Geschiedenis van het publiekrecht PDF Proefexamen

Geschiedenis van het publiekrecht 13 november proefexamen !!! 10u30-12u30 BEGRIPPEN Rechtsstaat , the rule of law = een staat die gebaseerd is op het recht, niemand staat boven die wet, iedereen is gebonden aan het recht Constitutie = het geheel van rechtsregels die bepalen hoe dat onze instelling...

Geschiedenis van het publiekrecht 13 november proefexamen !!! 10u30-12u30 BEGRIPPEN Rechtsstaat , the rule of law = een staat die gebaseerd is op het recht, niemand staat boven die wet, iedereen is gebonden aan het recht Constitutie = het geheel van rechtsregels die bepalen hoe dat onze instellingen zich tov elkaar organiseren, Verschil grondwet en constitutie ? grondwet geschreven, formeel docu / constitutie is meer dan dat Constitutioneel recht = geheel van rechtsregels Grondwettelijk recht = analyse van grondwet zelf Onderdeel van het publiekrecht = constitutioneel recht + grondwettelijk recht + strafrecht Wrm niet verbazend dat vs eerste land is met geschreven grondwet ? (examen vraag) —------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- BEGRIPPEN Privaat vs publieksrecht : privaat overheid moeit zich daar niet mee(horizontaal) (burger vs burger), publiek wel (burger vs overheid) (verticaal ) Nu scheiding der machten: Lijdende rechter = nog niet ingrijpen in het geschil ( vb. Rechter die geen beleid maakt) → verschil pas duidelijk vnf ver 17e E Formele vs materiele grondwet : constitutie = materieel , niet alleen geschreven; formele = geschreven grondwet —------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ BEGRIPPEN Internationaal recht: vb. Mensenrechten, wnr mag men ten oorlog gaan Soevereine staat = permanente bevolking, wel omgeschreven grondgebied, bestuur, de bekwaamheid om betrekkingen met andere landen aan te gaan ( de mogelijkheid om verdragen aan te gaan) → verdrag van montevideo Kan dat je alles hebt, maar dat andere landen weigeren u te herkennen en x diplo relaties aan gaan , maar dit is wel de def soevereiniteit = 1. Externe = x hoger gezag boven u als staat → verleden leert dat dit x altijd het geval was ( vb. Paus tot aan de reformatie, maar ook karel de grote ) 2. Interne : als u monopolie heeft van rechtsmacht of juridictie Vb. franse koning, had x interne soe (ook ridders, graven , …) , graaf van vlaanderen → middeleeuwen: versnippering van rechtsmacht Als u dit wel heeft, dan heeft u macht om recht te maken of om te veranderen —--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- BEGRIPPEN Westers constitiotioneel model , doel : → het bewaken vd rechtstaat, zorgen dat niemand boven de wet staat , beperken v macht overheid → bescherming v burger tgn overheid - Rechtstaat → - grondrechten : natuurlijke en onvervreemdbare rechten van elke individu → model is hier op gebouwd → op constitutioneel niveau in de grondwet → op internationaal niveau/ eu: mensenverdragen/rechten - Scheiding der machten - Democratie: wil van volk uitgedrukt in vrije verkiezingen + pas als iedereen mee mag doen ( ds ook vrouwen, etc ) → westers ? bepaalde denkers vb locke X overal toepasbaar —-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Deel 1: dynastieke vorstenstaat ancien régime (1492 - 1775) H2: De crisis vd republica christiana & opkomst soevereine staat (c. 1492 - 1660 ) Context: → middeleeuwen Gelovige, christelijke mens - Geestelijken/clerus → privileges (belastingen, x dienstverplichting) - Adel → levensverwachting hoger → privileges ⇒ klassenmaatschappij Tot 1517 : maarten luther (reformatie) “ de paus behoort niet tot de kern vh geloof ⇒ paus aan de kant geschoven —---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1.Laat-middeleeuwse politieke & juridische orde: Europa c 1600 Duitsland bestond nog niet → graafschappen, hertogdommen (pol entiteiten) = territoriale versnippering vd politieke macht Verdeling openb macht meerdere lagen = pluraliteit overheidsgezag Engeland, fr nog x veel gezag → karel de grote (heilig rooms keizer): “ik heb soevereiniteit over dit gebied”  2.Politieke desintegratie na val west-romeinse rijk Schilderij val v romeinse rijk (fictief rijk) → symbool vr cultureel zeer belangrijke gebeurtenis , val van een sterk rijk → rome symbool vr middeleeuwse mens beter te begrijpen quoi recht Vb v wrm val: germanen , decadentie 3 grote cultuurgebieden: 1. Oost-romeinse rijk (byzantium) → 1453 (val constantinopel) 2. Arabisch islamitisch kalifaat 3. Christelijk w-eu onstaat - Karolingers - KDG (747-814) → keizerskroon (800): gelijkenis K RR (aanzien, mensen g opkijken) → basis w gelegd vr HRR - na lodewijk de Vrome: verdrag v verdun (843) = verdeling frankische rijk - Ontstaan HRR - Keizerskroon ⇒ otto de grote (962) - Koningschap duitsland, italie - Electieve positie: Duitse keurvorsten, veel geld hebben - Habsburgers blijven het in hand hebben tot 1806 → alle keizers claimen dat zij rechtmatige opvolger z - 9de - 10de E : Invasies: - Dr vikingen ⇒ konden diep in eu binnen dringen ⇒ versnippering verdediging - Lokale macht moet zich verdedigen → macht nr zch toe trekken ⇒ delen v rechtsmacht (politieke desintegratie) - 10-11e E : gedeeltelijk herstel centrale gezag —----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- A)Feodaliteit → Moderne term: dr historici Manier v pol organisatie Wederkerig Contract: ○ tss leenkeer & leenman & tss leenman en z vazal ⇒ feodale pyramide (leenheer aan top) ⇒ leenheer:stuk grond, bescherming,onderhoud en ⇒ vazal:plichten aan leenheer, consilium et auxilium (curia) (= support en advies) Germaanse oorsprong (= samensmelting v 2 contracten ) 1. Commendatio (= machtige persoon biedt fysieke bescherming aan persoon) 2. Beneficium (stuk grond voor loyaliteit), precarium (kerkelijke g), later feodum Trouw en Loyaliteit = essentie feo contract Interpretatie als usufructus: dominium directum en dominium utile Ritueel: 1. Vazal leenhulde + trouw en gehoorzaam uitsprak 2. Leenman eed trouw o/h evangelie 3. Leenheer beklad vazal m/ leengoed + bezegelde akte Wrm? Ten tijde van karolingers, poging om op goedkope manier leger te paard creëren, want zeer duur → rechtstak gew in mid → neergeschreven in libri feudorum ( 11-13e E ) Nadeel: machtsversnippering 1. Vermenging overheidsmacht m privaat grondbezit a. Ambtslenen (= in leen geven ve ambt/pol functie) + banrechten (= privileges als leenheer vb. Belastingheffing, muntslaan) 2. Subinfeodatio a. De man v mijn man is x mijn man ⇒ de vazal v mijn leenheer heb ik x tgn te zeggen b. Hoofdleenheer dus alleen met eigen leenman in contact → probleem: vb. Oorlog met vazal v leenman , w in praktijk onwerkbaar → politiek feo contract dus - interessant 3. Verzakelijking = verschuiving focus persoonlijke verplichting raad en daad → genot leengoed a. figuur v verheffingsgeld → kan ambtsleen erfelijk maken en dus permanent = desintegratie ⇒ + & + minderjarige ⇒ - controle b. Verhandelbaar ⇒ privatisering 4. Pluraliteit lenen & leenheren Oplossing: hoofdleenheer Dienstplicht ⇒ geldbetaling → heel proces omschrijven: patrimoniale karakter van overheidsgezag → patrimonium: door verzakelijking komt iets hierin in te zitten (= private vermogen ) = geheel lichamelijke en onlichamelijke g waarop personenrechten gelden en k bezitten B)Het heerlijk stelsel = systeem v grondexploitatie 9e E : heerlijkheden → ontstaan dr levenslang gebruik van gronden in precarium contract in ruil vr g & d → in ruil domaniale rechten (= uitoefeningen v rechtsmacht dr heer over heerlijkheid) → groot domein met boerderijen met verschillende mensen actief, geschillen tss mensen (oplossen dr heer v heerlijkheid ) = lage jurisdictie - Op heel grote domeinen: middel jurisdictie (wanbedrijven) - Hoge juridictie : moord etc Domeinen: demesne (= deel dat bewerkt w vr leenheer) en tenure (= waar je zelf inkomsten vandaan kan halen )  Ook levenslang en erfelijk → uitbreiden dr huwelijken, oorlogen, feodale contracten,.. —-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Wie waren de boeren od tenure? – Vrije en onvrije statussen - Onvrije horigen : - Lijfeigen → zware rechten & plichten (meerderheid) - Vergoeding tenure betalen - Dode hand → als u stierf ging alles nr heer - Laten: deel v contract , als grond verkocht werd ging u mee Vrije boeren : cijnscontract