آشنایی با کاربرد روش کمی و کیفی تحلیل محتوا.pdf

‫کارگاه آشنایی با کاربرد‬ ‫روش کمی و کیفی تحلیل و‬ ‫نقد محتوا‬ ‫(مدرس حوزه و دانشگاه)‬ ‫دارای دکترای تکنولوژی آموزشی از دانشگاه عالمه طباطبائی تهران‬  Hassan Fanidpour(Ph.D.) [email protected] h.fanidpour@g...

‫کارگاه آشنایی با کاربرد‬ ‫روش کمی و کیفی تحلیل و‬ ‫نقد محتوا‬ ‫(مدرس حوزه و دانشگاه)‬ ‫دارای دکترای تکنولوژی آموزشی از دانشگاه عالمه طباطبائی تهران‬  Hassan Fanidpour(Ph.D.) [email protected] [email protected] Education Ph.D. Educational Technology, Allameh Tabataba'i University, Dissertation Publications Topic: Instructional design , March, 2019. M.A. Educational Technology, Allameh Tabataba'i University. Thesis Topic: 14 Textbook, September, 2011. B.A. Educational Technology, University Of Tabriz. September, 2007. 11 Areas of Research E-Assessment, Online Evaluation, textbook, Learning Analytics, MOOCS, 15 Multimedia Development, Instructional design, Instructional Film. @PhdHfa 09018079989  ‫سرفصلهای جلسه امروز‪:‬‬ ‫‪ -1‬مروری کلی بر مفهوم پژوهش کیفی و کمی‬ ‫‪ -2‬مروری بر انواع روش های تحلیل محتوای کمی و کیفی‬ ‫‪ -3‬آشنایی با مراحل تحلیل محتوای کیفی‬ ‫‪[email protected]‬‬  ‫تحلیل محتوای‬ ‫کمی‬ ‫انواع پژوهش‬ ‫تحلیل محتوای‬ ‫مراحل تحلیل‬ ‫کیفی‬ ‫آمادگی‬ ‫تحلیل محتوای‬ ‫سازماندهی‬ ‫آمیخته‬ ‫ارئه گزارش‬ ‫‪[email protected]‬‬  ‫تمرین جلسه اول‬ ‫مثالی برای روش کیفی‬ ‫مثالی برای روش کمی‬ ‫ارائه عنوان مقاله یا رساله‪:‬‬ ‫ارائه عنوان مقاله یا رساله‪:‬‬ ‫ارائه نمونه سوال مبتنی بر موضوع فوق‪:‬‬ ‫ارائه نمونه سوال مبتنی بر موضوع فوق‪:‬‬ ‫ارائه روش تحقیق برای موضوع مذبور‪:‬‬ ‫ارائه روش تحقیق برای موضوع مذبور‪:‬‬ ‫ارائه جاممعه و نمونه آماری پیش فرض مبتنی بر موضوع‪ :‬ارائه جاممعه و نمونه آماری پیش فرض مبتنی بر موضوع‪:‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫خصوصیات‬ ‫پژوهش کیفی‬ ‫و‬ ‫پژوهش کمی‬  ‫در چه صورت نباید پژوهشگر سراغ‬ ‫سوال ‪1‬‬ ‫روش تحلیل کیفی برود؟‬ ‫‪ )1‬در صورتی که دسترسی به داده ها‪ ،‬دشوار بوده و داده هاي پژوهشگر‬ ‫محدود به مدارك اسنادي باشد‪.‬‬ ‫‪ )2‬در صورتی که پژوهشگر به موضوع هاي مورد پژوهش دسترسی مستقیم‬ ‫داشته باشد‪.‬‬ ‫‪ )3‬در صورتی که بخواهد نظریه اي را طراحی کند‪.‬‬ ‫‪ )4‬آزمودن نظریه ها و فرضیه ها‪ ،‬پیش بینی و کنترل رفتار انسان است‪.‬‬ ‫‪ )5‬در صورتی بخواهیم براي تکمیل داده هاي کمی خود اقدام کنیم‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫سوال ‪2‬‬ ‫دو مورد از موضوعات پژوهشی زیر با‬ ‫روش تحلیل کیفی پاسخ داده نمی شود‪ ،‬آن موارد کدامند؟