KOM-Kakayahang-komunikatibo-ng-mga-Pilipino PDF

KAKAYAHANG KOMUNIKATIBO NG MGA PILIPINO Ang nagsasalita ng wika ay hindi lamang magkaroon ng kakayahang lingguwistika o gramatikal, nararapat din niyang malaman ang paraan ng paggamit ng wika ng lingguwistikang komunidad na gumagamit nito upang matugunan at maisagawa ito nang naaayon sa kanyang l...

KAKAYAHANG KOMUNIKATIBO NG MGA PILIPINO Ang nagsasalita ng wika ay hindi lamang magkaroon ng kakayahang lingguwistika o gramatikal, nararapat din niyang malaman ang paraan ng paggamit ng wika ng lingguwistikang komunidad na gumagamit nito upang matugunan at maisagawa ito nang naaayon sa kanyang layunin. Upang maging epektibo sa pakikipagkomunikasyon, hindi sapat na tama lang ang gramatika. Kailangan ding maintindihan ang mensahe o kahulugan ng sinasabi o sinusulat. Sa madaling salita, dapat sabay na isaalang-alang ang tamang paggamit ng wika (gramatika) at ang nilalaman o mensahe para maging malinaw at maayos ang komunikasyon. (Huggs at Cli ord 1992) KAKAYAHANG LINGGUWISTIKO: PANGUNAHING SANGKAP SA PAGKATUTO NG WIKA ANO ANG KAKAYAHANG LINGGUWISTIKO? Tumutukoy ang kakayahang lingguwistiko sa abilidad ng isang tao na makabuo at makaunawa ng maayos at makabuluhang pangungusap. Pinag-iiba ng mga lingguwista at mananaliksik sa wika ng bata ang nasabing kakayahan sa tinatawag na kakayahang komunikatibo, na nangangahulugan namang abilidad sa angkop na paggamit ng mga pangungusap batay sa hinihingi ng isang interaksiyong sosyal ( Hymes 1972). Sa pananaw ng lingguwistang si Noam Chomsky (1965), ang kakayahang lingguwistiko ay isang ideyal na sistema ng di-malay o likas na kaalaman ng tao hinggil sa gramatika na nagbibigay sa kaniya ng kapasidad na gumamit at makaunawa ng wika. Pumapaloob dito ang kaalaman ng tao na pag-ugnayin ang tunog o mga tunog at kahulugan nito. Iba ito sa isinasaad ng lingguwistikong pagtatanghal (linguistic performance) o ang aplikasyon ng sistema ng kaalaman sa pagsusulat o pagsasalita. Hindi maipaghahalintulad ang kakayahang lingguwistiko at lingguwistikong pagtatanghal dahil ang huli ay maaaring kapalooban ng mga interperensya o sagabal. Halimbawa, ang pagkautal ng isang tagapagsalita habang nagbibigay ng talumpati ay hindi masasabing kawalan o kakulangan sa kakayahang lingguwistiko. Maaaring ito ay dulot ng kaniyang kabana maituturing na sagabal sa kaniyang lingguwistikong pagtatanghal. Kinakailangang sanayin ng isang tao ang kaniyang kakayahang kumonikatibo upang mapaimbabawan ang mga sagabal na ito na nagsisilbing puwang sa kaniyang pag-unawa at aksyon.  KAKAYAHANG LINGGUWISTIKO SA WIKANG FILIPINO Kakabit ng kakayahang lingguwistiko ng Pilipino ang wastong pagsunod sa tuntunin ng balarilang Filipino. Sa kasaysayan, dumaan na sa maraming pagbabago at reoryentasyon an gating wikang pambansa na nagbunga ng pagbabago sa matandang balarila. Tinukoy nina Santiago (1997) at Tiangco (2003) ang sampung bahagi ng pananalita sa makabagong gramatika na napapangkat sa sumusunod: A. MGA SALITANG PANGNILALAMAN: 1. Mga Nominal a. Pangngalan- nagsasaad ng pangalan ng tao, hayop, bagay, pook, katangian, pangyayari at iba pa. b. Panghalip- pamalit o panghahalili sa pangngalan 2. Pandiwa- nagsasaad ng kilos o nagbibigay-buhay sa pangkat ng mga salita. 