of pachtcontract → verschil cijns = altijd zelfde bedrag , pacht veranderde Zwarte dood → ⅓ stief , positie verbeterden vr horigen → einde horigheid Landsheerlijkheden vb graafschap vlaanderen ⇒ feodale heerlijkheid (graaf was leenman v koning v frankrijk) - Allodiale vs feodale heerlijkheid - Allodiaal (heerlijkheid in handen ve eigenaar ) - Feodale (heerlijkheid was een leengoed,u bent x eigenaar, als je sterft keert het terug nr eigenaar) C)Judicium parium → Rol vd vorst: passieve rol (pax et justitia) Pax → onderdanen beschermen tgn geweld + hoogste strafrecht (openbare belang) Justitia → spreken v recht Judicium parium = recht om voor rechtbank v zijn gelijken te verschijnen → standenmaatschappij met rechten en plichten per stand Wat als verschillende standen ? → afh. v Welk geschil 2 soorten standen: oratores, bellatores en laboratores + 4de x-benoemde stand Kanonieke rechtbank ⇒ recht vd kerk → vorst moet grootste geschillen oplossen) Wat als je tss ++ rechtbanken kan kiezen → forumshoppen ( wie gaat mij het makkelijkste geven wat ik wil) = overlappende en concurrerende jurisdicties = versnippering vh recht Gewoonterecht (praktijk v nemen gelijkaardige beslissingen in materies die hetzelfde z) Eigen regels (altijd jouw zelfde regel toepassen) Ook versnippering wetgevende macht ( x verschil te zien tss rechterlijke & wetgevende macht) ⇒ geraakte fysiek Lokale beleving gewone burger ⇒ergeren zich x aan andere regels in ander gebied maar vr vorst wel frust Eco herstel ⇒ opkomst steden (italië) Stadsrechten = voorrechten → autonomie rechtsmacht —---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3.middeleeuwse elementen v 1heid a)pauselijke monarchie eh canonieke recht - Paus groot aanzien - Romeinse erfenis ⇒ 313 constantijn → edict van milaan (= religieuze tolerantie christenen) + 380 → West romeinse rijk ⇒ christendom als staatsgodsdienst Wrm? Praktische reden ⇒ christ begint als kleines sekte in oosten en snel populariteit & veel keizers proberen met geweld hun overwinningen en soms romeinse keizer wouden christ vervolgen - Rom K w hoofd vd kerk ⇒ ius in sacris - Paus w bisschop v rome & patriarch wrr (rom keizer boven paus ) - 476 val wrr → ius in sacris komt vrij → patriarch rome als hoofd kerk (paus) - Geleidelijk ontstaat v pauselijke monarchie - Ius in sacris gecontesteerd → heilige roomse keizer → zo speciaal aan keizerschap ⇒ doet alsof hij opvolger is v keizer WRR (die verdwenen is) → wil ius in sacris claimen en organisatie kerk Waar ging het echt om? kleine landsdelen (vb. Prinsdom luik ) , kerkelijke benoemingen ( wie bep wie bisschop is ) MACHT & GELD - 11de E: gregoriaanse hervorming (Gregorius VII) → emancipatie v wereldlijk gezag: + 1. Theologische dimensie: (invoering)uitbreiding celibaat (x sexuele relatie) 2. Institutionele dimensie investuur (benoemingen) ⇒ conflict m toenmalige HR keizer → Investuurstrijd: 1075-1122: HRK zelf alle bisschopen benoemt ⇒ excommuniceren = enorme gevolgen = niks meer doen in rijk (trouwen,...) → nach canossa gehen wir nicht - bismarck → HRK wel nr canossa geweest ⇒ 1054: breuk m grieks-orthodoxe kerk Kenmerken centralisatie kerk onder paus : Hiërarchische structuur: paus, aartsbisdommen, bisdommen, etc.: goed georganiseerd ⇒ bureaucratische machine Pauselijke curia(= hof) + vertegenwoordigers :pauselijke nuntius: ambassadeurs Sterke bureaucratie: scholing, belastinginning, etc.(voor de kerk) Verschillende niveau’s van canonieke rechtbanken (bisdommen, kapittelrechtbanken) → beroepsprocedures → canonieke rechtbanken = populair Paus hoogste rechter (Rota Romana): pauselijke rechtbank : kerk juristen Delegatie van rechterlijke taken naar kerkjuristen Romano-canonieke procedure: onze procedure hier op gebasseerd 1. Accusatoire procedure a. Rechter passieve rol → partijen brengen zelf argument, bewijs, ondervraag getuigen b. Rechter leidt debatten 2. Inquisitoriale procedure a. Rechter actieve rol → zelf op zoek waarheid —---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - ontstaat & groei canonieke recht (12-14eE) - Decretum gratiani - gratianus - Liber extra & liber sextus (commentaren v gregorius IX ) 1+2⇒corpus iuris canonici - Ook jurisdictie in wereldlijke sfeer (hoe in de canonieke rechtbank terechtkomen?) - Ratione personae ( u bent een geestelijke ) - Ratione peccati (indirect) (= obv zonden) 1. Wereldlijke dimensie = tijdelijk ,relatie mens en leven op aarde (horizontaal) 2. Spirituele dimensie = relatie god en mens, eeuwige leven na dood (verticaal) → volgens kerk superieur aan wereldlijke 9-13e ⇒ proces individualisering en responsabilisering = verantw eigen lot → boetedoening Monopolie over claimen ⇒ huwelijksrecht ⇒ kerk zelfst vorm heeft gegeven → in middeleeuwen “wat dr god bestaat kan niet w gescheiden” Wat in canonieke rechtbanken besproken w → bastaardkinderen → lgtbq in middeleeuwen → scheidingen b) erfenis v RR & RRe → romeins recht en keizersgedachte belangrijkste erfenis HRR: ○ Duitse en italiaanse gebieden ○ Vanaf einde 15de E : Habsburgse dynastie (tot 1806 ) Rijksgedachte ondersteund dr RRe: - 11de E: herontdekking v Digesten & studie codex justinianus → studie digesten verspreiden over eu → basis v onstaan unif zelf - Ondersteuning auto v wereldlijke macht tav paus : HRK & juristen bladeren door digesten → g zelf gebruiken om machtsbasis te onderschreiden → franse koning & paus gaan x akkoord met claim dat keizer wereldheerschappij is → valt in praktijk tgn → gaat x akkoord met claim Bartolus Sassoferrato: inwoner tuscanië, dus grond deel v HRR, maar onafh territorium → zegt net zoals HRK over wereld ⇒ hij ligt aan de basis van federalisme (machtsuitoefening op verschillende niv) → vooral ital stadstaten: theoretische & feitelijke rechtsmacht (vb. Theo: de keizer , maar feitelijk ; onafh) Pauselijke interpretaties: hij gaat claim andere vorsten proberen te ondersteunen → per venerabilem (pauselijk document) (1202) ○ “Rex imperator in regno suo” → koning mag volledige bevoegdheid in zijn eigen gebied toepassen ,los vd keizer Dominus mundi → monarchia universalis ○ Vooral politiek relevant op momenten v transnationale crisis (vb. Strijd tgn ottomaanse rijk, reformatie,...) Instrument tot centralisatie ○ Ius commune ANALYSE De paus komt er het beste uit, keizer is verdwenen 4.de ineenstorting vd republica christiana (1500-1660) 1)Maarten luther 1517/reformatie: Gefrustreerd dr aflatingen (tijd in vagevuur afkopen): Sint Pietersbasiliek → gefinancierd dr dit. Alexander VI → gedroeg zich als wereldlijke heerser, cultuur liefhebber ⇒ x sober zoals paus hoort te zijn → Maarten Luther 95 theses: zeggen x ok ⇒ protestantisme ( wilt x einde christ, gebeurt wel) X de enige → eerste die er mee weg kwam , hoe?  - HRR → andere leiders g hem helpen om HRK te storen (Karel V) → bewaarder katholieke leer ⇒ organiseerd rijksdag v worms (1521) → gedaan 1heid christendom → lutheranisme,calvinisme, anglicanisme - Lutheranisme : duitse gebieden, nederland, klein deel oostenrijk - Calvinisme: Jan Calvijn, op belangrijke vlakken verschillende mening als luther (+ hierarchier dan luther): Nederland,... - Anglicanisme: VK (Henry VIII) ⇒ oorlogen Vrede v augsburg (1555): cuius regio, eius religio - Rechterlijk principe: cuius regio, eius religio = elke regio zijn eigen religie mag bepalen - met protestantisme is gezag paus x ( want x bijbelse basis) - Soeverein: elke vorst die vr prot kiest Concilie v trente (1545 - 1563): contrareformatie = verzamelterm om reeks hervormingen aan te duiden, die vanuit katholieke hoek w genomen om katholicisme scherp te stellen Godsdienstoorlogen = einde 1heid + gezag paus/keizer: externe soevereiniteit 2)sterker centraal overheidsgezag Mili rev: schaalvergroting in oorlogsvoering ○ Uitbouw bureaucratie (stijging adm): belastingen + fiscaliteit (mili fiscale revolutie) ○ ⇒ verzet en rebellie Rechtsmacht v centrale overheid Externe soevereiniteit 3)overzeese expansie 1492 :colombus (genua) → beland in spanje → beland in amerika, x indië (portugezen zaten daar al ) → vragen bescherming aan paus, krijgen recht om aan handel en zeevaart te doen , ied slaaf te maken wie ze willen → verdeling v "indië", maar is eig amerika (nieuw continent) ⇒ waar mensen al georganiseerd z in staten (veel