AP9 U1.pdf

ARALING PANLIPUNAN BAITANG 9, YUNIT 1 Ang Ekonomiks TALAAN NG NILALAMAN Introduksyon 2 Aralin 1: Kahulugan ng Ekonomiks 3 Layunin Natin...

ARALING PANLIPUNAN BAITANG 9, YUNIT 1 Ang Ekonomiks TALAAN NG NILALAMAN Introduksyon 2 Aralin 1: Kahulugan ng Ekonomiks 3 Layunin Natin 3 Subukan Natin 4 Alamin Natin 6 Pag-aralan Natin 6 Suriin Natin 11 Sagutin Natin 12 Pag-isipin Natin 12 Gawin Natin 12 Aralin 2: Kahalagahan ng Ekonomiks 15 Layunin Natin 15 Subukan Natin 16 Alamin Natin 17 Pag-aralan Natin 17 Suriin Natin 21 Sagutin Natin 22 Pag-isipin Natin 22 Gawin Natin 22 Karagdagang Kaalaman 25 Pagyamanin Natin 26 Paglalagom 29 Dapat Tandaan 30 Dagdag Sanggunian 30 Gabay sa Pagwawasto 31 1  Pindutin ang Home button para bumalik sa Talaan ng Nilalaman Sanggunian 32 BAITANG 9 | ARALING PANLIPUNAN YUNIT 1 Ang Ekonomiks Ang paggamit ng salapi ay bahagi ng Ekonomiks Isang mahalagang disiplina ng araling panlipunan ay ang ekonomiks. Hindi tulad ng karaniwang paniniwala na ang ekonomiks ay tungkol sa salapi, ito ay higit na malawak. Ginagamit ito sa pang-araw araw na pamumuhay, mula sa mga payak na pamayanan hanggang sa mga pinakamaunlad na bansa at siyudad. Sinsabing ang mga pag-unlad sa ekonomiya ang siyang nagbigay daan sa pagkakaroon natin ngayon ng modernong lipunan. Sa yunit na ito, ating aalamin ang kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks, pati na rin ang iba’t ibang pamamaraan sa pag-intindi nito. 2 Aralin 1 Kahulugan ng Ekonomiks Layunin Natin Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang nabibigyang kahulugan ang ekonomiks sa pang-araw araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral, at kasapi ng pamilya at lipunan. Adam Smith Tinaguriang Ama ng Modernong Ekonomiks Masasabing ang ekonomiya ay isa sa mga pinakamatandang institusyon ng lipunan. Bago pa man nagkaroon ng libro, mayroon nang mga mamimili at mga mangangalakal. Sa katunayan, ang mga pinakaunang paraan ng pagsusulat ay tala ng mga gawaing pangekonomiya. Gayunpaman, marami nang pinagbago ang ekonomiya. Ito ay higit na mas kumplikado at mas malawak ang sakop. Ito ang dahilan kung bakit nabuo ang ekonomiks bilang isang daluhasang pag-aaral. 3  Subukan Natin Saan mo ginagastos ang iyong allowance sa isang buwan? Paano nagkakaiba ang iyong paggastos mula sa iyong mga kaibigan? Isagawa ang mga sumusunod. 1. Magkano ang nagagastos mo sa bawat kategoryang ito? Punan ang mga patlang ng sariling sagot. Gastusin Gastos Bawat Araw Gastos Bawat Buwan a. Pagkain b. Pamasahe c. Pamamasyal d. Ipon 2. Ano pa ang iba mong pinagkakagastusan na hindi nailista sa itaas? Punan ang mga patlang ng sariling sagot. Gastusin Gastos Bawat Araw Gastos Bawat Buwan e. f. g. h. 4 3. Humanap ng kapareha para sa gawaing ito. Punan ang mga sumusunod na patlang gamit ang sagot ng iyong kapareha. Gastusin Gastos Bawat Araw Gastos Bawat Buwan a. Pagkain b. Pamasahe c. Pamamasyal d. Ipon e. ______________ f. _____________ g. ______________ h. _____________ 4. Sagutin ang sumusunod na tanong: Paano nagkaiba ang paraan mo ng paggastos kumpara sa iyong kapareha? Anong mga kategorya ng gastusin mayroon ang iyong kapareha na wala ka? Ano sa iyong palagay ang dahilan kung bakit parehas o magkaiba ang paraan ninyo ng paggastos ng iyong kapareha? 5  Pag-aralan Natin Kasaysayan ng Ekonomiks Alamin Natin Bagamat naging tanyag ang Gresya bilang pinagmulan ng mga kaisipang ekonomiko, ang Tandaan at gawing gabay ang totoo ay mayroon nang ganitong kamalayan sa kahulugan ng sumusunod na ibang kabihasnan bago pa man umusbong ang salita: sibilisasyon ng Gresya. Halimbawa, sa pagkonsumo – paggamit sinaunang kabihasnan ng Mesopotamia disiplina – sistema ng pag-aaral mayroon nang naitalang sistema ng merkantilismo – prinsipiyong pagbabangko at pagpapautang. pang-ekonomiya na naniniwala sa kahalagahan ng Ang Gresya ang isa sa pinakamaunlad na pangangalakal, ginto, at