3. Mga Panuring a. Pang-uri – nagbibigay turing o naglalarawan sa pangngalan at panghalip b. Pang-abay – nagbibigay-turing o naglalarawan sa pandiwa, pang-uri at kapuwa pang-abay B. MGA SALITANG PANGKAYARIAN 1. Mga Pang-ugnay a. Pangatnig – nag-uugnay ng dalawang salita, parirala, o sugnay (halimbawa: at, pati, ni, subalit, ngunit) b. Pang-angkop – katagang nag-uugnay sa panuring at salitang tinuturingan ( halimbawa: na, ng) c. Pang- ukol – nag-uugnay sa isang panggalan sa iba pang salita ( halimbawa: sa, ng) 2. Mga Pananda a. Pantukoy – salitang laging nangunguna sa pangngalan o panghalip (halimbawa: si, ang, ang mga ) b. Pangawing o Pangawil – salitang nagkakawing ng paksa o simuno at panaguri (halimbawa: ay) Bukod sa bahagi ng pananalita, mahalagang matutuhan din ang wastong palabaybayan o ortograpiya ng wikang Filipino. Mula sa mga naunang gabay sa ortograpiya (1976, 1987, 2001, 2009), inilathala ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ang 2014 edisyon ng Ortograpiyang Pambansa. Tunghayan natin ang ilang tuntunin sa pagbaybay na pasalita at pasulat. A. PASALITANG PAGBAYBAY Paletra ang pasalitang pagbaybay sa wikang Filipino na nakaayon sa tunog- Ingles ng mga titik, maliban sa Ň (enye) na tunog-Espanyol. Ibig sabihin, isa- isang binibigkas sa maayos na pagkakasunod-sunod ang mga titik na bumubuo sa isang salita, pantig, daglat, inisyal, akronim, simbolong pang- agham, at iba pa.  Pasulat Pasalita Pantig it /ay-ti/ pag /pi-ey-dyi/ kon /key-o-en/ trans /ti-ar-ey-en-es/  Pasulat Pasalita Akronim MWSS( Metropolitan / kapital em- kapital Waterworks and Sewerage dobolyu- kapital es- System) kapital es/ ASEAN (Association of / kapital ey- kapital es- Southeast Asian Nations) kapital i- kapital ey- kapital en/ PAGASA (Philippine / kapital pi- kapital ey- Atmospheric, Geophysical, kapital dyi- kapital ey- and Astronomical Services kapital es- kapital ey/ Administration) HIV (Human / kapital eyts- kapital ay Immunode ciency Virus) - kapital vi/  Pasulat Pasalita Daglat Bb. (Binibini) / kapital bi-bi tuldok / G. (Ginoo) / kapital dyi tuldok/ Gng. (Ginang) /kapital dyi-en-dyi tuldok/ Dr. (Doktor) /kapital di-ar tuldok/  Pasulat Pasalita Inisyal MLQ( Manuel L. / kapital em- kapital Quezon) el- kapital kyu / TKO (Technical / kapital ti- kapital Knockout) key- kapital-o / KKK (Kataas- / kapital key- kapital taasang kagalang- key- kapital key / galangang Katipunan) MRT (Metro Rail / kapital em- kapital Transit) ar- kapital ti/  Pasulat Pasalita Simbolong Fe (iron) / kapital ef-i/ Pang- kg. (kilogram) /key-dyi tuldok/ agham/ H2O (water) /kapital eyts-tu- PangMatem kapital o/ atika V (velocity) /kapital vi/ B. PASULAT NA PAGBAYBAY Narito naman ang ilang tuntunin sa pagbaybay ng mga salita, partikular sa paggamit ng walong dagdag na titik (c,f,j,ñ, q,v,x,z) para sa: 1. Pagpapanatili ng mga kahawig na tunog sa pagsulat ng mga salita mula sa mga katutubong wika sa Pilipinas. Halimbawa: palavvun (Ibanag) bugtong kazzing (Itawes) kambing