goud en zilver,...) - nederland,VK,... herkennen paus x & dus ook x verdeling ⇒ colonisatie n-amerika Conceptuele problemen: hoe expansie legitimeren,want wat is rechtsbasis daar nu? + Nieuwe volkeren in eu rechtsorde integreren → soevereiniteit nodig , eigendom nodig → U moest kunnen uitleggen aan vorst , dit gebied is v ons en we hebben dit legitiem gedaan 5.recht en overzeese expansie Nieuwe realiteit → oude bronnen Centrale vraag: k x christenen eigendom en soevereiniteit uitoefenen? ○ Kruistochten = legitimatie expansie christendom Recuperatio: al het heilige land dat weggenomen is geweest, mogen we recuperen Dilatatio: Directe en indirecte rechtsmacht (paus) over alle mensen, of ze gelovig z of x → Hoe obv oude bronnen legitimiteit bij kruistochten → Legitimiteit was x nieuw → oude discussie opnieuw gebruikt (kruistochten 10eE) Innocent IV: → met de komst v christus, alle macht naar christenen → mensen die kerk herkennen, mogen we x bekeren, maar iem die komst christus x herkent, mag je wel gedwongen bekeren → mensen die mohammed vereren zijn op het verkeerde pad ○ Hostiensis: commentaria et lectura in decretalibus → paus mag heersen over ied (ook ongelovigen), omdat hij plaatsvervanger v jezus is ○ natuurrecht:Rechtsbasis → recht quoi mens , onveranderlijk tot einde der tijden X handel toelaten = ook schending natuurrecht Vb. moesten ze missionarissen x toelaten = schending natuurrecht, reden tot oorlog —---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Dilatatio: toegepast - Pauselijk buls vr portugese en castiliaanse koningen - Onvolledige titel (inchoate titel ) (= begin ve recht), maar echte verovering gebeurde door de spaanse of portugese vorsten → x titel v eigendom maar… → legitimatie; exclusief recht als middel verspreiding geloof → compensatie voor kosten → kritiek School v salamanca: groep juristen omschrijven in openbare lezingen over legitimiteit v spaanse vorsten over grondgebied z-am (francisco de vitoria) → doceerde over dit ond Bron 1: Romanus Pontifex 1455; paus heeft helemaal x wereldlijke macht en ook x over de ongelovigen Bron 2: bul inter caetera 1493 - 2de voorstel: De indis: spanjaarden mogen handelen met ongelovigen , als ze gaan schade aan hun land brengen → Ius gentium → volkenrecht voorloper intern recht (vitoria = vader intern recht) - 5de voorstel:maar als ze x reden zien ⇒ geweld met geweld bestrijden - 6de voorstel: als oorlog voor veiligheidsredenen nodig is, mogen spanjaarden alles doen wat nodig is voor vrede en veiligheid  - Schending natuurrecht/volkeren recht → bedoeling andere juridische basis dan paus te geven aan volk (verzekeren vrede en veiligheid) Dominium: - Heerschappij - Openb macht: rechtsmacht, grondbezit, eigendom Imperium - Privaatrechtelijk bezit - Hoogste openb gezag = soevereiniteit —---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- H3: De opstand nederlanden (1555-1648) 1.Staatsvorming bourgondische en habsburgse nederlanden A.Dynastieke eenmaking onder bourgondiers → wouden nederlanden eenmaken/centralisatie → grotendeels ten koste van nederlanden → hadden veel geld nodig - Waren vazallen koning frankrijk ↳ proberen onder 1 hoedje met koning frankrijk te spelen → filips de stoute vermoord koning frankrijk en engeland → w zelf vermoord , hij had maar 1 erfgename = maria van bourgondië - Druk trouwen franse vorst - trouwt Maximiliaan van Oostenrijk (habsburgers)(keizerskroon HRR)( had geen geld meer) ⇒ nederlanden g naar habsburgers (g nederlanden dan naar frankrijk of HRR? ) → verzakelijking v feodale contract , erfgename erven leengoed nederlanden, omdat nederlanden in patrimonium v maria zaten ⇒ habsburgers dood → maximiliaan zoekt direct nieuwe huwelijkspartner (vind voor 2 kinderen spaanse erfgenamen) - Johanna van castilië + filips de schone (johanna de waanzinnige, want voedde o.a.haar kinderen zelf op) ⇒ karel V → bezit rijk waar de zon altijd schijnt (zo groot rijk) Lijn tussen habsburgers en bourgondiers 2 niveaus 1. Binnen gewesten → geografische en bestuurlijke eenmaking: Wrm eenmaking interessant ? controle op instellingen te organiseren en eengemaakte rechtspraak, want verschillende leenheren hebben verschillende rechtbanken a) verambtelijking en specialisatie b) opkomst statenvertegenwoordiging - Belastingen toestaan - Voor vorst advies vragen over wetgeving en beleid  2. Op centraal niveau → proces x uniek vr nederlanden (ook fr , eng) - Handel → geld , veel efficiënter belastingen innen - Apart juridisch statuut → Transactie ausburg (1548)→ 17 provinciën apart rechtsgebied → toekomen aan rechten en privileges v heren → Afgescheiden rijksdag en rijkskamergerecht (hoogste rechtbank → nederlanden vallen hier x onder) - Karel nog steeds opperste leengezag (persoonlijke landsheer 17 prov obv feodale afspraken) - Pragmatieke sanctie 1549→ opvolgingsregels Nederlanden: apart statuut, + als 1 geërfd worden → personele unie ( = delen geen enkele instelling, buiten het staatshoofd/vorst) Karel I = karel V ↳ 1ste keer in HRR dat een karel kroon had, maar in spanje was hij de 5de karel ) B. gewestelijke instellingen id rechtbanken Voor bourgondische eenmaking: Landsheer → had curia (hof, alg raad ) Verambtelijking en specialisatie→ 15e E : splitsing graafschap vlaanderen (welke instellingen scheiden af) ○ Hofraad ○ Rekenkamer (financien)(juristen) ○ Raad v vlaanderen (hoogste rechtsorgaan) → lokale schepenbanken (lagere rechtbanken) = justitie en politie (materies die v openbaar belang waren) → zelfde evo in andere gewesten → vorstelijke rechtsmacht breidt uit (⇔ judicium parium) → lijkt alsof scheiding der machten, maar is niet zo Controle over lagere rechtbanken - Evocatierecht: raad v vlaanderen trekt zaak naar zich toe - Hoofdvaart - Hoger beroep en reformatie : - verschil: - Reformatie: hoger beroep procedure + oude vonnis nog van kracht - Hoger beroep: procedure + volledige velling vh vonnis Opkomst vd statenvertegenwoordiging in gewesten Vertegenwoordigers standen (3de stand niet veel ○ Plenaire en afzonderlijke vergadering per stand  ○ Elk gewest heeft zijn eigen staat vertegenwoordiging (vb. Vlaanderen; brugge, gent) Ad hoc voor de vorst = in handen vd vorst Taken: ○ Beden (= extra belastingen los vd inkomsten die vorst haalt uit zijn domein) (vb. Wnr oorlog) (altijd toestemming nodig) → standen eerst apart vergaderen en advies formuleren ⇒ plenaire zitting waar alle standen te samen vergaderen & daar w beslissing genomen ⇎ parlement ○ Advies voor wetgevende initiatieven en eigen voorstellen ○ Aanvankelijk: niet bindend advies aan vorst over handel en fiscaliteit C. de centrale instellingen id nederlanden → transactie ausburg (ze maken deel uit van HRR, maar apart) Grote raad van mechelen (1504) ○ Hoogste soevereine rechtbank vd habsburgerse nederlanden + beroepsinstantie Uitzondering: raad van brabant apart statuut , nog steeds hoogste rechtbank, naast rechtbank mechelen Collaterale ○ Raad van state (vorst of vertegenwoordiger) Stelt Landvoogd aan vertegenwoordiger v vorst in nederlanden ⇒ Margaretha van oostenrijk , keizer karel tante (kinderloos) → als die er niet was, was er een gouverneur - generaal Stadshouder Geheime raad (soort regeringsraad) voorzitter = chef-president Raad v financiën —---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15e E : staten generaal Afgevaardigden uit de gewestelijke standenvertegenwoordiging Nog steeds afzonderlijke onderhandelingen tussen vorst en gewestelijke staten over inning beden (instellingen op gewesten niveau bleven bestaan) → sommige gewesten deden moeilijker en hadden ook gwn meer middelen dan andere gewesten → was eig in voordeel vorst (kon ervoor zorgen dat bep gewesten over hun moeilijke belastingen toch zouden instemmen) (achterkamerpolitiek) —---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2. De opstand id nederlanden ed 80jarige oorlog A.De crisis vh habsburgerse bewind Hoge belastingdruk ○ Oorlog met ottomanen → Aanhoudend sinds de 14de eeuw Figuur v filips II en landvoogdes margaretha v parma ○ Zoon van karel ⇔ karel V (extreem gelovig)  geen ruimte voor onderhandeling met prot ○ Alleen maar spaanse hoflieden Spaanse invloed Repressie vh protestantisme → vervreemdingsproces tss nederlanden en … ○ Plakkaten tgn ketterij en