pilak sa ekonomiya sa mundo noong ika-lima at ika- pagpaparami ng yaman apat na siglo BCE. Sila rin ang itinuturing na pinakamaunlad na ekonomiya. Ito marahil ang dahilan kung bakit palagiang naiuugnay ang pagsisimula ng kaisipang ekonomiko sa Gresya. Bukod pa rito, sinasabing si Xenophon, isang pilosopo at historyador sa Gresya ang pinakaunang manunulat na tumalakay ng kaisipang ekonomiko. Ang Oeconomicus ay isinulat noong 430 BCE at nasa porma ng isang pag- uusap sa pagitan ni Socrates at Critoboulus, anak ni Crito. Tinalakay sa aklat na ito ang iba’t ibang paraan ng pamamahala sa tahanan at mga teknolohiyang maaring gamitin sa agrikultura. Dito rin unang tinalakay ang konsepto ng division of labor kung saan ang bawat miyembro ng pamilya ay mayroong pangekonomikong papel na kailangang gampanan. Xenophon Ang salitang ekonomiks ay hango sa salitang Griyego na oikonomia na ang ibig sabihin ay “pamamahala sa sambahayan”. Ang salitang oikos ay nangangahulugang bahay, samantalang ang nemo ay nangangahulugang pamamahagi o paglalaan. Mula sa mga salitang ito hinango ang modernong kahulugan ng ekonomiks, isang agham panlipunan 6 na pinag-aaralan ang produksiyon, pamamahagi, at pagkonsumo ng mga kalakal at serbisyo. Ang pag-aaral ng ekonomiks ay nakatuon sa pag-uugnayan ng iba’t ibang kalakahok sa ekonomiya, ang kanilang mga pag-uugali, at ang epekto ng mga ito sa kabuuang pagdaloy ng ekonomiya. Paano nagdedesisyon ang mga iba’t ibang kalahok sa ekonomiya? Ano-ano ang bagay na kailangan nilang isaalang-alang? Paano masisigurado ng pinuno ng isang bansa na maibibigay niya ang mga pangangailangan ng kanyang nasasakupan? Ito ang tatlo sa pinakamahalagang tanong na kailangang sagutin ng ekonomiks. Pag-unlad ng Kahulugan ng Ekonomiks Nabuo ang ekonomiks bilang isang hiwalay na disiplina ng pag-aaral noong 1776, nang unang mailimbag ang aklat ni Adam Smith na may pamagat na An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. Tandaan na bago pa mailimbag ang aklat na ito ay laganap na ang merkantilismo sa Europa at may ilan na ring literatura na tumatalakay sa ekonomiks. Ngunit si Smith ang pinakaunang gumawa ng komprehensibong pag-aaral at tungkol sa ekonomiya. Ipinakita ni Adam Smith na ang ekonomiks ay isang agham. Binigyang diin niya rin ang iba’t ibang kalahok sa pagpapatakbo ng ekonomiya. Ipinakita niya kung paano nakaaapekto ang desisyon ng bawat isang kalahok sa Adam Smith kabuuang ekonomiya ng bansa. Si Adam Smith ang kinikilalang Ama ng Classical Economics, isang kaisipang pang-ekonomiya. Sa Classical Economics, ang paglago ng ekonomiya ay nangyayari sa pamamagitan ng pagbibigay kalayaan sa pamilihan na magtakda ng presyo ng kanilang produkto at serbisyo. Ang pagtakda ng presyo ay batay sa kung gaano karami ang suplay at gaano kabusisi ang paggawa rito. Ilan sa mga kilalang konsepto sa Classical Economics ay ang laissez faire at free competition. Isinusulong ng mga ideyang ito ang mas maliit na papel ng pamahalaan sa mga gawaing pangekonomiko. 7 Marami pang mga economic theorists ang nagpalago ng mga kaisipang pang-ekonomiks. Upang higit pang maintidihan ang halaga ng ekonomiks, talakayin natin ng ilang kaisipang naiambag ng ilang mga teoriko sa ekonomiks. Ang Malthusian Trap at Konsepto ng Diminishing Returns Si Rev. Thomas Robert Malthus ay kilala sa kanyang konsepto ng diminishing returns at ang kanyang kakaibang ideya tungkol sa epekto ng populasyon sa kabuuang kasaganaan ng isang bansa. Sa kanyang librong An Essay on the Principle of Population, sinabi ni Malthus na ang pag-unlad ng produksiyon ng pagkain ay nakabubuti sa mga mamamayan dahil gumaganda rin ang kanilang kalusugan. Ngunit ito ay pansamantala lamang sapagkat kaakibat naman nito ang pagtaas ng populasyon sa isang lugar. Ang pagtaas ng populasyon ay siyang magiging sanhi ng pagkaubos ng Rev. Thomas Robert Malthus suplay ng pagkain na