Histoloji ve Embriyoloji Dersi Dönem I-2024 PDF

Histoloji ve Emriyoloji Dersi DÖNEM I İnsan Gelişimi 3.- 8. Haftalar Dr. Öğr. Üyesi Tuğba ÇELİK SAMANCI Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı 2024 14. gün  Son menstural dönemden yaklaşık 5 hafta sonra ultrasonografi ile gebelik saptanabilir. Gelişimin 3. haftası Primitif çizginin belirmesi Notoko...

Histoloji ve Emriyoloji Dersi DÖNEM I İnsan Gelişimi 3.- 8. Haftalar Dr. Öğr. Üyesi Tuğba ÇELİK SAMANCI Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı 2024 14. gün  Son menstural dönemden yaklaşık 5 hafta sonra ultrasonografi ile gebelik saptanabilir. Gelişimin 3. haftası Primitif çizginin belirmesi Notokordun gelişimi Trilaminer embriyonik disk oluşumu  3.haftanın en önemli olayı gastrulasyondur. Gastrulasyon=Germ tabakalarının oluşumu Embriyonik ektoderm: Epidermis Merkezi sinir sistemi Periferik sinir sistemi Göz İç kulak Embriyonik endoderm: Solunum yolları ve sindirim kanalını döşeyen epitel örtü Sindirim kanalına açılan bezler Karaciğer ve pankreas gibi organların glandüler hücreleri Embriyonik mezoderm: Tüm iskelet kasları Kan hücreleri Kan damarlarının tabakaları Tüm visseral düz kas tabakaları Tüm vücut boşluklarının serozal örtüleri Üreme ve boşaltım sistemi organlları ve kanalları Kardiyovasküler sistemin büyük bölümü Bağ dokusu yapıları Primitif Çizgi Gastrulasyon, epiblast yüzeyinde primitif çizgi oluşmasıyla başlar. Epiblast hücreleri çoğalır. Embriyonun orta hattına göç eder. Kaudal ucuna hücrelerin eklenmesiyle primitif çizgi uzar. Kraniyal ucunda hücre çoğalmasıyla primitif düğüm oluşur. (epiblastik) Primitif çizgide dar bir oluk gelişir- primitif oluk Primitif oluk Primitif çukur ile devam eder. Primitif çizgi (primitive streak) Primitif düğüm (primitive node) Primitif oluk (primitive groove) Primitif çukur (primitive pit) Epiblast hücreleri primitif çizgi boyunca epiblastın altına göç ederek hipoblast hücrelerinin yerini alarak endodermi, epiblast ile endoderm arasındakilerde mezodermi oluştururlar. Epiblasttaki getirirler. hücrelerde ektodermi meydana Epiblast hücrelerinin invajinasyonu sefalik ve lateral yönlerde yayılma gösterirler. 10  Epiblast hücreleri; Embriyonun üç germ tabakasının gelişimine Tüm doku ve organların primordiyumunun oluşumuna katkıda bulunur. Primitif Çizgi 4. haftanın ilk dönemlerine kadar aktif (mezoderm oluşumu devam). Mezoderm oluşumu yavaşlar. Boyutu azalır. Embriyonun sakrokoksigeal bölgesinde önemsiz bir yapı haline gelir. Normal koşullarda dejenere olarak 4. haftada kaybolur. Sakrokoksigeal Teratom Primitif çizgi kalıntılarının varlığını sürdürmesi. Germ hücre tümörüdür. 3 germ tabakasından kaynaklanan dokuları içerir. 1/35000 %80’i kız çocuklarıdır. Notokordun Oluşumu 16.günde primitif çizgiden invajine olan prenotokordal hücreler, sefalik yönde prekordal plağa ulaşana kadar göç ederler (notokord uzantısı ve notokord kanalı oluşur). Notokord Embriyonun primordiyal longitudinal eksenini belirler. Kas, iskelet, merkezi sinir sistemi gelişimi için sinyaller oluşturur. İntervertebral disklerin yapısına katılır. Allantois 16. günde umblikal kesenin kaudal duvarından bağlantı sapına uzanan küçük bir divertikül olarak belirir. İnsanlarda allantoik kese çok küçük kalır. Allantoik mesoderm koryonun altına doğru genişler ve plasentanın yapısına katılacak olan kan damarlarını oluşturur. Orijinal allantoik kesenin proksimal kısmı gelişimin büyük bölümünde mesaneden umblikal bölgeye kadar uzanan urakus adı verilen sap şeklinde varlığını sürdürür. Allantoisin kan damarları umblikal arterleri oluşturur. Nörulasyon Nöral plak oluşumu Nöral kıvrımların oluşumu Nöral tüp oluşumu 4. Haftanın sonunda kaudal nöroporun kapanmasıyla nörulasyon tamamalanır (25. ve 27. gün) Notokord gelişirken üzerindeki embriyonik ektodermin bulunduğu yerde ya da orta hattın bitişiğinde kalınlaşma oluşturmak üzere uyarır. Kalınlaşmış epitelyal hücre plağı-nöral plak oluşur-genişler. Notokord uzadıkça nöral plak genişler. Orofaringeal membrana kadar ilerler. 