majesteitsschennis (wereldlijk misdrijf) Overlegcultuur → forum waar vragen omtrent prot opnieuw w gesteld ⇒ karel V k geen compromis vinden tss katholieken en prot ⇒ g kant katholieken kiezen ⇒ plakkaten ○ Aanstellingen inquisiteurs - generaal bij wereldlijke rechtbanken → moesten op zoek gaan naar ketters ( ≠ pauselijke inquisitie ≠ deel v spaanse inquisitie ) —---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Hervorming kerkelijke instellingen - Context: concilie v trente en de contrareformatie: - Maatregelen: - symboliek (hoe men het geloof begreep en zag, weergegeven in de kerk) , - goede opleiding voor priesters, - inzetten op geloof instellingen (heilige vereering) - Opdeling kerkprovincies radicaal veranderen→ Drie nieuwe kerkprovincies in mechelen, kamerijk en utrecht met nieuwe inquisiteurs (liberalisme weg) = angst voor repressie en controleverlies - Eedverbond ⇒ landvoogdes → smeekschrift afschaffing van ketterij plakkaten (verlichting/afschaffing vd repressie) Godsdienstvrijheid - : gewetensvrijheid :geloven wat je wilt, maar x uitoefenen + → vrijheid v eredienst (enorm risico) ⇒ margaretha laat verzachting toe ,maar x vrijheid v eredienst → beeldenstorm (1566) : hegeprekers → eredienst = stormloop op kathedralen , beelden kapot , gestolen,.. Geuzen = armoedzaaiers —-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- B. de eerste jaren vd opstand en pacificatie v gent Margaretha kan rust een beetje doen terug keren, maar filips de II staat niet toe ⇒ stuurt hertog v alva: - Plakkaten versterken - Mensen bij beeldenstorm max te berechten - Raad van beroerten - Executeert 1000 mensen , waaronder graven v egmont en hoorn ⇒ helpt situatie x - Nieuwe belastingen → Margaretha stapt op ⇒ alva w nieuwe gouverneur generaal → veel prot handelaars vlucht richting noordelijke nederlanden, frankrijk en duitse gebieden (goude eeuw komt dr gevluchte handelaars) → willen v oranje gaat hulp zoeken in buit→ lukt x → watergeuzen slagen hier wel (calvinisten) , komen aan land in holland en zeeland → willen w stadshouder v holland en mil bevelhebber —------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- → totale instorting centrale gezag - 1576: nieuwe samenstelling v staten- generaal leiding over heel de nederlanden (++ katholieken) (zonder holland en zeeland ) → proberen te onderhandelen met holland en zeeland ⇒ spaanse furie antwerpen (leeg geplunderd en moordpartij dr spaanse troepen) ⇒ verenigd de staten om v spanjaarden af te geraken = pacificatie v gent (1576) → programma v medebestuur tss vorst, staten - generaal en gewestelijke staten - Terug nr hoe het was voor de spanjaarden → Maar : x def akkoord over godsdienst → stellen godsdienst kwestie uit Pacificatie voorgelegd v don juan van oostenrijk (nieuwe landvoogd), aanvaardt pacificatie in eeuwig edict —-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- C. splitsing nederlanden en de vorming republiek - 1579 - Unie v atrecht → akkoord met farnese (zal daardoor terug id handen vd spanjaarden vallen, waaronder antwerpen) - Unie v utrecht (alle oranje gebieden) → meeste kiezen prot = basis vr splitsing nederlanden - Noordelijke staten - generaal valt uit elkaar: plakkaat v verlating (1581) → 1 vd belangrijkste documenten uit west eu en n amer gesch Plakkaat v verlating: - Aangenomen dr noordelijke staten die overbleven - “ prins heeft contract verbroken, verliest dus heerschappij” → verwijzing nr contracttheorie: vorst moet respect hebben vr rechten en vrijheden vh volk (wederzijdse rechten en plichten) → manier dat declaration of independence is opgebouwd = plakkaat v verlatingen → zoektocht nr andere soeverein is begonnen → conservatieve revolutie (eeuwenoude privileges en rechten) → terug nr overlegmodel en inspraak, toestemming,... → 1648: vrede v munster; door spanje erkent dat noordelijke nederlanden x langer deel uitmaken vh spaanse rijk H4: Het ancien régime onder louis XIV: de dynastiek vorstenstaat 1. Koningschap en standenmaatschappij Portretten: grootheids vorst + x sober afgebeeld Ancien regime = dynastieke staat → staand leger = permanent leger met prof soldaten → vechten vr dynastieke vorst ↳ middeleeuwen: huurlingen en ad hoc leger ↳ heel duur ⇒ permanente belastingen ⇕ Moderne natiestaat: - Exclusieve rechtsmacht (x interne soevereiniteit) ↳publieke gezag bestaat tot franse revo - Staat bestaat los vd heerser - Scheiding publiek en privaat recht :gelijkheid burgers Bestond x - Eengemaakt recht X versnippering, x overlap in soorten rechten → tot F.R en aanname code civil - Moderne bureaucratie → essentieel volgens Max Weber Duitse denker Objectief recht = geheel aan algemene bindende gedragsregels die binnen bep staat of andere rechtskring gelden, naleving = gedwongen Subjectief = concrete aanspraken Justitie = handhaving recht Politie = bestuur inzake openb belang , algemeen welzijn (= gemenebest/ bonum commune) a) Orde en hierarchie: standen → ied bep rechten en privileges obv stand 1. Sterk hierarchische org: Standenmaatschappij → koning ad top (pax et justitia) Ook rangorde binnen iedere stand Vierde onvertegenwoordigde stand In frankrijk 1 belangrijk verschil : adel bestond uit 2 standen 1. Bloedadel (obv. afstamming) 2. Ambtsadel ( functie gegeven of hadden gekocht → aanzien en eer) → pas serieus genomen als titel v adel → spanningsveld tussen de twee 2. Sterk hiërarchische organisatie:Bezit en controle over onroerende goederen (dominium) Oorsprong = feodaliteit - Dominium utile (bezitter) (mensen die grond bewerken, maar x eigenaar zijn)(++) - Dominium directum (eigenaar) → cijnspacht (juri systeem)(als pachter som geld betaalt om grond te mogen bewerken + deel oogst afstaan), rente → verhandelbaar (franse revolutie wilt hier tegen gaan) → alleen adel en clerus haalden hier voordeel uit Eer en familie → duel (strikte juri regels) (illegaal) → concept v eer (adel) b) functie koningschap → pax et justitia - Koning als vertegenwoordiger van God op aarde → naleven goddelijk recht - feodale soeverein (top feodale piramide) - Hoogste publieke ambt - Geen hogere wetgever of rechter (minimale ingrepen in de maatschappij) - Drie beleidsinstrumenten - Justitie: bewaren van privileges, rechten en plichten - Politie - Cliëntelisme/Patronage = bescherming, personen aan je te binden door ambten (vb. Ambten, adellijke titels, heerlijkheden, rechten op gronden, etc.) - Enorme administratie - → patrimoniaal karakter van koningschap Gebonden aan bep dynastie, deel pers fam portefeuille van de dynastie, eigendom → cliëntelisme = fra rev gaan hier tegen gaan (vriendjes kapitalisme) 7 functies: volgens Tilly 1. Onderdrukken concurrenten 2. Oorlog externe vijanden 3. Bescherming bondgenoten 4. Belastingen 5. Geschillen oplossen 6. Herverdelen rijkdommen onderdannen 7. Controle door interventie eco c) dynastieke staat Dimensies:  1. Erfelijke rechten van de dynastie - Oorspronkelijke frankische koningschap was electief - Vaak gekozen uit dezelfde familie → w erfelijk (10-11de, wnr ook verzakelijking feo plaatsvindt ) - Traditie van medebestuur vd standen (overblijfsel electief karakter) → recht om koning te worden overgaat op familie Implicaties: 2. Extern juri positie → buitengrenzen bepaald dr dynastieke rechten (erfrecht (bourg erflanden) (koning aan de top feo pir → alle feodale rechten die koning heeft vallen samen met staatsgrenzen, dus hij erft ze) 3. Intern juri positie bepaald dr dynastieke rechten → ook door rechten die feo gronden aan hem geven → patrimoniaal karakter koningschap = zeer grote rol huwelijk, erfenis, testament, er komt v alles bij - Geleidelijk aan uitbreiding v kroondomein tot omvorming provincies (koning heel frankrijk als feo domein heeft (fictie)) - Apanages(= klein stukje domein wr jongere zonen hun inkomsten uit konden halen → daarna ging dit terug nr kroondomein) (die x troonopvolger z) → kroondomein mocht x verhandeld w (beperk feo contract) → wrm belangrijk koning al zijn opbrengsten uit het kroondomein haalt? Om te beletten dat hij belastingen gaat heffen Neerdalende theorie macht: hogere autoriteit, aanstelling door god Opklimmende theorie macht; lex regia = volk macht gedelegeerd aan keizer Koninklijke macht ingeperkt door fundamentele wetten → salische wet (fund wet v fr) ○ Oorsprong? Bastaardkinderen gevaar dynastie → x man opvolger, mag bastaard x zomaar naar vr schuiven ○ Regels ivm erfopvolging 14de: Salische wet, mannelijke lijn, oudste zoon 15de: regels erfopvolging respecteren 1589 edit d’union: katholiek z → naleving: parlement v parijs (was eig rechtbank/ hoogste rechtsorgaan)→ x wetgevend maar rechterlijk orgaan - Henry IV → arrest lemaistre (1639) → koning v navarra (protestant) → hebben hem doen bekeren tot het katholicisme Koninklijke macht ingeperkt dr fund wetten; ○ 1566 (edict v moulins): onvervreemdbaarheid v koninklijk domein = verzameling alle rechten koning op lichamelijke goederen X verhandeld w → koning zichzelf met inkomsten onderhouden Belastingen uitzonderlijk (standenvertegenwoordiging) → permanent, vb. Taille (persoonlijk inkomen of gronden) of gabelle (indirecte belasting) Twee uitzonderingen Apanage Om oorlogskosten te betalen → registratie nodig parlementen (remonstrantie recht) 2. De uitbouw vh bureaucratische apparaat vd staat a)La vénalité des offices KOMT SWS OP EXAMEN = verhandelbaarheid van militaire en burgerlijk ambten → u betaalt som geld aan koning en in ruil ambt = eigendom → kan zelf opnieuw verhandelen → tast interne soevereiniteit vd staat aan → omhelzen aspect soevereiniteit → verdwijnt uit de portemonnee vd staat Hoe werkt dat ? Ambtenaar koopt ambt van koning voor betalen van finance (eenmalig), → wordt waarde aan geplakt (bepalen ⅓ ervan) → hoeveel staatsinkomen zou dat ambt opbrengen nemen daar ⅓ van = finance → nog x erfelijk → andere som geld betalen ⇒ Overdraagbaarheid door betalen (lettres de survivance) van paulette(moet je ook jaarlijks) 1/60 betalen + recht tot weigering vd koning L XIV breidt dit systeem uit (creatie van nieuwe ambten) → gemeenschappelijke belangen van ambtenaar en regime → fronde → lodewijk XIV(trauma aanraken jeugd) → macht v bloedadel afnemen 1. bouw versailles: hofrituelen 2. vénalité des offices: bouw leger v ambtenaren, brengt geld binnen, als je dit 3 generaties deed → ambtsadel (ze hebben die titel aan hem te danken, capabel & loyaal) ⇒ systeem vervalt in coruptie Ook tekorten betalen Vb. Belastingpacht (ferme) Contract van affermage met fermier voor gegarandeerd bedrag te innen (mocht je percentage v bijhouden) (belastingpacht) → stel dat je x aan gegarandeerd bedrag kon zitten, moest je uit eigen zak betalen → tijd v oorlog ⇒ schulden 1680-81: Ferme Générale → jean-baptiste colbert Ook commissarissen = lokale functionarissen , controle orgaan om toe te kijken op andere ambten Geleidelijk aan permanente belastingen - Op vermogen: taille - Op handestransacties: gabelle, imp en exp = ongelijke verdeling: voordeel voor houder vh directum → meerderheid agrarische samenleving = belang v oorlogsapparaat: staand leger Foto: hotel des invalides (legerhospitaal) b)Regering en bureaucratie - Oorsprong: middeleeuwse, feodale curia regis (w gespecialiseerder) → bezet dr + en + geschoolde juristen - Professionalisering: geschoolde juristen ipv feodale heren en clerus + in afwezigheid vd koning opereren → gewoonterecht parijs = beschouwd als recht frankrijk - Ontstaan v staten of standevertegenwoordigingen v parlementen → ziet toe op naleving fundamentelle wetten parijs → x wetgevend orgaan → x recht om wetgeving te creeren of aan te nemen Vijf (basis) instellingen of koninklijke raden: Koninklijke rechtbank Rekenkamer Raad van financiën → hele rijk , exp en imp Raad voor binnenlandse bestuurszaken → ministerie bin zaken Grote raad (buitenlandse politiek, militair à grote dynastieke beleid) → koning zit hier in → universeel voor europa → regerings instellingen Frankrijk v L XIV - Regeringsraden (conseils de gouvernement): Conseil d’en haut → prominente figuren v ambtsadel Vb. colbert → minister van financiën ⇒ code louis (burgerrecht) Vb. minister v oorlog 'Dynastieën' voor de ambtsadel (na drie generaties een adellijke titel) Conseil d’état privé, finances et direction (binnenlandse zaken,...) (ambtsadel ook te vinden) Lokaal bestuur → bijna volledig opgebouwd door (cf. Vénalité des offices)(op heel grote schaal)  Intendanten: commissaris gekozen door koning in een généralité die lokaal besturen controleert (elke provincie) (want gevoelig voor corruptie) hof in versailles → adel verplichten om hier te wonen → rituelen om adel te binden → specifieke plaats: versailles was moerasgebied dat uren verwijderd was van centrum parijs om adel te isoleren en zich beschermen van mog opstanden parijs (wou fronde voorkomen) c) Rechtspraak Parlement parijs → groot orgaan + veel juristen (met andere functie) → machtig instrument Koning kon zaken naar zich toe trekken (zeer zelden) - Parlement even hoog als koninklijke raden - feo rechtbanken (lokaal niveau) - Kasselrijen (samen m baljuwschappen) (burggraafschappen): rechtbanken die zich voornamelijk Bezighouden met registratie burgerlijke contracten, → scheiding 19e E → erfenis middeleeuwen parlementen: algemene hooggerechtshoven ○ Vnl. Parlement van Parijs (vb. Gespecialiseerd in Gewoonterecht, functioneren als geschoolde juristen) ○ 13de E: afzonderlijke zittingen vd curia regis Parlementen in andere steden Bevoegdheden: Hoogste feodale rechtbank: alle beroepen over feo recht Hoge adel, koninklijk domein, koninklijke rechten in kerkelijke instellingen ○ bewaker van fundamentele wetten:Erfrecht ○ remonstrantierecht = wnr koning bep regel wou uitvaardigen, dan werd dat ter registratie aan parlement voor gelegd → parlement kon wetgeving in vraag stellen en het te herbekijken (x vetorecht) = instrument v kritiek Beroepsfunctie Controle over lokaal bestuur → intendanten rapporteren ook aan parlement v parijs Na wegvallen Staten-generaal ook zichzelf opwerpen als vertegenwoordiger van Standen → worden x + samengeroepen (x permanent orgaan) → door permanente belastingen was noodzaak samenkomst verdwenen→ parlement als vertegenwoordiger ⇒ machtstrijd parlement en fr koning (in de rest v eu was dat standenvertegenwoordiging) Conseil d’état privé = hoogste rechtsprekende functie die de koning heeft Halsdaad = misdrijf waar doodstraf op staat Évocation = zaak wordt opgetrokken aan jurisdictie parlement v parijs en de koning gaat die zelf oordelen (zelden) H5: Wetgeving en absolutisme = politieke theorieen 1.Reformatie, Contrareformatie en absolutisme a)Het protestantse politieke denken 1517: Reformatie ○ Hervormingen binnen de kerk (anglicanisme)→ afsplitsing rome onder hendrik 8 ○ Predestinatieleer: belang van de goddelijke genade → mensen vanaf geboorte of mens naar hiernamaal gaat of niet → je kan hier x aan verantwoorden sola gratia, sola fidei, sola Scriptura = alleen door genade, geloof en de bijbel ⇔ (1545-1563)Contrareformatie: Concilie van Trente → predestinatieleer geldt x voor katholieke kerk Politieke theoristen → menselijke natuur redelijk negatief ⇒ grote reder is de vorst Gevolgen voor politieke en juridische leer Geen rol voor recht in spirituele aangelegenheden: enkel externe relatie tussen mensen → innerlijke geloofsbeleving ⇒ kanonieke recht veel invloed Externe organisatie van geloof voor seculiere rechtsmacht ←> Calvinisme: congregatie van gelovigen die instaan vr orga geloof Lutheranisme - sterke link wereld gezag en orga kerk → instellingen moeten zekere legitimiteit hebben Goddelijke delegatie van wereldlijke heerschappij Wereldlijke macht ten dienste van de goddelijke wil en ook hieraan onderworpen (organisatie vd kerk) → want in prot geen paus = ontstaan van een protestantse verzetsleer (collectief!) → revolutionair → het in vraag stellen v hiërarchische maatschappij → reformatie verandert radicaal Onthoofden waanzin → te danken aan prot Als enkeling = terrorisme (anarchie) → moet collectief zijn Monarchomachen Francogallia (1573) - François Hotman → invloedrijke verzetter ○ Electief koningschap – contract tussen koning en onderdanen (collectieve beslissing om koning aan te stellen) → als koning zich hier x aanhoudt ⇒ collectief recht voor opstand De droit des magistrats sur leurs sujets (1574) - Théodore Beza (1519-1605 ○ Verzet tegen illegitieme heerser – onderscheid hoge en lage magistraten →iemand die illegitiem de macht heeft verworpen (=staatsgreep) → enkel hoge magistraten mogen in opstand komen Ook navolging in katholieke kringen → los