EPİTEL DOKU - IEU HEM 103 PDF

EPİTEL DOKU Dr. Yasemin SEVAL ÇELİK DOKULAR  Dokular; bir veya daha fazla spesifik fonksiyonu gerçekleştirmek üzere bir araya gelmiş hücre topluluklarıdır Mide Epitel dokusu Bağ dokusu Kas dokusu Sinir dokusu EPİTEL DOKUSU  Epitel; dı...

EPİTEL DOKU Dr. Yasemin SEVAL ÇELİK DOKULAR  Dokular; bir veya daha fazla spesifik fonksiyonu gerçekleştirmek üzere bir araya gelmiş hücre topluluklarıdır Mide Epitel dokusu Bağ dokusu Kas dokusu Sinir dokusu EPİTEL DOKUSU  Epitel; dış vücut yüzeylerini  Vücudun iç ve dış tüm kaplayan, kapalı iç boşlukları yüzeylerini örten ve bezleri (Damar sistemi dahil) ve vücut (epitelden köken alan salgı dışı ile bağlantıdaki vücut birimleri) oluşturan hücre tüplerini (Sindirim, solunum ve sıraları/katmanlarıdır ürogenital kanalları) döşeyen hücreler topluluğudur. İki ana tipi mevcuttur: 1- Örtü Epiteli 2- Bez Epiteli Epitel Doku-Özellikler  Hücreler birbirleri ile çok yakın ilişkidedir ve aralarında yok denecek kadar az hücrelerarası matriks bulunur.  Fonksiyonel ve Morfolojik kutuplaşma (Polarite) gösterirler  Apikal Bölüm: Dış çevreye veya iç boşluklara (lümen) bakan kısım  Bazolateral Bölüm  Bazal yüzey bazal membrana (BM) bağlı bulunur  Damarsızdır fakat sinir innervasyonu vardır  Bazal lamina aracılığıyla bağ dokusundaki kapillerlerden difüzyonla beslenir.  Yenilenme (rejenerasyon) özelliği vardır: Düzenli mitotik bölünmeler Epitel Hücresi  İki ana bölümü 3- Lateral Bölüm ---- Hücre Bağlantıları vardır:  Tıkayıcı Bağlantılar: 1- Apikal Bölüm ---- Hücre yüzey Sıkı Bağlantı (zonula özelleşmeleri occludens)  Silyum- Hareketli  Tutundurucu Bağlantılar:  Mikrovillus Hareketsiz Zonula adherens  Stereosilyum Desmozom (macula adherens) 2- Bazal Bölüm ---- Bazal kısımda katlanmalar Hemidesmozom ve fokal  İyon transportu yapan bağlantılar hücrelerde yoğun olarak bulunur. (Mitokondriler bu  Oluklu Bağlantılar: katlantılara yerleşir.) Gap junction (nexus) Epitel Hücresi Sıkı Lümen Bağlantı Apikal Hücre Yüzey Özelleşmeleri (silya, mikrovilluslar, stereosilya) Mikrovilluslar Apikal Kısım Lümen Nükleus Bazolateral kısım Bazal Membran Epitelyal Hücre Yüzey Özelleşmeleri 1. Mikrovillus: 3. Silya: - Terminal ağa bağlı bir aktin mikrofilaman - Özü bir aksonem (9+2 mikrotübül özü bulunur. konfigürasyonu) den oluşur - Eşit uzunluktadırlar - Trake, Bronkus ve ovidukt (uterus - Bağırsak emici epitelinin fırçamsı kenarı tüpleri) - Böbrek proksimal tübül hücrelerinin fırçamsı kenarı 4. Bazal Katlantılar: 2. Stereosilyum: - Terminal ağa bağlı bir aktin mikrofilaman - İyon transportunda rol alırlar özü bulunur. - Çok sayıda mitokondri içerirler - Daha uzun olup boyları değişkendir - Böbrek tübüllerinin epitelyal - Dallanma gösterirler hücreleri, bazı tükürük bezi kanalları - Epididimal epitel (çizgili kanal) - İç kulak duyu epitelinin tüy hücreleri Mikrovillus ve Stereosilyum Terminal ağ : Mikrovillusların tabanında, aktin ve ara filamanların oluşturduğu horizontal ağ Mikrovillusun merkezinde dallanma göstermeyen aktin demeti bulunur. Mikrovillus Fırçamsı kenar Aktin filamanları Hücre zarı Glikokaliks