kompan-reviewer-L1-L4.pdf

WIKA: KAHULUGAN, KAHALAGAHAN AT KATANGIAN LESSON 1 |KOMPAN KAHALAGAHAN NG WIKA DEPINISYON NG WIKA  Edukasyon (Ayon sa mga Linggwista, Dalubhasa, Awtor  Lipunan...

WIKA: KAHULUGAN, KAHALAGAHAN AT KATANGIAN LESSON 1 |KOMPAN KAHALAGAHAN NG WIKA DEPINISYON NG WIKA  Edukasyon (Ayon sa mga Linggwista, Dalubhasa, Awtor  Lipunan at Iba pang Awtoridad sa Wika)  Pamilya  Propesyon  Ginagamit ng tao sa kanyang pag- iisip, sa kanyang pakikipag-ugnayan  Ang wika ay ginagamit sa at pakikipag-usap sa ibang tao, at pagkuha ng impormasyon maging sa pakikipag-usap sa sarili. pagtatamo ng edukasyon Sa madaling salita, ang wika ay gayundin sa pagsisiwalat ng ekspresyon at komunikasyon na damdamin, saloobin at kaisipan. epektibong nagagamit. (Paz et.al, 2003-Pag-aaral ng Wika).  Ang wika ay nakapagpapabilis at nakapagpapagaan ng isang  Ang wika ay pangunahin at gawain. pinakamabisang anyo ng gawaing pansagisag ng tao (Archibald Hill-  Isang napakahalagang mula sa Tinig:Komunikasyon sa instrumento ng komunikasyon. Akademikong Filipino, 2008).  Pinagsama-samang Henry Allan Gleason makabuluhang tunog at simbolo. o Ang wika ay may masistemang balangkas ng sinasalitang tunog  Ito ay behikulong ginagamit sa na pinili at isinaayos sa paraang pakikipag-usap at arbitrayo upang magamit sa pagpaparating ng mensahe sa komunikasyon ng mga taong isa’t isa. kabilang sa iisang kultura. WIKA ANG WIKA AY:  Tinatayang may 6000 hanggang 1. May masistemang balangkas 7000 ang mga wika sa daigdig. 2. May sinasalitang tunog  Linggwistika ang tawag sa 3. Ginagamit sa komunikasyon siyentipikong pag-aaral ng wika. 4. Nakaugnay sa kultura  Ang salitang wika ay nag-ugat sa 5. Pantao wikang Malay. 6. Natatangi  Nagmula naman sa kastila ang isa 7. Nagbabago 8. May gramatikang pantay-pantay pang katawagan sa wika na 9. Malikhain Lenggwahe, katulad ng salitang language sa wikang Ingles. MAY MASISTEMANG BALANGKAS LENGGUWAHE  Ang salitang lengguwahe ay nagmula sa salitang latin na lingua na nangangahulugang dila, sapagkat nagagamit ang dila sa paglikha ng maraming kombinasyon ng mga tunog, samakatuwid ang "wika" - sa malawak nitong BALANGKAS NG WIKA kahulugan - ay anumang anyo ng I. Tunog (ponolohiya – ponema) pagpaparating ng damdamin o II. Salitang ugat + panlapi + morpena ekspresyon, may tunog man o wala, (morpolohiya – morpema) ngunit mas kadalasang mayroon. III. Pangungusap (sintaksis – sambitla) IV. Diskurso  Ang wika ay may tiyak na dami ng mga tunog na pinagsasa-sama sa isang sistematikong paraan makabuo ng mga makabuluhang yunit ng:  salita  parirala/sugnay  pangungusap ALTHEA REANO| 1 KOMPAN  Ang wika ay may masistemang Pinipili at Isinasaayos balangkas sapagkat ito ay may kaayusan o order ang istruktura.  Mayroong dalawang masistemang balangkas ang wika: 1. Balangkas ng Tunog 2. Balangkas ng Kahulugan  Ang wika ay binubuo ng mga makabuluhang tunog (Ponema). Arbitraryo PONEMA - makabuluhang yunit na binibigkas na tunog sa isang wika Hal. /l/, /u/, /m/, /i/, /p/, /a/, /t/ - mabubuo ang salitang lumipat Ang wika ay binubuo ng mga yunit ng salita. PINIPILI AT ISINASAAYOS SA MORPENA - pinakamaliit na yunit ng salita. PARAAN ARBITRARYO  Salitang-ugat  Panlapi  Lahat ng wika ay  Morpemang ponema napagkakasunduan ng mga gumagamit nito.  Ang wika ay nakabubuo ng pangungusap. SINTAKS- tawag sa pormasyon ng mga pangungusap sa isang wika  Ang wikang napagkasunduan ay SINTAKSIS- pag-aaral ng sintaks may taglay na konseptong kinakatawan ng mga simbolong  Ang wika ay nakabubuo ng rumerihistro sa isip ng mga pangungusap na may kahulugan. gumagamit nito. SEMANTIKA- tumutukoy sa kahulugan ng  May kumakatawan sa mga bagay mga pangungusap (papel, pagkain,pera), sa ideya(pag-ibig, katotohanan, katapatan) at function/pangkayariaan (ni, si, ng , dahil). GINAGAMIT SA KOMUNIKASYON  Nagbibigkis sa mga tao para magkaisa/ magkaunawaan. MAY SINASALITANG TUNOG Nakabatay/Nakaugnay sa Kultura  Maraming tunog sa paligid ang may kahulugan ngunit hindi lahat ng tunog ay wika sapagkat hindi ito nabuo sa pamamagitan ng sangkap ng pananalita.  Ang wika ay sinasalita samantalang ang pagsulat ay representasyon ng wika na gumagamit ng simbolo tulad ng letra. ALTHEA REANO | 2 KOMPAN NAKAUGNAY SA KULTURA kung kaya’t ang wika ay nagbabago.  Sa isang wika makikilala ng bayan HAL. Batalan- paliguan-banyo ang kanyang kultura at trangkahan- gate matututunan niya itong angkinin at ipagmalaki. Magpakuha tayo ng litrato/Mag-picturan- Filipino: grouphie, selfie Kanin- isinaing na bigas Bigas- naaning binhi ng palay Palay- binhi Ingles: Rice-bigas/isinaing na bigas/palay LAHAT NG WIKA AY MALIKHAIN  Taglay ng wika ang mga tuntunin na makabubuo ng salita, parirala, sugnay at pangungusap. PANTAO  Ang malikhaing aspekto ng wika ay makikita sa paggamit nito.  May sistema ang mga tunog na Maibibigay na halimbawa upang nabuo ng wika ng tao at may maipakita ito ay sa pamamagitan kahulugan ito. ng lexical cohesion (Halliday at Hasan, 1976).  Ginagamit ng tao ang wika sa pagsasalin at pag-uugnay ng  Malinaw ring makikita ang kultura samantalang ang tunog ng pagkamalikhain ng wika sa insekto at hayop ay ginagamit sa neolohismo. sariling lahi lamang. NEOLOHISMO LAHAT NG WIKA AY NATATANGI – paglikha ng mga salita – Mula sa emitolohiya sa wikang  Ang bawat wika ay may sariling set Griyego na neo na ng mga tunog, mga yunit nangangahulugang bago, ang panggramatika at sistema ng terminong ito ay tumutukoy sa palaugnayan. bagong salita na nilikha upang maglahad ng konsepto, magbigay ngalan sa bagong bagay magbigay ng kahulugan mula sa kombinasyon ng mga pantig o kaya ay sa salita, akronim, panghihiram, pagpapaikli, paglalapi, paggamit sa pangalan, - Wikang Filipino-abogado/ abogada paggamit sa ngalan ng produkto (ang ponemang /a/ at /o/ ay (Bantag at Petras, 2009). nagbibigay ng magkaibang kahulugan)  May kakayahan at nalalaman ang tao sa kanyang wika (liguistic competence) kaya taglay niya ang gramatika ng wika (linggwistika). Ito ang magpapatunay na may univeral grammar ang wika ng tao (Chomsky, 1970). Mailalahad dito na tunay nga na walang superyor na wika. Ang wika ay may gramatikang pantay- pantay LAHAT NG WIKA AY NAGBABAGO  Ang panahon ay nagbabago kaya ang pamumuhay ng tao ay nagbabago rin. Ang tao ay may kultura at kaugnay nito ang wika ALTHEA REANO | 3 WIKANG PAMBANSA LESSON 2 |KOMPAN TAGALOG o Base sa pag-aaral na isinagawa ng Surian, napili nila ang Tagalog bilang batayan ng wikang o isang wikang natural at may mga pambansa dahil ang naturang wika katutubo itong tagapagsalita ay tumugma sa mga pamantayang (Bulacan, Batangas, Rizal, Laguna, kanilang binuo tulad ng sumusunod: Quezon, Cavite, Mindoro, Marinduque, ilang bahagi ng Nueva “ang wikang pipiliin ay dapat… Ecija, Puerto Princesa at maging sa - Wika na sentro ng pamahalaan; Metro Manila) - Wika na sentro ng edukasyon; - Sentro ng kalakalan; 1959 – pumasok ang pangalang Pilipino - Wika na pinakamarami at bilang wikang pambansa. Bunga ito ng pinakadakilang nasusulat na kalituhang ibinunga ng pagbatay sa wikang panitikan” pambansa sa Tagalog noong 1937. FILIPINO – ayon sa umiiral na Saligang SURIAN NG WIKANG PAMBANSA Batas, ay ang Pambansang Wika ng Republika ng Pilipinas. 