magdudulot ng kahirapan at taggutom. Aniya, ang anumang pag-unlad sa ekonomiya ay ginagamit din sa pagpapanatili ng mataas na pamantayan ng buhay sa lipunan kaya’t walang tunay na pag-unlad na nagaganap. Ito ang tinatawag na Malthusian trap. Sinasabi rin ni Malthus na ang produktibidad ng isang lugar ay bumababa pagdaan ng panahon dahil mas mabilis itong nakokonsumo ng populasyon. Ito ang tinatawag na diminishing returns. Kapag nagpatuloy ang mabilis na pagtaas ng populasyon, dadating sa punto na higit na mataas ang pamantayan sa buhay ng isang lipunan kaysa sa kayang tustusan ng pamahalaan. Kapag nangyari ito ay magkakaroon ng malawakang pagkagutom at kaguluhan sa lipunan. Ito ang tinatawag na Malthusian catastrophe. Upang maiwasan ang kaganapang ito, iminungkahi ni Malthus na alisin ang suporta ng pamahalaan sa mga mahihirap. Ito ay pinuna ng ibang mga ekonomista dahil ito ay itinuring na kalupitan sa mga mahihirap. Mahalaga ang kontribusyon ni Malthus sa kaisipang ekonomiks. Ilan sa kanyang mga ideya ay naging batayan ng mga pag-aaral tungkol sa populasyon at ang epekto nito sa ekonomiya. Ang konsepto naman ng diminishing returns ay palagiang ginagamit sa pag-aaral ng mga negosyo at pamumuhunan. 8 Ang Comparative Advantage Habang si Adam Smith ay binigyang halaga ang pagpapataas ng kita, si David Ricardo naman ay nagbigay diin sa kahalagahan ng pamamahagi ng kita ng isang bansa. Ayon kay Ricardo, bawat isang bansa ay mayroong sariling kakayanan sa produksiyon. Dapat ay magpokus ang mga bansa sa pagpapalaganap ng kakayahang iyon. Ito ang tinatawag na comparative advantage. Halimbawa, dahil ang Pilipinas ay isang bansang agrikultural maituturing na comparative advantage nito ang agrikultura. Dapat ito ang pondohan ng pamahalaan upang maitaas ang produksiyon at kalidad ng mga produktong agrikultural. Dito magkakaroon ng tunay na pag-unlad ng ekonomiya dahil mas malaki ang kikitain ng ng bansa sapagkat mababa David Ricardo lamang ang gastos sa produksiyon. Mahalaga ang kontribusyon ni David Ricardo sa kaisipang ekonomiks dahil sa kanya nakabatay ang konsepto ng subsidiya at pagsusuporta ng pamahalaan sa mga negosyong nasa comparative advantage nito. Pagkakaroon ng Disiplina ng Ekonomiks Mapapansin natin sa mga tinalakay sa taas na palagiang mayroong koneksiyon ang ekonomiks at ang pamahalaan. Ito ang dahilan kung bakit kilala rin ang pag-aaral ng ekonomiks sa tawag na polical economy. Noong ika-19 na siglo, sa impluwensiya ng agham at matematika, mas nabigyang linaw ang mga kaisipan sa ekonomiks. Sa panahong ito isinulong ni Alfred Marshall, isang ekonomistang Ingles at may akda ng Principles of Economics, ang pagsasadisiplina ng ekonomiks. Ginamit niya ang matematika upang patunayan ang mga ideya ng mga nakaraang ekonomista tulad ni Malthus at ni Ricardo. Alfred Marshall 9 Mula sa kanyang pag-aaral, unti-unting nagbago ang kaisipang ekonomiks. Mula sa political economy, naituon ang pokus ng ekonomiks sa mahusay na paggamit ng mga pinagkukunang-yaman (resources) ng isang bansa bilang pagtugon sa walang hanggang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Ito na ngayon ang ginagamit na opisyal na depinisyon ng ekonomiks. Kung titingnan ang iba’t ibang kahulugan ng Ekonomiks mula sa mga pilosopo at ekonomista, ang ekonomiks ay isang agham panlipunan na nakatuon sa pagkakaroon ng kaalaman sa tamang pagpapasya kung paano sapat na matutugunan ang pangangailangan ng tao sa kabila ng kakapusan ng mga pinagkukunang-yaman. Ang kaalaman na ito ay magagamit sa pang-araw araw na pamumuhay ng tao. Pag-aaral ng Ekonomiks Ang pag-aaral ng ekonomiks ay nagsisimula sa suliranin ng walang katapusang pagtugon sa pangangailangan ng mga tao habang limitado lamang ang likas na yaman at yamang tao ng bansa. Ang lahat ng bansa sa daigdig ay may limitadong kayamanan—materyal man o lakas-paggawa. Sa kabilang banda, ang pangangailangan at kagustuhan ng tao ay hindi nauubos o natatapos kailanman. Narito ang isang halimbawa ng ideyang ito: Patuloy na kakailanganin ng tao ang langis para sa iba’t ibang pang-araw araw na gawain kaya patuloy itong miminahin. Samakatuwid, sa patuloy na paggamit ng langis at dahil ang langis ay isang yamang hindi agad napapalitan, darating ang panahon na magiging limitado ang dami nito hanggang sa tuluyan nang maubos. Sa pamamagitan ng pag-aaral ng ekonomiks ay matutukoy ang mga paraan na maaaring gawin upang magamit nang maayos ang langis at patuloy itong mapakinabangan. 