History Of Maratha ( Marathi) PDF

# मराठ्यांचा इतिहास (१६०० - १८१८) ## आमुख ### १.० उद्देश : - मराठ्यांचा इतिहास विशिष्ट सामाजिक आणि आर्थिक काळ घेतो. - मराठ्यांचा इतिहास मध्ययुगातील महत्त्वाची घटना आहे. - मुगलकालीन भौगोलिक स्थिती जाणून घेणे आवश्यक आहे. ### १. १ मराठ्यांची स्थापना : - १२९४ मध्ये दिल्लीच्या सुलतानाने...

# मराठ्यांचा इतिहास (१६०० - १८१८) ## आमुख ### १.० उद्देश : - मराठ्यांचा इतिहास विशिष्ट सामाजिक आणि आर्थिक काळ घेतो. - मराठ्यांचा इतिहास मध्ययुगातील महत्त्वाची घटना आहे. - मुगलकालीन भौगोलिक स्थिती जाणून घेणे आवश्यक आहे. ### १. १ मराठ्यांची स्थापना : - १२९४ मध्ये दिल्लीच्या सुलतानाने राज्यावर स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी केलेली आघात आणि महत्त्वाची घटना आहे. - दिल्लीच्या सुलतानाने मराठा राज्यावर नूर स्वामी राज्याची स्थापना केली आणि मोहीम करण्याचा प्रयत्न केला. - दिल्लीच्या सुलतानाने मराठ्यांच्या राज्यावर अनेकदा यशस्वी मोहीम केले. - या काळात दक्षिण भारत आणि उत्तर भारतातील अनेक अशांतता आणि राजकीय घडामोडी घडल्या. - १३४७ ते १५१० या काळात सुलतानाने मराठ्यांच्या राज्यावर आघात केले. - दिल्लीच्या सुलतानाने मराठा राज्यावर हल्ले केले, परंतू त्याचे यशस्वी झाले नाही. - मराठ्यांच्या राज्यावर हल्ला केल्याने मराठ्यांच्या राजवटीला बळ मिळाले. - १५१० मध्ये मराठ्यांनी स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी मोठी लढाई केली. - मराठ्यांच्या राज्यावर राज्य करण्यासाठी अनेक राज्ये उत्सुक होती. - १५१० ते १८१८ या काळात मराठ्यांनी स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी अनेक लढाई केल्या. - मराठ्यांनी स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी अनेक संघर्षांना तोंड दिले आणि मराठ्यांची स्वातंत्र्य घोषणा झाली. - मराठ्यांचा इतिहास सत्तासंघर्ष आणि विजयगाथांचा आहे. ### १.२ मराठ्यांच्या इतिहासाची साक्षी - राज्याचे सांस्कृतिक चित्रण सार्वजनिकरित्या लिहिल्या गेलेल्या इतिहासाची अभिव्यक्ती देण्यासाठी असलेले अनेक लिखित पुरावे उपलब्ध आहेत. - या पुरावे अनेक इतिहासाच्या पुस्तकांमध्ये उपलब्ध आहेत. - मराठ्यांची इतिहासाची साक्षी या पुस्तकांच्या माध्यमाने उपलब्ध आहेत. - या पुस्तकांमध्ये मराठ्यांच्या राज्याची सत्ता, सत्तासंघर्ष, विजय, पराभव आणि महत्त्वाच्या घटनांची कथा आहे. ### १. ३ मराठी सत्तेची समाप्ती - १८१८ मध्ये मराठ्यांची सत्ता संपुष्टात आली. - मराठ्यांचे राज्य अनेक संघर्षांनंतर संपलेले आहे. - हे संघर्ष मराठा राज्याच्या सत्तेसाठीचे होते. - मराठ्यांच्या राज्याचा इतिहास संघर्ष आणि विजयगाथांचा