‬ ‫‪ )1‬میزان اثربخشی ارائه محتواي کتاب درسی با راهبرد قالب داستانی در‬ ‫افزایش احترام کودکان به والدین و معلمان خود‬ ‫‪ )2‬واکاوي مفاهیم تغییر‪ ،‬توسعه و تحول سازمانی در نامه هاي نهج البالغه‬ ‫‪ )3‬تحلیل وصایاي شهداي دانشگاه امام صادق(ع) و شناسایی مؤلفه هاي آن‬ ‫‪ )4‬میزان سطح خوانایی کتب درسی سطح دو حوزه هاي علمیه‬ ‫‪ )5‬شناسایی و تدوین معیارهاي طراحی آموزشی مبتنی بر آموزه هاي دینی‬ ‫‪ )6‬تدوین الگوي پیشرفت اسالمی ایرانی مبتنی بر آیات و روایات‬ ‫‪[email protected]‬‬  ‫پاسخ سوال ‪2‬‬ ‫گزینه ‪ 1‬و ‪ 4‬پاسخ صحیح است‬ ‫‪ )1‬میزان اثربخشی محتوا با راهبرد قالب داستانی در ‪(..‬روش کمی آزمایشی)‬ ‫‪ )2‬واکاوي مفاهیم تغییر‪ ،‬توسعه و تحول‪..‬‬ ‫‪ )3‬تحلیل محتواي وصایاي شهداي‪..‬‬ ‫‪ )4‬میزان سطح خوانایی کتب درسی‪(..‬روش کمی تحلیل محتوا)‬ ‫‪ )5‬شناسایی و تدوین معیارهاي طراحی آموزشی مبتنی بر آموزه هاي دینی‬ ‫‪ )6‬تدوین الگوي پیشرفت اسالمی ایرانی مبتنی بر آیات و روایات‬ ‫‪[email protected]‬‬  ‫سوال ‪3‬‬ ‫کدامیک از تعاریف زیر را مربوط به‬ ‫روش تحلیل محتوا نیست؟‬ ‫‪ )1‬تحلیل محتوا‪ ،‬فرآیند تبدیل کیفیت ها به کمیت ها و سپس تبدیل همین کمیت‬ ‫به کیفیت است‪.‬‬ ‫‪ )2‬به دنبال تعمیم و تبیین هاي قانون نگر(یعنی مبتنی بر قوانین جهان شمول) است‪.‬‬ ‫‪ )3‬مبتنی بر پارادایم تفسیري و نگاهی کل گرایانه و جامع نگر است که به دنبال‬ ‫راهی براي کسب آگاهی از راه کشف معانی پدیده هاست‪.‬‬ ‫‪ )4‬ساده سازي یک متن بزرگ به اطالعات قابل شمارش‪ ،‬تشخیص نیت ها‪ ،‬مقاصد و‬ ‫هیجانات پنهانی و آشکار محتویات یک متن یا رسانه است و رسیدن به جمع بندي‪.‬‬ ‫‪....‬‬ ‫‪[email protected]‬‬  ‫تحلیل محتوا چیست؟‬ ‫روشی برای فهم عمیق نصوص دینی است‪.‬‬ ‫تجزیه و تحلیل محتوا هم می‌تواند کَمی باشد (بر اساس آمار‪ ،‬ارقام و اندازه گیری) و هم می‌تواند کیفی‬ ‫باشد (با تمرکز بر روی تفسیر و درک متن)‪.‬‬ ‫در هر دو حالت‪ ،‬شما کلمات‪ ،‬مضامین و مفاهیم را در متن‪ ،‬دسته بندی یا «کدگذاری» می‌کنید و‬ ‫در نهایت نتایج را تجزیه و تحلیل می‌کنید‪.‬‬ ‫بطور مثال‪:‬‬ ‫ شما می دانید بین ادعیه حضرت امام سجاد (علیه السالم) و امام رضا (علیه‬ ‫السالم) چه تفاوتهایی وجود دارد؟‬ ‫(بطور مثال امام سجاد(ع) بیشتر در مقدمات ادعیه با ذکر محمد و آل محمد(ص) شروع می کردند و امام‬ ‫رضا(ع) نیز با مصادیق آل محمد(ص) شروع می کردند و این با روش تحلیل محتوا احصاء می شود)‬ ‫ شما می دانید مسائل فقهی که مردم در زمان امام حسن عسگری(ع) می پرسیدند‬ ‫چه بوده است؟ از نتایج آن می توانید برای تحلیل گفتمان آن عصر استفاده کنید‪.