10  Suriin Natin Ibigay ang depinisyon ng sumusunod na mga konseptong ito. 1. ekonomiks: _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ 2. laissez faire _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ 3. diminishing returns _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ 4. political economy _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ 5. Malthusian trap _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ 11  Sagutin Natin Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Ano ang salitang pinagmulan ng ekonomiks? 2. Ano ang kahulugan ng salitang pinagmulan ng salitang ekonomiks? 3. Ano ang kahulugan ng ekonomiks ayon sa pilosopo at mga ekonomista? Pag-isipan Natin Sa iyong palagay, paano nahinuha ng mga pilosopo at mga ekonomista ang kahulugan ng ekonomiks? Gawin Natin Basahin ang sitwasyon sa ibaba at isagawa ang mga hakbang na kinakailangan dito. Ang Sitwasyon Kamakailan lamang ay naipasa sa Kongreso ang batas na nagbibigay ng libreng dialysis. Mahalaga ang batas na ito dahil ang dialysis ay kailangan ng mga pasyenteng hindi na gumagana ang mga kidney. Maaring ikamatay ng isang pasyente kung wala itong salaping pambayad ng dialysis dahil mahal ang serbisyong ito. Base sa estatistika, ang bawat session ng dialysis ay nagkakahalaga mula PHP 2,000 hanggang PHP 4,000. May ilang mga pasyente na maaring magpa-kidney transplant upang hindi na nila kailangan ng dialysis. IIsa lamang ang dialysis machine sa iyong bayan ngunit marami ang nangangailangan nito. Upang hindi agad masira ang makina, maari lamang itong gamitin ng hindi lalampas sa 30 oras kada lingo. Bilang chief doctor ng ospital, tungkulun mong mamili kung sinong pasyente ang bibigyan mo ng libreng dialysis. 12 Narito ang profile ng bawat pasyente. Pasyente Profile Anim na taong gulang, nangangailangan ng 10 oras ng dialysis kada lingo. Pasyente A Naghihintay siya ng iskedyul ng kidney transplant para sa susunod na taon. 55 taon, lalaki, nangangailangan ng 5 oras kada linggo. May asawa ngunit Pasyente B matanda na ang mga anak. 3 taon, nangangailangan ng 4 na oras kada linggo, walang katiyakan kung Pasyente C kailan siya papayagan na hindi na mag-dialysis. Hindi pa maaring magpa- transplant. Pasyente D 78 taon, babae, 4 na oras kada linggo. Pasyente E 7 taon, may 3 kapatid, 4 na oras kada linggo. Pasyente F 8 taon, walang kapatid, 5 oras kada linggo. Pasyente G 30 taon, babae, may 2 anak na edad na 10-12, 6 oras kada linggo. Pasyente H 30 taon, lalaki, may 2 anak na edad 3-6, 5 oras kada linggo. Pasyente I 30 taon, lalaki, walang anak, 4 oras kada linggo. 45 taon, lalaki, walang anak, 6 oras kada linggo. May kapatid na maaring Pasyente J mag-donate ng kidney. Hinihintay na lang ang iskedyul ng operasyon na magaganap sa susunod na 6 na buwan. 65 taon, lalaki, 10 oras kada linggo. Mayaman at nangakong bibili siya ng Pasyente K isa pang dialysis machine para sa ospital kung siya buhay pa matapos ng isang taon. Pagdesisyunan mo kung paano mo ibabahagi ang 30 oras kada linggo. Ilista ang pagkakasunod-sunod ng mga pasyente base sa iyong kagustuhan. Sagutin ang tanong na ito: bakit mo pinili ang mga pasyenteng ito, at bakit ganito ang pagkakasunod-sunod nila? Talakayin sa klase ang iyong ginawa maging ang sagot sa tanong sa itaas. 