आहे. - मुगल सत्तेचा शेवट हा मराठ्यांच्या सत्तेचा शेवट समजला जातो. ### १. ४ आधाराचे स्रोत - मराठ्यांच्या सामाजिक आणि राजकीय काळातील सत्तेची अनेक संदर्भ आहेत, ज्यांच्यावर या सत्तेचा इतिहास आधारित आहे. - या सत्तेतील घटनांना आणि त्याच्या काळातील चरित्रांनाही या संदर्भांचा आधार आहे. - हे संदर्भ मराठ्यांची सत्ता समजून घेण्यासाठी खूप महत्त्वाचे आहेत. - या संदर्भांच्या बद्दलच्या माहितीचा समावेश या अभ्यासक्रमात केलेला आहे. ### १.५ संशोधन स्रोत - मराठ्यांच्या सत्तेसाठीचे अनेक संशोधन उपलब्ध आहे. हे संशोधन जुन्या बद्दलच्या संदर्भाचा अभ्यास करून त्याच्या तपासल्यानंतर लिहिले जाते. - या संदर्भाचे मराठ्यांच्या सत्तेवर खूप मोठा प्रभाव आहे. - या संशोधनाच्या माध्यमाने मराठ्यांच्या सत्तेचे स्पष्टीकरण करता येते. ### १.६ संदर्भ - कळकुणी आर., "मराठ्यांचा उद्धव आणि विकास " कॅपिटल प्रकाशन, पुणे (१९९७) - - - # मराठ्यांचा इतिहास साधने ## १.७ जिले : - मराठ्यांचा इतिहास विशिष्ट सामाजिक आणि आर्थिक काळ घेतो. - मराठा महाराजांनी मराठा भौगोलिक सीमा वाढवण्याचा प्रयत्न केला. - या काळात मराठ्यांनी अनेक राजे, सैन्य, शासक आणि अशांतता पाहिल्या. - या काळात मराठ्यांच्या आणि मुगल सत्तेतील अनेक संघर्ष घडले. ## १.८ साराश्या : - या अभ्यासक्रमाच्या माध्यमातून समजून येण्यासाठी मराठ्यांची सत्तासंघर्ष आणि त्यांच्या काळातील घटनांचा समावेश केला आहे. - या अभ्यासक्रमात मराठ्यांच्या सत्तेचे अनेक पैलू आहेत. - या अभ्यासक्रमाच्या माध्यमातून मराठ्यांच्या सत्तेची माहिती तुमच्या नजरेसमोर येईल. - या अभ्यासक्रमाला खूप महत्त्व आहे. - या अभ्यासक्रमाचा तुम्ही चांगला अभ्यास करावा. - तुम्हाला तुम्ही मराठ्यांच्या सत्तेबद्दल माहिती मिळेल. ## १.९ प्रश्न : - मराठ्यांच्या इतिहासाची साधने कोणती आहेत? - मराठ्यांच्या इतिहासाचे अनुप्रयोग कसे करता येतात? - मराठ्यांचा इतिहास कोणत्या महत्त्वाच्या गोष्टी सांगतो? - मराठ्यांच्या इतिहासाचा अभ्यास करण्याचे महत्त्व असेल तर तुम्ही कोणत्या विषयावर अधिक अभ्यास कराल? # मराठा सत्तेचा उद्धव आणि विजापूर सत्तेचे संबंध ## २.१ प्रस्तावना :- - या अखंड इतिहासाच्या रांगेत मराठ्यांचा इतिहास १७ व्या शतकात उभा झाला. - एका दक्षिण भारतीयांच्या सत्तेच्या अधिकाराचा हा काळ आहे. - या काळात शिवरायांच्या विचारसरणीमुळे मराठा सत्ता निर्माण झाली. - शिवरायांच्या मराठा प्रजांना प्रेरणा दिली. - शिवरायांच्या नेतृत्वाखालील मराठा हे अशांतता आणि पंगळींच्या काळात उभे राहिले. - स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी शिवरायांनी अनेक युद्ध लढली. - या काळादरम्यान मराठ्यांच्या आणि विजापूर सत्तेचा अनेक वेळा संघर्ष झाला. ## २.