‬‬ ‫ شما می دانید مجموعه مکاتبات امام هادی (علیه السالم) در مورد چه بوده است؟‬ ‫‪[email protected]‬‬  ‫نمونه تحلیل محتوای کمی‬ ‫از تحلیل محتوا میتوان برای تعیین کیفیت برخی کلمات‪ ،‬عبارات و عنواین و یا مفاهیم‬ ‫در مجموعهای از متون تاریخی یا معاصر استفاده کرد‪.‬‬ ‫نمونه ‪ :1‬برای تحقیق در مورد اهمیت مسائل مربوط به اشتغال در کارزارهای سیاسی‬ ‫انتخاباتی‪ ،‬شما می توانید از سخنرانی های مربوط به بیکاری‪ ،‬شغل و کسب و کار استفاده‬ ‫کنید و بر روی آن ها تجزیه و تحلیل آماری انجام دهید تا در طول زمان تفاوت های میان‬ ‫کاندیدها را در بیاورید‪.‬یعنی شعاری عمل کردن و عملگرا بودن (مرد میدان بودن) کاندیدا‬ ‫مشخض می شود‪.‬‬ ‫نمونه ‪ :2‬برای دستیابی به درک مطالب‪ ،‬مبانی فکری و سیاسی صحفیه امام خمینی(ره) که‬ ‫در جریان پیروزی انقالب اسالمی تأثیرگذار بوده‪ ،‬می توانید به بررسی محورهای عمده و‬ ‫مورد تاکید ایشان در مصاحبه ها و پیام هایشان بپردازید‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ [email protected] http://ensani.ir/file/download/article/20160220155436-9994-10.pdf [email protected] http://ensani.ir/file/download/article/20160220155436-9994-10.pdf [email protected]  ‫نمونه تحلیل محتوای کیفی‬ ‫از تجزیه و تحلیل محتوا برای ایجاد نتیجهگیریهای کیفی به واسطه تحلیل معنا و ارتباط معنایی‬ ‫میان کلمات و مفاهیم استفاده کرد‪.‬‬ ‫نمونه ‪ :1‬برای دستیابی به درک کیفی از موضوعات مربوط به عدم اشتغال در کارزارهای‬ ‫سیاسی‪ ،‬می توانید از کلمه "بیکاری" در صحبت ها استفاده کنید‪ ،‬کلمات یا اصطالحات دیگری‬ ‫که می توانند بعد از آن ظاهر شوند را شناسایی کنید (برای مثال نابرابری‪ ،‬تنبلی یا اقتصاد)‪ ،‬و‬ ‫معانی این روابط را تحلیل کنید تا بتوانید اهداف و مقصود کمپین های مختلف را بهتر درک کنید‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫چگونه از تحلیل محتوای کمی به تحلیل محتوای کیفی برسیم؟‬ ‫ نمونه‪ :‬شما می دانید مجموعه نامه های امام علی (علیه السالم) با معاویه در‬ ‫حول چه مسائلی بوده است؟‬ ‫برای منظور باید بیشترین و کمترین فراوانی کلیدواژه ها و تعداد مضامین موجود‬ ‫در مکاتبات بین امام بزرگوار و معاویه را احصاء و یادداشت کنید‪(.‬روش تحلیل‬ ‫محتوای کمی)‬ ‫سپس در قالب یک نمودار و جدول می توانید این موارد نشان دهید‪.‬مثال مشخص‬ ‫می شود که فراوانی بیشتر روی واژه «جامعه اسالمی و ناس» بوده است‪.‬‬ ‫سپس می توانید روی ابعاد «جامعه اسالمی» از منظر حضرت علی (ع) و معاویه‬ ‫پرداخته و مفاهیم را تفسیر کنید و زنجیره استدالالت امام که هوشمندانه نوشته‬ ‫شده‪ ،‬را با ترسیم شبکه مضامین مشخص کنید‪(.