13 Gamitin ang sumusunod na rubrik bilang gabay: [25%] [50%] Mas Mababa Kailangan pa [75%] [100%] Pamantayan Marka kaysa ng Magaling Napakahusay Inaasahan Pagsasanay Kalidad ng Kulang ang May iilang Maraming Puno ng tamang Nilalaman halimbawa at detalye detalye ang detalye at maayos walang lamang; may isinaad; may isa na ipinahayag, karagdagang ibang bahagi o dalawang inilarawan, at impormasyon na na halimbawa na ipinaliwanag ang ibinigay kinakailangan hindi lubusang mga pa ng naipaliwanag halimbawang kaukulang ibinigay impormasyon Tiyaga/ Tinapos ang Tinapos ang Tinapos ang Tinapos ang isang Pagsisikap gawain para gawain ngunit gawain na may napakagandang lamang hindi kasiyasiyang gawian na may may maipasa sa sinikap na resulta, may masidhing guro mapaganda pagsisikap na pagsisikap na pa itong lalo pagandahin maging pang lalo natatangi ito Kasanayan/ Hindi Nagpapakita May angking Nagpapakita ng Husay naipapakita ang ng husay sa husay at pagnanais na pagnanais na paggawa; galing sa mapaghusay ang mapaghusay kailangan pa ng paggawa; may isinumiteng ang kaniyang kaunting sapat na gawain paggawa pagsasanay kaalaman o pagsasanay Panahon ng Nakapagpasa ng Nakapagpasa Nakapagpasa Nakapagpasa ng Paggawa kaniyang ng kaniyang ng kaniyang kaniyang sanaysay sa loob sanaysay sa sanaysay sa sanaysay bago pa ng loob ng itinakdang ang dalawang linggo isang linggo petsa ng itinakdang petsa matapos ang matapos ang pagpapasa ng itinakdang petsa itinakdang pagpapasa ng pagpapasa petsa ng pagpapasa KABUUAN 14 Aralin 2 Kahalagahan ng Ekonomiks Layunin Natin Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang nabibigyang halaga ang ekonomiks sa pang-araw araw na pamumuhay ng bawat pamilya at ng lipunan. Gagamit ka ba ng salapi o credit card? Ang mga ganitong tanong ay sinsagot ng ekonomiks. Bilang isang tao, likas sa atin ang magkaroon ng pangangailangan at kagustuhan. Ito ang isa sa mga nagdidikta kung paano tayo kumikilos sa ating pang-araw araw na pamumuhay. Halimbawa, ano ang iyong gagawin kung kailangan mo ng pagkain? Ano ang iyong gagawin upang guminhawa ang iyong buhay? Ang pagsagot ng mga tanong na ito ay isa lamang sa kahalagahan ng pag-aaral ng ekonomiks. 15  Subukan Natin Ang mga bansang ito ang may pinakamalalaking ekonomiya sa buong mundo. Kaya mo bang tukuyin kung kaninong bansa ang mga watawat sa kanan? Pagtambalin ang bawat bansa sa Hanay A sa kanilang watawat sa Hanay B. Hanay A Hanay B 1. Alemanya 2. Estados Unidos 3. United Kingdom 4. Bansang Hapon 5. Tsina 16  Pag-aralan Natin Tulad ng nabanggit sa nakaraang aralin, ang Alamin Natin kahulugan ng ekonomiks ay pagkakaroon ng kaalaman sa pagtugon sa walang hanggang Tandaan at gawing gabay ang pangangailangan at kagustuhan ng tao gamit ang kahulugan ng sumusunod na limitadong pinagkukunang-yaman. Ang tao ay salita: nagkakaroon ng problemang kinahaharap dahil walang hanggan – hindi limitado ang kanyang pinagkukunang-yaman natatapos, walang dulo (resources) sa kabila ng walang hanggang mahusay – mabuti, maigi kagustuhan at pangangailangan (needs and tumatalakay – pinag-usapan wants) nito. Upang matugunan ang ating walang hanggang pangangailangan at kagustuhan, kinakailangang gamitin nang mahusay ang mga yaman sa ating paligid. Ito ang ating kinakaharap na problema araw-araw. Halimbawa, nais mong bumili ng aklat at kumain ngunit limitado ang iyong pera, ano ang iyong maaaring gawin upang matugunan mo ang iyong mga pangangailangan o kagustuhan? Pagkain ba o aklat? Alin ang iyong pipiliin? Kahalagahan ng Ekonomiks Sa pag-aaral ng ekonomiks natututunan ng mga mag-aaral na magkaroon ng matalinong pagpapasya at pagdedesisyon. Sa mahusay na paggamit ng limitadong yaman, maaaring mailaan pa ito sa iba pang kagustuhan o pangangailangan. Ang mahusay na paggamit ng mga pinagkukunang-yaman ng walang nasasayang ay tinatawag na efficiency. Isa itong mahalagang kaisipan sa ekonomiks. 