२ राजघराणी : - शिवरायांच्या वाढत्या सत्तेमुळे विजापूर सत्तेला धोका निर्माण झाला. - शिवरायांच्या आक्रमकतेने विजापूर आणि मुगल सत्तेचा संबंध अधिक चांगला झाला. - या काळात शिवरायांनी अनेक युद्धे लढली. - या युद्धांमधी शिवरायांनी अनेक विजये मिळविल्या. - या काळात शिवरायांनी आपले स्वतःचे स्वराज्य स्थापन केले. - या त्याच्या राज्याच्या विस्ताराला आणि महत्त्वाच्या सत्ता संघर्षाला या काळातील इतिहासात मोजले आहे. ## २.३ विजापूर सत्तेचा जय - विजापूर सत्तेने आपले राज्य विस्तारत असताना अधिक मजबूत पकड केली. - विजापूर सत्तेत शिवाजी महाराजांच्या आक्रमकतेने विजापूर राज्याला तोंड देण्यास भाग पडले. - त्यांचे शासन काळात शिवाजी महाराजांनी त्यांच्या आक्रमणात यशस्वी झाले. - याच कारणास्तव शिवाजी महाराजांनी अधिक मजबूत सत्ता निर्माण केली. - या सत्तेच्या महत्त्वाच्या घटनांचे आणि त्यांच्या आक्रमणातून मिळालेल्या विजयाचे विशिष्ट स्पष्टीकरण देण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. ## २.४ शिवरायांच्या राज्याची स्वातंत्र्य घोषणा - शिवाजी महाराजांनी स्वातंत्र्य घोषणा करण्यापूर्वी महाराष्ट्रात अनेक अशांतता आणि राजकीय घडामोडी घडल्या. - शिवाजी महाराजांनी महाराष्ट्रात प्रबुद्ध राज्याची स्थापना केली. - त्यांच्या आक्रमकतेने महाराष्ट्रात एक नवीन शासन व्यवस्था निर्माण झाली. - या शासन व्यवस्थेतील घटनांचे आणि त्यांच्या महत्त्वाचा विशिष्ट स्पष्टीकरण या काळातील इतिहासाच्या अभ्यासक्रमात देण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. ## २. ५ संदर्भ : - - - # संघर्षाचा कालखंड (१६८० ते १७०७) ## ३.१ आमुख :- - संघर्षाचा हा काळ म्हणजे मराठा सत्तासंघर्ष आणि विजयगाथांचा काळ आहे. - या काळात मराठ्यांनी अनेक संघर्ष लढले. - मराठ्यांनी अनेक विजये मिळविल्या. - या काळात मराठ्यांच्या राज्याची सत्ता अधिक मजबूत झाली. - या काळात शिवाजी महाराजांची मृत्यु झाली. - त्यांच्या मृत्युनंतर राज्यात अशांतता आणि संघर्ष निर्माण झाला. ## ३.२ महाराजांची सत्ता : - मराठा सत्ता संघर्षाच्या काळात अधिक धोकादायक झाली. - मराठा सत्ता आणि मुगल सत्तेतील संघर्ष वाढू लागला. - शिवाजी महाराजांच्या शिवाय मराठा सत्ता स्थिर होण्यास अडचण आली. - शिवाजी महाराजांच्या मृत्युनंतर त्यांचे पुत्र संबाजी महाराज राज्यावर राज्य करू लागले. - संबाजी महाराजांचे शासन काळात राज्यात अधिक अशांतता आणि संघर्ष निर्माण झाला. - या काळात संबाजी महाराजांनी आपले स्वतःचे स्वराज्य स्थापन केले. - मुगल सत्तेचा संघर्ष आणि मुगल सत्तेच्या हल्ल्याने मराठा सत्ता संपुष्टात आली. ## ३.३ शिवाजी महाराजांचा अधिकार आणि त्याचे महत्त्व ## ३.४ संदर्भ : - # मराठ्यांच्या सत्तेचा उद्धव - मुगळ सत्तेचा संबंध ## ४. १ प्रस्तावना - - मराठा सत्तेचा उद्धव हा एक दुर्दैवी आणि धोकादायक काळ आहे. - मराठ्यांना मुगळ सत्तेचा सामना करावा लागला. - या काळात मराठा सत्तेचा विस्तार झाला. - या काळात मराठ्यांचा गुंतलेला इतिहास आहे. - या काळाने मराठ्यांच्या सत्तेचे वर्णन केले आहे. ## ४.२ मराठा सत्तेचा विस्तार - १६६० मध्ये सत्तांमधील संघर्ष जास्त वाढला. - मराठ्यांनी मुगळ सत्तेचा सामना करण्यासाठी अनेक लढाई लढल्या. - या काळात मराठा सत्ता अधिक मजबूत झाली. - मराठ्यांची महाराष्ट्रातील सत्ता अधिक मजबूत झाली. - या काळात मराठ्यांनी अनेक क्षेत्रे आणि सिमा मिळविल्या. ## ४. ३ शिवाजी महाराजांच्या सत्तेचा विस्तार - शिवाजी महाराज एक प्रभावशाली राजे होते. - शिवाजी महाराजांनी आपले स्वतःचे स्वराज्य स्थापन केले. - त्यांच्या राज्याचा विस्तार झाला. - त्यांच्या राज्यकारभावाने मराठा सत्ता अधिक मजबूत झाली. - या काळाने मराठ्यांना अनेक क्षेत्रे मिळविली. <start_of_image>ci ## ४.४ संदर्भ : - - - # मराठ्यांचा इतिहास एका अलौकिक व्यक्तिमत्वाद्वारे ## ५.१ प्रस्तावना. - शिवाजी महाराज एक प्रभावशाली सीमाविस्तारक राजे होते. - एक महान आणि मजबूत नेतृत्व हे शिवाजी महाराजांच्या राज्याचा आधार आहे. - या काळात मराठ्यांनी स्वतःचे स्वराज्य स्थापन केले. - या काळात मराठ्यांचा विस्तार झाला. - या काळाने महाराष्ट्रात एक नवीन शासन व्यवस्था निर्माण झाले. ## ५.२ महाराजांचे कार्य : - शिवाजी महाराज चारित्र्यवान राजे होते. - त्यांनी आपले स्वतःचे स्वराज्य स्थापन केले. - त्यांचे राज्यकारण आणि त्यांचे विस्तार हे महत्त्वाचे घडामोडी होत्या. - या कालाने शिवाजी महाराजांच्या व्यक्तिमत्वाचा वारसा लोकांना सांगितला. ## ५.३ संदर्भ : - # मराठा समाजाचा उद्धव आणि विजापूर सत्तेचा संबंध ## ६.१ प्रस्तावना : - शीवाजी महाराज एक प्रभावशाली सीमाविस्तारक राजे होते. - एक महान आणि मजबूत नेतृत्व हे शिवाजी महाराजांच्या राज्याचा आधार आहे. - या काळात मराठ्यांनी स्वतःचे स्वराज्य स्थापन केले. - या काळात मराठ्यांचा विस्तार झाला. - या काळाने महाराष्ट्रात एक नवीन शासन व्यवस्था निर्माण झाले. - या काळातील मराठ्यांच्या सत्तासंघर्षाचे आणि राज्याच्या विस्ताराचे महत्त्वाचे स्पष्टीकरण देण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. ## ६.२ महाराजांचा धर्म - शिवाजी महाराजांचा धर्म महत्त्वाचा होता. - शिवाजी महाराजांचा धर्माला लोकांचा खूप आदर होता. - लोकांना प्रेरित करून शिवाजी महाराजांनी त्यांच्यावर विश्वास ठेवला. - शिवाजी महाराजांचा धर्म त्यांच्या राज्याच्या सत्तेचा आधार आहे. - या कालाने शिवाजी महाराजांच्या व्यक्तिमत्वाचा वारसा लोकांना सांगितला. - लोकांना प्रेरणा देऊन शिवाजी महाराजांनी राज्याचे चरित्र लिहिले आहे. ## ६.