‬روش تحلیل مضمون)‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫مراحل تحلیل محتوای کیفی‬ ‫‪[email protected]‬‬  ‫گام اول – تدوین بیان مسئله ‪:‬‬ ‫در خصوص گزینش مسئله و شیوة انتخاب موضوع‪ ،‬به چند منبع اشاره کرده اند‪:‬‬ ‫‪.1‬به دیگرانی که در تحقیق خود‪ ،‬پیشنهادات پژوهشی ای را مطرح کرده اند؛‬ ‫‪.2‬مراجعه به تجربۀ شخصی و افق حرفه ای خود؛‬ ‫‪.3‬مسئله برای پژوهش می تواند خود پژوهش های فرد باشد‪.‬‬ ‫‪.4‬مسائل فقهی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی موجود‪.‬‬ ‫گام دوم – تدوین سواالت و اهداف‪:‬‬ ‫اگر میخواهید از تحلیل محتوا در تحقیقات خود استفاده کنید‪ ،‬شما باید با یک سوال واضح و مستقیم شروع‬ ‫کنید‪.‬‬ ‫نمونه ای از سوال تحقیقاتی برای تجزیه و تحلیل محتوا‬ ‫‪.1‬آیا رسانه های ایرانی برای نشان دادن میزان قابل اعتماد بودن سیاستمداران مرد یا زن تفاوتی قائل اند؟ کمی‬ ‫‪.2‬معیارهای طالب برای ارزیابی اساتید خود در سیستم آموزش الکترونیکی چیست؟ کیفی‬ ‫‪.3‬آیا نظام آموزشی حوزه های علمیه خواهران متناسب با رویکرد اسالمی و دینی طراحی شده است؟ کمی و کیفی‬ ‫‪.4‬کتب درسی حوزه های علمیه خواهران همسو با نقش جنسیتی و سبک یادگیری زنانه طراحی شده است؟ کمی و کیفی‬ ‫‪[email protected]‬‬  ‫گام سوم‬ ‫تعریف و مشخص‬ ‫کردن متغیرها ‪:‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫محتوایی که میخواهید تحلیل کنید را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫گام چهارم– تعیین نمونه و محتوا ‪:‬‬ ‫بر اساس سؤال تحقیق خود‪ ،‬متونی را که تحلیل خواهید کرد انتخاب کنید‪.‬‬ ‫سپس باید راجع به موارد زیر تصمیم‌گیری کنید‪:‬‬ ‫ رسانه (به عنوان مثال روزنامه‌ها‪ ،‬سخنرانی‌ها یا وب سایت‌ها و ژانر به عنوان مثال افکار‪ ،‬سخنان‬ ‫مبارزات سیاسی یا متون بازاریابی)‬ ‫ معیارهایی برای مطالعه (به عنوان مثال مقاالت روزنامه‌ای که به یک رویداد خاص اشاره می‌کند‪،‬‬ ‫سخنان یک سیاستمدار خاص یا وب سایت‌هایی که محصول خاصی را می‌فروشند)‪.‬‬ ‫ پارامترها از نظر دامنه تاریخ‪ ،‬مکان و غیره‪.‬‬ ‫نکته ‪ :‬اگر فقط تعداد کمی متن که بتواند معیارهای شما را برآورده کند وجود دارد‪ ،‬می‌توانید همه‬ ‫آنها را تحلیل کنید‪.‬‬ ‫اگر حجم زیادی از متن وجود دارد‪ ،‬می‌توانید نمونه ای را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫برای مثال‪ :‬برای تحقیق درمورد نمایندگی رسانه از سیاستمداران زن و مرد‪ ،‬تصمیم می گیرید‬ ‫مقاالت خبری و بخش نظرات را در روزنامه های چاپی بین سالهای ‪ 2017‬تا ‪ 201۹‬مورد تجزیه و‬ ‫تحلیل قرار دهید‪.