CHEMICAL REACTIONS AND EQUATIONS PDF

_â[c @¤ûd eûiûd^òK _âZòKòâdû I eûiûd^òK icúKeY (CHEMICAL REACTIONS AND EQUATIONS) ù\÷^¦ò^ Rúa^e ùKùZûUò NUYû K[û Zùk l Gjûe GK _ûgßðKê PòcêUûùe ]eò @^ý _ûgßðKê ùfLû~ûAQò ö ùijò @aiÚûùe K’Y jêG aòPûe Keö aðe (Burner) Kò´û ÆòeòUþ fýûµþùe RkûA l Leû\ò ù ^ lúeKê iû]ûeY Zû_cûZâ û ùe \ò@ Gaõ _ûCñg (Ash) Kê GK IßûPþMäûiþùe eLôù\ùf, iõMâj Ke ö @ûLôVûeê ~[ûi¸a \ìeùe eLô l fêjû ZûIßû / KùWA / K+û @û\âð aûdêùe _Wò cýûMþù^iòdcþ _ûZKê RkûAa ö Kò_eò Keòa ejòùf, Gjû PòZâ 1.1ùe ù\LûA \ò@û~ûAQò ö l @wêe ejò _PòMùf, l Lû\ý e§û ùjfûùaùk, PòcU ê û l Lû\ý jRc ùjfûùaùk, aðe cýûMþù^iòdcþ l @ûc gßûiKâòdû ùaùk ö _ûZ C_ùe \ò@û~ûA[ôaû icÉ NUYûùe cìk _\û[ðe _âKZé ò I ^òRÊ iÿûe KòQò ùjùf _eòaÿð^ NUò[ûG ö @ûùc _ìað ùgâYúùe aÉêe ùbøZòK I eûiûd^òK _eòaÿð^ aòhd _XòQê ö eûiûd^òK _eòaÿð^ NUòùf @ûùc ZûKê eûiûd^òK _âZKò d òâ û Kjê ö cýûMþù^iòdcþ @KþiûAWÿþ IßûPþ Mäûiþ Gùa eûiûd^òK _âZòKòâdû K’Y Zûjû RûYòaû _ûAñ Zêc c^ùe C}Y×û iéÁò ùjC[ôa ö @ûùc ùKcòZò PòZâ 1.1 RûYòaû ù~ eûiûd^òK _âZòKâòdû NUòQò ? Gjò iaê aûdêùe cýûMþù^iòdcþ _ûZ _â{ßk^ Gaõ IßûPþMäûiþùe _âgÜe Cÿe _ûAaû _ûAñ @ûi, ùKùZûUò _eúlû cýûMþù^iòdcþ @KþiûAWÿþ iõMâj Keòaû ö l Zêùc K’Y ù\LêQ ? Zêc _ûAñ Kûc 1.1 Zêùc ^ò½d ù\LêQ ù~ cýûMþù^iòdcþ _ûZUò iZKð iìP^û - Kû~ðýUòKê gòlKue ijûdZûùe @Zò C{ßk ]kûgòLû ijòZ RkêQò Gaõ Zûjû ]kû Keû~òaö Gjò _eúlû icdùe @ûLôe iêelû _ûAñ Pìðùe _eòYZ ùjûA~ûCQò ö Gjò ]kû Pìð ùjCQò Pgcû _ò§aò û CPòZ ö cýûMþù^iòdcþ @KþiûAWþ ö Gjû cýûMþù^iòdcþ I l 2 ùicò f´ GK cýûMþù^iòdcþe _Zkû _ûZKê aûdêùe [ôaû @KþiòùR^þ c¤ùe eûiûd^òK _âZòKòâdû aûfòKûMR iûjû~ýùe i`ûKe ö ùjZê iéÁò jêG ö Zêc _ûAñ Kûc : 1.2 l @aiÚûùe _eòaÿð^ l GK _eúlû^kúùe KòQò ùfWþ^ûAùUâUþe l ewe _eaÿð^ Rkúd \âaY ^ò@ ö l Mýûiþe ^òMðc^ l Zjóùe ù_ûUûiòdcþ @ûùdûWûAWþe Rkúd l Zû_cûZâûe _eòaÿð^ \âaY cògû@ ö PZêü_ûgßðùe NUê[ôaû aòbò^Ü _eòaÿð^Kê flý l Zêùc K’Y ù\LêQ ? Kùf @ûùc RûYò_ûeòaû ù~ aòb^ ò Ü _âKûee eûiûd^òK Zêc _ûAñ Kûc : 1.3 _â Z ò K ò â d û NUê Q ò ö Gjò @¤ûdùe ùiMê W ò K e l GK ùKû^òKûfþ `äûiþKþ Kò´û GK _eúlû^kúùe _âZúKûcôK C_iÚû_^û Keò ùi i´§ùe @ûùc KòQò Ròuþ\û^û ^ò@ ö @ûùfûP^û Keòaû ö l KòQò fNê jûAùWâûùKäûeòKþ GiòWþ Kò´û ifþ`ýê eòKþ 1.1 eûiûd^òK icúKeY (Chemical Equations) GiòWþ ùi[ôùe cògû@ (PòZâ 1.2) ö Zêc _ûAñ Kûc : 1.1”Kê Gjòbkò bûaùe að^û Keû~ûA_ûeòa - GK cýûMþù^iòdcþ _ûZKê @KþiòùR^þ C_iÚòZòùe Rûkòùf Zûjû cýûMþù^iòdcþ Vò_ò @KþiûAWþùe _eòYZ jêG ö aûKý eì_ùe eûiûd^òK KûP^kú _âZòKâòdûe G_eò að^û @Zò f´û ùjCQò ö GjûKê H2 Mýûiþ GK lê\â I iõlò¯ eì_ùe ùfLû~ûA _ûeòa ö Gjû ùKû^òKûfþ `äûiþKþ Keòaû _ûAñ iaêVûeê ijR C_ûd ùjCQò eûiûd^òK _âZòKâòdûKê g±-icúKeYùe ùfLôaû ö fNê ifþ`êýeòKþ GiòWÿþ C_ùeûq eûiûd^òK _âZòKâòdû _ûAñ g±- Ròu\ þ û^û icúKeY ùja - PòZâ 1.2 cýûMþù^iòdcþ + @Kþiùò R^þ → cýûMþù^iòdcþ @KþiûAWþ Ròuþ C_ùe fNê ifþ`êýeòKþ GiòWÿþe _âZòKâòdû ùjZê jûAùWÿâûùR^þ Mýûiþ C_ô^Ü (_âZòKûeK) (C_ôû\)....(1.1) eûiûd^òK _âZòKâòdû (1.1)ùe cýûMþù^iòdcþ iûa]û^ : GiòWþKê iûa]û^ ùjûA aýajûe Ke ö I @Kþiùò R^þe eûiûd^òK _eòaÿð^ NUòQò ö ùiMêWK ò l Ròuþ\û^ûe Pûeò _ûLùe K’Y NUêQò ù\Lô ùjCQò _âZKò ûeK (Reactants) Gaõ cýûMþù^iòdcþ _ûeêQ Kò ? @KþiûAWþ, ù~Cñ ^ìZ^ _\û[ð eìù_ C_ô^Ü ùjûAQò, l ùKû^òKûfþ`äûiþKþ Kò´û _eúlû^kúUòKê Êgð ùiAUò ùjCQò C_ôû\ (Product) ö Ke ö Gjûe Zû_cûZâûùe KòQò _eòaÿð^ NUòQò g±-icúKeYùe _âZKò ûeKMêWKò aûc _ûgßùð e Kò ? (LHS) I C_ô û \Mê W ò K \lò Y _ûgß ð ù e (RHS) C_ùe \ò@û~ûA[ôaû Zòù^ûUò “Zêc _ûAñ ùfLû~ûG ö _âZK ò ûeK I C_ôû\ c¤ùe GK Zúe Kûc”ùe ù~Cñ _eòaÿð^ ùjfû Zûjû eûiûd^òK (→) PòjÜ \ò@û~ûG ö ZúeUò aûceê WûjûYKê ùjûA[ûG _âZòKâòdû NUòQò Kò ^ûjó RYûAù\a ö Gaõ Gjû eûiûd^òK _âZòKâòdûe \òM ^òùðg Kùe ö 2 eûiûd^òK _âZòKâòdûùe GKû]ôK _âZòKûeK [ôùf 1.1.2 icZêf eûiûd^òK icúKeY ùiMêWK ò c¤ùe ~êq (+) PòjÜ \ò@û~ûG ö ùijòbkò (Balanced Chemical Equations) GKû]ôK C_ôû\MêWKò c¤ùe ~êq (+) PòjÜ \ò@û~ûG ö ^ac ùgâYúùe Zêùc _Xò[ôaû aÉêZß iõelY 1.1.1 eûiûd^òK icúKeY ùfLôaû _âYûkú ^òdc (Law of conservation of mass) cù^ (Writing a Chemical Equation) _Kû@ ö Gjò ^òdcû^êiûùe, ùKøYiò eûiûd^òK eûiûd^òK icúKeYKê C_iÚû_^ Keòaû _ûAñ _âZòKâòdûùe aÉêZße iéÁò Kò´û aò^ûg NùU ^ûjó ö @^ý KòQò iõlò¯ C_ûd @Qò Kò ? @ûùc ~\ò ‘g±’ @[ðûZþ, ùKøYiò eûiûd^òK _âZK ò d âò ûùe C_ôû\ùe [ôaû a\kùe _âZòKûeK I C_ôû\MêWòKe eûiûd^òK ùcøkòKMêWòKe ùcûU aÉêZß _âZòKûeKùe [ôaû iõùKZ aýajûe Keò icúKeYUòKê ùfLôaû, ùZùa ùcøkòKMêWòKe ùcûU aÉêZß ijòZ ^ò½d icû^ icúKeYUò @]ôK iõlò¯, Z[ý_ìð I aýajûe ù~ûMý ejòa ö ùjûA_ûeòaö ùZYê GK eûiûd^òK _âZòKâòdûKê @^ý _âKûeùe Kjòùf, _âùZýK ùcøkòKe eûiûd^òK icúKeY \ßûeû _âKûg Keû~ûG ö aûdê _ecûYê MêWòKe iõLýû, eûiûd^òK _âZòKâòdû _ìaðeê I C_iÚòZòùe cýûMþù^iòdcþ _ûZe _â{ßk^ _âKâòdûKê eûiûd^òK _âZòKâòdû _ùe icû^ ejòa ö ùZYê @ûcKê cù^ _Kû@ ö Gjò _âZKò âd ò ûe g±-icúKeY (1.1)Kê iìPKúd eûiûd^òK icúKeYKê icZêf KeòaûKê _âZúK I iõùKZ aýajûe Keò icúKeY (1.2) _Wò a ö eûiûd^ò K icúKeY (1.2) icZê f ùfLû~ûA _ûeòa - (Balanced) Kò ? Pûfþ, eûiûd^òK icúKeYKê Mg + O2 ⎯⎯ → MgO..... (1.2) icZêf Keòaû _âYûkú ùiû_û^ Kâcùe @ûùfûP^û Keòaû ö Zúe PòjÜe aûc_ûgßð I \lòY_ûgßðe _âùZýK ùcøkòKe _ecûYê iõLýû @fMû @fMû MY^û Ke Gaõ Zêk^û Zêc _ûAñ Kûc : 1.3e eûiûd^òK _âZòKâòdûKê Ke ö _âùZýK ùcøkòKe _ecûYê iõLýû Zúe PòjÜe g±-icúKeYùe Gjò_eò \gðû~ûA_ûùe - Cbd _ûgßðùe icû^ @Qò Kò ? ~\ò icû^ ^ûjó Ròuþ + ifþ`ýê eòKþ GiòWþ → Ròuþ ifþù`Uþ + jûAùWâûùR^þ ùZùa icúKeYUò @icZêf (Unbalanced), KûeY Gjò g±-icúKeYUòKê ^òcÜfòLôZ eûiûd^òK Cbd _ûgßðe aÉêZß icû^ ^ûjó ö Gjû ùKak icúKeY bûùa ùfLû~ûA_ûùe - _âZK ò ûeK I C_ôû\e iìP^û ù\C[ôaûeê icúKeYKê eûiûd^òK _âZòKâòdû _ûAñ “iìPKúd eûiûd^òK Zn + H2SO4 ⎯⎯ → Zn SO4 + H2....... (1.3) icúKeY ” (Skeletal Chemical Equation) aÿðcû^ Zúe PòjÜe Cbd _ûgßðùe [ôaû Kêjû~ûG ö aûdêùe cýûMþù^iòdcþ _â{ßk^ _ûAñ _âùZýK ùcøkòKe _ecûYê iõLýû Kk^û Keòaû ö icúKeY (1.2) GK iìPKúd eûiûd^òK icúKeY @ùU ö ùcøkòK _âZòKûeK MêWòKùe C_ôû\ MêWòKùe [ôaû _ecûYê iõLýû (aûc_ûgßð) _ecûYê iõLýû (\lòY_ûgßð) Zn 1 1 H 2 2 S 1 1 O 4 4 3 ù~ùjZê Zúe PòjÜe Cbd _ûgßðùe _âùZýK @KþiòùR^þ _ecûYêMêWòKê icZêf KeòaûKê - ùcøkòKe _ecûYê MêWòKe iõLýû icû^ @Qò, @KþiòùR^þ _âZòKûeKùe C_ôû\ùe icúKeY (1.3) GK icZêf eûiûd^òK icúKeY _ecûYê @ùU ö (i) @ûe¸ùe 1 (H2Oùe) 4 (Fe3O4ùe) ^òcf Ü Lò Zô eûiûd^òK icúKeYKê icZêf Keòaû (ii) icZêf KeòaûKê 1 × 4 4 _ûAñ ùPÁû Keòaû - cù^eLôaûKê ùja ù~ _ecûYêMWê Kò e iõLýûKê Fe + H2O ⎯⎯ → Fe3O4 + H2....... (1.4) icû^ Keòaû _ûAñ eûiûd^òK _âZòKâòdû ijòZ iµéq ùiû_û^-1 : eûiûd^òK icúKeYKê icZêf ù~øMòK I ùcøkòKMêWòKe iõùKZKê (~ûjûKò aûKè Keòaû _ûAñ _â[ùc _âùZýK iõùKZe PZêü_ûgßðùe c¤ùe @Qò) @ûùc _eòaÿð^ Keò _ûeòaû ^ûjó ö aûKè @u^ Ke ö icúKeYKê icZêf Keòaû C\ûjeY Êeì_, @Kþiùò R^þe _ecûYê iõLýûKê icû^ icdùe aûKè c¤iÚ C_û\û^ MêWKò e ùKøYiò _eòaÿð^ Keòaû _ûAñ @ûùc H2O _ìaðùe ‘4’ MêYûuKê 4H2O Ke ^ûjó ö bûaùe ùfLô_ûeòaû Kò«ê H2O4 aû (H2O)4 bûaùe ùfLô _ûeòaû ^ûjó ö aÿðcû^ @ûõgòK bûaùe icZêf Fe + H2O ⎯⎯ → Fe3O4 + H2....... (1.5) ùjûA[ôaû icúKeYUò ùjCQò - ùiû_û^-2 : @icZêf icúKeY (1.5) e Fe + 4 H2O ⎯⎯ → Fe3O4 + H2......(1.6) _âZòKûeK I C_ôû\MêWòKùe [ôaû _âùZýK ùcøkòKe ùiû_û^-4 : aÿðcû^ iê¡û Fe I He _ecûYê _ecûYê iõLýûe GK ZûfòKû _âÉêZ Ke ö icZêf ùjûA^ûjó ö Gjò \êAUò c¤eê ù~ùKøYiò ùcøkòK _âZòKûeKùe [ôaû C_ôû\ùe [ôaû ùMûUòGKê aûQò icZêf _âK â d òâ û @ûùMA ^ò@û~ûA_ûùe ö _ecûYê iõLýû _ecûYê iõLýû @ûi, @ûõgòK bûaùe icZêf ùjûA[ôaû icúKeYùe Fe 1 3 H _ecûYêKê _â[ùc icZêf Keòaû ö H 2 2 H _ecûYêKê Zúe PòjÜe Cbd _Uùe icû^ O 1 4 Keòaû _ûAñ, WûjûY _Uùe [ôaû jûAùWâûùR^þ @Yê (H2)Kê 4 \ßûeû MêY^ Ke ö ùiû_û^-3 : iû]ûeYZü @]ôKûõg ùlZâùe jûAùWâûùR^þ _âZòKûeKùe C_ôû\ùe icúKeY c¤ùe ù~Cñ ù~øMòKùe iaðû]ôK iõLýK _ecûYê _ecûYê [ûG, ùijò ù~øMòKe _ecûYêMêWòKê _â[ùc (i) @ûe¸ùe 8 (4H2Oùe) 2 (H2ùe) icZêf Keòaû iêaò]ûR^K jêG ö Gjò ù~øMòKUò (ii) icZêf KeòaûKê 8 2×4 _âZòKûeK Kò´û C_ôû\ ùjûA_ûùe ö Gjò ù~øMòKeê iaðû]ôK _ecûYê [ôaû ùcøkòKUòKê aûQ I ZûKê _â[ùc aÿðcû^ icúKeYUò ùja - icZêf Keòaû _ûAñ ùPÁûKe ö GjûKê @af´^ Keò Fe + 4 H2O ⎯⎯ → Fe3O4 + 4 H2.... (1.7) ù~øMòK Fe3O4 I G[ôùe [ôaû ùcøkòK @KþiòùR^þ ùiû_û^-5 : C_e icúKeYUòKê flý Ke (O) Kê @ûùc aûQò a û ö \lò Y _ûgß ð ù e PûùeûUò Gaõ ZéZúd ùcøkòKUòKê aûQ ö G_~ðý« Gjû icZêf @KþiòùR^þ _ecûYê I aûc _ûgßðùe ùKak ùMûUòG ùjûA ^ûjó ö Gùa ùKak ùMûUòG ùcøkòK icZêf @KþiòùR^þ _ecûYê @Qò ö ùjaûKê @Qò Gaõ ùiAUò ùjCQò @ûAe^þ (Fe) ö 4 @ûAe^þ _âZòKûeKùe C_ôû\ùe _âùZýK _âZòKûeK I C_ôû\e ùbøZòK @aiÚûMêWòK _ecûYê aòhdùe KòQò iìP^û ù\CQò Kò ? Gjò icúKeYùe (i) @ûe¸ùe 1 (Feùe) 3 (Fe3O4ùe) ùicû^ue