17 Hindi lamang ang mahusay (efficient) na paggamit ng mga pinagkukunang yaman ang natututunan sa ekonomiks. Nakatutulong din ito sa pagiging produktibo ng isang tao o pamayanan. Halimbawa ay sa sariling tahanan. Ang pagsasaayos ng tahanan ay maraming kaakibat na gawain, nariyan ang pagluluto, paglilinis, pagkukumpuni ng mga kagamitan, at marami pang iba. Paano mo matatapos ang lahat ng gawaing ito ng mayroon kang sapat na panahon upang magpahinga at maghanapbuhay? Sino-sino ang iyong maaring katulong sa mga gawain Paano mo malilinis nang mahusay ang magulong kuwarto na ito? at ano ang dala nilang kakaibang katangian (kuha ni Luca Masters [CC BY 2.0] mula sa Wikimedia Commons) na makatutulong sa iyong nais gawin? Mahahalagang Konsepto sa Ekonomiks Makikita mula sa diskusyon sa nakaraang aralin na dalawa ang pamamaraan sa pag-aaral ng ekonomiks. Ang isa ay nakatuon sa pambansang mga suliranin, ang isa naman ay nakapokus sa mga pangangailangan ng mga inidibidwal. Marami pang iba-ibang konsepto at termino sa ekonomiks na kailangan mong matutunan upang maging mas madali ang iyong pag-aaral sa mga susunod pang mga aralin. Narito ang ilan sa kanila. Dalawang Sangay ng Ekonomiks 1. Makroekonomiks – ang pag-aaral ng pangkalahatang lagay o daloy ng ekonomiya ng isang bansa, at kung paano nag-uugnayan ang mga indibidwal na bahagi nito 2. Maykroekonomiks – ang pag-aaral ng mga indibidwal na bahagi ng ekonomiya tulad ng sambahayan at mga negosyo Tatlong Batayang Proseso ng Ekonomiya 1. Produksiyon - paglikha o paggawa ng isang produkto sa pamamagitan ng isang proseso 2. Distribusyon - paghahati ng kita at yamang pambansa; paghahati ng halaga ng produksiyon 3. Pagkonsumo - paggamit o pagbili ng produkto at serbisyo 18 Mga Aspekto ng Isang Ekonomiya 1. Prodyuser - indibidwal o kumpanyang gumagawa ng produkto o nagbibigay ng serbisyo 2. Konsumer - indibidwal o kumpanyang bumibili ng produkto o serbisyo 3. Kalakalan - pagbili at pagbebenta ng mga produkto at serbisyo 4. Demand - dami ng gusto at kayang bilhin ng mga tao 5. Suplay - dami ng produktong ginagawa ng isang prodyuser Kung ikaw ay bibili ng gitara, ikaw ay maituturing na 6. Implasyon – pagtaas ng halaga ng konsumer nito. Karamihan sa gamit mo sa iyong mga bilihin bahay ay may kinalaman sa mahahalagang konsepto sa ekonomiks. Iba Pang Konsepto ng Ekonomiks Mayroon pang ibang konsepto sa ekonomiks bukod sa mga nabanggit sa itaas. Mahalaga ring matutuhan at maunawaan ang mga konseptong ito. Division of Labor Ang division of labor ay ang distribusyon ng mga gawain sa iba’t ibang tao. Ito ay isang kaisipan na ginagamit upang matugunan ng pangangailangan ng isang pangkat o grupo. Bukod sa pagtugon sa pangangailangan, ang konsepto ng division of labor din ang isang paraan sa mas maayos at magandang kalidad ng produkto at serbisyo. Sinasabing ang kaisipang division of labor ay unang naitala sa mga aklat ng mga Griyego. Binibigay ang mga gawain sa isang tao na may higit na kakayahan at kanaisan. Sa ganitong paraan, mahusay na nagagamit ng mga tao ang kanilang oras, at makagagawa rin sila ng mga produkto at serbisyo na kanilang maipagmamalaki at may higit na mas mataas ang halaga. Dahil din sa division of labor kaya mayroong mga taong nagpapakadalubhasa sa kanilang napiling propesyon. Halimbawa na rito ang mga doktor na nag-aaral ng maraming taon 19 upang sila ay makapagpagaling ng mga may sakit, ang mga inhinyero na nagdedesinyo at gumagawa mga imprastraktura, at ang mga guro ang nagtuturo sa lipunan. Trade off May mga pagkakataon naman na gusto mong gumawa ng iba’t ibang bagay ngunit alam mong ito ay hindi maari dahil may kakulangan sa iyong pinagkukunang yaman (maaaring pananalapi, oras, o kakayahan). Halimbawa, kung nais mong bumili ng aklat, ngunit gusto mo rin bumili ng pagkain at hindi sapat ang iyong dalang salapi, kinakailangan mong mamili ng isa lamang sa kanila. Kapag pinili mong kumain