که فرآورده هم از آن تولید شده است‪.‬‬ ‫پیشگیری از آترواسکلروز‬ ‫تقویت سیستم ایمنی به همین دلیل مردم در پاییز آش کدو میخورند‪.‬‬ ‫حنظل یا هندوانه ابوجهل (‪)Citrullus colocynthis (L.) Schrad‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬جنوب غربی ایران و بهصورت خودرو‬ ‫حنظل در لغت به معنی تلخ است‪.‬‬ ‫یک میوة جیغ جیغی! است و وقتی تکانش میدهیم‪ ،‬صدا میدهد‪.‬‬ ‫اندام دارویی‪ :‬دانه‬ ‫کاربرد‪:‬‬ ‫در عطاریها از دانهها بهعنوان کاهندة قند خون و ضد دیابت استفاده میشود‪.‬‬ ‫کارهای فارماکولوژیک هم روی آن انجام شده است و اثرات کاهندة قند خون دارد‪.‬‬ ‫ترکیبات‪ :‬بهطورکلی خانوادة ‪ Cucurbitaceae‬حاوی دسته ترکیبات شبه‬ ‫استروئیدی به نام کوکوربیتاسین (‪ )cucurbitacin‬هستند که معموال تلخ و سمیاند‪.‬‬ ‫حنظل میتواند باعث سرطان کبد و حتی مرگ شود‪.‬‬ ‫هندوانه (‪)Citrullus lanatus‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬اصالتاً چینی است‪.‬‬ ‫در یکی از نقاشیهای چهلستون جلوی شاه هندوانه و خیار‬ ‫دستگرد و انار وجود دارد‪.‬‬ ‫هندوانه اصالتاً چینی است ولی به آن هندوانه میگوییم چون‬ ‫درگذشته از هند میآمده است‪.‬‬ ‫پاکستانیها نیز هندوانهخورهای قهاری هستند‪.‬‬ ‫با توسعه کشت آن بهمرور بهتر‪ ،‬آبدارتر‪ ،‬شیرینتر و قسمت قرمز‬ ‫آن حجیمتر شده است‪.‬‬ ‫ترکیبات‪ :‬آب‪ ،‬آنتوسیانیدین‪ ،‬کربوهیدرات و ویتامین و‬ ‫فالونوئید‪ % 90.‬این گیاه از آب تشکیل شده است‪.‬‬ ‫کاربرد‪:‬‬ ‫بهعنوان یک میوة مدر و منبع آب شناخته شده است‪.‬‬ ‫‪18‬‬  ‫اثرات آنتیاکسیدانی‬ ‫دانهها و قسمت سبزرنگ پوست اثرات کاهنده قند خون دارد‪.‬‬ ‫از تخم هندوانه بهعنوان ملین و ضد سرفه استفاده میشود‪.‬همچنین از آن درگذشته در پخت حریره برای بچهها استفاده‬ ‫میشد‪.‬‬ ‫تخمهژاپنی موجود در بازار تخم یک واریته دیگر از هندوانه است که بیشتر در استان خراسان کشت میشود‪.‬‬ ‫خیار (‪)Cucumis sativus‬‬ ‫از سبزیها و صیفیها است و واریتههای مختلفی دارد‪.‬‬ ‫اندام مورداستفاده‪ :‬میوه و دانه‬ ‫ترکیب‪ :‬بیشتر آب دارد و پوست آن ویتامین ‪ A‬خوبی دارد‪.‬کوکوربیتاسین عامل‬ ‫ایجاد طعم تلخ ته خیار است که مصرف آن چندان ایمن نیست‪.‬حاوی فالونوئید هم‬ ‫است‪.‬‬ ‫دانههای آن نیز مانند قسمت انتهایی میوه حاوی کوکوربیتاسین هستند‪.‬‬ ‫کاربرد‪:‬‬ ‫عصارة خیار بهعنوان مرطوبکننده‪ ،‬معطرکننده و التیام دهنده در فرآوردههای‬ ‫آرایشی و بهداشتی موضعی استفاده میشود‪.