Stereosilyum Epididim  Silyum (Kinosilyum) Silya Aksonem Bazal Cisimcik  Hücre Bağlantıları  Üç tipi vardır:  Güçlü stabilite sağlarlar 1. Tıkayıcı Bağlantılar: Sıkı Bağlantı (zonula occludens)  Çözünür maddelerin, iyonların ve suyun 2. Tutundurucu Bağlantılar: Zonula adherens paraselüler yolla geçişini düzenlerler Desmozom (macula adherens) Hemidesmozom ve fokal bağlantılar  İki hücre arasında simetrik yapıdadırlar 3. Oluklu Bağlantılar: (hemidesmozomlar hariç) Gap junction (nexus) Hücre Bağlantıları  Hücre Bağlantıları İsim Fonksiyon Tıkayıcı Komşu hücreleri aralarından moleküllerin Bağlantılar sızmasını engellemek için birbirine kenetler. Aktin Zonula Bir hücredeki aktin demetini diğer Ara Adherens hücredeki benzer aktin demetine bağlar filamanlar Bir hücredeki ara filamanları diğer Desmozomlar hücredeki ara filamanlara bağlar Oluklu İyonlar da dahil, küçük suda çözünür moleküllerin bir hücreden diğerine geçişine Bağlantılar olanak veren kanallar oluşturur Hemidesmozom Bir hücredeki ara filamanları bazal laminaya bağlar Bazal Membran (BM)  İki bileşenden oluşur: 2. Retiküler Lamina: 1. Bazal Lamina (BL): - Kollajen liflerden oluşan - Epitel hücre yüzeyleriyle (Retiküler lif=Kollajen tip III), doğrudan temasta olan tabaka BL ‘yı destekleyen ve alttaki bağ benzeri hücre dışı matrikstir. dokusuyla yapısal bütünlüğü - Laminin, tip IV kollajen, entaktin, sürdüren oluşum proteoglikanlardan oluşur ÖZET Epitel Dokusu- Fonksiyonlar  Koruma  Deri- güneş ışınları, bakteriler, fiziksel hasar  Emilim  Bağırsaklardan besinlerin kana emilimi  Filtrasyon  Kandan atıkların böbreklerde filtrasyonu  Sekresyon (Salgı)  Salgı Bezleri (mukus, hormonlar, enzimler)  Trans-selüler transport Tat tomurcuğu  Safra kesesi  Seçici bariyer  Dış ortamla epitelin altındaki bağ dokusu arasında  Reseptör fonksiyonu (Nöroepitel)  Tat tomurcukları, retina, iç kulak tüy hücreleri  Kontraksiyon (Myoepitel)  Bezler ve Testis seminifer tübülleri etrafında Bezler Epitel Dokunun Sınıflandırılması  Bütün epitel hücreleri yüzeyden gözlendiğinde poligonal şekilli izlenir.  Hücreler isimlendirilirken, ışık mikroskopu altında, bazal laminaya dik olarak yerleştikleri kesitlerdeki şekilleri esas alınır.  Çok katlı epitel, en üstteki (yüzeye-boşluğa en yakın, bazal laminaya en uzak) hücrelerin şekline bakılarak isimlendirilir. Epitel Dokunun Sınıflandırılması  Hücre katman sayısı ve hücre şekillerine göre: 1. Tek katlı epitel: Hücreler tek katman halinde sıralanır (Tüm hücreler BL ya oturur) 2. Çok katlı epitel: 2 ya da daha fazla hücre katmanı içerir. 3. Yalancı çok katlı epitel: Tüm hücreler BL ya oturur ama hepsi lümene uzanamaz. Bu da çekirdeklerin farklı seviyede izlenmesine ve çok katlı bir görünüme neden olur. Halbuki tüm hücreler BL ile kontakt halindedir (yani aslında epitel tek katlıdır ama çok katlı gibi görünür) 4. Değişici epitel: Alt üriner yolları (Minor kalikslerden üretranın proksimal kısmına kadar) döşeyen ve organın dolu olduğu durumlarda daha ince izlenen epitel. Epitel Sınıflandırması Tek katlı Hücre Şekli Yassı - eni boyundan uzun Kübik- Eni, boyu hemen