‬از آنجایی که این حجم از مطالب بسیار گسترده خواهد بود‪ ،‬شما سه روزنامه ملی‬ ‫بزرگ را انتخاب می کنید و فقط نسخه های دوشنبه و جمعه را به عنوان نمونه در نظر می گیرید‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫‪22‬‬ ‫برای تعیین نمونه از مصاحبه شوندگان‬ ‫مالک مشخص کنید‬ ‫مثال برای شناسایی مشارکت کنندگان و دعوت از آنها‬ ‫برای مصاحبه به شکل زیر عمل می کنید‬ ‫بعد از شناسایی‬ ‫متخصصان برجسته حوزوی‪،‬‬ ‫متخصصین و اساتیدی از رشته تکنولوژی آموزشی‬ ‫جهت مصاحبه عمیق برای اتقان و اطمینان از انجام صحیح فرایندها و فعالیت ها در راستای تدوین و تولید‬ ‫محتوای مصاحبه شناسایی شدند‪.‬‬ ‫شرایط مشارکت کنندگان حوزوی‪:‬‬ ‫‪ )1‬دارای مدرک حوزوی (سطح چهار) باشد‪.‬‬ ‫‪ )2‬به عنوان پژوهشگر‪ /‬مؤلف‪ /‬مدرس‪ /‬استاد در حوزه مشغول به فعالیت باشد‪.‬‬ ‫‪ )3‬همچنین اگاهی کافی به محتوا و ساختار نظام آموزشی حوزه علمیه خواهران داشته باشد‪.‬‬ ‫‪ )4‬و نیز نسبت به مباحث تعلیم و تربیت و طراحی آموزشی آگاهی و عالقمندی الزم را دارا‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫‪23‬‬ ‫مثالی برای تعیین جامعه آماری از‬ ‫محتوای خود نیز مالک مشخص کنید‬ ‫بهمنظور بررسی پژوهشهای انجامشده در خارج از کشور‪ ،‬بانک اطالعاتی اریک‪ ،‬بانک اطالعاتی‬ ‫فهرست علوم اجتماعی‪ ،‬بانک اطالعاتی چکیده پایاننامهها‪ ،‬و پایگاه اطالعرسانی مربوط به تربیت‬ ‫مبلغ مذهبی و پایگاههای اطالعاتی ‪Proquest, Springer, Science Direct, Emerald,‬که‬ ‫از سال ‪ ،2005‬به بعد‪ ،‬نمایه شدهاند مورد بررسی قرار گرفت‪.‬‬ ‫نمونهگیری از این جامعه‪ ،‬نمونهگیری نظری بود‪.‬به این صورت که مقاالت و پایاننامهها ابتدا با‬ ‫توجه به ارتباط داشتن به موضوع پژوهش تفکیکشده و سپس طبق قاعده انتخاب تدریجی‪ ،‬تا‬ ‫احصای سؤاالت غنی و اولیه از مؤلفههای طراحی آموزشی مبتنی بر آموزههای دینی؛ ادامه پیدا کرد‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫‪24‬‬ ‫مثالی برای تعیین مالکی برای تعیین نمونه‬ ‫برای جمعآوری منابع و مقاالت‪ ،‬ابتدا کلید واژههای مربوط به موضوع پژوهش «طراحی آموزشی‬ ‫مبتنی بر آموزه های دینی در نطام آموزشی حوزه» در متون فارسی را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫(برای مثال؛ مدلهای مبتنی بر آموزههای دینی‪ ،‬نظریههای آموزشی و یادگیری مبتنی بر آموزه‪-‬‬ ‫های دینی‪ ،‬تعلیم و تربیت مبتنی بر هویت دینی‪ ،‬تعلیم و تربیت مبتنی بر فطرت‪ ،‬مبتنی بر‬ ‫معنویت‪ ،‬مبتنی بر تعلیم و تربیت اسالمی)‬ ‫و در متون التین (برای مثال؛ ‪Instructional Design, Religious education, Religious‬‬ ‫‪Identity, Religious knowledge, the Instructional Design Model based On Teachings,‬‬ ‫‪ )Religious Spiritual and moral education‬مشخص شد‪.