‬‬ ‫تخم خیار کاهندة قند خون است ولی مزة بسیار تلخی دارد که مصرف آن را دشوار‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫گفته شده است جزء سبزیجاتی است که بهراحتی میتوانند مصرف کنند و باعث کاهش قند خونشان میشود‪.‬‬ ‫‪Cucumis melon‬‬ ‫واریتههای این گیاه شامل طالبی‪ ،‬خربزه‪ ،‬سمسوری‪ ،‬گرمک هستند‪.‬بهعنوان مدرکاربرد دارند‪.‬تخم خربزه بهعنوان ضد سنگ‬ ‫کلیه و کاهنده قند خون کاربرد سنتی دارد‪.‬‬ ‫‪19‬‬  ‫راسته ‪Fagales‬‬ ‫خانواده‪ :‬بلوط )‪(Fagaceae‬‬ ‫بلوط (‪)Quercus infectoria‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬نقش مهمی در کشورهای ایران و بریتانیا داشته است‪.‬زاگرس‬ ‫در گذشته پوشیده از بلوط بود ولی امروزه به دلیل تهاجم انسانها‪ ،‬جنگلهای‬ ‫بلوط آسیب فراوانی دیدهاند‪.‬‬ ‫برای حفظ محیطزیست ایران بسیار مؤثر بوده است‪.‬در ایران با فرآوری کردن‬ ‫میوه بلوط‪ ،‬تانن را از میوهها جدا و از باقیمانده نان تهیه میکردند که در‬ ‫قحطیها و جنگها نقش مهم و حمایتکنندهای برای مردم و اقوام لر و لک‬ ‫داشته است‪.‬هنوز هم عشایر غرب ایران نان بلوط درست میکنند‪.‬‬ ‫در انگلستان همیشه مهم بوده و هست زیرا انگلستان بزرگترین و قویترین‬ ‫نیروی دریایی را داشته و برای کشتیهایش از چوب بلوط استفاده میکرده است‪.‬‬ ‫(در ‪ 400‬سال گذشته نیروی دریایی بریتانیا عامل تسخیر کل دنیا بوده است!)‪.‬روی‬ ‫سکههای پنس (‪ )pence‬بریتانیا عکس بلوط نقش بسته شده است‪.‬‬ ‫‪ Quercus‬به معنای درخت زیبا است‪.‬‬ ‫اندام‪ :‬میوه بلوط‬ ‫ترکیب‪ :‬تانن‬ ‫کاربرد میوه بلوط‪:‬‬ ‫ضداسهال‬ ‫از میوههای بلوط بهعنوان منبع تهیه تانن استفاده میشده است‪.‬‬ ‫کشتیسازی‬ ‫تهیة نان و آرد زیرا میوه بلوط سرشار از تانن است‪(.‬البته نان تهیه شده طعم گس دارد و باید قبل از مصرف مدتی در آب قرار‬ ‫گیرد‪).‬‬ ‫مؤثر در درمان کولیت و ‪( IBS‬شواهدی هم وجود دارد)‬ ‫قابض (تانن)‬ ‫دباغیکردن یا تاننی کردن (تانن)‬ ‫پوست بلوط بهعنوان ضد عرق و ضد خارش توصیه شده است‪.‬‬ ‫روی بلوط مادهای به نام مازوج یا گال رشد پیدا میکند که حاصل نیشزدن و تخمگذاری یک حشره روی بلوط است‪.‬‬ ‫گال هم یک منبع تهیة تانن است‪(.‬باالی ‪ 60‬درصد تانن دارد‪).‬‬ ‫‪20‬‬  ‫کاربرد گال‪:‬‬ ‫دباغی و مرکبسازی (تانن مازوج)‬ ‫بهترین نوع گال متعلق به حلب بوده اما در ترکیه و سوریه و غرب ایران هم وجود‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫گال تازه سبزرنگ‪ ،‬بدون سوراخ و مرغوب است ولی اگر سوراخدار و سفید باشد‬ ‫یعنی حشره از آن خارج شده و اکسید شده و کیفیت تانن آن پایین آمده که دیگر‬ ‫مرغوب نیست‪.