18. günde-Nöral kıvrımlar-Nöral oluk 3. Haftanın sonunda kıvrımlar birleşir MSS’nin primordiyumu olan nöral tüp oluşur. Nöral Krest Oluşumu Nöroektodermal hücrelerdir. Nöral tüp yüzey ektoderminden ayrıldıkça, nöral krest hücreleri nöral tüp ile yüzey ektodermi arasında nöral krest adı verilen yassı hücre kitlesi oluşturur. Nöral krista hücrelerinin göçü 2 yol izlerler Dorsal yol; dermis içinden ektoderme göç (melanositler) Ventral yol; somitlerin yanlarından öne doğru göç (duyu ganglionları, sempatik ve enterik nöronlar, schwann ve satellit hücreleri, adrenal medulla hücreleri) 25 Nöral krest hücreleri; Baş ve yüz kemiklerinin Kraniyal ganglion nöronlarının Glial hücrelerin, Piamater ve araknoid hücrelerin, Melanositlerin, Odontoblastların ve diğer hücre tiplerinin oluşumuna katılır. 26 Nöral tüp kapandığında MSS; – Dar bir kaudal bölge – Spinal kord – İçinde beyin keseciklerini oluşturacak olan dilatasyonların olduğu sefalik bölgeden ibaret kapalı tubuler bir yapı olarak temsil edilir. 27 Somitlerin Gelişimi Primitif düğümden köken alan hücreler paraksiyel mezodermi oluşturur (primitif düğüm yakınında kalın hücre kordonları) Her bir kolon lateralde intermediyet (ara) mezoderm ile Ara mezoderm de giderek incelen lateral mezoderm tabakasıyla devam eder. Lateral mezoderm de umblikal ve amniyon kesesini kuşatan ekstraembriyonik mezoderm ile devam eder. 3. haftanın sonunda somitlere bölünür. paraksiyel mezoderm 30 Kan ve kan damarları Kan damarları 2 şekilde meydana gelir. Vaskülogenez; kan adacıklarından gelişim, Anjiogenez; oluşmuş damarlardan gelişim, 32 Mezenkimal hücreleranjiyoblastlara dönüşür. Kan adaları oluşturur. Boşluklar belirir. Anjiyoblastlarendotelyal hücrelere dönüşür. Endotelyal kanal ağı (Vakülogenez) Anjiyogenez Mezenkimal doku damarların kas ve bağ doku elemanlarını oluşturur Kalp ve büyük damarlar kardiyojenik bölgedeki mezenkimden gelişir. 3 haftada; Endokardiyal kalp tüpleri kaynaşır. Primordiyal kalp tüpü oluşur. Primordiyal kardiyo vasküler sistem 21. günde kalp atımı başlar. KoryonVillusların Gelişimi Primer koryon villusları 2. haftanın sonunda oluşur. Primer koryon villusları dallanır. 3. haftanın başında mezenkim primer villuslar içine doğru büyür (ortada mezenkimal doku oluşur). Sekonder koryon villusları oluşur. Villusların içindeki bazı mezenkimal hücreler daha sonra kapillerler ve kan hücrelerine farklanır. Villüsler içinde kan damarları görülmeye başladığında artık tersiyer koryon villüsleri olur. Arteriyokapiller ağ Koryon ve bağlantı sapı içerisinde farklılanan damarlar aracılığıyla kalple ilişki kurar. 3. hafta sonunda embriyo kanı koryon villüslerindeki kapillerler içinde yavaşça akmaya başlar. Oksijen ve besin anne inter villöz boşluklardaki kanından difüzyonla embriyo kanına Karbondioksit ve ertık ürünler fetal kapillerlerden anne kanına Sitotrofoblastik kabuk-koryonu endometriyuma bağlar Sitotrofoblastik kabuk aracılığıyla maternal dokuya bağlanan villuslara- kök koryon villusları Bağlı villusların kenarlarından çıkanlara- dallanan (terminal ) koryon villusları denir. Madde alışverişi çoğu dallanan villus duvarında olur. 3. hafta Primitif çizgi-Primitif düğüm- Primitif çukur- Primitif oluk Gastrulasyon- Trilaminer embriyonik disk Notokord uzantısı- Notokord plağı-Notokord Nöral plak- nöral kıvrımlar- nöral tüp Nöral