Εισαγωγή στην Οικονομική Ανάλυση ΙΙ - Διάλεξη 1 PDF

Εισαγωγή στην Οικονομική Ανάλυση ΙΙ Διάλεξη 1: Μέτρηση της εθνικής ευημερίας Αλεξάνδρα Κοντόλαιμου Περιεχόμενα διάλεξης Μέτρηση της εθνικής ευημερίας - ΑΕΠ ❑ Αντικείμενο μακροοικονομικής ❑ Ορισμός ΑΕΠ ❑ Διάγραμμα κυκλικής ροής ❑ Μέτρηση του ΑΕΠ ❑ Ονομαστικό και πραγματικό ΑΕ...

Εισαγωγή στην Οικονομική Ανάλυση ΙΙ Διάλεξη 1: Μέτρηση της εθνικής ευημερίας Αλεξάνδρα Κοντόλαιμου Περιεχόμενα διάλεξης Μέτρηση της εθνικής ευημερίας - ΑΕΠ ❑ Αντικείμενο μακροοικονομικής ❑ Ορισμός ΑΕΠ ❑ Διάγραμμα κυκλικής ροής ❑ Μέτρηση του ΑΕΠ ❑ Ονομαστικό και πραγματικό ΑΕΠ ❑ Αποπληθωριστής του ΑΕΠ ❑ ΑΕΠ ως μέτρο ευημερίας Αντικείμενο Μακροοικονομικής ❑ Η Μακροοικονομική μελετά την οικονομία ως σύνολο. Σκοπός της είναι να εξηγήσει τις οικονομικές μεταβολές που επηρεάζουν ταυτόχρονα πολλά νοικοκυριά, πολλές επιχειρήσεις και τις αγορές. ❑ Η Μακροοικονομική μελετά μεγέθη που αναφέρονται στο σύνολο της οικονομίας όπως: ▪ το εθνικό εισόδημα ▪ η ανεργία ▪ ο πληθωρισμός ▪ η συνολική κατανάλωση ▪ η συνολική (εθνική) αποταμίευση ▪ η προσφορά χρήματος ▪ …  Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν-ΑΕΠ ❖ Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν – ΑΕΠ (Gross Domestic Product – GDP) είναι η αγοραία αξία όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα κατά τη διάρκεια μιας δεδομένης χρονικής περιόδου. ❑ Το ΑΕΠ αποτελεί τον σημαντικότερο δείκτη της οικονομικής- παραγωγικής δραστηριότητας μιας χώρας. ❑ Το ΑΕΠ μετράει την αξία παραγωγής, η οποία ισούται με τη συνολική δαπάνη για την αγορά των τελικών προϊόντων και το συνολικό εισόδημα που προκύπτει από την πώληση τους. ❑ Το γεγονός ότι το συνολικό εισόδημα είναι ίσο με την αξία της συνολικής παραγωγής δείχνει την άμεση σχέση μεταξύ της παραγωγικότητας και του βιοτικού επιπέδου.  Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν-ΑΕΠ Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) είναι η αγοραία αξία όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα κατά τη διάρκεια μιας δεδομένης χρονικής περιόδου. ▪ “ΑΕΠ είναι η αγοραία αξία …” Η παραγωγή εκτιμάται σε αγοραίες τιμές. ▪ “... όλων...” Συμπεριλαμβάνει όλα τα είδη που παράγονται στην οικονομία και πωλούνται νόμιμα στις αγορές. ▪ “... των τελικών...” Καταγράφει μόνο την αξία των τελικών αγαθών, όχι των ενδιάμεσων αγαθών → η αξία μετράται μόνο μια φορά.  Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν-ΑΕΠ ▪ “... αγαθών και υπηρεσιών... “ Περιλαμβάνει υλικά αγαθά (π.χ. τρόφιμα, ενδύματα, αυτοκίνητα) και άυλες υπηρεσίες (π.χ. φύλαξη νηπίων, συντήρηση κλιματιστικών, εστίαση). ▪ “... που παράγονται...” Περιλαμβάνει αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται κατά την περίοδο που εξετάζουμε, όχι συναλλαγές που αφορούν αγαθά που παράχθηκαν στο παρελθόν.  Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν-ΑΕΠ ▪ “... σε μια χώρα...” Μετρά την αξία της παραγωγής εντός των γεωγραφικών ορίων μιας χώρας. ▪ “... σε μια δεδομένη χρονική περίοδο.” Μετρά την αξία της παραγωγής που πραγματοποιείται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, συνήθως έναν χρόνο, ή ένα τρίμηνο. Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν-ΑΕΠ ❑ Τι δεν υπολογίζεται στο ΑΕΠ; ▪ Η αξία των αγαθών που παράγονται και καταναλώνονται στο σπίτι και δεν φθάνουν ποτέ στην αγορά (ιδιοκατανάλωση). ▪ Τα εισοδήματα από δραστηριότητες που δεν δηλώνονται στις αρχές (παραοικονομία ή άτυπη ή σκιώδης οικονομία). ▪ Τα εισοδήματα από παράνομες δραστηριότητες, όπως παράνομο εμπόριο όπλων, ναρκωτικών, λευκής σαρκός κτλ. (και αυτά μπορούν να συμπεριληφθούν σε ένα ευρύτερο ορισμό της σκιώδους οικονομίας). ΑΕΠ, συνολικό εισόδημα και συνολική δαπάνη ❑ Το ΑΕΠ το υπολογίζουμε είτε αθροίζοντας τις αξίες όλων των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται (μέθοδος παραγωγής), είτε μετρώντας το συνολικό εισόδημα (μέθοδος εισοδήματος) είτε μετρώντας τη συνολική δαπάνη (μέθοδος δαπάνης) σε μια οικονομία. ❑ Το συνολικό εισόδημα ισούται με τη συνολική δαπάνη σε μια οικονομία επειδή: ▪ Κάθε συναλλαγή έχει έναν αγοραστή και έναν πωλητή. ▪ Κάθε ευρώ που δαπανάται από κάποιον αγοραστή είναι ένα ευρώ εισοδήματος για κάποιον πωλητή. Η ισότητα εισοδήματος και δαπάνης μπορεί να απεικονιστεί με το διάγραμμα της κυκλικής ροής ή οικονομικό κύκλωμα.  Εικόνα 1 Το διάγραμμα κυκλικής ροής Το απλό διάγραμμα κυκλικής ροής Εισόδημα Δαπάνες (= ΑΕΠ) (=ΑΕΠ) ΑΓΟΡΕΣ ΑΓΑΘΩΝ ΚΑΙ Υποθέσεις: Κλειστή Αγαθά και ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Αγαθά και οικονομία, απουσία υπηρεσίες υπηρεσίες που που κράτους και πωλούνται αγοράζονται χρηματοπιστωτικού τομέα ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ Εργασία, Συντελεστές έδαφος και παραγωγής κεφάλαιο ΑΓΟΡΕΣ ΓΙΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Έσοδα (= ΑΕΠ) Μισθοί, ενοίκια, τόκοι και κέρδη (= ΑΕΠ) Ροή εισροών και εκροών Ροή χρήματος ΑΕΠ, συνολικό εισόδημα και συνολική δαπάνη ❑ Τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις συναλλάσσονται στις αγορές παραγωγικών συντελεστών και στις αγορές αγαθών/υπηρεσιών. ❑ Στις αγορές παραγωγικών συντελεστών, τα νοικοκυριά παρέχουν υπηρεσίες εργασίας, κεφαλαίου και γης, και οι επιχειρήσεις τις αγοράζουν. ❑ Γι’ αυτές τις υπηρεσίες, οι επιχειρήσεις πληρώνουν στα νοικοκυριά ένα εισόδημα: μισθούς για υπηρεσίες εργασίας, ενοίκια (γαιοπρόσοδο) για τη γη, τόκους για το κεφάλαιο, κέρδη ως αμοιβή της επιχειρηματικότητας.  ΑΕΠ, συνολικό εισόδημα και συνολική δαπάνη ❑ Στις αγορές αγαθών, οι επιχειρήσεις προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες τα οποία αγοράζουν τα νοικοκυριά. ❑ Το σύνολο των χρημάτων που διατίθενται για αυτά τα αγαθά/υπηρεσίες συνιστούν τη λεγόμενη καταναλωτική δαπάνη. Σε κάθε ροή παραγωγικών συντελεστών και αγαθών/υπηρεσιών (πραγματική ροή) αντιστοιχεί μια χρηματική ροή αντίθετης κατεύθυνσης. ΑΕΠ ≡ Εθνικό Εισόδημα ≡ Εθνική δαπάνη ΑΕΠ, συνολικό εισόδημα και συνολική δαπάνη Στο απλό αυτό διάγραμμα της κυκλικής ροής μπορούμε να προσθέσουμε τις ροές που δημιουργούν το κράτος (κυβέρνηση), τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (τράπεζες) και ο υπόλοιπος κόσμος. ❑ Οι κυβερνήσεις αγοράζουν αγαθά και υπηρεσίες από τις επιχειρήσεις και παραγωγικούς συντελεστές από τα νοικοκυριά και τα χρήματα που ξοδεύουν αποτελούν την κυβερνητική/κρατική/δημόσια δαπάνη. ❑ Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ή τράπεζες συγκεντρώνουν τις αποταμιεύσεις των νοικοκυριών σε μορφή καταθέσεων και παρέχουν δάνεια στις επιχειρήσεις για τη χρηματοδότηση ιδιωτικών επενδύσεων και στο κράτος για τη χρηματοδότηση των δαπανών του. ❑ Οι επιχειρήσεις πουλάνε αγαθά και υπηρεσίες στον υπόλοιπο κόσμο, δηλαδή πραγματοποιούν εξαγωγές και αγοράζουν αγαθά και υπηρεσίες από τον υπόλοιπο κόσμο, δηλαδή πραγματοποιούν εισαγωγές. Το διάγραμμα κυκλικής ροής με κράτος, τραπεζικό και εξωτερικό τομέα Άλλα μέτρα υπολογισμού του εισοδήματος Εκτός από το ΑΕΠ, χρησιμοποιούνται και άλλα μέτρα υπολογισμού του εισοδήματος: ▪ Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ▪ Καθαρό Εθνικό Προϊόν ▪ Εθνικό Εισόδημα ▪ Ατομικό (προσωπικό) εισόδημα ▪ Διαθέσιμο ατομικό εισόδημα Εμείς θα επικεντρωθούμε στα δύο πρώτα. Άλλα μέτρα υπολογισμού του εισοδήματος ▪ Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (Gross National Product-GNP): το συνολικό εισόδημα των μόνιμων κατοίκων (υπηκόων) μιας χώρας. →Το βρίσκουμε αν προσθέσουμε στο ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) το Καθαρό Εισόδημα από το εξωτερικό. Καθαρό Εισόδημα από το εξωτερικό = Εισροές εισοδημάτων από το εξωτερικό - Εκροές εισοδημάτων στο εξωτερικό - Εισροές εισοδημάτων από το εξωτερικό: το εισόδημα που κερδίζουν φυσικά και νομικά πρόσωπα της χώρας που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό. - Εκροές εισοδημάτων στο εξωτερικό: το εισόδημα που κερδίζουν στην εγχώρια οικονομία αλλοδαπά φυσικά και νομικά πρόσωπα. ▪ Καθαρό Εθνικό Προϊόν (Net National Product): το συνολικό εισόδημα των κατοίκων μιας χώρας μετά την αφαίρεση των απωλειών από την απόσβεση. Η απόσβεση είναι η φθορά από τον χρόνο και τη χρήση του αποθέματος της οικονομίας σε εξοπλισμό και κτίρια (π.χ. φορτηγά που σκουριάζουν και υπολογιστές που παλιώνουν). Μέτρηση του ΑΕΠ Οι εθνικές στατιστικές υπηρεσίες υπολογίζουν το ΑΕΠ χρησιμοποιώντας τρεις προσεγγίσεις: ▪ Προσέγγιση δαπάνης ▪ Προσέγγιση εισοδήματος ▪ Προσέγγιση παραγωγής Και οι τρεις προσεγγίσεις οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα. ❑ Εμείς για την ώρα θα επικεντρωθούμε στην πρώτη προσέγγιση, δηλαδή στη μέτρηση του ΑΕΠ από την πλευρά της δαπάνης.  Οι συνιστώσες του ΑΕΠ Από την πλευρά της δαπάνης, το ΑΕΠ (Y) υπολογίζεται ως το άθροισμα των παρακάτω: ▪ Κατανάλωση (C) ▪ Επένδυση (I) ▪ Δημόσιες Δαπάνες (G) ▪ Καθαρές Εξαγωγές (NX) Y = C + I + G + NX  Οι συνιστώσες του ΑΕΠ ▪ Κατανάλωση (C): η δαπάνη των νοικοκυριών για αγαθά και υπηρεσίες, εξαιρουμένης της αγοράς νέας κατοικίας. ▪ Επένδυση (I): η δαπάνη σε κεφαλαιουχικό εξοπλισμό, αποθέματα και κτιριακές υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των αγορών νέας κατοικίας από τα νοικοκυριά. ▪ Δημόσιες Δαπάνες (G): οι δαπάνες που πραγματοποιούν η τοπική αυτοδιοίκηση και η κεντρική κυβέρνηση. Περιλαμβάνουν τις δαπάνες για καταναλωτικά αγαθά, τις δαπάνες για την πληρωμή των δημοσίων υπαλλήλων και τις δαπάνες για δημόσια έργα (δημόσιες επενδύσεις). Δεν περιλαμβάνουν τις μεταβιβαστικές πληρωμές (επιδοτήσεις σε επιχειρήσεις, επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας και συντάξεις σε νοικοκυριά).  