v geloofsovertuiging Rol voor de paus moet finaal goedkeuring geven over uitoefening van dat recht (wss verzet) Vb. Francisco Suárez (1548-1617) – delegatie van macht aan de koning - Katholiek - Werk over verzetsleer ⇒ verboden in fr (want 1610 moord op henrik navarra en wordt hier van beschuldigd) - Cf. moord op Hendrik IV Navarra Gallicanisme (onaantastbaarheid koning gaat voorschrijven ) → verzetleer x accepteer: politiques → organisatie kerk in fr moet liggen en dat het x kan dat paus enige vorm v zeggenschap heeft over org fr kerk → fr koning moet dit doen (verzet centralisme kat kerk) Foto: denkers die zeggen dat we in verzet kunnen komen en denkers die zeggen dat koning ontastbaar is → stroming relevant wnr bartolomeusnacht (massale slachtpartij naar aanleiding v huwelijk navarra waarbij kat door straten parijs gaan en prot uitmoorden ) b) jean bodin en de leer vd soevereiniteit staat - Context: reactie tegen verzetsleer (hij was geen fan) - Politiques→ behoort hier toe → argumenteren dat organisatie fr kerk door fr koning moet gebeuren (sterk centraal gezag) - Les 6 livres de la république (1576) → antropologische studie Moderne definitie staat en soevereiniteit “De soevereiniteit is de absolute en voortdurende macht van een gemenebest [staat]” “Het gemenebest is de rechtmatige regering over meerdere families, en over wat hen gemeenschappelijk is, die een soevereine macht heeft.”  → Gemene best = groep aan families → burgers bij uitbreiding = commonwealth Soevereiniteit voor bodin los van de persoon, van de koning Interne soevereiniteit als één en ondeelbaar à relatief: wèl delegatie mogelijk Romeins recht: bruikleen ( ⇔ patrimoniale ambten) MAAR allebei rechten en plichten Vijf elementen: ○ Benoemen magistraten en taken toewijzen ○ Opleggen en afschaffen v wetten ○ Oorlog verklaren en beïndigen ○ Recht om tgn alle magi beroepen in laatste instantie te horen ○ Macht over leven en dood daar waar recht zelf x voorziening heeft gemaakt voor soepelheid of genade → als 1 van deze 5 verdwijnt is er x sprake meer van soevereiniteit → komt v romeinsrecht of publiek recht Wetgevende functie als belangrijkste binnen de soevereine macht MAAR - Terugkeer vd vorst → koningschap in fr = meest natuurlijke orde - Soevereiniteit ligt bij het volk, maar de vorst m die uitoefenen - Soeverein vrijgesteld v wetten v zijn voorgangers, maar ook x aan zijn eigen wetten ⇒ natuurrecht: “vorst boven mensgemaakte wetten” → gebonden aan natuurrecht - ⇒ x rechtstaat zoals bodin omschrijft (x rule of law = niemand staat boven de wet) Uitzonderingen: Vorst gebonden natuurecht , goddelijke recht, fundamentele wetten → mocht hij tegenin gaan, dan voert hij oorlog met god → gestraft worden in het hiernamaals → dus x helemaal absolute macht (beperkingen) (wel almachtige op aarde) c) bossuet en de absolutistische ideologie v L XIV Werken: traités des lois civiles dans leur ordre naturelle et le droit public Foto: elleboog naar publiek = arrogant , maar koning mag dat Context: LXIV biechtvader → grondlegger abso theorie fr Jacques-Bénigne Bossuet, Politique tirée des propres paroles de l’Ecriture sainte (1709) → veel minder intellectueel Religieuze context → bossuet is priester/geestelijke ⇒ vind dat kerntaak vorst ○ Pax et Justitia Ultieme macht: geen macht voor adel, clerus of derde stand (vorst top hierarchie) ○ Als wel ⇒ volk slachtoffer  → soevereiniteit in handen van de koning op abso wijze Oorsprong van wereldlijk gezag en koning bij god: koning als herder/lieutenant/vader Oorsprong soevereiniteit anders bodin en bossuet: Natuurrechtelijke beginselen ⇒ 2 grote wetten god 1. Plicht liefde tot god 2. Liefde voor elkaar (extern positief recht = instrument goddelijke wil en recht) Problemen erfelijkheid → Argument aangesteld door god (soevereiniteit) → wrm troonopvolger ook door god? Door erf wil v god wordt gemanifesteerd (goddelijke legitimatie) → kerk heeft hier niks op te zeggen (louis stond dus boven kerkelijke instellingen) Jansenisme: stroming - Strenge, ascetische levensstijl - Rol goddelijke genade - Bemiddelende rol kerk Implicaties - Negatieve interpretaties menselijke natuur - Redding mog: belangrijke rol voor kerk en voor wereld gezag → de mens moet gered worden → koning redder volk, maar ook gebonden aan god recht(zoals bodin zei) ⇒ kan dus ook x gesanctioneerd worden , in goddelijke rijk wel → pax et justitia - Monarchie als natuurlijk regeringsvorm (goddelijke aanstelling) legitimiteit fr koning erfopvolging 2. Lodewijk XIV en de wetgeving a) Koninklijke ordonnanties b) middeleeuwen : koninklijke rol → pax et justitia → wetgevende functie minder relevant → x scheiding der machten Wetgevende initiatieven: code civil van napoleon c) MAAR vanaf 15e E i) Ordonnanties van montils les tours (1454) → zal ook naar onze streken komen 1) Harmonisatie van gewoonterecht  2) Start van proces Homologatie van wetgeving: optekenen van gewoonterecht regels Wrm? Vaststelt welke gewoonteregels er van pas zijn en ze kunnen te gaan raadplegen Item 125: raadplegen van specialisten , controleren door leden van grote raad en parlement 15-16e E: ordonnanties ter hervorming voor hele koninkrijk LXIV: hervorming specifieke rechtsgebieden ○ Ordonnance civile pour la reformation de la justice → code louis → aanzet voor codificatie van het procesrecht voor code civil van napoleon Gebeurde heel traag, je moest rechter ook betalen om geschil te ontvangen → proces dat sneller en goedkoper is ○ Ordonnance criminelle (1670) Gaat het hier om een codificatie zoals de code civil? Juristen: neen het gaat hier niet om een codificatie omdat codificatie als enige rechtsbron geldt Code civil heeft alle andere rechtsbronnen vervangen → je mocht canonieke recht niet meer gebruiken, maar het bestond wel nog d) LXIV en de parlementen Middeleeuwen: standenvertegenwoordiging (staten-generaal) - 1614 opschorting Standenvertegenwoordiging → alleen voor belastingen maar er kwamen permanente belastingen → dus x meer nodig Parlementen → registratie en publicatie (zodat het volk weet wat de nieuwe wetten zijn) 16e E parlement van parijs verificatie en goedkeuring van de koning - Wet wordt besproken en eventueel geamendeerd +vrije stemming (liberté de suffrage) - Toetsing aan de hogere rechtsnormen (natuurrecht, goddelijk recht - Remonstranties: als koning met wetgeving naar parlement komt, kunnen ze suggereren dat koning aanpassingen maakt → koning kan negeren ⇒ lit de justice = letterlijk de wet spellen → gebeurde regelmatig Du très exprès commandement du roi = strijd met parlementen Vb. ordonnance civile pour la reformation de la justice (1667) H6: De Britse Revolutie (1640 - 1701) Onthoofding karel I → 1e soevereine vorst die in Europa onthoofd wordt door eigen staat → was dus legitiem voor de onderdanen → ze hadden het recht 1.De tudors en de vroege stuarts a) De engelse constitutie tijdens de late middeleeuwen en onder de tudors Context 1066; willem de veroveraar van normandië → initieel leengoed van de franse koning → vernoemt achter de noormannen → ook gevestigd in het westen van engeland Opeenvolging v dynastieke families → willem van normandië heeft dus een claim op de troon → geen vreedzame overname (alle engelse edelen worden aan de kant geschoven door franstalige edelen) → 100 jarige oorlog: rozenoorlog het feodale recht geïntroduceerd (alle engelse edelen werden onteigend): alle gronden van de kroon ○ Heerlijk stelsel, maar minder versnippering Doomsday Book: feodale goederen ○ Normandiers cashen → engeland verarmt Vandaag nog altijd idee dat alle gronden tot de koning behoren → laatste tudor; elizabeth I → jacobus I/ charles I 3 instellingen 1. Curia regis → koning privy council (vroege 16eE) 2. Curia regis → common law rechtbanken (rondtrekkende rechters die rechtspraak koning spreken voordelen: procedure duidelijker, objectiever en rechtstreeks beroep doen op koninklijke rechtspraak) : king’s bench, court of common pleas, exchequer splitsen af (12e + 13e E) Precedentwerking - = ontstaan common law → bestaat volledig op zichzelf, koninklijke rechtspraak ⇔ ius commune - Inns of court (gilde van gespecialiseerde rechters van common law) = barristers 3. Curia regis → parlementen , wel de standenvertegenwoordiging Parlementaire traditie → magna carta libertatum ( inmenging koning in gewone rechtgang te stoppen) = zeer belangrijke symboolfunctie → chartisten , petition of rights 1215: jan zonder land , broer van richard the lionheart → al zijn gronden in frankrijk verloren → Verschillende Engelse koningen claimen leengoederen en de franse kroon - Had heel weinig politiek inzicht , deed zich machtig voor - De edelen zijn tegen hem , spotten met hem → schrijven de magna carta , ultimatum waar ze rechten en privileges opeisen en willen terugkeren naar de status quo 1267: wordt dat formeel wet Magna carta (oude privileges van de adel en de clerus) - Permanent gerechtshof → common pleas - Het recht op habeas corpus , constitutioneel recht, om niet arbitrair van de vrijheid beroofd worden → moet gebeuren op bevel van een rechtbank of jury → je kan niet in abstentia worden veroordeeld tot de doodstraf, je moet met je lichaam verschijnen Law of the land + Rol voor parlement in belastingen → bestond al maar wordt nog eens extra bevestigd - 13eE: afzonderlijke beraadslaging van standenvertegenwoordiging in curia regis → parliaments - Splitsing → house of lords: hoge clerus en adel → house of commons: twee vertegenwoordigers oerf graafschap en per borough of stad - Belastingen + rechtbank :Financieren door Inkomsten dat hij haalt uit zijn domein → belastingen slechts zelden - Wetgeving → kerntaak parlement: grievances (individu) en petitions (grote groep) Voorgelegd aan koning of x? - 14e E: wordt systeem zelfstandig wetgevende bevoegdheid → beide huizen aanvaarden dezelfde tekst → koninklijke finale beslissingsmacht (= king/queen parlement) = statusen (als wetgeving aangenomen wordt door king of queen in parlement om samenwerking te registreren Verschillen frankrijk: Eng → parlement volksvertegenwoordiging + initiatief recht → samenwerking tussen koning en parlement (wordt ook zo herkent) Fr → oordelen over initiatieven recht van de koning → ze ammenderen b) maatschappelijke breuklijnen 1e breuklijn →ontstaan nieuwe politieke belangengroep van rijke ondernemers Verandering engelse maatschappij 15-16eE → de zwarte pest (⅓ sterft) verdwijnt de horigheid → te kort arbeid ⇒ + inspraak → verstedelijking → meer en meer mensen gaan tot derde stand behoren Mono port & spanje vallen weg ⇒ nieuwe ondernemersklasse in eng - 17eE: groei engeland als koloniale wereldmacht - Caraïben: eerste legitieme piraterij, kaapvaart met vrijbrief van de koning (omdat er oorlog was tussen spain, port en engeland)→ privateers + suikerplantages(1655 jamaica) - Indische subcontinent katoenindustrie en opium(british east india company EIC) → niet rechtstreeks van de kroon, onderneming met soevereine machten, gekregen van de kroon - Noord amerika: landbouw colonies → new york 1664 - Handelscompagnieën: hybride hoedanigheid (= winstoogmerk + soevereine machten) → voordelen en je moet geen rekening met de lasten (gewoon cashen) (kroon) = charter met gedelegeerde soevereine bevoegdheden - Macht tov koning Wrm interessanter om met een groep mensen van een onderneming → internationale handel - Spreiden risico - Moderne aandelen - Verzekeringen Conflicten met spanje en nederland - Catherina of aragon → mary - Anna boleyn → elizabeth I - Zegt dat hij moest scheiden,mocht niet in katholicisme → ongeldigheid huwelijk → karel I, neef catharina was hier x blij mee → autoriteit paus aan de kant geschoven → opening vr prot Jane seymour → edward VI - Na de dood van Henry VIII → edward VI (sterft) → mary ,bloody mary (streng katholiek) ⇒ vervolgingen van prot → elizabeth I Religieuze conflicten - Ontstaan anglicaanse kerk onder de tudors - 1534: act of supremacy → engeland formeel afstand v auto paus → Henry VIII hoofd kerk engeland → alle geestelijke eed van trouw aan henry → thomas moore(patroonheilige juristen) doet dit x - Dissolution van de goederen vd kerk - Meer prot invulling → edward VI - Book of common prayer → gewaagde keuze want …  - Elizabeth I - Bewust x getrouwd → anders machtsverlies - Spanning prot te navigeren → Act of uniformity : elke engelse onderdaan moest zich formeel conformeren naar anglicanisme maar daarnaast gewetensvrijheid voor kat en prot (verplichte kerkvieringen bijwonen) - Supreme governor vd anglicaanse kerk Einde 16e E: radicalisme → 2de breuklijn - Verdrukking van de katholieken - Extremisme ⇒ extremisme aan prot kant → radicale Opkomst verschillende strekkingen van calvinisten → willen x formeel conformisme: puriteinen, dissenters, congregationalists - Gun powder plot (1605)→ parlement op te blazen → karel I was wss een katholiek 3e breuklijn Filips II → zoon karel I Vanaf dat henry catherina aan de kant schuift → spaanse habsburgers boos Filips wou met elizabeth I trouwen → x → spanningen engeland en spaanse habsburgers: 1. Kaapvaart → financiele verliezen voor spanje 2. Kat en prot - Buitenlandse politiek - Anti - spaanse belangengroep - Pro-spaanse groep (stuarts) → eerder met de spaanse kato aansluiten - Moeilijke relaties met verenigde provinciën (nederlanden) → gewapende conflicten 2. Vorstelijke absolutisme en de opkomst van historische jurisprudentie a)Vorstelijke absolutisme onder jacobus I en karel I Stuarts → als vorst met absolute macht → x effectief zo Engelse constitutie → samenwerking koning en parlement Jacobus I → dr elizabeth I in testament → zoon mary queen of scots Mary wou de engelse troon (complot) → gevangen en onthoofd door elizabeth I (hoogverraad) - Eerst koning van schotland & engeland = personele unie = instellingen blijven gescheiden , alleen staatshoofd gedeeld - Sterk beïnvloed door bodin → schrijft the trew law of free monarchies → koning door god aangesteld → enkel door goddelijk recht, natuurrecht en fundamentele wetten  → voorstander absolutisme Lijn doorgezet door karel I Dia 31: - Theorie van sociaal contract: aantreden koning beloftes ten aanzien volk doet, maar dit is vrijwillig - Wie oordeelt als dit contract geschonden wordt, men kan niet rechter zijn als men zelf onder dit contract valt → oordelen wordt door god gedaan - Prot en kato verzetsleer aan de kant geschoven - Breuklijnen met het parlement → die initiatiefrecht heeft (uniek) Statute law van king of queen in parliament 1. Autocratische regeringsstijl vd eerste 2 Stuarts macht binnen de geheime raad → trekken naar de privy council omzeild tvv koninklijke favorieten → george villiers, duke of buckingham → financieel , parlement - Favoriet jacobus I 2. Voorstanders Gematigde protestantisme (gekozen door james) (x radicaal) - William laud →anglicaanse liturgie meer katholieke liturgie geven - Verzet tegen maatregelen van de stuarts in schotland 3. Met buitenlandse politiek tegen wensen prot krachten binnen hun landen → Relaties met katholieke grootmachten gaan meer en meer een probleem vormen - Vb. langdurige oorlog m/ spanje 1604 vrede van londen met spanje - Jacobus zoekt huwelijks partner voor zoon, karel I - Naar aanleiding vredesgedrag er bepaalt wordt dat karel I zal trouwe met een van de habsburgse prinsessen → george villiers was hier tegen , ze komen hier op terug ⇒ nieuwe oorlog met spanje - Franse inmenging → katholieke franse prinses (parlement wou prot , conflict) - Huwelijk henriette marie Parlement en common law rechtbanken gaan samenwerken tegen absolutisme vorst Vorst: Prerogative courts → vb star’s chamber (hogere rechtbank vr dwangbevelen ingingen tegen habeas corpus recht) = recht dat regering belet aan willekeurige vrijheidsberoving te doen → ze trekken zich x + aan van common law Breuklijnen met parlement; Conflict met common law rechtbanken en parlement over prerogative powers  ○ Sinds 15eE: prerogative courts Vb, court of chancery: meer canoniek en romeins recht → maken eig gebruik v ius commune Vb. star chamber dwang, high commission, court of admi maritieme zaken Universele jurisdictie = op zee x landelijke jurisdictie → dus je mocht die dan voor je eigen rechtbank brengen 1606-1616: Sir edward coke vs lord ellesmere (lord chancellor rechtspraak op basis van kanselarij → billijkheid of equity (= redelijkheid & willekeur) → conflict over bevoegdheden prerogative rechtbanken → coke is voor de common law ○ Law of the land: gewoonterecht, wetgeving en common law (bestaat al sinds voor de normandiërs) → koningen hebben