ùbøZòK @aiÚû aòhdùe ùKøYiò iìP^û (ii) icZêf KeòaûKê 1 × 3 3 \ò@û~ûA^ûjó ö eûiûd^òK icúKeYKê @]ôK Z[ýcìkK Keòaû FeKê icû^ Keòaû _ûAñ @ûùc Zòù^ûUò Fe _ûAñ _âZòKûeK I C_ôû\MêWòKe eûiûd^òK iõùKZ _ecûYê aûc _ûgßðùe ù^aû ö ùfLû~òaû ijòZ ùicû^ue ùbøZòK @aiÚûMêWòKê 3 Fe + 4 H2O ⎯⎯ → Fe3O4 + 4 H2... (1.8) CùfäL Keû~ûG ö _âZKò ûeK I C_ôû\MêWKò e Mýûiúd, ùiû_û^-6 : iaðùghùe, @ûùc icúKeYe Zek, Rkúd \âaY I KVò^ @aiÚû ~[ûKâùc (g), (l), (aq) I (s) iõùKZ^ \ßûeû iìPûA \ò@û~ûG ö Cbd _ûgßðùe [ôaû _âùZýK ùcøkòKe _ecûYê iõLýûKê MYò icZêf icúKeYUòe iVòKZû ~ûo ~\ò _âZKò ûeK Kò´û C_ôû\ Rkùe \âaúbìZ ùjûA[ûG, Keò _ ûeò a ûö icúKeY (1.8) e Cbd _ûgß ð ù e ùZùa ùijò \âaY _ûAñ @ûKßiþ (aqueous, aq) g± ùcøkòKMêWòKe _ecûYê iõLýû icû^ ùjûA~ûAQò ö aýajûe Keû~ûG ö ùZYê, aÿðcû^ Gjò icúKeYUò icZêf ùjûAQò ö _âZòKûeK I C_ôû\MêWòKe ùbøZòK @aiÚû aûKèMêWòKê CVûAù\ùf ^òcÜfòLôZ icZêf eûiûd^òK \gðû~ûA icZêf icúKeY (1.9)Uò ùja - icúKeY (1.9) còka ò ö 3Fe(s)+ 4 H2O(g) → Fe3O4(s) + 4H2(g)... (1.10) 3Fe + 4 H2O ⎯⎯ → Fe3O4 + 4H2.... (1.9) GVûùe CùfäL Keû~ûA_ûùe ù~ Gjò _âZòKâòdûùe icúKeYUòKê icZêf Keòaû _ûAñ _âùZýK RkKê aû¿ @aiÚûùe aýajûe Keû~ûA[ôaûeê GjûKê ùiû_û^ùe GK ^òòðÁ ùcøkòKe _ecûYê iõLýûKê \gðûAaû _ûAñ ‘H2O’ ijòZ (g) _âZúK aýajûe Cbd _Uùe icû^ Keû~ûA @«òc ùiû_û^ùe Keû~ûAQò ö icZêf _âKòâdû iµ^Ü ùjûAQò ö icZêf Keòaûe Gjò iû]ûeYZü, ùbøZòK @aiÚûMêWÿòKê \gðûAaûe _¡Zò K ê _eL-^ò ù eL (Hit-and-trial) _¡Zò @ûagýKZû ^ [ôùf eûiûd^òK icúKeYùe ùiMêWK òÿ ê Kêjû~ûG ö @«bêðq Keû~ûA^[ûG ö ùiû_û^-7 : ùbøZòK @aiÚû _ûAñ _âZúKe iìP^û ùaùkùaùk eûiûd^òK _âZK ò d òâ û iµû\^ _ûAñ (Writing Symbols of Physical States) Zû_, Pû_, CZþù_âeK AZýû\ò bkò _âZKò d òâ ûe iÿðMWê Kò ê C_ùe \ò@û~ûA[ôaû icZêf icúKeY (1.9)Kê icúKeY c¤iÚ Zúe PòjÜ C_ùe Kò´û Zùk cù^ûù~ûM ij ^òeúlY Ke ö Gjò icúKeYUò \gðû~ûA[ûG ö C\ûjeYÊeì_ - 340 atm CO(g)+ 2 H2(g) ⎯ ⎯→ CH3OH(l)....... (1.11) iì~ðýûùfûK 6CO2(g)+ 12 H2O(l) ⎯⎯→ C6H12O6(aq) + 6O2(aq) + 6H2O(l)....... (1.12) ùKäûùeû`òfþ MäëùKûRþ 5 Gjò ùiû_û^MêWòKê @af´^ Keò Gjò @¤ûdùe _\û[ðMêWòK C_ô^Ü jêG ö _ecûYêMêWòK c¤ùe iéÁò \ò@û~ûA[ôaû icúKeY (1.2)Kê icZêf Keò _ûeòa Kò ? ùjC[ôaû aòbò^Ü _âKûe a§ aòhdùe Zêùc ZéZúd I _âgÜ PZê[ð @¤ûdùe _Xòa ö 1. cýûMþù^iòdcþ _ûZKê aûdêùe RkûAaû _ìaðeê 1.2.1 iõùgæhY _âZòKâòdû KûjóKò i`ûKeòaû CPòZ ? (Combination Reaction) 2. ^òcÜfòLôZ eûiûd^òK _âZòKâòdûMêWòK _ûAñ Zêc _ûAñ Kûc : 1.4 icZêf icúKeY ùfL ö l @Ì _eòcûYe Kýûfþiòdcþ @KþiûAWþ Kò´û (i) jûAùWâ û ùR^þ + ùKä û eò ^ þ → KfòP^ ì (Quick lime) GK aòKeùe ^ò@ ö jûAùWâûùR^þ ùKäûeûAWþ l G[ôùe ]úùe ]úùe Rk cògû@ ö (ii) ùaeòdcþ ùKäûeûAWþ + Gfêcò^òdcþ l PòZâ 1.3 ùe \gðû~ûA[ôaû bkò aòKeþUòKê Ægð ifþù`Uþ → ùaeòdcþ ifþù`Uþ + Ke ö Gfêcò^òdcþ ùKäûeûAWþ l Zû_cûZâûùe KòQò _eòaÿð^ ùjC[ôaû @^êba (iii) ùiûWòdcþ + Rk ⎯⎯ → ùiûWòdcþ KeêQ Kò ? jûAWâKþiûAWþ + jûAùWâûùR^þ 3. ^òcf Ü Lò Zô eûiûd^òK _âZKò d òâ ûMêWK ò _ûAñ @aiÚû aòKe _âZúK ijòZ icZêf eûiûd^òK icúKeY ùfL ö Rk (i) ùaeò d cþ ù Kä û eûAWþ I ùiûWò d cþ Kýûfþid ò cþ ifþ ù `Uþ e Rkúd \â a Y \ê A Uò @KþiûAWÿþ eûiûd^òK _âZòKâòdû Keò @\âaYúd PòZâ 1.3 ùaeò d cþ ifþ ù `Uþ I ùiûWò d cþ Kýûfþiòdcþ @KþiûAWÿþe Rk ijòZ _âZòKâòdû ùjZê ùKäûeûAWþ \âaY _â\û^ Ke«ò ö gcòZ Pì^ (Slaked lime) C_ô^Ü (ii) ùiûWòdcþ jûAWâKþiûAWþe Rkúd \âaY jûAùWâûùKäûeòKþ GiòWþe Rkúd \âaY Kýûfþid ò cþ @KþiûAWþe Rk ijòZ Zúaâ _âZKò d òâ û ijòZ eûiûd^òK _âZK ò d òâ û Keò ùiûWòdcþ NUò _âPêe _eòcûYe Zû_ ^òMðZ ùjaû iùw iùw ùKäûeûAWþ \âaY I Rk C_ô^Ü Ke«ò ö gcòZ Pì^ (Slaked lime) C_ô^Ü jêG ö 1.2 aòbò^Ü _âKûe eûiûd^òK _âZòKòâdû CaO(s) + H2O(l) → Ca(OH)2(aq)....... (1.13) (Types of Chemical Reactions) KfòP^ ì gcòZ Pì^ @ûù¸cûù^ ^ac ùgâ Y úùe _Xò Q ê ù~ (Quick lime) (Slaked lime) eûiûd^òK _âZòKâòdû icdùe ùMûUòG ùcøkòKe Gjò _âZòKâòdûùe Kýûfþiòdcþ @KþiûAWþ I Rk _ecûYêMêWòK @^ý GK ùcøkòKe _ecûYêMêWòKê iõ~êq ùjûA GKcûZâ C_ôû\, Kýûfþid ò cþ jûAWâKiþ ûAWþ _eòaÿòðZ jêG ^ûjó Kò´û _ecûYêMêWòK @«¡ðû^ C_ô^Ü ùjûAQò ö Gjû GK iõùgæhY _âZòKâòdû ö ù~Cñ ùjûA~ûG ^ûjó Kò´û @^ý ùKCñVûeê @ûiò @ûaòbðìZ jêG eûiûd^òK _âZKò d òâ ûùe \êA aû @]ôK _âZKò ûeK iõ~êq ^ûjó ö _âKZé ùe, eûiûd^òK _âZK ò d âò ûùe _ecûYêMWê K ò ùjûA GK cûZâ C_ôû\ C_ô^Ü jêG, ùijò _âZòKâòdûKê c¤ùe a§ bûwò I a§ MV^ ùjûA ^ì Z ^ iõùgæhY _âZòKâòdû Kêjû~ûG ö 6 RûYòQ Kò ? _âZòKâòdû 1.13 \ßûeû C_ô^Ü gcòZ Pì^e \âaYKê Kû^Ú ]CkûAaû _ûAñ aýajûe Keû~ûG ö Kýûfþiòdcþ jûAWâKþiûAWþ aûdêùe [ôôaû Kûað^þWûA@KþiûAWþ ijòZ ]úùe ]úùe _âZòKâòdû Keò Kû^Ú C_ùe Kýûfþiòdcþ Kûùaðûù^Uþe GK _Zkû @ûÉeY iéÁò Kùe ö Pì^_ûYò fMûAaûe \êA Zò^ò \ò^ _ùe Kýûfþiòdcþ Kûùaðûù^Uþ iéÁò jêG Gaõ Kû^ÚKê GK ]ak C{ßkZû _â\û^ Kùe ö cûaðfþe eûiûd^òK iõùKZ c¤ CaCO3 ö Ca(OH)2(aq) + CO2(g) ⎯⎯ → CaCO3(s) + H2O(l)....... (1.14) (Kýûfþiòdcþ jûAWâKþiûAWþ) (Kýûfþiòdcþ Kûùaðûù^Uþ) iõùgæhY _âZKâòdûe @ûC ùKùZûUò C\ûjeY @ûùc icùÉ RûYòQê ù~ aoôejòaû _ûAñ gqò @ûùfûP^û Keòaû ö @ûagýK ö Lû\ýeê @ûùc Gjò gqò _ûA[ûC ö _eò_ûK (i) ùKûAfûe \j^ _âKâòdû (Digestion) ùe Lû\ý iekZe _\û[ðùe C(s) + O2(g) ⎯⎯ → CO2(g)....... (1.15) _eòYZ jêG ö C\ûjeYÊeì_, bûZ, @ûkê I eêUùò e ùgßZiûe (Carbohydrate) ejòQò ö _eò_ûK_âKâòdû (ii) H2(g) I O2(g) eê Rk (H2O) iéÁò ùjZê Gjò ùgßZiûeeê MäëùKûRþ (C6H12O6) iéÁò jêG ö 2H2(g) + O2(g) ⎯⎯ → 2H2O(l)...... (1.16) Mäùë KûRþ @ûc geúe ùKûhMêWKò c¤ùe [ôaû @Kþiùò R^þ (O2) ijòZ eûiûd^òK _âZòKâòdû Kùe Gaõ geúeKê iek bûùa @ûùc Kjò _ûeòaû ù~ ù~Cñ gqò ù~ûMûG ö Gjò _âZK ò d âò ûe GK ÊZª ^ûc ùjCQò eûiûd^òK _âZòKâòdûùe \êA aû @]ôK aÉê (ùcøkòK “gßi^ _âKâòdû” (Respiration) Kò´û ù~øMòK) iõ~êq ùjûA GKcûZâ C_ôû\ C_ô^Ü jêG, ùijò eûiûd^òK _âZòKâòdûKê iõùgæhY _âZòKâòdû C6H12O6(aq) + 6O2(aq) ⎯⎯ → Kêjû~ûG ö 6CO2(aq) + 6H2O(l) + energy....... (1.18) “Zêc _ûAñ Kûc : 1.4”ùe @ûùc RûYòùf ù~, (iii)Cnò\ \âaýe aòNU^ NUò LZ (Compost) ùe _âPêe _eòcûYe Zû_ ^òMðZ ùjûA[ûG ö ùi[ô_ûAñ _eòYZ ùjaû c¤ GK Zû_C_ôû\ú _âZòKâòdûe _â Z ò K â ò d û cò g â Y Uò Mec ùjûA~ûAQò ö ù~Cñ C\ûjeY ö _âZòKâòdûùe C_ôû\ C_ô^Ü ùjaû iùw iùw Zû_ Zêc _ûAñ Kûc : 1.1” ùe NUê[ôaû eûiûd^òK ^òMðZ ùjûA[ûG, ZûKê Zû_C_ôû\ú aû Zû_C_ôû\K _âZòKòâdû c¤eê ù~Cñ _âZòKâòdûùe GKcûZâ C_ôû\ iéÁò eûiûd^òK _âZòKâòdû (Exothermic Chemical ùjaû iùw iùw Zû_ ^òMðZ ùjûA[ûG ZûKê PòjÜU Reaction) Kj«ò ö Ke ö Zû_C_ôû\ú eûiûd^òK _âZKò d òâ ûe @^ý ùKùZK 1.2.2 aòNU^ _âZòKâòdû C\ûjeY ùjfû - (Decomposition Reaction) (i) _âûKéZòK Mýûiþ (Natural Gas)e \j^ Zêc _ûAñ Kûc 1.5 CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g).... (1.17) l GK gêÃ ÇêU^ ^kú (Boiling tube) ùe _âûd (ii) RûYò Q Kò gß û iKò â d û (Respiration) GK 2 Mâûcþ ù`eiþ ifþù`Uþ ÇUòK (Crystal) Zû_C_ôû\ú eûiûd^òK _âZòKâòdû ? ^ò@ ö 7 l ù`eiþ ifþù`Uþ ÇUòKe ewKê flý Ke ö ifþ`eþUâûA@KþiûAWþ (SO3)Kê aòNUòZ jêG ö SO2 l PòZâ 1.4 ùe \gðû~ûA[ôaû bkò ÇêU^ ^kúKê I SO3 Mýûiþ ùjûA[ôaû ùaùk ù`eòKþ @KþiûAWþ aðe Kò´û ÇòeòUþ fýûµþùe Mec Ke ö GK KVò^ _\û[ð ö l Mec Keò iûeòfû _ùe ÇUòK MêWK ò e ewKê Zû_ _âùdûM ùjZê Kýûfþiòdcþ Kûùaðûù^Uþe _~ðýùalY Ke ö Kýûfþid ò cþ @KþiûAWþ I Kûað^Wþ ûA@KþiûAWþKê aòNU^ GK MêeêZß_ìð aòNU^ _âZòKâòdû ö Gjû aòbò^Ü gòÌùe MýûiþKê ]úùe ]úùe _âùdûM Keû~ûA[ûG ö Kýûfþiòdiþþ @KþiûAWþKê Pì^ ^ûK _ûLKê @ûYòaû (Lime) Kò´û KfòPì^ (Quick lime) Kj«ò ö Gjûe ajêk aýajûe ejòQò - Z^à¤eê iòùc+ C_ôû\^ùe ÆêU^ ^kú aýajûe ùMûUòG ö Zû_ _âùdûM \ßûeû NUê[aô û aòNU^ ÇêU^ ^kúe cêjñKê _â Z ò K â ò d ûKê “ Zû_úd aò N U^ ” (Thermal _ûL _òfû @ûWÿKê Decomposition) Kj«ò ö Kò´û ^òR @ûWÿKê Ke ^ûjó ö Zû_ CaCO3(s) CaO(s) + CO2(g)....... (1:20) aðe ù`eiþ (Pì^ _[e) (Kfò Pì^) ifþù`Uþ ÇUòK Zêc _ûAñ Kûc : 1.6”ùe Zû_úd aòNU^ PòZâ 1.4 _âZòKâòdûe @^ý GK C\ûjeY \ò@û~ûAQò ö ù`eiþ ifþù`Uþ ÇUòK [ôaû ÇêU^ ^kúKê Mec Keòaû Gaõ M§Kê gêxòaûe VòKþ _âYûkú Zêc _ûAñ Kûc : 1.6 l _âûd 2 Mâûcþ ùfWþ^ûAùUâUþ Pìð GK ÇêU^ ù\Lô_ûeêQ Kò - ù`eiþ ifþù`Uþ ÇUòKe ^kúùe ^ò@ ö iaêR ew a\kò~ûAQò ? Rk«û M§K (Sulphur)e l ÇêU^ ^kúUòKê GK PòcêUû (Tongs)ùe ]eò fûlYòK M§ c¤ Zêùc gêxò _ûeê[ôa ö Mec Ke ö Kò _ eò Keò a Pò Z â 1.5 ùe Zû_ ù\Lû~ûAQòö 2FeSO4(s) Fe2O3(s) + SO2(g) + SO3(g)..... (1.19) l K’Y ù\LêQ ? ~\ò KòQò _eòaÿð^ flý KeêQ, (ù`eiþ (ù`eòKþ ùiMêWKò ê ùfLôeL ö ifþù`Uþ) @KþiûAWþ) Gjò eûiûd^òK _âZòKâòdûùe Zêùc flý Keò _eúlû ^kú ]ûeK _ûeê[ôa ù~ ùMûUòG cûZâ _âZòKûeK aòNUòZ ùjûA ÇêU^ ^kú KòQò iekZe C_ôû\ iéÁò ùjûAQò ö Gjû GK aòNU^ ùfWÿþ ^ûAùUâUþ _âZòKâòdû (Decomposition Reaction) ö ù`eiþ aðe ifþù`Uþ ÇUòK (FeSO4,7H2O) Cÿ¯ ùjùf Gjû Rk jeûA[ûG Gaõ ÇUòKMêWK ò e ew a\kò~ûG ö Zû ’ _ùe Gjû ù`eò K þ @Kþ i ûAWþ (Fe 2O 3 ) , PòZâ 1.5 ifþ ` eþ W ûA@Kþ i ûAWþ (SO 2 ) Gaõ ùfWÿþ ^ûAùUâUþKê Mec Keòaû I ^ûAùUâûùR^þ WûA@KþiûAWÿþ CZþiRð^ ùjaû 8 ù\Lô a , aû\ûcú ewe ]ì c CZþ i Rð ^ l _eúlû ^kú \êAUòùe Mýûiþ _ìð ùjûA Mfû (Emission) ùja ö Gjò ]ìc ùjCQò ^ûAùUâûùR^þ _ùe iZKðZûe ij ùijò \êAUòKê KûXò@ûY ö WûA@KþiûAWþ (NO2) ö GVûùe NUê[ôaû eûiûd^òK l GK Rk«û cjcþaZúKê _eúlû^kúe cêjñ _ûLKê _âZòKâòdû ùjCQò - @ûYò Mýûiþ \êAUòe ]cð ùMûUòG _ùe ùMûUòG _eúlû Ke ö Zû_ 2Pb(NO3)2(s) 2PbO(s) + 4NO2(g) + O2(g)....... (1.21) (ùfWþ^ûAùUâUþ) (ùfWþ @KþiûAWþ) (^ûAùUâûùR^þ (@KþiòùR^þ) WûA@KþiûAWþ) @ûi, Zêc _ûAñ Kûc 1.7 I 1.8ùe @ûC KòQò _äûÁòKþ cMþ aòNU^ _âZòKâòdû iµû\^ Keòaû ö @Kþiùò R^þ jûAùWÿûâ ùR^þ Zêc _ûAñ Kûc : 1.7 _eúlû ^kú _ûYò ù`ûUKû l ùMûUòG _äûÁòKþ cMþ ^ò@, Gjûe Zk _Uùe Mâû`ûAUþ \ Rk \êAUò KYû Ke Gaõ KYû[ôaû \êAUò eae Vò_ò G[ôùe fMû@ ö PòZâ 1.6 ùe ù\Lû~ûA[ôaû eae Vò_ò bkò Kûað^þ AùfKþùUâûWþ \êAUòKê Gjò eae Gù^ûWÿþ Kýûù[ûWÿþ Vò_ò c¤ùe _âùag Keû@ ö iêAPþ aýûùUeú l Gjò AùfKþùUâûWþ \êAUòKê ùMûUòG 6 ùbûfþUþ PòZâ 1.6 aýûùUeú ijòZ iõù~ûM Keö Rke aò\ýê Zþ aòùgæhY l cMþUùò e Rk bÿòðKe ù~_eòKò AùfKþùUâûWþ \êAUò Rkùe aêWe ò jòa ö ùKùZ ùVû_û fNê iZKð iìP^û - Gjò _eúlûUò gòlKu \ßûeû ifþ`êýeòKþ GiòWþ Rkùe cògû@ö iZKðZû @af´^ Keò Keû~òa ö l Rk_ìð \êAUò _eúlû ^kú ^ò@ Gaõ ùiMêWòKê Kûað^þ AùfKþùUâûWþ \êAUò C_ùe IfUûA l _âùZýK ùlZâùe KY NUêQò ? eL ö l _âùZýK _eúlû ^kúùe ùKCñ Mýûiþ @Qò ? l iêAPþ (Switch) Uò_ò C_KeY c¤Kê aò\êýZþ Zêc _ûAñ Kûc : 1.8 _âaûj @ûe¸ Ke Gaõ ùi[ôùe K’Y NUêQò ù\Lôaû _ûAñ KòQò icd @ù_lû Ke ö l _âûd 2 Mâûcþ iòfþbeþ ùKäûeûAWþ GK Pò^ûcûUò l Zêùc Cbd AùfKþùUâûWþVûùe _ûYò ù`ûUKû [ûkò@ûùe ^ò@ ö iéÁò ùjC[ôaû ù\Lô _ûeòa ö Gjò ù`ûUKû- l Gjûe ew K’Y ? MêWòK _eúlû ^kú c¤eê RkKê iÚû^û«e KeêQò ö l Gjò Pò ^ ûcûUò [ûkò @ ûKê Kò Q ò icd _ûAñ iì~ðýûùfûKùe eL (PòZâ 1.7) ö l Cbd _eúlû ^kú \êAUòùe iõMéjúZ ùjC[ôaû Mýûiþe @ûdZ^ ùKøYiò GK ^òòðÁ icdùe l KòQò icd _ùe iòfþbeþ ùKäûeûAWþ ewKê icû^ Kò ? _~ðýùalY Ke ö 9 ^òcÜfòLôZ KûcUò Ke : GK _eúlû ^kúùe _âûd 2 Mâûcþ ùaeòdcþ jûAWâKþiûAWþ ^ò@ ö G[ôùe 1 Mâûcþ Gùcû^òdcþ ùKäûeûAWþ cògû@ Gaõ ùMûUòG MäûiþeWþ (Glass rod) iì~ýð ûùfûK iûjû~ýùe Nû+ò \ò@ ö jûZ _û_êfòùe _eúlû ^kúe ^òcÜ bûMKê Ægð Ke ö K’Y @^êba KeêQ ? Gjû Pò^ûcûUò GK Zû_C_ôû\ú ^û Zû_ùgûhú _âZòKâòdû ? [ûkò@û _âgÜ 1. _\û[ð ‘X’e GK \âaY Kû^ÚKê ]CkûAaû _ûAñ iòfbþ eþ aýajûe Keû~ûAQò ö ùKäûeûAWÿþ (K) _\û[ð ‘X’e ^ûc K’Y Gaõ Zû’e iõùKZ PòZâ 1.7 iòfþbe ùKäûeûAWÿþ iì~ðýûùfûKùe iòfþbeþ ]ûZêùe ùfL ö _eòYZ ùjûA ]ìie ùjûA~ûAQò (L) Rk ijòZ _\û[ð ‘X’e eûiûd^òK Zê ù c ù\Lô a ù~ iò f þ b eþ ùKä û eûAWþ _âZòKâòdûUò ùfL ö iì~ðýûùfûKùe ]kû eweê ]ìie (Grey) ewùe 2. Zêc _ûAñ Kûc : 1.7ùe ùMûUòG _eúlû _eòYZ ùjûAQò ö iì~ýð ûùfûKùe iòfb þ eþ ùKäûeûAWþe ^kúùe iõMéjúZ Mýûiþe _eòcûY @^ý _eúlû aòNU^ NUò iòfb þ eþ I ùKäûeò^þ C_ô^Ü ùjC[ôaû ù~ûMêñ ^kúùe iõMéjúZ Mýûiþ _eòcûYe \êAMêY G_eò ùjûAQò ö KûjóKò ? Gjò \êAUò Mýûiþe ^ûc ùfL ö iì~ðýûùfûK 1.2.3 aòiûÚ _^ _âZK ò d òâ û 2 AgCI(s) ⎯⎯ → 2Ag(s) + CI2(g)....... (1.22) (Displacement Reaction) iòfb þ eþ ùaâûcûAWþe c¤ ùijò _âKûe _âZK ò d òâ û NùU ö Zêc _ûAñ Kûc 1.9 iì~ðýûùfûK l Zò ù ^ûUò fê j û K+û ^ò @ Gaõ ùiMê W ò K ê 2 AgBr(s) 2Ag(s) + Br2(g)....... (1.23) aûfòKûMRùe Niò i`û Ke ö C_e eûiûd^òK _âZK ò dâò ûMêWK ò ê Kkû]kû `ùUû l A I B PòjÜòZ Keò \êAUò _eúlû^kú ^ò@ ö iõKâû« Kû~ðý (Photography) ùe aýajûe Keû~ûG ö _âùZýK _eúlû^kúùe _âûd 10 còfòfòUe Gjò iaê aòNU^ _âZòKâòdû ùKCñ _âKûe gqò \ßûeû K_eþifþù`Uþ \âaY ^ò@ ö iõNUòZ ùjCQò ? l Lò G iì Z ûùe K+û \ê A Uò K ê aû§ Gaõ @ûùc ù\Lôùf ù~ aòNU^ _âZòKâòdûMêWòK iûa]û^Zû ij _eúlû^kú, Bùe [ôaû K_eþ _âZòKûeK MêWòKe aòNU^ _ûAñ Zû_, @ûùfûK Kò´û ifþù`Uþ \âaYùe _âûd 20 cò^òUþ _ûAñ aêWûA aò\ýê Zþ gqò @ûagýK Keò[û«ò ö ù~Cñ iaê _âZK ò d òâ ûùe eL [PòZâ 1.8 (a)] ö Zêk^û Keòaû ^òcù« gqò ùgûhòZ ùjûA[ûG, ùiMêWòKê Zû_ùgûhú aû ùMûUòG fêjûK+û @fMûeL ö Zû_Mâûjú eûiûd^òK _âZòKâòdû (Endothermic l 20 cò^òUþ _ùe fêjûK+û \êAUòKê K_eþ chemical reaction) Kêjû~ûG ö ifþù`Uþ \âaYeê aûjûeKeò@ûY ö 10 l _eúlû^kú A I B ùe [ôaû K_eþ ifþù`Uþ \âaYe ^úk ewe ZúaâZû Zêk^û Ke [PòZâ Áûþ 1.8 (b)]ö l K_eþ ifþù`Uþ \âaYùe aêWû~ûA[ôaû fêjû _eúlû^kú iìZû K+û \êAUòe ewKê @fMû eLû~ûA[ôaû fêjû K_e ifù`Uþ K+ûe ew ijò Z c¤ Zê k ^û Ke \âaY [PòZâ 1.8 (b)]ö fêjûK+û fêjû K+û UòKGò aû\ûcúew ]ûeY KeòQò Gaõ K_eþ ifþù`Uþ \âaYe ^úkewe ZúaâZûùe jâûi NUòQò; KûjóKò ? PòZâ 1.8 (a) Zêc _ûAñ Kûc : 1.9ùe ^òcf Ü Lò Zô eûiûd^òK fêjûK+û K_eþ ifþù`Uþ \âaY c¤ùe aêWÿòQò ö _âZòKâòdû NUòQò - _eúlû^kú K_eþ K_eþ ifþù`Uþ ifþù`Uþ _eúlû \âaYeê \âaY ^kú Áû fêjûK+û (_eúlû aûjûe Keò @Yû~ûA[ôaû ^kú A) eûiûd^òK fêjûK+û _âZK ò d òâ û cògYâ (_eúlû PòZâ 1.8 (b) ^kú B) _eúlû _ìaðeê I _eúlû _ùe fêjûK+û I K_eifþù`Uþ \âaY c¤ùe Zêk^û Fe(s) + CuSO4(aq) ⎯⎯ → FeSO4(aq) + Cu(s)............... (1.24) (K_eþifþù`Uþ) (@ûAe^þifþù`Uþ) Gjò eûiûd^òK _âZK ò d òâ ûùe @ûAe^þ (Fe) @^ý Kêjû~ûG ö ù~Cñ eûiûd^òK _âZòKâòdûùe ùMûUòG GK ùcøkòK K_eþ (Cu)Kê K_eþ ifù`Uþ \âaYeê ùcøkòK ùKøYiò GK ù~øMòKe ùcøkòKKê @_iûeY @_iûeY KeòQò aû aòiÚû_^ KeòQò ö Gjò _âZòKâòdûKê Kùe, ùijò eûiûd^òK _âZòKâòdûKê aòiÚû_^ _âZòKâòdû aòiÚû_^ _âZòKâòdû (Displacement reaction) Kêjû~ûG ö aòiÚû_^ _âZòKâòdûe @^ý ùKùZK C\ûjeY ùjCQò - Zn(s) + CuSO4(aq) ⎯⎯ → ZnSO4(aq) + Cu(s)....... (1.25) (K_eþ ifþù`Uþ) (Ròuþ ifþù`Uþ) Pb(s) + CuCI2(aq) ⎯⎯ → PbCI2(aq) + Cu(s)....... (1.26) (K_eþ ùKäûeûAWþ) (ùfWþ ùKäûeûAWþ) 11 Ròuþ I ùfWþ K_eþVûeê @]ôK _âZòKâòdûgúk Gjû Kò_eò NUòQò ? SO2-4 I Ba2+ c¤ùe ùcøkòK ö ùiMêWK ò K_eþ ù~øMòKeê K_eþ @_iûeY _â Z ò K â ò d û ùjZê ]kû @aùl_, BaSO4 C_ô^ Ü Ke«ò ö ùjûAQò ö @^ý C_ôû\Uò ùjCQò ùiûWòdcþ ùKäûeûAWþ 1.2.4 ù\ß÷Z aòiÚû_^ _âZòKòâdû (NaCI), ~ûjûKò \âaY c¤ùùe @Qò, KûeY NaCI (Double Displacement Reaction) Rkùe \âaYúd ö Gjò_eò eûiûd^òK _âZòKâòdûùe Zêc _ûAñ Kûc : 1.10 _âZKò ûeK \êAUò c¤ùe @ûd^ aò^cò d NUò[ûG ö l GK _eúlû^kúùe _âûd 3 còfòfò ùiûWòdcþ ùijò eûiûd^òK _âZòKâòdûKê ù\ß÷Z aòiÚû_^ _âZòKâòdû ifþù`Uþ \âaY ^ò@ ö (Double displacement reaction) Kj«ò ö l @^ý GK _eúlû ^kúùe _âûd 3 còfòfò ùaeòdcþ ùKäûeûAWþ \âaY ^ò@ ö Zêc _ûAñ Kûc : 1.2 cù^_Kû@ ù~Cñ[ôùe l \êAUò \âaYKê cògûA \ò@ (PòZâ 1.9) ö Zêùc ùfWþ ^ûAùUâUþ \âaY ijòZ ù_ûUûiòdcþ l K’Y ù\LêQ ? @ûùdûWûAWþ \âaY cògûA[ôf ö (i) C_ô^Ü ùjûA[ôaû @aùl_e ew K’Y [ôfû ? @aùl_òZ ù~øMòKe ^ûc Kjò_ûeòa Kò ? (ii) Gjò eûiûd^ò K _â Z ò K â ò d û _ûAñ icZê f eûiûd^òK icúKeYUò ùfL ö ùiûWÿd ò cþ (iii) Gjû K’Y GK ù\ß÷Z aòiÚû_^ _âZòKâòdû ? ifþù`Uþ \âaY [ôaû _eúlû^kú 1.2.5 RûeY I aòRûeY (Oxidation and Reduction) Zêc _ûAñ Kûc : 1.11 ùaeòdcþ ùKäûeûAWÿþ l GK Pò^ûcûUò [ûkò@ûùe _âûd 1 Mâûcþ K_eþ \âaY [ôaû Mê ù^A Mec Ke ö _eúlû^kú l K’Y ù\LêQ ? PòZâ 1.9 K_eþ Mê e Pûeò _ Uùe K_eþ ( ll ) ùaeòdcþ ifþù`Uþ I ùiûWÿòdcþ ùKäûeûAWÿþ C_ô^Ü @KþiûAWþe GK Kkû @ûÉeY iéÁò ùjûAQò ö Gjò Zêùc ù\Lê[aô ù~ GK ]kû _\û[ð iéÁò ùjûAQò ö Kkû _\û[ðUò KûjóKò iéÁò ùjfû ? Gjû Rkùe \âaYúd ^êùjñ ö C_ô^Ü ùjûA[ôaû Gjò Gjûe KûeY ùjCQò, @Kþiùò R^þe K_eþ ijòZ @\âaYúd _\û[ðKê @aùl_ Kj«ò ö ù~Cñ eûiûd^òK iõù~ûM NUò K_eþ @KþiûAWþ C_ô^Ü ùjûAQò ö _âZKò d òâ ûùe @aùl_ iéÁò jêG ZûKê @aùl_Y _âZK ò d òâ û (Precipitation reaction) Kj«ò ö Na2SO4(aq) + BaCI2(aq) ⎯⎯ → BaSO4(s) + 2NaCI(aq)....... (1.27) (ùiûWòdcþ (ùaeòdcþ (ùaeòdcþ (ùiûWòdcþ ifþù`Uþ) ùKäûeûAWÿþ) ifþù`Uþ) ùKäûeûAWÿþ) 12 K_eþ Mê RûeY [ôaû Zû_ Pò^ûcûUò Zûe....... (1.30) [ûkò@û Rûfò Zâ_ ò û\ aòRûeY ]ûeK aðe aòRûeY-RûeY _âZòKâòdûe @^ý ùKùZK C\ûjeY - ZnO + C ⎯⎯ → Zn + CO....... (1.31) MnO2 + 4HCI ⎯⎯ → MnCI2+2H2O+CI2.. (1.32) PòZâ 1.10 _âZòKâòdû 1.31ùe Kûað^þ (C), COKê RûeòZ K_eþ @KþiûAWÿþKê K_eþe RûeY ùjûAQò Gaõ ZnO, ZnKê aòRûeòZ ùjûAQò ö _âZK ò âd ò û 1.32ùe HCI, CI2Kê RûeòZ ùjûA[ôaû ùaùk MnO2, Zû_ MnCI2Kê aòRûeòZ ùjûAQò ö 2 Cu + O2 ⎯⎯ → 2CuO....... (1.28) ~\ò jûAùWâûùR^þ MýûiþKê Gjò Cÿ¯ _\û[ð C_ùe \gð û ~ûA[ô a û C\ûjeY Mê W ò K eê (CuO) C_ùe _âaûjòZ Keû~ûG, ùZùa aò_eúZ @ûù¸cûù^ Kjò_ûeòaû ù~ ~\ò ùMûUòG _\û[ð eûiûd^òK _âZKò d âò û NUò Kkû @ûÉeYUò aû\ûcú ewùe eûiûd^òK _âZòKâòdû icdùe @KþiòùR^þ MâjY Kùe _eòYZ jêG I K_eþ còk[ò ûG ö Kò´û jûAùWâûùR^þ jeûG, ùZùa _\û[ðUò RûeòZ jêG ö Kò«ê ~\ò _\û[ðUò eûiûd^òK _âZòKâòdû icdùe Zû_ CuO + H2 ⎯⎯ → Cu + H2O....... (1.29) @KþiòùR^þ jeûG Kò´û jûAùWâûùR^þ MâjY Kùe, ~\ò GK _\û[ð eûiûd^òK _âZòKâòdû icdùe ùZùa _\û[ðUò aòRûeòZ jêG ö @KþiòùR^þ fûb Kùe, ùZùa _\û[ðUò RûeòZ Zêc _ûAñ Kûc : 1.1 UòKòG cù^_Kû@, (Oxidised) ùjfû ùaûfò Kêjû~òa ö Kò«ê ~\ò _\û[ðUò ù~CñVûùe cýûMþù^iòdcþ _ûZ aûdê (@Kþiùò R^þ)ùe eûiûd^òK _âZòKâòdû icdùe @KþiòùR^þ jeûA[ûG, C{ßk bûaùe Rkò GK ]kû _\û[ð, cýûMþù^iòdcþ ùZùa Zûjû aòRûeòZ (Reduced) ùjfû ùaûfò @KþiûAWþKê _eòaÿòðZ ùjûAQòö Gjò eûiûd^òK Kêjû~òa ö _âZòKâòdûùe cýûMþù^iòdcþ RûeòZ ùjûAQò ^û aòRûeòZ Gjò eûiûd^òK _âZK ò d òâ û 1.29 icdùe, K_eþ ùjûAQò ? (ll) @KþiûAWþ @KþiòùR^þ jeûCQò Gaõ aòRûeòZ 1.3 ù\÷^¦ò^ Rúa^ùe RûeY _âZòKâòdûe ùjCQò ö jûAùWâûùR^þ @KþiòùR^þ fûb KeêQò Gaõ _âbûa _~ðýùalY KeòQ Kò ? RûeòZ ùjCQò ö @^ý bûùa _âKûg Kùf, ùKøYiò (Have you observed the effects of oxidation reactions in everyday eûiûd^òK _âZòKâòdû icdùe ùMûUòG _âZòKûeK life ?) RûeòZ ùjC[ôùf @^ý _âZòKûeKUò aòRûeòZ jêG ö 1.3.1 iõlûeY (Corrosion) Gjò _âKûe eûiûd^òK _âZòKâòdûKê RûeY-aòRûeY Zêùc ^ò½d ù\Lô[ôa ù~ GK ùføj ^òcðòZ _âZòKâòdû (Oxidation-reduction reaction) aû \âaý ^ìZ^ @aiÚûùe C{ßk I ciéY ùjûA[ûG ö Kò«ê aòRûeY-RûeY _âZK ò âd ò û (Redox reaction) Kj«ò ö Gjû ~\ò KòQò \ò^ _ûAñ aûjûùe _Wòeùj, ùZùa 13 Zû ’C_ùe GK ùfûjòZ-aû\ûcú ewe _âùf_ _ûAñ Pò_þiþ ùLûk c¤Kê ^ûAùUâûùR^þ bkò Mýûiþ cûWò~ûG ö Gjò _âûKéZòK _âKòdûKê “fêjûùe Kkuò _ìeûA[û«ò ? fûMòaû” ùaûfò iû]ûeYZü Kj«ò ö Gbkò bûaùe _âgÜ @^ý ùKùZK ]ûZê c¤ ùicû^ue \ú¯ò jeûA[û«ò ö 1. ùMûUòG fêjû K+ûKê K_eþifþù`Uþ \âaYùe K_eþ I iòfb þ eþ C_ùe cûWò~ûA[ôaû @ûÉeYe ewKê aêWûAùf, \âaYe ewùe _eòaÿð^ NùU flýKeòQ Kò ? ù~ùZùaùk GK ]ûZê ZûKê ùNeò KûjóKò ? ejò[ôaû C_û\û^MêWòK (~[û - Rkúd aû¿, @cæ 2. Zêc _ûAñ Kûc : 1.10e C\ûjeY bò^Ü @^ý AZýû\ò ) ijò Z eûiûd^ò K _â Z ò K â ò d û Kùe, GK ù\ß÷Z aòiÚû_^ _âZòKâòdû _ûAñ C\ûjeY ùiùZùaùk ]ûZêUe ò ]úùe ]úùe ld NùU ö Gjò \ò@ ö _âKdâò ûKê iõlûeY aû Kâcld (Corrosion) Kêjû~ûG ö 3. ^òcÜfòLôZ eûiûd^òK _âZòKâòdûMêWòKùe ùKCñ iòfb þ eþ C_ùe _Wê[a ô û Kkû @ûÉeY I K_eþ C_ùe MêWKò RûeòZ ùjûAQò Gaõ ùKCñMWê Kò aòRûeòZ _Wê[a ô û iaêR @ûÉeY ùjCQò iõlûeYe C\ûjeY ö ùjûAQò Zûjû iìPû@ ö iõlûeY ùjZê cUeMûWò, ù_ûf, fêjûaûW, (i) 4Na(s) + O2(g) ⎯⎯ → 2Na2O(s) RûjûR Gaõ ]ûZê ^òcòðZ icÉ aÉê, aòùgh Keò ùføj ^òcòðZ aÉêMêWòKe ld NUò[ûG ö fêjûe (ii) CuO(s) + H2(g) ⎯⎯ → Cu(s) + H2O(l) iõlûeY GK MêeêZe iciýû ö ^Á ùjûA ~ûA[ôaû K’Y gòLôf : fêjû Rò^òhMêWòKê a\kûAaû _ûAñ _âZòahð _âPêe @[ð aýd ùjCQò ö ZéZúd @¤ûdùe iõlûeY aòhdùe l GK iµìð eûiûd^òK icúKeY eûiûd^òK Zêùc @]ôK _Xòa ö _âZòKâòdûe _âZòKûeK, C_ôû\ I ùicû^ue ùbøZòK @aiÚûMêWòKê _âZúKûcôK bûaùe 1.3.2 iXû @aiÚû (Rancidity) að^û Kùe ö ajêZ \ò^ ejò~ûA[ôaû Lû\ý _\û[ðKê Zêùc l eûiûd^òK _â ZòKâ òdûùe GK eûiûd^òK ùKùa gêxQò Kò´û PûLôQ Kò ? icúKeY icZêf ùjaû _ûAñ iµéq _âùZýK ajêZ \ò^ ]eò ejò~ûA[ôaû Paòð Gaõ ùZf ùcøkò K e _ecûYê iõLýû icúKeYe aûdê iõÆgðùe @ûiò RûeòZ ùjûA~ûG ö `kùe Zûe _âZòKûeK _ûgßðùe I C_ôû\ _ûgßðùe icû^ M§ I Êû\ a\kò ~ûG ö Zjóeê ejYò@û M§ aûjûeêQò jêG ö icúKeYMêWK ò iað\û icZêf ùjaû ùaûfò @ûùc Kjêñ ö ù~Cñ _\û[ð RûeYKê ^òùeû] aòù]d ö Kùe ZûKê _â Z ò R ûeK (Antioxidant) Kj«ò ö l iõùgæhY _âZòKâòdûùe \êA aû @]ôK _\û[ð Lû\ýiûcMâúùe iû]ûeYZü _âZòRûeKKê cògûA còkòZ ùjûA ùMûUòG cûZâ ^ìZ^ _\û[ð C_ô^Ü ùiMêWKò ê (Lû\ý iûcMâúKê) ajêZ \ò^ _~ðý« iõelY Ke«ò ö Keû~ûG ö aûdêùeû]ú _ûZâ (Air-tight container)ùe l aòNU^ aû aòùgæhY _âZòKâòdû iõùgæhY Lû\ý_\û[ð eLôùf RûeY _âKòâdû c¤ c^Úe jêG ö _â Z ò K ò â d ûe aò _ eúZ ö GK aò N U^ `kùe ùiMêWK ò e iõelY ijR jêG ö Zêùc RûYòQ _âZòKâòdûùe, ùMûUòG cûZâ _\û[ð aòNUòZ Kò-Pò_þiþ C_ôû\^Kûeúcûù^ RûeYKê _âZòjZ Keòaû ùjûA \êA aû @]ôK _\û[ð _â\û^ Kùe ö 14 l ù~Cñ _âZòKâòdûùe C_ôû\ C_ô^Ü ùjaû ijòZ bò^Ü bò^Ü Mî_þ (@ûd^) c¤ùe @\ka\k Zû_ ^òMZð jêG, ZûjûKê Zû_C_ôû\ú eûiûd^òK NùU ö _âZòKâòdû Kj«ò ö l @aùl_Y _âZòKâòdû @\âûaý faY C_ô^Ü l ù~Cñ _âZòKòâdûùe gqò ùgûhòZ ùjûA[ûG, Kùe ö ZûjûKê Zû_ùgûhú eûiûd^òK _âZK ò d òâ û Kj«ò ö l @ûjêeò c¤ eûiûd^òK _âZòKâòdûùe _âZòKûeK @Kþiùò R^þ Kò´û jûAùWâûùR^þ MâjY Keò _ûùe l ùMûUòG ùcøkòK ùKøYiò GK ù~øMòKe Kò´û jeûA _ûùe ö RûeY _âZòKâòdûùe ùcøkòKUòKê @_iûeY Kùf aòiûÚ _^ _âZK ò d òâ û _âZòKûeK @KþiòùR^þ MâjY Kùe Kò´û NùU ö jûAùWâ û ùR^þ jeûG ö Kò « ê aò R ûeY l ù\ß÷Z aòiÚû_^ _âZòKòâdûùe \êAUò bò^Ü bò^Ü _âZK ò dòâ ûùe _âZK ò ûeK @Kþiùò R^þ jeûG Kò´û _ecûYê c¤ùe Kò´û _ecûYê icìj aògòÁ jûAùWâûùR^þ MâjY Kùe ö _âgÜûakú 1. ^òcÜùe \gðû~ûA[ôaû eûiûd^òK _âZòKâòdû i´§ùe ùKCñ CqòMêWòK VòKþ ^êùjñ ? 