Οι συνιστώσες του ΑΕΠ ▪ Καθαρές Εξαγωγές (NX): η αξία των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στην εγχώρια οικονομία και αγοράζονται από αλλοδαπούς μείον την αξία των ξένων αγαθών και υπηρεσιών που πωλούνται στην εγχώρια οικονομία. → Εξαγωγές (Χ) – Εισαγωγές (Μ) ΝΧ = Χ - Μ Πραγματικό έναντι ονομαστικού ΑΕΠ ❑ Το ονομαστικό ΑΕΠ μετρά την αξία της παραγωγής στις τιμές που επικρατούν κατά την περίοδο, στη διάρκεια της οποίας παράγεται. → υπολογίζει την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών σε τρέχουσες τιμές. ❑ Το πραγματικό ΑΕΠ μετρά την παραγωγή οποιασδήποτε περιόδου στις τιμές ενός έτους που επιλέγεται ως έτος βάσης → υπολογίζει την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών σε σταθερές τιμές. Το μέγεθος που πρωτίστως ενδιαφέρει κάθε κοινωνία είναι το πραγματικό ΑΕΠ και η μεγέθυνσή του, γιατί μόνο αυτή οδηγεί σε βελτίωση της ευημερίας των πολιτών. Πραγματικό έναντι ονομαστικού ΑΕΠ - Ένα αριθμητικό παράδειγμα Ας υποθέσουμε ότι μια οικονομία παράγει μόνο δύο αγαθά – μήλα και πατάτες. Ο Πίνακας δείχνει τις παραγόμενες ποσότητες των δύο αγαθών και τις τιμές τους για τα έτη 2016, 2017 και 2018. Έτος Τιμή μήλων Ποσότητα Τιμή Ποσότητα ανά κιλό (€) μήλων (κιλά) πατατών ανά πατατών κιλό (€) (κιλά) 2016 1 100 2 50 2017 2 150 3 100 2018 3 200 4 150  Πραγματικό έναντι ονομαστικού ΑΕΠ - Ένα αριθμητικό παράδειγμα Έτος Μέτρηση ονομαστικού ΑΕΠ 2016 2017 2018 Μέρος της αύξησης που παρατηρείται αποδίδεται στην αύξηση των ποσοτήτων μήλων και πατατών και μέρος στην αύξηση των τιμών μήλων και πατατών. Για να αφαιρέσουμε την επίδραση της μεταβολής των τιμών υπολογίζουμε το πραγματικό ΑΕΠ. Πραγματικό έναντι ονομαστικού ΑΕΠ - Ένα αριθμητικό παράδειγμα Επιλέγοντας ως έτος βάσης το 2016 υπολογίζουμε το πραγματικό ΑΕΠ, δηλαδή το ΑΕΠ σε σταθερές τιμές 2016, ως εξής: Έτος Μέτρηση πραγματικού ΑΕΠ (έτος βάσης 2016) 2016 2017 2018 ❖ Το πραγματικό ΑΕΠ είναι απαλλαγμένο από την επίδραση των μεταβολών των τιμών και οι μεταβολές του μας δείχνουν τις μεταβολές των παραγόμενων ποσοτήτων των αγαθών και υπηρεσιών σε μια οικονομία.  Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ (GDP deflator) είναι ένα μέτρο του επιπέδου των τιμών, το οποίο υπολογίζεται ως ο λόγος του ονομαστικού ΑΕΠ προς το πραγματικό ΑΕΠ επί 100. Ονομαστικό ΑΕΠ Αποπληθωριστής ΑΕΠ= ×100 Πραγματικό ΑΕΠ Στην ουσία είναι ένας δείκτης που δείχνει τη μεταβολή των τιμών, και όχι τη μεταβολή των παραγόμενων ποσοτήτων. Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα του παραδείγματός μας, υπολογίζουμε τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ ως εξής: Έτος Μέτρηση αποπληθωριστή ΑΕΠ 2016 2017 2018  Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ είναι χρήσιμος στην μετατροπή του ονομαστικού ΑΕΠ σε πραγματικό. Ονομαστικό ΑΕΠ Αποπληθωριστής ΑΕΠ= ×100 Πραγματικό ΑΕΠ Ονομαστικό ΑΕΠ Πραγματικό ΑΕΠ = ×100 Αποπληθωριστής ΑΕΠ  Το ΑΕΠ ως δείκτης ευημερίας ❑ Το ΑΕΠ αποτελεί ένα συνολικό μέτρο της οικονομικής ευημερίας μιας κοινωνίας. ❑ Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (GDP per capita) μας δείχνει το μέσο εισόδημα ή, εναλλακτικά, τη μέση δαπάνη των ατόμων σε μια οικονομία. → Το βρίσκουμε αν διαιρέσουμε το ΑΕΠ μιας χώρας με το σύνολο του πληθυσμού της. Κατά κεφαλήν ΑΕΠ =ΑΕΠ/πληθυσμός χώρας Ένα υψηλότερο (πραγματικό) κατά κεφαλήν ΑΕΠ υποδεικνύει ένα υψηλότερο βιοτικό επίπεδο.  Το ΑΕΠ ως δείκτης ευημερίας ❑ Όμως το ΑΕΠ δεν αποτελεί ένα τέλειο μέτρο της ευτυχίας, της ευημερίας ή της ποιότητας ζωής των ανθρώπων. ❑ Ορισμένα πράγματα που συμβάλλουν στην ευημερία δεν περιλαμβάνονται στο ΑΕΠ, όπως: ▪ Eλεύθερος χρόνος ▪ Δραστηριότητες που πραγματοποιούνται εκτός των αγορών (π.χ. η αξία του χρόνου που διαθέτουν οι γονείς για τα παιδιά τους και η αξία της εθελοντικής εργασίας). ▪ Η ποιότητα του περιβάλλοντος. ▪ Διανομή εισοδήματος Το ΑΕΠ ως δείκτης ευημερίας-Διεθνείς συγκρίσεις ❑ Παρά τα μειονεκτήματά του, το ΑΕΠ και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ συχνά χρησιμοποιείται ως μέτρο σύγκρισης της ευημερίας μεταξύ διαφορετικών χωρών. ❑ Υπάρχουν τεράστιες διαφορές στο κατά κεφαλήν εισόδημα μεταξύ των πολύ πλούσιων και πολύ φτωχών χωρών. → διαφορές στο βιοτικό επίπεδο των κατοίκων των διαφόρων χωρών ❑ Οι χώρες με χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ τείνουν να έχουν περισσότερα βρέφη με χαμηλό βάρος γέννησης, υψηλότερα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας, υψηλότερα ποσοστά παιδικού υποσιτισμού, χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής, υψηλότερα ποσοστά αναλφαβητισμού κ.ο.κ. Συνήθως υπάρχει σημαντική συσχέτιση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ με άλλους δείκτες βιοτικού επιπέδου. Κατά κεφαλήν ΑΕΠ, προσδόκιμο ζωής και αλφαβητισμός  Δείκτης ‘Πού να γεννηθώ’, 2013 Σημειώσεις: Ο δείκτης λαμβάνει τιμές από 0 μέχρι 10, με τις Πηγή: Economist Intelligence Unit υψηλότερες τιμές να φανερώνουν υψηλότερη ποιότητα ζωής.  ΑΕΠ Ελλάδας, 2000-2022 (τρέχουσες τιμές-εκ. ευρώ) Πηγή: Eurostat Κατά κεφαλήν ΑΕΠ, Ελλάδα και ΕΕ27, 2000-2022 (τρέχουσες τιμές-ευρώ) Πηγή: Eurostat  ΑΕΠ-Στατιστικά στοιχεία ❑ Το ΑΕΠ στην Ελλάδα υπολογίζεται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) https://www.statistics.gr/el/home ❑ Για συγκρίσεις μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών, αντίστοιχα στατιστικά στοιχεία είναι διαθέσιμα από τη Eurostat. https://ec.europa.eu/eurostat/web/main/data/database ❑ Στοιχεία εισοδήματος και ευημερίας σε διεθνές επίπεδο παρέχονται και από διεθνείς οργανισμούς όπως: ▪ Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) https://stats.oecd.org/ ▪ Παγκόσμια Τράπεζα https://data.worldbank.org/