३ संदर्भ : - *मराठ्यांचा इतिहासाची साक्षी*: हे पुस्तक मराठ्यांच्या इतिहासात मुख्य संदर्भ देतो. - # छत्रपती शिवाजी महाराजांचा अधिकारपदावरील स्वराज्य ## ७.१ प्रस्तावना : - छत्रपती शिवाजी महाराजांचे स्वराज्य हे अनेक सत्तासंघर्षानंतर स्थापित झाले. - मराठ्यांची सत्ता अधिक मजबूत झाली. - मराठ्यांनी मुगळ सत्तेचा सामना करण्यासाठी अनेक लढाई लढल्या. - या काळात मराठा सत्ता अधिक मजबूत झाली. - मराठ्यांची महाराष्ट्रातील सत्ता अधिक मजबूत झाली. - या कालाने शिवाजी महाराजांच्या व्यक्तिमत्वाचा वारसा लोकांना सांगितला. - लोकांना प्रेरणा देऊन शिवाजी महाराजांनी राज्यकारभाराचे चरित्र लिहिले आहे. ## ७.२ महाराजांचे शासन : - शिवाजी महाराजांचे शासन अनेक संकटाच्या काळादरम्यान राज्य करण्याचा काळ होता. - या कालाने शिवाजी महाराजांच्या व्यक्तिमत्वाचा वारसा लोकांना सांगितला. - लोकांना प्रेरणा देऊन शिवाजी महाराजांनी राज्यकारभावाचे चरित्र लिहिले आहे. - ## ७. ३ शिवाजी महाराजांचा प्रभावशाली व्यक्तिमत्व - राष्ट्रवादाच्या प्रबुद्धतेमुळे शिवाजी महाराजांचे व्यक्तिमत्व अधिक मजबूत झाले. - शिवाजी महाराजांचे चरित्र आणि त्यांच्या कार्यांचे महत्त्व हे महत्त्वाचे घडामोडी होत्या. - या कालाने शिवाजी महाराजांच्या व्यक्तिमत्वाचा वारसा लोकांना सांगितला. - लोकांना प्रेरणा देऊन शिवाजी महाराजांनी राज्यकारभावाचे चरित्र लिहिले आहे. - ## ७.४ संदर्भ : - # छत्रपती शाहू महाराज- मराठ्यांची ताराबाई ## ८.१ प्रस्तावना : - छत्रपती शाहू महाराजांच्या सत्तेचा काळ म्हणजे मराठा सत्तासंघर्षाला आणि विजयाला महत्त्वाचा काळ आहे. - मराठा सत्ता अधिक मजबूत झाली. - मराठ्यांनी मुघल सत्तेचा सामना करण्यासाठी अनेक लढाई लढल्या. - या काळात मराठा सत्ता अधिक मजबूत झाली. - मराठ्यांची महाराष्ट्रातील सत्ता अधिक मजबूत झाली. - या कालाने शिवाजी महाराजांच्या व्यक्तिमत्वाचा वारसा लोकांना सांगितला. - लोकांना प्रेरणा देऊन शिवाजी महाराजांनी राज्यकारभावाचे चरित्र लिहिले आहे. ## ८.२ शाहू महाराजांचे मराठा राज्यावर आघमान - शिवाजी महाराजांच्या मृत्युनंतर मराठा राज्यात अशांतता निर्माण झाले. - शिवाजी महाराजांचा मृत्युनंतर त्यांच्या दोन पुत्रांमध्ये राज्याचा वाटप झाला. - या काळात मराठा सत्ता बहुरूपी घडली, त्यामध्ये नवे नेतृत्व निर्माण झाले. - महाराजांनी आपले स्वराज्य स्थापन केले. - अनेक लढाई आणि युद्धांमधून महाराजांनी राज्यावर सत्ता संघर्ष केला. - या काळाने महाराजांच्या व्यक्तिमत्वाचा वारसा लोकांना सांगितला. - लोकांना प्रेरणा देऊन महाराजांनी राज्यकारभावाचे चरित्र लिहिले आहे. ## ८.