‬برای تهیه گال مرغوب قبل از خارجشدن نوزادان حشره‪ ،‬گال را در‬ ‫آب جوش میاندازند تا حشره از بین رفته و گال مرغوب به دست آید‪.‬‬ ‫گزعلفی‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬غرب ایران و زاگرس مرکزی و بلداجی و بروجن و‬ ‫چهارمحال بختیاری‬ ‫گز علفی حاصل برهمکنش یک حشره با گونه خاصی از بلوط به نام‬ ‫‪ Quercus tinctoria‬است‪.‬‬ ‫ترکیبات‪ :‬گز علفی یک مان حاوی امالح مختلف‪ ،‬قند‬ ‫کاربرد‪:‬‬ ‫برای تهیة گز بلداجی از آن استفاده میشود‪.‬البته اآلن بیشتر از‬ ‫بیدخشت (چون ارزانتر است) استفاده میشود‪.‬‬ ‫جزوه ‪ :92‬گز علفی بهعنوان ملین استفاده میشود‪.‬‬ ‫خانواده‪Juglandaceae :‬‬ ‫گردو (‪)Juglans regia‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬منشاء گردو ایران است و توسط انگلیسیها بعد از جنگهای‬ ‫صلیبی به دنیا معرفی شده است‪.‬البته از شبهجزیره بالکان تا هیمالیا گسترش دارد‪.‬‬ ‫عربها به آن جوز میگویند و در دنیا به آن ‪ Persian walnut‬میگویند (معادل‬ ‫آن چیزی است که در کالیفرنیا وجود دارد و به آن ‪ Black nut‬یا گردوی سیاه‬ ‫میگویند‪).‬‬ ‫به علت داشتن برخی ترکیبات سمی در اطرافش گیاه دیگری رشد نمیکند‪.‬‬ ‫اندام‪ :‬پوست سبز (پریکارپ)‪ ،‬برگ‪ ،‬میوه (اندوکارپ)‬ ‫کاربرد برگ و پوستة سبز گردو‪:‬‬ ‫برگ گردو را بهعنوان منبع تهیة رنگ گیاهی استفاده میکنند‪.‬‬ ‫‪21‬‬  ‫حاوی مادة کینونی (ژوگلون) است که اثرات ضدقارچی دارد‪.‬‬ ‫همچنین برگ آن دارای تانن است‪.‬‬ ‫بهعنوان ضد عرق‪ ،‬مصرف موضعی دارد‪.‬‬ ‫در طب سنتی بهعنوان ضد دیابت و کاهندة قند خون تجویز میشود‪.‬‬ ‫مصرف خوراکی برگ گردو و پوست گردو (پریکارپ میوه) سرطان ایجاد میکند زیرا حاوی مادهای نفتوکینونی به نام ژوگلون‬ ‫(‪ )juglone‬است که سمی بوده و به کبد آسیب میزند‪(.‬هرچند در حال حاضر یک فراورده ضد دیابت از آن در بازار وجود‬ ‫دارد‪).‬‬ ‫میوة گردو تا زمانی که نارس است به علت حضور ژوگلون سمی است و نباید‬ ‫مصرف شود‪.‬‬ ‫میوه گردو اگر رسیده باشد قابلمصرف است‪.‬‬ ‫ترکیبات میوه گردو‪ :‬منبع خیلی خوبی از امگا ‪ 3‬و امگا ‪ 6‬است‪.‬چربی و‬ ‫امالح و ویتامینهای خیلی خوب دارد (مانند ویتامین ‪ )E‬و بهعنوان‬ ‫جایگزین ‪ Fish oil‬یا روغن ماهی میتوان از آن استفاده کرد‪.‬‬ ‫مصرف میوه گردو برای بهبود پروفایل چربی خون و افراد دچار سندروم متابولیک میتواند کمککننده باشد‪.‬‬ ‫از نظر فسفر بسیار غنی است‪.‬مشهور است که میتواند فعالیت مغزی را بهتر کند‪.