2PbO(s) + C(s) ⎯⎯ → 2Pb(s) + CO2(g) (a) ùfWþ (Pb) aòRûeòZ ùjCQò ö (b) Kûað^þ WûA@KþiûAWþ (CO2) RûeòZ ùjCQò ö (c) Kûað^þ (C) RûeòZ ùjCQò ö (d) ùfWþ @KþiûAWþ (PbO) aòRûeòZ ùjCQò ö (i) (a) I (b) (ii) (a) I (c) (iii) (a), (b) I (c) (iv) icÉ Cqò 2. Fe2O3 + 2Al ⎯⎯ → Al2O3 + 2Fe C_ùe \ò@û~ûA[ôaû eûiûd^òK _âZòKâòdûUò GK (a) iõùgæhY _âZòKâòdû (b) ù\ß÷Z aòiÚû_^ _âZòKâòdû (c) aòNU^ _âZòKâòdû (d) aòiÚû_^ _âZòKâòdû 15 3. fNê jûAùWâûùKäûeòKþ GiòWþKê fêjûMêùe cògûAùf K’Y NùU ? VòKþ Cÿeùe UòKþ (2) PòjÜ \ò@ ö (a) jûAùWâûùR^þ Mýûiþ I @ûAe^þ ùKäûeûAWþ C_ô^Ü jêG ö (b) ùKäûeò^þ Mýûiþ I @ûAe^þ jûAWâKþiûAWþ C_ô^Ü jêG ö (c) ùKøYiò eûiûd^òK _âZòKâòdû NùU ^ûjó ö (d) ùføj faY I Rk C_ô^Ü jêG ö 4. GK icZêf eûiûd^òK icúKeY K’Y ? eûiûd^òK icúKeYMêWK ò KûjóKò icZêf ùjaû CPòZ ? 5. ^òcÜfòLôZ CqòMêWòKê eûiûd^òK icúKeYùe ùfLô ùiMêWòK icZêf Ke ö (a) jûAùWâûùR^þ Mýûiþ ^ûAùUâûùR^þ ijòZ còkòZ ùjùf Gùcû^ò@û jêG ö (b) jûAùWâûùR^þ ifþ`ûAWþ Mýûiþ aûdêùe Rkòùf Rk I ifþ`eþWûA@KþiûAWþ jêG ö (c) ùaeòdcþ ùKäûeûAWþ I Gfêc^ ò d ò cþ ifþù`Uþ \âaYe eûiûd^òK _âZK ò d òâ û ùjùf ùaeòdcþ ifþù`Uþe @aùl_ Gaõ Gfêc^ ò d ò cþ ùKäûeûAWþ \âaY còùk ö (d) ù_ûUûiòdcþ Rk ijòZ eûiûd^òK _âZòKâòdû Keò ù_ûUûiòdcþ jûAWâKþiûAWþ I jûAùWâûùR^þ Mýûiþ C_ô^Ü Kùe ö 6. ^òcÜfòLôZ eûiûd^òK icúKeYMêWòKê icZêf Ke ö (a) HNO3 + Ca(OH)2 ⎯⎯ → Ca(NO3)2 + H2O (b) NaOH + H2SO4 ⎯⎯ → Na2SO4 + H2O (c) NaCI + AgNO3 ⎯⎯ → AgCI + NaNO3 (d) BaCI2 + H2SO4 ⎯⎯ → BaSO4 + HCI 7. ^òcÜfòLôZ eûiûd^òK _âZòKâòdûMêWòK _ûAñ icZêf eûiûd^òK icúKeY ùfL ö (a) Kýûfþiòdcþ jûAWâKþiûAWþ + Kûað^þ WûA@KþiûAWþ ⎯⎯ → Kýûfþiòdcþ Kûùaðûù^Uþ + Rk (b) Ròuþ + iòfþbeþ ^ûAùUâUþ ⎯⎯ → Ròuþ ^ûAùUâUþ + iòfþbeþ (c) Gfêcò^òdcþ + K_eþ ùKäûeûAWþ → Gfêcò^òdcþ ⎯⎯ ùKäûeûAWþ + K_e (d) ùaeòdcþ ùKäûeûAWþ + ù_ûUûiòdcþ ifþù`Uþ ⎯⎯→ ùaeòdcþ ifþù`Uþ + ù_ûUûiòdcþ ùKäûeûAWþ 8. ^òcÜfòLôZ eûiûd^òK _âZòKâòdûMêWòK _ûAñ icZêf eûiûd^òK icúKeY ùfL Gaõ ùiMêWòK ùKCñ _âKûee eûiûd^òK _âZòKâòdû iìPû@ ö (a) @ûAe^þ ifþ`ûAWþ(KVò^) + ifþ`êýeòKþGiòWþ(Rkúd) → @ûAe^þ ⎯⎯ ifþù`Uþ(Rkúd) + jûAùWâûùR^þ ifþ`ûAWÿþ (Mýûiþ) (b) Ròuþ Kûùaðûù^Uþ(KVò^) ⎯⎯ → Ròuþ @KþiûAWþ(KVò^) + Kûað^þ WûA@KþiûAWþ(Mýûiþ) (c) jûAùWâûùR^þ(Mýûiþ) + ùKäûeò^þ(Mýûiþ) ⎯⎯ → jûAùWâûùR^þ ùKäûeûAWþ(Mýûiþ) (d) cýûMþù^iòdcþ(KVò^) + jûAùWâûùKäûeòKþ GiòW(þ Rkúd) ⎯⎯ → cýûMþù^iòdcþ ùKäûeûAWþ(Rkúd) + jûAùWâûùR^þ(Mýûiþ) 16 9. Zû_C_ôû\ú I Zû_ùgûhú eûiûd^òK _âZòKâòdû Kjòùf K’Y aêS ? C\ûjeY \ò@ ö 10. gßûiKòâdûKê KûjóKò GK Zû_C_ôû\ú eûiûd^òK _âZòKâòdû bûaùe ]eû~ûA[ûG ? aêSû@ ö 11. aòNU^ _âZòKâòdûKê KûjóKò iõùgæhY _âZòKâòdûe aò_eúZ ùaûfò Kêjû~ûG ? Gjò \êAUò eûiûd^òK _âZòKâòdû _ûAñ eûiûd^òK icúKeY ùfL ö 12. Zû_, @ûùfûK Kò´û aò\êýZþ gqò _âùdûM \ßûeû iµû\òZ ùjC[ôaû _âùZýK aòNU^ _âZòKâòdû _ûAñ eûiûd^òK icúKeY ùfL ö 13. aòiÚû_^ I ù\ß÷Z aòiÚû_^ _âZòKâòdû c¤ùe _û[ðKý K’Y ? Gjò \êA eûiûd^òK _âZòKâòdû _ûAñ eûiûd^òK icúKeY ùfL ö 14. iòfþbeþ ùgû]^ùe, K_eþ ]ûZê \ßûeû iòfþbeþ ^ûAùUâUþ \âaYeê iòfþbeþKê @_iûeY Keò iòfþbeþ ^òÃûi^ Keû~ûG ö Gjû ijòZ iµéq eûiûd^òK _âZòKâòdûUòKê ùfL ö 15. @aùl_Y _âZK ò âd ò û Kjòùf K’Y aêS ? C\ûjeY ù\A aêSû@ö 16. @KþiòùR^þ MâjY I @KþiòùR^þ _eòjûe \éÁòeê ^òcÜfòLôZ eûiûd^òK _âZòKâòdû \êAUòKê aêSû@ ö _âùZýK _ûAñ \êAUò ùfLûGñ C\ûjeY \ò@ ö (a) RûeY (b) aòRûeY 17. GK C{ßk aû\ûcú aðe ùcøkòK ‘X’Kê Mec Kùf Kkû ùjûA~ûG ö ùcøkòK ‘X’ Gaõ iéÁò ùjûA[ôaû Kkû ù~øMòKe ^ûc ùfL ö 18. ùføj ^òòcòðZ _\û[ðMêWòK C_ùe @ûùc KûjóKò ew fMûA[ûCñ ? 19. ùZ÷k I Paòð~êq Lû\ýiûcMâú [ôaû Waû c¤ùe ^ûAùUâûùR^þ Mýûiþ KûjóKò _âùag Keû~ûA[ûG ? 20. _âùZýK _ûAñ C\ûjeY ù\A ^òcÜfòLôZ _âZòKâòdûKê aêSû@ ö (a) iõlûeY (Corrosion) (b) ejYò@û @aiÚû (Rancidity) còkòcògò Keòaû ^òcÜfòLôZ KûcMêWòKê Ke ö l PûùeûUò aòKeþ ^ò@ Gaõ ùiMêWòKê A, B, C I D bûaùe ^ûcûuòZ Ke ö l 25 còffò ò ùfLûGñ Rk A, B I C aòKeþùe Gaõ K_eþ ifþù`Uþ \âaY D aòKeþùe eL ö l Gjò aòKeþMêWòKùe [ôaû _âùZýK Zeke Zû_cûZâû cû_ Gaõ ùfLôeL ö l \êA PûcP (Spactula) ùfLûGñ ù_ûUûiòdcþ ifþù`Uþ, Gùcû^òdcþ ^ûAùUâUþ, ^òRðk K_eþ ifþù`Uþ Gaõ ieê fêjûMê ~[ûKâùc A, B, C I D aòKeþùe cògû@ Gaõ _âùZýK cògâYKê Nû+ò \ò@ ö l iað ùghùe _âùZýK cògâYe Zû_cûZâû cû_ Gaõ ùfLôeL ö ùKCñ eûiûd^òK _âZòKâòdûMêWòK Zû_C_ôû\ú Gaõ ùKCñMêWòK Zû_ùgûhú ^òðd Ke ö mmm 17

CHEMICAL REACTIONS AND EQUATIONS PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript

Upgrade to continue