sindsdien dit altijd aanvaard (deel fundamentele wetten) Maar komt eig x overeen met hoe gesch common law is verlopen Want common law bestond nog x in 1000?? Artificiële rede: common law die w toegepast→ legitimatie die x overeenkomt met de werkelijkheid Argument; dat volgens gesch common law de koning x boven de common law staat → koning hebben dit altijd aanvaard ⇒ vb. Magna carta 1215 Ancient constitution ○ Ontslag van coke ik 1616 Natuurlijk Rechterlijke traditie: - Bestaan goddelijk recht, natuurrecht en positief r - Aristotelisch-thomistische theologie - Natuurrecht , objectieve massa aan rechtsregels die uni en onveranderlijk → g terug schepping god, maar grijpt x Positiefrechtelijke traditie - Bestaan goddelijk recht, natuurrecht en positief r - Vrije wil vd mens - Goddelijke wil en recht belangrijkste inspo Proclamations 1539: ook wetgeving door koning maar x fundamentele wetten → voor specifieke zaken: life , liberty, property of belastingen (zeer ruim) Belastingen → aanslag op king in parliament - Vb. karel: invoering van indirecte belastingen dispensations = Zaken zo veel mog naar prerogative rechtbanken toetrekken v common law → Alles komt samen tot rebellie in schotland Parlement 1628: case of the five knights / darnell’s case → startschot/juridische aanleiding britse revolutie → Koning neemt uitzonderingsmaatregelen ○ Arrestatie v 5 edelmannen na weigeren gedwongen leningen (poging leger te financieren zonder parlement samen te brengen) writ of habeas corpus Werden voor King’s bench gebracht : x oordeel omdat koning x beslist obv common law jurisdictie ○ Petition of right door o.a. Sir edward coke → voorgelegd aan koning – acceptatie - Verbod belastingen of gedwongen leningen - Verbod vrijheidsberoving zonder proces - Verbod gedwongen inkwartiering soldaten - Verbod dispensatie verlenen v vervolging vr wetsovertreders ○ MAAR paar maanden erna Parlement ontbonden in 1629 → 11 jaar z/ volksvertegenwoordiging ⇒ Start burgeroorlog, schotse covenant Bron petition of right Punt I → medewerking parlement nodig voor invoering belastingen Punt III 1.Burgeroorlog en common wealth = gemenebest a)Burgeroorlog → 1e keer in geschiedenis dat men beslitst soeverein te executeren (grote impact op geesten vdie tijd) Short parliament, daarna terug ontbonden Daarna Long parliament → eisen vrijlating gevangen star chamber → executie biss laud (omdat hij stelselmatig liturgie anglicanisme verschoof naar katholicisme) en earl of strafford Triennal act 1641 : maar max 3 jaar x samengeroepen worden + min 50 dagen Belastingen enkel door parlement Inperking koninklijke prerogatieven ○ Afschaffing star chamber, high commission Religieuze hervormingen ○ Biss hierarchie inperken Schotten tevreden, maar opstand in ierland ⇒ kolonisatie ierland Nineteen propositions v 1642 → voorgelegd aan karel I dr parlement n.2. Parlement Voorstel organisatie v privy council (= geheime raad) inhoudelijk privy controle door parlement 1. Zaken die publiek aangaan → beslist door parlement 2. Samenstelling privy council moeten proffesionelen zijn die goedgekeurd w door parlement 3. Beslissingen m m/ ⅔ meerderheid Antwoord vd koning Gemengde regering (monarchie, aristocratie, democratie) Belastingen vh parlement en aanvaarding dat leden privy council impeachment k ondergaan X toegeving op binnelands en buitenlands bestuur → x inmening ovv benoeming 1642 opnieuw Poging parlement te ontbinden = burgeroorlog parlement en koning: roundsheads vs caveliers Terechtstelling: - Hoogverraad tov britse volk, constitutionele algmene recht v engeland → onthoofding → cromwell b)common wealth of gemenebest (1649 - 1660) → voorzetting parlementaire regime - Monarchie (en house of lords) afgeschaft → nog commons & long parlement - Dagelijks bestuur raad v state - Leden door commons verkozen - x oplossing vr reli spanningen → lord protecter: olivier cromwell (staatshoofd) 1653 Cromwell: + Maakt staandleger = new model army Stabiele arlg belastingen op I.H. en prod (m/ goedkeuring parlement) → want I.H. taxeert de bevolking x Meritocratie in leger en ambtenarij Rijke kooplieden in parlement ○ 1649-1652; ierland: bind de trad adel aan zich ○ 1655: jamaica Negatieve: Spanningen met verenigde provinciën → rivaliteit ovv handel  ○ Nog steeds ambigue relatie (dochter karel I trouwt met willem II v oranje) ○ Plantation acts: alle pacten tss engeland en andere lande, moesten via engelse schepen gebeuren → claimt monopolie ○ Navigation act: alle handel van en naar britse eilanden via engelse schepen moest verlopen → handelsrelatie eng en vp ○ Commission of trade ○ Oorlog: eerste engelse zeeoorlog → heel de eco hangt af van overzeese handel → basically oorlogsverklaring Gewonnen door eng 2. Restoratie monarchaal regime onder karel II en jacobus II a) Karel II X duidelijk wie volgende lord protecter moest zijn → zoon cromwell ⇒ evolueert naar semi-monarchaal regime Richard cromwell → ontbinding long parlement 1659 Enige alternatief → terugbrengen stuarts (karel II) → wou terugkomen, maar met voorwaarden Bijeenroeping constitutionele conventie → specifiek parlement voorwaarden ○ Herstel monarchie en house of lords ○ Overwicht van parlement Herintroductie aristrocratische element consitutie → gemengde regeringsvorm Declaration of breda: terugbrengen karel II Act of indemnity and oblivion (gratiestelsel (genade) vr koninklijke rebellen ) Aanvaarding handelsmaatregelen Belastingen Additional aid act 1665→ jaarlijkse begroting aan parlement voorstellen ○ Act of uniformity: anglicanisme, terugkeer naar principe elizabeth I → innerlijke keuze, maar uiterlijke angli Relatie met parlement? - Verdeeldh tories (conserv) & whigs (lib) - 2nd engelse zeeoorlog 1665-1667 - Great fire of london, the plague = year of the devil 1666 - Vrede v breda → verliezen oorlog tegen vp - ⇒ toenemende spanningen - Trouwt m/ portugeze prinses → x kinderen → jacobus II (broer) , maar katholiek ⇒ test act 1673 = elke openb functionaris eng afstand moest doen v katholieke leer → dus troonopvolging alleen als jacobus afstand deed, maar wou dit x - Financiel ook slecht → schatkist leeg ⇒ gaat geld halen bij LXIV = vrede v westminster → volk komt dit te weten 3. Glorious revolution en de uitbouw vd parlementaire monarchie (1688 - 1701) a)glorious revolution - Jacobus wou x bekeren =/ legitiem - 1688: uitnodiging willem III → andere troonopvolging - Declaration of rights and liberties of the subject in ruil voor de troon (parlementaire instemming) Voorwaarden vr willem III (voordelig vr eng parl) ⇒ geboorte / Basis vr parlementaire monarchie 1. Wetgevende macht vr king in parlement - Belastingen, staand leger,... als controlemachine 2. Uitvoerende macht koning en ministers 3. Rechterlijke macht bestaande rechtbanken en lords - Parlement evolueert naar permanente instelling - Religieuze vrijheid? - Act of toleration - Act of settlement - Bewaken vd protestantse successie - X katholieken of met katholieke huwelijkspartner Bill of rights: - Prerogative courts = afgeschaft - Ook burgers koning mogen vragen wetgeving aanpassen - Belastingen Niet voor proefexamen 4.contractuele oorsprong staat: Grotius, Hobbes, Locke a)hugo grotius en de moderne school natuurrecht De iuris belli ac pacis libri tres - Traditie theologie, canoniek en romeins recht - Inspo: neo-scholastieke moraaltheologie en rechtsleer school salamanca Uitgaanspunten grotius 1. Rationele en sociale aard mensen  a. Recht fysieke veiligheid en verwerven midd overleven , lijf en eigendom verdedigen b. Verplicht andere te respecteren → voor alle levende wezens ook dieren → plichten alleen mens Door gebruik van de rede, ongeacht geloof 2. natuurrecht→ individuele afdwingbare rechten = subjectieve rechten a. Afdwingen door respect te eisen b. Schending; herstel, compensatie, bestraffing 3. Constructie theorie over ontstaan staten Onderlinge overeenstemming b) thomas hobbes en de absolute macht vd staat Ruimte abso en x abso regeringsvormen legitimiteren - Baseerd op natuurrecht - Pessimistische visie mens: egoïstisch wezen, ongecontroleerde passies - Lege doos → zelfbehoud m/ geweld Toename # mensen ⇒ permanente strijd + onveiligh ⇒ oorlog van allen tegen allen ⇒ dubbel contract c)john locke en het ontstaan vh liberale politieke denken