३ शाहू महाराजांचे ताराबाई विरुद्ध - महाराजांचे राजाचा ताराबाई सोबतचा संघर्ष अनेक वे काळादरम्यान घडला. - मराठ्यांचे अनेक लढाई हा संघर्ष होता. - शिवाजी महाराजांच्या मृत्युनंतर त्यांच्या पुत्र शाहू ## ८.४ संदर्भ : - # पानिपतचे तिसरे युद्ध ## ९.० प्रस्तावना : - पानिपतचे तिसरे युद्ध हे मराठ्यांच्या सत्तासंघर्षाचा महत्त्वाचा टप्पा होता. - मराठ्यांनी मुगल सत्तेचा - मुगल सत्तेचा अनेकदा - या लढाईत मराठ्यांनी ## ९. १ महत्वपूर्ण घटना : - पानिपतचे तिसरे युद्ध हे महत्त्वपूर्ण घडामोडींचा टप्पा होता. - या काळात मराठा सत्तेचा - हे युद्ध मराठा साम्राज्याला लढा देण्यासाठी महत्त्वाचा आहे. ## ९.२ संदर्भ : - # महाराव होळकर, नाना फडणीस यांचे कार्य व मराठा सत्तेचा हास ## १०.० प्रस्तावना : - महाराव होळकर आणि नाना फडणीस यांनी मराठा राज्याच्या सत्तेसाठी महत्त्वाच्या कामाची केली. - या कालात मराठा सत्तेचा - मराठ्यांचा गुंतलेला - मराठ्यांच्या सत्तेचा ## १०.१ महाराव होळकर : - महाराव होळकर हे मराठा राज्याच्या सत्तेला महत्त्वाचे यश आणि लालिपर्याय मिळवणारे शासक होते. - शिवाजी महाराज अनेक संकटाच्या काळादरम्यान राज्य करण्याचा काळ होता. - त्यांचे राज्यकारण आणि त्यांचे विस्तार हे महत्त्वाचे घडामोडी होत्या. - या कालाने शिवाजी महाराजांच्या व्यक्तिमत्वाचा वारसा लोकांना सांगितला. - लोकांना प्रेरणा देऊन शिवाजी महाराजांनी राज्यकारभावाचे चरित्र लिहिले आहे. - ## १०.२ नाना फडणीस : - नाना फडणीस हे महाराजांच्या सल्लागार होते. - नाना फडणीस हे महाराजायच्या कार्यांमध्ये महत्त्वाचे यश मिळवणारे होते. - या कालात मराठ्यांनी स्वतःचे स्वराज्य स्थापन केले. - ही सत्ता महाराजांना महाराष्ट्रात राज्य करण्यास सक्षम केली. - मराठ्यांचा गुंतलेला इतिहास आहे. - या काळाने मराठ्यांच्या सत्तेचे वर्णन केले आहे. ## १०.३ संदर्भ : - # शिवाजी महाराजांची कर्नाटक मोहीम (१६७७-७८) ## ११.० प्रस्तावना : - शिवाजी महाराجांचे कर्नाटक मोहीम मराठा सत्तासंघर्षाचा एक महत्त्वाचा घडामोडीची आहे. - मराठ्यांचา विस्तार आणि या मोहिमेचा महत्त्वाचा इतिहास सांगितला आहे. - या काळाने मराठ्यांची सत्ता मजबूत झाली. - मराठ्यांची महाराष्ट्रातील सत्ता अधिक मजबूत झाली. ## ११.१ महत्त्वपूर्ण घटना : - या काळात शिवाजी महाराजांनी आपले स्वतःचे चरित्र लिहिले आहे. - त्यांच्या राज्याचा विस्तार झाला. - त्यांच्या राज्यकारभावाने मराठा सत्ता अधिक मजबूत झाली. - त्यांना मराठा साम्राज्याचा विस्तार करण्यासाठी अनेक मोहिमा कराव्या लागल्या. ## ११.