‬‬ ‫میوة آن کاهندة چربی خون است البته دوز درمانی حداقل ‪ 8‬گرم گردو در روز است‪.‬‬ ‫راسته‪Geraniales :‬‬ ‫خانواده‪Geraniaceae :‬‬ ‫شمعدانی معطر (‪)Pelargonium capitatum‬‬ ‫ترکیبات‪ :‬اسانس (ژرانیول‪ ،‬سیترونلول)‪ ،‬فالونوئید‬ ‫اندام مورداستفاده‪ :‬گل‬ ‫کاربرد‪ :‬از اسانس آن بهعنوان تقلب اسانس گل محمدی استفاده‬ ‫میشود؛ زیرا اسانس شمعدانی معطر ارزانتر است‪.‬‬ ‫اثرات آرامبخش دارد‪.‬‬ ‫بهصورت موضعی برای تبخال استفاده میشود‪(.‬دارای فرآورده)‬ ‫‪22‬‬  ‫شمعدانی آفریقایی (‪)Pelargonium sidoides‬‬ ‫خاستگاه‪ :‬این گیاه بومی آفریقا جنوبی است‬ ‫اندام دارویی‪ :‬ریشه‬ ‫ترکیبات‪ :‬پالرژین‪ ،‬آنتوسیانین‪ ،‬فالونوئید‪ ،‬ترکیبات فنولی‪ ،‬کومارین‬ ‫کاربرد‪ :‬درمان عفونتهای تنفسی و اسهال‪ ،‬استفاده در داروهای ضد‬ ‫سرفه و ضد سرماخوردگی‪ ،‬درمان برونشیت‬ ‫راسته‪ :‬مورد )‪(Myrtales‬‬ ‫خانواده‪Combretaceae :‬‬ ‫هلیله (‪)Terminalia chebula‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬اصالتاً بومی هندوستان و پاکستان است‪.‬‬ ‫اگر رسیده باشد زردرنگ و اگر نارس باشد سبزرنگ است‪.‬‬ ‫وقتی نرسیدهها را جمع و تخمیر و خشک میکنند تبدیل به هلیله سیاه (که مسهل‬ ‫است) میشود‪.‬‬ ‫ترکیبات‪ :‬تانن و آنتراکینون‬ ‫اندام مورداستفاده‪ :‬میوه که خوراکی است‪.‬‬ ‫کاربرد‪:‬‬ ‫هلیله زرد تانن بیشتری دارد‪ ،‬پس قابض است‪.‬‬ ‫هلیلة سیاه آنتراکینون بیشتری دارد‪ ،‬پس مسهل است (اثرات مسهل و قابض بودن آن تابع درجات رسیدگی است‪).‬‬ ‫در طب هندی و آیروودا در موارد متعددی مانند درد کمر و التهابات کاربرد دارد‪.‬‬ ‫در درمان دردهای سیاتیک کاربرد دارد‪.‬‬ ‫‪23‬‬  ‫بلیله (‪)Terminalia bellirica‬‬ ‫خاستگاه‪ :‬این گیاه بومی کشورهای بنگالدش‪ ،‬نپال و پاکستان است‪.‬‬ ‫اندام‪ :‬میوه‬ ‫ترکیبات‪ :‬تانن‪ ،‬سیتواسترول‪ ،‬اگزالیک اسید‪ ،‬تانن‪ ،‬گالیک اسید‪ ،‬مانیتول و‬ ‫فروکتوز‬ ‫کاربرد‪ :‬در طب سنتی هندی از این گیاه در درمان هپاتیت‪ ،‬برونشیت‪ ،‬آسم و‬ ‫اسهال استفاده میشود‪.‬همچنین کاربرد ضد سرفه و ضد گلودرد دارد‪.‬‬ ‫خانواده‪ :‬مورد )‪(Myrtaceae‬‬ ‫مورد (‪)Myrtus communis‬‬ ‫بهصورت درختی‬ ‫از قدیم در حمام برای شورة سر و تقویت مو استفاده میشد و امروزه هم از آن فرآورده‬ ‫داریم‪.‬‬ ‫ترکیبات‪ :‬اسانس‪ ،‬ترکیبات فنولی و پلیفنولی‪.‬‬ ‫اندام‪ :‬برگ‪ ،‬گل‪ ،‬میوه‬ ‫کاربرد‪:‬‬ ‫اثرات ضدویروس دارد و برای ویروس هرپس یا تبخال از آن فراورده داریم‪.