1937 - Noong Disyembre 30, 1937 ay 1934 iprinoklama ni Pangulong Manuel L. - Naging isang paksang mainit na Quezon ang Wikang Tagalog upang pinagtalunan, pinag-isipan, at maging batayan ng Wikang tinalakay sa Kumbensiyong Pambansa base sa rekomendasyon konstitusyunal noon ang pagpili sa ng Surian sa bias ng Kautusang wikang pagbabatayan ng Tagapagpaganap Blg. 134. pambansa. Magkakabisa ang kautusang ito pagkaraan ng dalawang taon. o Marami sa mga delegado ang sumang-ayon sa panukalang isa sa mga umiiral na wika sa bansa ang 1940 dapat maging wikang pambansa - Dalawang taon matapos subalit salungat ito sa mga maka- mapagtibay ang Kautusang Ingles na naniniwalang higit na Tagapagpaganap Blg. 134, makabubuti sa mga Pilipino ang nagsimulang ituro ang wikang pagiging mahusay sa sariling wika. pambansa na batay sa Tagalog sa mga paaralang pampubliko at o Iminungkahi ng grupo ni Lope K. pribado. Santos na ang wikang pambansa ay - Paglilimbag ng isang balarila at dapat ibatay sa isa sa mga umiiral isang diksyunaryo sa Wikang na wika sa Pilipinas. Ang Pambansa. mungkahing ito ay sinusugan ni Manuel L. Quezon na noo’y Pangulo 1946 ng Pamahalaang Komonwelt ng - Nang ipagkaloob ng mga Pilipinas. Amerikano ang ating kalayaan, sa Araw ng Pagsasarili ng Pilipinas MANUEL L. QUEZON – Ama ng Wikang noong Hulyo 4, 1946 ay ipinahayag Pambansa ding ang mga wikang opisyal sa bansa ay Tagalog at Ingles sa bisa LOPE K. SANTOS – Ama ng Balarilang ng Batas komonwelt Bilang 570. Tagalog o Ang pagsusog na ito ni Pangulong 1959 Quezon ay nagbigay-daan sa - Noong Agosto 13, 1959, pinalitan probisyong pangwika na nakasaad ang tawag sa wikang pambansa. sa Artikulo XIV, Seksiyon 3 ng Mula Tagalog ito ay naging Pilipino Saligang Batas ng 1935 na sa bisa ng Kautusang nagsasabing: Pangkagawaran Blg. 7 na ipinalabas ni Jose E. Romeo, ang “Ang Kongreso ay gagawa ng mga Kalihim ng Edukasyon noon. hakbang tungo sa pagkakaroon ng isang wikang pambansang ibabatay sa isa sa 1972 mga umiiral na katutubong wika. - Muling nagkaroon ng mainitang Hangga’t hindi itinatakda ng batas, ang pagtatalo sa Kumbensiyong wikang Ingles at Kastila ang siyang Konstitusyunal noong 1972 kaugnay mananatiling opisyal na wika”. ng usaping pangwika. Sa huli, ito ang mga naging probisyong pangwika sa Saligang Batas ng 1973, Artikulo XV, Seksiyon 3, blg.2 ALTHEA REANO| 1 KOMPAN “Ang Batasang Pambansa ay dapat Konstitusyon ng 1987 Artikulo 14 magsagawa ng mga hakbang na Seksiyon 7 magpapaunlad at pormal na magpapatibay sa isang panlahat na wikang pambansang - ang mga wikang opisyal ng Pilipinas kikilalaning Filipino.” ay Filipino at, hangga't walang ibang itinatadhana ang batas, 1987 Ingles. - Sa Saligang Batas ng 1987 ay - Samakatuwid, ang wikang opisyal pinagtibay ng Komisyong at wikang panturo sa Pilipinas ay Konstitusyunal na binubuo ni dating Filipino at Ingles. Pangulong Cory Aquino ang implementasyon sa paggamit ng Wikang Filipino. Nakasaad sa MOTHER TONGUE Artikulo XIV, Seksyon 6 ang - opisyal na wikang panturo mula probisyon tungkol sa wika na Kindergarten hanggang grade 3 sa nagsasabing: mga paaralang pampubliko at pribado man. “Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang nililinang, ito at Monolingguwalismo, Bilingguwalismo, dapat pagyabungin at pagyamanin pa salig Multilingguwalismo sa umiiral na mga wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika.” Monolingguwalismo FILIPINO - tawag sa pagpapatupad ng isang  Multi-based National Language wika sa isang bansakung saan  Pambasang wika ng Republika ng iisang wika ang ginagamit na Pilipinas mula 1987 hanggang sa wikang panturo. \kasalukuyan Bilingguwalismo - nakapagsasalita siya ng dalawang wika nang may pantay na kahusayan.  