krest hücre göçü Somit gelişimi Kan damarları Kalp Koryon villüs gelişimi 4. Hafta Embriyonun Katlanması Yassı trilaminer disk silindirik hal alır. Baş, kuyruk ve enine katlanma (aynı zamanda) Yatay katlanma (aynı zamanda) Embriyonun Enine Katlanması Baş Katlanması 4. haftada nöral katlantılar kalınlaşır- beyin tomurcuğu oluşur. Ön beyin orofaringeal membran önüne doğru büyür. Vitellus kesesinin bir bölümü embriyo içine katılır. Septum transversum kalbin kaudaline uzanır. Kuyruk Katlanması Embriyo büyüdükçe kaudal çıkıntı kloakal membranın üzerinden dışa doğru ilerler. Endodermal tabakanın bir kısmı son bağırsağı oluşturur. Son bağırsağın terminal kısmı kloakayı yapar. Bağlantı sapı embriyonun ventral yüzeyine bağlanmış ve allantoisi içine almıştır. Embriyonun Yatay Kıvrılması Sağ ve sol yan katlantılar oluşur (somitler ve medulla spinalis büyür). Silindirik şekilli embriyo oluşuyor. Germ Tabakalarından Gelişen Yapılar Ektoderm: Epidermis ve türevleri (kıl, tırnak) Merkezi sinir sistemi Periferik sinir sistemi Göz, kulak ve burundaki duyu epiteli Meme bezleri Hipofiz Deri altı bezleri Diş minesi Nöroektodermden gelişen nöral krest hücreleri: Spinal sinirler Kraniyal sinirler (V., VII., IX., X.) Otonomik gangliyonlar Periferik sinir sistemi kılıfları Dermisin pigment hücreleri Böbrek üstü bezi Meninksler Embriyonik mezoderm: Tüm iskelet kasları Kan hücreleri Kan damarlarının tabakaları Tüm visseral düz kas tabakaları Tüm vücut boşluklarının serozal örtüleri Üreme ve boşaltım sistemi organlları ve kanalları Kardiyovasküler sistemin büyük bölümü Bağ dokusu Kıkırdak doku Kemik doku Çizgili ve düz Embriyonik endoderm: Solunum yolları ve sindirim kanalını döşeyen epitel örtü Sindirim kanalına açılan bezler Karaciğer ve pankreas gibi organların glandüler hücreleri 4. haftada; 4. haftanın başında embriyo hemen hemen düzdür (4-12 somit). Nöral tüp somitlerin her iki yanında gelişir. Kraniyal nöropor Kaudal nöropor 24. günde ilk 2 faringeal arkus belirir. Baş-kuyruk katlanması embriyo kıvrılır. Kalp ventralde büyük çıkıntı- kan pompalar. 28. Günde 3 çift faringeal arkus belirir. Ön nöropor kapanmıştır. Ön beyin baş bölgesinde büyük çıkıntı oluşturur. Embriyo C şeklini alır. Üst ekstremite tomurcukları belirir (26.-27.gün) Otik çukur (ektodermal kalınlaşma) 4 çift faringeal arkus Alt ekstremite tomurcukları Kaudal çıkıntı belirgin Posteriyor nöroporda kapanır Sistemler gelişmeye başlar 4. hafta 5. haftada; Morfoloji 4. haftaya benzerdir. Baş büyüktür (beyin ve yüz taslakları hızlı gelişir). Yüz kalp çıkıntısına temas eder. 2. Faringeal arkus 3. ve 4. üzerine büyür (servikal sinüs) Mezonefroz kabartısı 6.haftada; Üst ekstremitede dirsek, el plakları, parmak taslakları Aurikula tepecikleri (dış kulak yolu) Göz retinasında yoğun pigment Baş kalp çıkıntısı üzerine eğilmiş 7. haftada; El plağında parmaklar belirginleşir. Kulak kepçesi ve dış kulak yolu belirgin (aşağıda) Ayak plağında parmak taslakları Karın şişkin (karaciğer) 8. haftada; El parmakları ayrılmış ancak perdelidir. Ayak parmakları arasında belirgin yarıklar Kuyruk küçülmüştür. (8. hf sonunda tamamen kaybolur). Kafa derisinde vasküler pleksus 8.hafta sonunda embriyo insan görünümündedir. Embriyonun Yaşının Saptanması 3. haftanın sonuna doğru paraksiyal mezodermden somitler gelişir. 20.-30 günlerde yaklaşık 38 çift somit oluşur. 5. haftanın sonunda 42-44 çift somit vardır. 5.haftaya kadar somit sayısına göre hesaplanır (20.günde ortaya çıkarlar). 62 5.haftadan sonra; CR (crown rump: oturma uzunluğu) ve CH (crown hell: baş topuk uzunluğu) Carneige’nin Embriyo Evrelendirme Sistemi 5 haftalık: 5-8 mm 6.haftada: 10-14 mm 8.haftada: 28-30 mm 64 65 66