‬‬ ‫قابض در آنتی هموروئید‬ ‫برای التهابات لثه (ضد ژنژیویت)‬ ‫در فراوردههای شستوشوی موی سر‬ ‫میوه این گیاه خوراکی نیست‪.‬‬ ‫اکالیپتوس (‪)Eucalyptus globulus‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬بومی استرالیا است و از آنجا به مناطق دیگر دنیا فرستاده شده است‪.‬‬ ‫گونههای مختلفی دارد و اغلب سمی هستند‪.‬‬ ‫گفته شده است به جز ‪ globulus‬سایر گونههایش سمی است‪.‬البته در منابع‬ ‫اختالفنظر وجود دارد‪.‬‬ ‫اندام دارویی‪ :‬برگ‬ ‫ترکیبات‪ :‬اسانس‬ ‫از اسانس برگش بهصورت موضعی و بخور بهعنوان ضدعفونیکننده مجاری تنفسی و‬ ‫خلطآور استفاده میشود‪.‬‬ ‫‪24‬‬ ‫مصرف خوراکی آن ممنوع است و منجر به تشنج و حتی مرگ میشود (بهخصوص برای کودکان زیر ‪ 12‬سال‪ ،‬به همین دلیل‬ ‫چندین بار از بازار دارویی حذف شده است‪).‬‬ ‫بهصورت موضعی بهعنوان ضددرد و ضدالتهاب در فرآوردههای دارویی همراه با منتول استفاده میشود‪.‬‬ ‫امروزه در آدامسها و فراوردههای ضد احتقان گلو از اکالیپتوس استفاده میشود‪(.‬البته به مقدار کم)‬ ‫خود درخت ضد حشره و برگهای آن غذای کواال است‪.‬‬ ‫میخک (‪ Eugenia caryophyllata‬یا ‪)Syzygium aromaticum‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬اصالتاً چینی است و در آسیای جنوب شرقی رشد میکند‬ ‫(بیشتر از مالدیو میآید‪).‬‬ ‫درختی همیشهسبز است و از غنچههای ناشکفته درخت استفاده میشود‪.‬در تمام‬ ‫طول سال میوه میدهد‪.‬‬ ‫ترکیبات‪ :‬اسانس دارد (‪ 10‬تا ‪ 14‬درصد) که ترکیب اصلی اسانس آن اوژنول‬ ‫(‪ )Eugenol‬نام دارد‪(.‬نوعی فنول پروپانوئید است)‬ ‫ویژگی اسانس‪ :‬اسانس آن سنگینتر از آب است‪.‬‬ ‫اندام مورداستفاده‪ :‬غنچه‬ ‫کاربرد‪:‬‬ ‫از اوژنول بهعنوان ضدعفونیکننده و بیحسکننده موضعی در دندانپزشکی‬ ‫استفاده میشود‪.‬‬ ‫در ادویة کاری‪ ،‬و بهعنوان طعمدهنده و در کنار غذا هم استفاده میشود‪.‬‬ ‫مصرف خوراکی آن مشکلی ندارد ولی مصرف دارویی و مداوم آن میتواند سرطانزا باشد‪.‬‬ ‫درخت چای (‪)Melaleuca Alternifolia‬‬ ‫خاستگاه‪ :‬این گیاه بومی استرالیا است‪.‬‬ ‫اندام‪ :‬برگ که از آن روغن استخراج میشود‪.‬‬ ‫ترکیبات‪ :‬ترپینن ‪ 4‬اُل‪ ،‬گاما ترپینن‬ ‫کاربرد‪ :‬تهیه فراوردههای پوستی‪ ،‬ضد خارش‪ ،‬ضد سوزش و ضد‬ ‫جوش‬ ‫‪25‬‬  ‫خانواده‪Lythraceae :‬‬ ‫حنا (‪)Lawsonia inermis‬‬ ‫درختی همیشهسبز است‪.‬‬ ‫اندام مصرفی‪ :‬برگ‬ ‫در جنوب ایران و هند و پاکستان بهعنوان یک رنگ طبیعی استفاده میشود (در مناطق گرم‬ ‫مثل جنوب ایران کشت میشود و دو بار در سال (پاییز و تابستان) برداشت میشود‪).