२ संदर्भ : - # पानिपतचे तिसरे युद्ध ## १२.० प्रस्तावना : - पानिपतचे तिसरे युद्ध हे मराठ्यांच्या सत्तासंघर्षाचा महत्त्वाचा टप्पा होता. - मराठ्यांनी मुगल सत्तेचा - मुगल सत्तेचा अनेकदा - या लढाईत मराठ्यांनी - या युद्धाने मराठा साम्राज्ञ्ञाला लढा देण्यासाठी महत्त्वाचा आहे. ## १२.१ महत्त्वपूर्ण घटना : - पानिपतचे तिसरे युद्ध हे महत्त्वपूर्ण घडामोडींचा टप्पा होता. - या काळात मराठा सत्तेचा - हे युद्ध मराठा साम्राज्याला लढा देण्यासाठी महत्त्वाचा आहे. ## १२.२ संदर्भ : - # महाराव होळकर, नाना फडणीस यांचे कार्य व मराठा सत्तेचा हास ## १३.० प्रस्तावना : - महाराव होळकर आणि नाना फडणीस यांनी मराठा राज्याच्या सत्तेसाठी महत्त्वाच्या कामाची केली. - या कालात मराठा सत्तेचा - मराठ्यांचा गुंतलेला - मराठ्यांच्या सत्तेचा ## १३.१ महाराव होळकर : - महाराव होळकर हे मराठा राज्याच्या सत्तेला महत्त्वाचे यश आणि लालिपर्याय मिळवणारे शासक होते. - शिवाजी महाराज अनेक संकटाच्या काळादरम्यान राज्य करण्याचा काळ होता. - त्यांचे राज्यकारण आणि त्यांचे विस्तار हे महत्त्वाचे घडामोडी होत्या. - या कालाने शिवाजी महाराजांच्या व्यक्तिमत्वाचा वारसा लोकांना सांगितला. - लोकांना प्रेरणा देऊन शिवाजी महाराजांनी राज्यकारभावाचे चरित्र लिहिले आहे. - ## १३.२ नाना फडणीस : - नाना फडणीस हे महाराजांच्या सल्लागार होते. - नाना फडणीस हे महाराजायच्या कार्यांमध्ये महत्त्वाचे यश मिळवणारे होते. - या कालात मराठ्यांनी स्वतःचे स्वराज्य स्थापन केले. - ही सत्ता महाराजांना महाराष्ट्रात राज्य करण्यास सक्षम केली. - मराठ्यांचा गुंतलेला इतिहास आहे. - या काळाने मराठ्यांच्या सत्तेचे वर्णन केले आहे. ## १३.३ संदर्भ : - # महाराव होळकर, नाना फडणीस यांचे कार्य व मराठा सत्तेचा हास ## १४.० प्रस्तावना : - महाराव होळकर आणि नाना फडणीस यांनी मराठा राज्याच्या सत्तेसाठी महत्त्वाच्या कामाची केली. - या कालात मराठा सत्तेचा - मराठ्यांचा गुंतलेला - मराठ्यांच्या सत्तेचा ## १४.१ महाराव होळकर : - महाराव होळकर हे मराठा राज्याच्या सत्तेला महत्त्वाचे यश आणि लालिपर्याय मिळवणारे शासक होते. - शिवाजी महाराज अनेक संकटाच्या काळादरम्यान राज्य करण्याचा काळ होता. - त्यांचे राज्यकारण आणि त्यांचे विस्तार हे महत्त्वाचे घडामोडी होत्या. - या कालाने शिवाजी महाराजांच्या व्यक्तिमत्वाचा वारसा लोकांना सांगितला. - लोकांना प्रेरणा देऊन शिवाजी महाराजांनी राज्यकारभावाचे चरित्र लिहिले आहे. - ## १४.२ नाना फडणीस : - नाना फडणीस हे महाराजांच्या सल्लागार होते. - नाना फडणीस हे महाराजायच्या कार्यांमध्ये महत्त्वाचे यश मिळवणारे होते. - या कालात मराठ्यांनी स्वतःचे स्वराज्य स्थापन केले