Bilingguwalismo ng Sabayan  nangyayari kapag ang isang bata ay nakakaranas ng dalawang wika nang sabay- sabay at makabuluhan.  Submissive Bilingualism Pamahalaan ng Biak na Bato  nangyayari kapag ang isang - Malacañang tao ay nakaranas ng - Ang wikang tagalog ang magiging pangalawang wika nang opisyal na wika ng Pilipinas. makabuluhan, ngunit pagkatapos malaman ang Komisyon sa Wikang Filipino unang wika. - pangunahing ahensya ng pamahalaan na may katungkulan Multilingguwalismo ukol sa wikang Filipino - Pag-unawa at pagsasalita ng higit pa sa isang wika. Dr. Arthur P. Casanova - Kasalukuyang tagapangulo ng - Patakarang pangwika sa edukasyon Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) Mother Tongue-Based Multilingual WIKANG OPISYAL Education (MTB-MLE) - Magiging wika ng talastasan sa - paggamit ng unang wika ng mg pamahalaan. estudyante sa isang partikular na - Wikang gagamitin sa lahat ng lugar. transakyon o uri ng komunikasyon ng anumang sangay o ahensya ng DALAWANG PARAAN NG MTB-MLE: pamahalaan. 1. Hiwalay na asignatura 2. Wikang Panturo WIKANG PANTURO - Ang wikang panturo ang wikang ginagamit sa pormal na edukasyon. - Ginagamit sa aklat o midyum ng pagtuturo. ALTHEA REANO | 2 KOMPAN UNANG WIKA, PANGALAWA, AT IKATLONG WIKA Ferdinand de Saussure - COURSE IN GENERAL LNGUISTICS (Cours de Linguistique Générale) - Dalawang aspeto ng wika (Langue at Parole) LANGUE – sistema ng wika o mismong wika. ESTRUKTURA NG WIKA PAROLE – aktong pagbigkas ng wika o ang HOMOGENOUS paraan ng pagbikas ng wika - May iisang estruktura o paraan ng pagkabuo LINGGWISTIKONG KUMUNIDAD - Isa sa mga pinakamahalagang HETEROGENEOUS bahagi ng kultura at kasaysayan ng - Binunuo ng mga salitang; isang lugar ang wika. Heterous – magkaiba Genos – lahi/uri Estandardidasyon ng wikang Filipino - uniporme ng isang wika para sa higit na malawakang pagtanggap at paggamit nito Howard Giles ACCOMMODATION THEORY: - Linguistic divergence - Linguistic convergence LINGUISTIC CONVERGENCE - pagkakataong gumaya o bumagay sa pagsasalita ng kausap LINGUISTIC DIVERGENCE - tumatangging gayahin ang wikang namamayani ALTHEA REANO | 3 BARAYTI NG WIKA LESSON 3 |KOMPAN MGA BARAYTI NG WIKA Gay Lingo 1. Dayalek - “wika ng mga beki” 2. Idyolek 3. Sosyolek Coñotic 4. Etnolek - isang baryant ng Taglish 5. Register - pinagsamang Tagalog at Ingles 6. Pidgin 7. Creole Jejemon - para sa mga kabataang jologs, ang  Ang wika ay namamatay o “jejemon o jejespeak” nawawala rin. Mangyari ito kung - Hal: 3ow phow, mUsZtAh nA phow hindi na ginagamit at nawala na ang kaOw?, aQcKuHh iT2h pangangailangan dito ng linguwistikang komunidad na dating Jargon gumagamit nito. - mga natatanging bokabularyo ng partikular na pangkat ay may  Maari ding namatay ang wika kapag pagkilala sa kanilang trabaho o marami nang tao ang nandayuhan gawain sa isang lugar at napalitan na ang Hal. Exhibit, Appeal, compliant (abogado) salitang dala nila ang mga dating salita sa lugar. ETNOLEK - Mga salitang naging bahagi na