‬‬ ‫برگهای حنا را صالیه میکنند و در آب میخیسانند و سپس بهعنوان رنگ استفاده‬ ‫میکنند‪.‬‬ ‫ترکیبات‪ :‬تانن‪ ،‬ترکیب نفتوکینونی (‪)Lawson‬‬ ‫کاربرد‪:‬‬ ‫از برگ حنا میتوانند در ‪PH‬های مختلف رنگهای مختلفی تهیه کنند‪(.‬از زرد خیلی‬ ‫کمرنگ تا رنگ تیره مثل قهوهای) این خاصیت به دلیل ترکیب اصلیاش که یک کینون‬ ‫است به وجود آمده است و بهعنوان آرایش و خضاب از قدیماالیام تاکنون استفاده میشود‪.‬‬ ‫اثرات ضدقارچ و ضدتعریق و قابض (تانن) هم دارد‪.‬‬ ‫بهعنوان رنگ در فراوردههای ضدآفتاب گیاهی (‪ )sunsrceen‬هم کاربرد داشته است‪.‬‬ ‫انار (‪)Punica granatum‬‬ ‫شاخص ایرانزمین است‪ ،‬شب یلدا با انار شناخته میشود‪.‬‬ ‫در سنگ برجستههای تختجمشید گلهایی که دست خشایارشاه است گل‬ ‫انار است‪.‬‬ ‫در سنگ برجستههای کازرون‪ ،‬در دستان اهورامزدا بَرسَمی است‪ ،‬که این بَرسَم‬ ‫از جنس چوب انار است‪.‬‬ ‫انار جز گیاهان تقدیس شده است‪.‬‬ ‫قدمت خیلی طوالنی دارد و در منابع زرتشتی وجود دارد‪.‬‬ ‫در درگاههای زرتشتیان هم نقوش گل نیمباز انار دیده میشود‪.‬‬ ‫در قرآن کریم به آن اشاره شده که جزو میوههای بهشتی است و گیاهی است‬ ‫که تمامی اندامهای آن مفید است‪.‬‬ ‫خاستگاه گیاه‪ :‬ایران هنوز پایههای وحشی آن در جنوب فارس تا برازجان و جنگلهای‬ ‫شمال کشور دیده میشود‪.‬‬ ‫پایههای آن را به آرژانتین و آمریکا انتقال دادند اما کیفیت چندان خوبی ندارد‪.‬‬ ‫دو واریته از انار وجود دارد که یکی از آنها وحشی بوده و میوه خوراکی ندارد و گلهای‬ ‫بزرگتری دارد که از آن گلنار تهیه میشود‪.‬‬ ‫(‪)P. granatum var. pleniflora‬‬ ‫اندام دارویی‪ :‬انار هیچ قسمت دور ریزی ندارد و همة قسمتهای آن مصرف میشود‪.‬‬ ‫کاربرد‪:‬‬ ‫ریشههایش اثر ضد کرم و ضد انگل دارد‪(.‬آلکالوئید)‬ ‫‪26‬‬  ‫ترکیبات ریشه‪ :‬آلکالوئید‬ ‫چوب آن جزء چوبهای شیرین است که برای تهیة کباب حسینی در اصفهان استفاده میشود‪.‬‬ ‫ساقه آن حاوی تانن است‪.‬‬ ‫پوست میوة انار برای رنگکردن قالی استفاده میشده و قابض است‪.‬‬ ‫پوست سفید بین دانهها‪ ،‬کاهنده قند خون است‪.‬‬ ‫هستة انار روغنی دارد که خیلی خاص است و اثرات آنتیاکسیدانی و پایینآورندة چربی خون دارد و بهصورت ‪ Softgel‬تولید‬ ‫میشود‪(.‬سرشار از اسید چربی به نام پونیسیک اسید ‪)Punicic acid‬‬ ‫ترکیبات دانه‪ :‬ترکیبات آنتوسیانینی و پلیفنولی و فالونوئیدی دارد و بهعنوان میوه خورده میشوند‪.‬‬ ‫میوه انار‪ ،‬اثرات کاهنده قند‪ ،‬فشار و چربی خون (کاهش ‪ LDL‬و افزایش ‪ )HDL‬دارد‪.‬‬ ‫میوه انار‪ ،‬ضدالتهاب (ضد ‪ )TNF‬و حاوی