jambangán (Tausug) halaman safot (Ibaloy) sapot ng gagamba masjid (Tausug, Meranaw) gusaling samabahan ng mga Muslim 2. Mga bagong hiram na salita sa mga wikang banyaga. Ang mga dating hiram na salitang lumaganap na sa baybay na ayon sa abakada ay hindi na saklaw ng panuntunang ito. Halimbawa: sel e digital detox 3. Mga pangngalang pantangi na hiram sa wikang banyaga, katawagang siyentipiko at teknikal, at mga salitang mahirap na dagliang ireispel. Halimbawa: Jason zeitgeist cauli ower Mexico quorum bouquet Nueva Vizcayavalence ores de mayo Bukod sa pagbaybay, pansinin natin ang mga tuntunin hinggil sa (1) pagpapalit ng D tungo sa R; (2) paggamit ng "ng" at "nang"; at (3) wastong gamit ng gitling, na kadalasang ipinagkakamali sa pagsulat: 1. Sa kaso ng din/rin, daw/raw, ang D ay napapalitan ng R kung ang sinusundan nitong salita ay nagtatapos sa patinig o sa malapatinig na W at Y (halimbawa: malaya rin, mababaw raw). Nanatili ito sa D kung sa katinig naman nagtatapos ang sinusundang salita (halimbawa: aalis din, malalim daw). Gayundin, nananatili ang D kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa -ra, -ri, -raw, o -ray (halimbawa: maaari din, araw-araw daw). 2. May limang tiyak na paggamit ng nang: a. bilang kasingkahulugan ng noong (halimbawa: "Nang dumating ang mga Amerikano'sa Pilipinas, kaagad silang nagpatayo ng mga paaralan.") b. bilang kasingkahulugan ng upang o para (halimbawa: "Ikinulong ni Ana ang aso nang hindi na ito makakagat pa.") c. katumbas ng pinagsamang na at ng (halimbawa: "Malapit nang makauwi ang kaniyang tatay mula sa Saudi Arabia.") d. pagtukoy sa pang-abay na pamaraan at pang-abay na panggaano (halimbawa : "Iniabot nang palihim ni Carl ang liham kay Christine." "Tumaas nang sobra ang presyo ng langis.") e. bilang pang-angkop ng inuulit na salita (halimbawa: "Pabilis nang pabilis ang ikot ng elisi ng eroplano.") Maliban sa limang ito, sa ibang pagkakaton ay kailangang gamitin ang ng. 3. Wastong gamit ng gitling (-): a.sa inuulit na salita, ganap man o hindi (halimbawa: araw-araw, gabi-gabi, para- paraan) b. sa isahang pantig na tunog o onomatopeya (halimbawa: tik-tak, brum- brum) c. sa paghihiwalay ng katinig at patinig (halimbawa: pag-aaral, mag-asawa) d. sa paghihiwalay sa sinusundang pangngalang pantangi (halimbawa: pa- Marikina, maka-Pilipino) e. sa paghihiwalay sa sinusundang banyagang salita na nasa orihinal na baybay (halimbawa: mag-compute, pa- encode) f. sa pantig na may kakaibang bigat sa pagbigkas, partikular sa sinaunang Tagalog at sa iba pang wika sa Pilipinas (halimbawa: gab-i,mus-ing, lab-ong) g. sa bagong tambalang salita (halimbawa: lipat-bahay, amoy-pawis) h. sa paghihiwalay ng numero sa oras at petsang may ika- (hal. ika-12 ng tanghali, ika-23 ng Mayo) at sa pagbilang ng oras, numero man o salita, na ikinakabit sa alas- (halimbawa: alas-2 ng hapon, alas- dos ng hapon) i.sa kasunod ng "de" (halimbawa: de-lata, de-kolor) j. sa kasunod ng "di" (halimbawa: di- mahawakan, di-kalakihan) k. sa apelyido ng babaeng nag-asawa upang maipakita ang orihinal na apelyido noong dalaga pa (halimbawa: Genoveva Edroza-Matute)