hemen aynı Çok katlı Prizmatik/silindirik- Boyu eninden uzun Katman Sayısı Yassı Tek katlı Çok katlı Apikal yüzey Özelleşmeleri Kübik Stereosilyalı Silyalı/kinosilyalı Keratinize/Non-Keratinize *Mikrovilluslar: Fırçamsı kenar Prizmatik  Yalancı çokkatlı Tekkatlı Yassı Kübik Pirizmatik Yalancı çokkatlı pirizmatik Çokkatlı Değişken Kübik Değişken (istirahatte) Yassı nonkeratinize Keratinize Pirizmatik Değişken (görevde)  Epitel Lokasyon Fonksiyon Akciğer alveolleri, Diffüzyon, filtrasyon kalp boşlukları, ve yüzey gerilimini kan ve lenf arttırıcı madde salgısı Tek katlı yassı damarları Küçük bezlerin kanal Salgı ve emilim ları, böbrek tübülleri Tek katlı kübik Tek Katlı Epitel Kinosilyalıları küçük Emilim, mukus ve bronkuslarda, uterin enzim salgısı gall kanallarda ve silyalı olmayanları sindirim kanalı ve safra kesesinde Tek katlı prizmatik Kinosilyalı; trake ve Mukus salgısı ve silya üst solunum yollarında, aracılığıyla hareketi Streosilyalı: epididim Spermin tüplerde ilerletilmesi Yalancı çok katlı prizmatik Özofagus, Ağız ve Aşınmaya karşı Vajina koruma Çok katlı yassı Tükürük, ter ve meme Koruyucu bezleri Çok Katlı Epitel Çok katlı kübik Erkek üretrası ve Koruma ve salgı bazı bezlerin yapma kanallarında Çok katlı prizmatik Mesane, üretra, Koruma ve salgı üreterler yapma, Üriner organların genişleyebilmesine olanak sağlar Değişici/değişken ep.  Tek katlı yassı Epitel Endotel-Kan damarı Tek katlı kübik epitel Böbrek- Boşaltım kanalı Tek katlı prizmatik epitel Safra Kesesi Tek katlı kinosilyalı prizmatik epitel Uterin (Fallop) tüpler Yalancı çok katlı kinosilyalı prizmatik epitel Solunum Epiteli Trake Yalancı çok katlı stereosilyalı prizmatik epitel Epididimis  Çok Katlı Yassı Epitel Özofagus-Yemek Borusu Çok katlı keratinize yassı epitel Epidermis-Deri Değişici epitel Mesane Epitel Hücrelerinin Yenilenmesi (Rejenerasyon)  Yüksek yenilenme hızı gösterir  Yenilenme hızı hücrenin ulunduğu dokuya göre değişir:  Deri yaklaşık 1 ayda yenilenir  Bağırsak örtüsü 4-6 günde yenilenir  Rejenerasyon:  Çok katlı epitelin bazal hücrelerindeki mitotik aktiviteyle  Veya basit epitelin farklılaşmamış (kök) hücrelerindeki mitotik aktiviteyle  Yaralanmayı takiben, hasar gören alan önce tek bir epitel tabakayla örtülür, sonra epitel yeniden yapılandırılır  Bazal lamina doku onarımında kılavuz görevi görür  Metaplazi  Metaplazi bazı fizyolojik ve patolojik koşullarda (kronik yangı, mekanik/kimyasal tahriş, enfeksiyon) epitelin bir seri değişiklikler geçirerek bir başka tip epitele dönüşmesidir.  Sigara tiryakilerinde bronşların yalancı çok katlı kinosilyalı prizmatik epitelinin çok katlı yassı epitele dönüşmesi gibi.  Neoplazi  Neoplazi (tümör): Epitelyal hücrelerin kontrolsüz bölünmesi sonucu oluşur.  Bu tümörler iyi huylu (benin) veya kötü huylu (malin) olabilir.  Epitel kökenli malin tümörler-KARSİNOM  Bez epiteli kökenli malin tümörler-ADENOKARSİNOM Tek Katlı Yassı Epitel Tek Katlı Kübik Epitel Tek Katlı Prizmatik Epitel Tek Katlı Prizmatik Fırçamsı Kenarlı Epitel Çok Katlı Yassı Epitel Yalancı Çok Katlı Kinosilyalı Prizmatik Epitel Değişken Epitel