‬‬ ‫سپس این کلمات کلیدی مورد جستجو قرار دهید‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬  ‫مثال‬ [email protected] 25  ‫سوال ‪5‬‬ ‫گام پنجم– کدگذاری ‪:‬‬ ‫کدامیک از تعاریف زیر در مورد مفهوم کدگذاری صحیح نیست؟‬ ‫‪ -1‬کدگذاری عملی است که بدان وسیله می توان دادهها را به دستههایی‬ ‫سازماندهی کرد و به هر یک از مشاهدات‪ ،‬عدد یا عالمت مربوط به دستهای‬ ‫که در آن قرار می گیرد را اختصاص داد‪.‬‬ ‫‪ -2‬بعد از سازماندهی کردن مقوله ها‪ ،‬عمل کدگذاری داده ها انجام می شود‪.‬‬ ‫‪ -3‬برای صرفه جویی در زمان و تجریه و تحلیل سریعتر‪ ،‬کدگذاری کردن‬ ‫نیاز به معادلسازی و همگروه کردن بعضی پاسخها با یکدیگر مرتفع می‬ ‫کند‪.‬‬ ‫‪ -4‬کدگذاری همان سازماندهی منطقی دادهها‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫روند کدگذاری بسته‬ ‫روند کدگذاری باز‬ ‫(با روش قیاسی)‬ ‫(با روش استقرائی)‬ ‫مطالعه و غرق شدن در متن‬ ‫احصای مفاهیم کلیدی و تأکیدات متن‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫نمونه ای از دفترچه کدگذاری بسته‬ ‫برای تحلیل محتوای کمی‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫نمونه ای از دفترچه کدگذاری باز‬ ‫برای تحلیل محتوای کیفی‬ ‫‪[email protected]‬‬ [email protected] [email protected] [email protected]  ‫مثال‬ [email protected]  ‫هنگام شروع تحلیل محتوا‪ ،‬باید ابتدا واحد تحلیل‬ ‫سوال ‪5‬‬ ‫را مشخص کنید‪.‬‬ ‫در جدول زیر واحد تحلیل زیر کدام است؟‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫‪ )1‬منبع‬ ‫‪ )2‬مفاهیم‬ ‫‪ )3‬روایت‬ ‫‪ )4‬ترجمه‬  ‫تمرین دوم (گروهی)‪:‬‬ ‫کدگذاری و اعتبارسنجی اولیه جهت شروع کار‬ ‫‪ )1‬گروه سه الی پنج نفره تشکیل بدهید‪(.‬البته هر فرد مستقال هم می تواند تمرین را انجام دهد)‬ ‫‪ )2‬نمونه ای از محتوای کتاب نهج البالغه (یا کتابی به دلخواه) را انتخاب کنید‪.‬مثال یک‬ ‫گروه نامه ها‪ ،‬یک گروه خطبه ها‪ ،‬یک گروه حکمت ها یا کلمات و قصار را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫‪ )3‬هر گروه بصورت فردی بخش خود را کدگذاری کرده و جدول آن را ترسیم و به هم‬ ‫گروهیان خود ارسال کنید‪.‬‬ ‫‪ )4‬افراد هر گروه نسبت به جدول های کدگذاری اولیه همدیگر اظهار نظر کرده و دفترچه‬ ‫کدگذاری تهیه کنید‪.‬‬ ‫‪ )5‬طبق ارزیابی ها هر فرد کدگذاری ها و نوع طبقه بندی ها و سازماندهی خود را بازنگری‬ ‫و اصالح کنید‪.‬‬ ‫‪ )6‬جداول نهایی هر گروه در ایتا ارسال کرده و دو گروه و دو گروه کار همدیگر را اعتباریابی‬ ‫و ارزیابی کنید‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫با تشکر از توجه شما‬