ng  Minsan nama’y may mga bagong pagkakakilanlan ng isang pangkat- salitang umusbong para sa isang etniko bagay na higit na ginagamit ng mga Halimbawa: tao kaya’t kaluna’y nawawala o Vakkul- pantakip sa ulo namamatay na ang orihinal na salita Bulanon- full moon para rito. Palangga- mahal o minamahal DAYALEK REGISTER - Ginagamit ng partikular na pangkat - Naiaangkop ng isang nagsasalita ng mga tao mula sa isang ang uri ng wikang ginagamit niya sa partikular na lugar tulad ng siwatsyon at sa kausap lalawigan, rehiyon o bayan - Nagagamit ng nagsasalita ang pormal na tono ng pananalita kung ang kausap niya ay isang taong may mataas na katungkulan, nakatatanda, o hindi niya masyadong kilala PIDGIN - Nobody’s native language - Isang bagong wika na nabubuo IDYOLEK mula sa dalawang taong may - Ito ay ang pekulyaridad sa magkaibang unang wika na pagsasalita ng isang indibidwal nagtatangkang mag-usap ngunit - Kahit iisang dayalek ang sinasalita hindi magkaintindihan na siyang ng pangkat ng mga tao ay mayroon nagbubunga naman ng tinatawag pa ring pansariling paraan ng na makeshift language pagsasalita ang bawat isa. Hal. Kayo bili alak akin (Kayo na ang bumuli Halimbawa: ng alak para sa akin)  Jessica Soho- Di Umano’y  Noli De Castro- Magandang CREOLE Gabi Bayan - Wikang nagmula sa isang pidgin at  Mike Enriquez- Excuse me po! naging unang wika ng mga batang isinilang sa komunidad kapag ito’y SOSYOLEK nabuo hanggang sa magkaroon ng - Wikang ginagamit ng bawat pattern o mga tuntuning sinusunod partikular na grupo ng tao sa ng karamihan lipunan. Halimbawa: Wikang Chavacano 1. Gay Lingo 2. Coñotic 3. Jejemon 4. Jargon ALTHEA REANO| 1 GAMIT NG WIKA SA LIPUNAN LESSON 4 |KOMPAN 1. Interaksyunal Gamit ng Wika 2. Instrumental sa Lipunan Pasalita Pasulat 3. Regulatori 4. Personal Interaksyunal Magandang Liham 5. Imahinatibo Umaga!, Pasasalamat, 6. Heuristic Maligayang Liham 7. Impormatibo Kaarawan!, Pakikiramay, Maraming Liham Michael Halliday salamat! Pangkaibigan - Siya ay isang lingwistang Briton na ipinanganak sa Inglatera. Instrumental Pag-uutos, Liham Pakiki-usap Pangangalakal - Pinag-aralan niya ang wika at (liham ng literaturang Tsino. gumihiling o umoorder ng - Nagpanukala ng Systematic produkto o Functional Grammar, isang sikat na aytem. modelo ng gramatika na gamitin at kilala sa daigdig. Regulatori Pagbibigay ng Resipe, panuto panuto, MGA GAMIT NG WIKA SA direksyon, palala o LIPUNAN babala INTERAKSYUNAL Personal Pagtatapat ng Editoryal, liham - Nakapagpapanatili o damdamin sa sa patnugot nakapagpapatatag ng relasyon sa isang tao, gaya kapwa. ng pag-ibig - Ginagamit ito sa pagpapanatili ng Imahinatibo Pagsasalaysay, Akdang- mga relasyong sosyal, katulad ng Paglalarawan pampanitikan: pagbati sa iba’t ibang okasyon, gaya ng tula, panunukso, pagbibiro, pang-iimbita, maikling pasasalamat, pagpapalitan ng kuro- kuwento, nobela, kuro tungkol sa isang partikular na atbp isyu. Heuristik Pagtatanong, Sarbey, Pakikipanayam Pananaliksik INSTRUMENTAL - Tumutugon sa pangangailangan Impormatibo Pag-uulat, Ulat, Pagtuturo, Pananaliksik- REGULATORI Paglalahad, papel - Kumokontrol o gumagabay sa kilos Pagbabalita at asal ng iba. PERSONAL - Nagpapahayag ng sariling damdamin o sarili. IMAHINATIBO - Nakapagpapahayag ng sariling imahinasyon sa malikhaing paraan. HEURISTIK - Naghahanap ng mga impormasyon o datos na magpapayaman ng kaalaman. IMPORMATIBO - Nagbibigay ng impormasyon o datos para mag-ambag sa kaalaman ng iba. ALTHEA REANO| 1