kaysa bumili ng aklat, ano-anong benepisyo at kaginhawaan ang kailangan mong isuko sa ganitong desisyon? Sa kabilang banda, kapag bumili ka naman ng aklat imbes na kumain, ano naman ang magiging epekto nito sa iyo? Ang halimbawang iyong nabasa sa itaas ay tumatalakay sa konsepto ng trade off. Ito ay isang sitwasyon kung saan lumiliit ang halaga ng isang pagpipilian kapalit naman ng pag-taas ng halaga ng isa. Sa halimbawang nabanggit, kung gutom na gutom ka na, malamang ay pipiliin mong kumain muna bago bumili ng aklat. Ang maaring maging trade off o kapalit ng desisyong ito ay wala kang mababasa hanggang sa susunod na linggo, o kaya naman ay hindi ka Magagamit ang mga prinsipyo ng ekonomiks sa makakapag-aral para sa isang pagsusulit pang-araw araw na buhay katulad ng dahil kailangan mo pala ang aklat na pagdedesisyon kung ikaw ay mag-aaral pa o iyon. matutulog Opportunity Cost Ang opportunity cost ay tumutukoy sa halaga (value) ng isang bagay o desisyon mo kapalit ng isa pang bagay o desisyon. Halimbawa, nais mong manuod ng sine at gusto mong bumili ng aklat. Kung ano man ang iyong piliin, ang halaga ng desisyon mo ay ang bagay na binitawan mong kapalit nito. 20 Makikita sa usaping trade off at opportunity cost kung ano ang mahalaga para sa isang tao o institusyon. Makikita ng mas maigi sa mga konseptong ito ang ideya ng kakulangan na siyang isang mahalagang pag-aaral sa ekonomiks. Sa kabuuan ang pag-aaral ng ekonomiks ay tungkol sa mahusay at maayos na pagpapasya na kinakaharap sa pang-araw araw na pamumuhay. Maraming naitutulong ang pag-aaral ng ekonomiks sa buhay ng mga tao. Ang konsepto sa ekonomiks tulad ng trade off at opportunity cost, at ang kaisipang tinatawag na division of labor at efficiency, ay nakakatulong ng malaki sa tao upang umunlad. Tinuturunan nito ang mga tao na magkaroon ng mahusay at tamang pagdedesisyon. Suriin Natin Punan ang mga patlang upang makumpleto ang maikling sanaysay. Mahalaga ang (1) ___________________________________ dahil tinutulungan tayo nito upang magamit ang ating mga pinagkukunang-yaman ng mas mahusay. Ang paraan ng paggamit ng mga pinagkukunang-yaman ng walang nasasayang ay tinatawag na (2) ___________________________________. Mayroong dalawang sangay ang pag-aaral ng ekonomiks, ang (3) ___________________________________ kung saan (4) ___________________________________ at (5) ___________________________________ o ang (6) ___________________________________. Tatlo ang batayang proseso sa ekonomiks. Dalawa sa mga ito ang (7) ___________________________________ at (8) ___________________________________. Makikita sa konsepto ng (9) ___________________________________ at (10) ___________________________________ ang ideya ng kakulangan ng mga pinagkukunang-yaman. Sa pamamagitan ng pag-intindi ng dalawang konseptong ito, matutulungan tayong makagawa ng mas efficient na desisyon. 21  Sagutin Natin Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Anong kaisipan sa ekonomiks ang tumutukoy sa distribusyon ng mga gawain sa iba’t ibang tao? 2. Anong kaisipan sa ekonomiks ang tumutukoy sa mahusay na paggamit ng pinagkukunangyaman nang walang nasasayang? 3. Sino unang nagtala tungkol sa kaisipang division of labor? Pag-isipan Natin Sa ano pang bahagi ng iyong buhay maari mong gamitin ang mga konsepto sa ekonomiks na nabanggit sa araling ito? Gawin Natin Isagawa ang mga sumusunod. Ano-ano ang nais mong magawa sa taon na ito? (Halimbawa, makabili ng isang gamit, makapasyal, atbp.) Isulat sa ibaba ang tatlo sa mga pinakamahalaga mong layunin para sa taong ito. ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ 22 Balikan mo ang iyong tala sa Subukan Natin sa Aralin 1. Base sa tala ng iyong kasalukuyang pinagkakagastusan, maaabot mo ba ang iyong layunin? Ipaliwanag ang iyong sa sagot sa ibaba. ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ Paano mo pa maiaayos ang iyong paggastos upang mabilis mong maabot ang iyong layunin? Gumawa ng iyong sariling badyet para sa susunod na buwan. Isaalang-alang mo ang iyong mga layunin para sa taong ito. Isulat sa ibaba ang iyong badyet para sa buwan. ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ Ano ang mga dati mong pinagkakagastusan ang kinailangan mong alisin? Anong kategorya ng pagkakagastusan ang iyong idinagdag? Bakit mo ginawa ito? ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ Talakayin sa klase ang resulta ng gawaing ito. Sa dulo ng iyong presentasyon, magbigay ng isang importanteng tip upang magamit ng iyong mga kaklase ang kanilang allowance ng mas mahusay. 23 Gamitin ang sumusunod na rubrik bilang gabay: [25%] [50%] [75%] [100%] Pamantayan Mas Mababa Kailangan pa Marka Magaling Napakahusay kaysa Inaasahan ng Pagsasanay Kalidad ng Kulang ang May iilang Maraming Puno ng tamang Nilalaman halimbawa at detalye detalye ang detalye at maayos walang lamang; may isinaad; may isa na ipinahayag, karagdagang ibang bahagi o dalawang inilarawan, at impormasyon na na halimbawa na ipinaliwanag ang ibinigay kinakailangan hindi lubusang mga pa ng naipaliwanag halimbawang kaukulang ibinigay impormasyon Tiyaga/ Tinapos ang Tinapos ang Tinapos ang Tinapos ang isang Pagsisikap gawain para gawain ngunit gawain na may napakagandang lamang hindi kasiyasiyang gawian na may may maipasa sa sinikap na resulta, may masidhing guro mapaganda pagsisikap na pagsisikap na pa itong lalo pagandahin maging pang lalo natatangi ito Kasanayan/ Hindi Nagpapakita May angking Nagpapakita ng Husay naipapakita ang ng husay sa husay at pagnanais na pagnanais na paggawa; galing sa mapaghusay ang mapaghusay kailangan pa ng paggawa; may isinumiteng ang kaniyang kaunting sapat na gawain paggawa pagsasanay kaalaman o pagsasanay Panahon ng Nakapagpasa ng Nakapagpasa Nakapagpasa Nakapagpasa ng Paggawa kaniyang ng kaniyang ng kaniyang kaniyang sanaysay sa loob sanaysay sa sanaysay sa sanaysay bago pa ng loob ng itinakdang ang dalawang linggo isang linggo petsa ng itinakdang petsa matapos ang matapos ang pagpapasa ng itinakdang petsa itinakdang pagpapasa ng pagpapasa petsa ng pagpapasa KABUUAN 24  Karagdagang Kaalaman Ang paggawa ng isang badyet ay mahalaga dahil tinutulungan ka nitong magdesisyon kung ano-anong bagay ang iyong pagkakagastusan batay sa kung ano ang iyong pansariling mga layunin. Ang pagbabadyet ay kadalasang ginagamit ng mga indibiduwal at pamilya, ngunit alam mo ba na kahit ang pamahalaan ng Pilipinas ay gumagawa ng badyet? Ang badyet ng Pilipinas ay ginagawa dalawang taon bago ito gamitin, sa buwan ng Disyembre. Halimbawa, ang badyet para sa tayong 2020 ay aaprubahan ngayong 2018. Ginagawa ito ng pamahalaan upang magkaroon ito ng sapat na panahon upang mangalap ng sapat na salapi upang tustusan ang iba’t ibang programa ng mga sangay ng gobyerno. Ang Department of Budget and Management (DBM) ang namamahala sa proseso ng pagbabadyet sa bansa. 25  Pagyamanin Natin Bumuo ng isang pangkat na may 8-10 na miyembro. Basahin ang sitwasyon at isagawa ang mga hakbang sa ibaba nito. Ang Sitwasyon Ikaw ay na shipwreck sa isla kasama ng miyembro ng iyong pangkat. Sa iyong pagkakaalam, kayo lamang ang nabuhay sa isang pandaigdigang sakuna. Sa inyong pagikot sa isla, nadiskubre ninyong isa itong paraiso. Ang klima nito ay tropikal, ang karaniwang temperatura ay katamtaman lamang – hindi gaanong mainit, hindi rin malamig. Marami din itong mga likas na yaman tulad ng prutas, isda, at matabang lupa na maaring gamitin sa pagsasaka. Kailangan ninyong mag-usap ng iyong mga kasama upang matugunan ninyo ang inyong pangangailangan. Sa inyong pag-uusap, napagdesisyunan ninyong hindi na uulitin ang mga pagkakamali ng lumang sibilisasyon na nagdulot ng sakuna. Sagutin ang sumusunod na katanungan sa ibaba at pagdesisyunan ninyo kung ano ang ipapangalan ninyo sa isla, pati na rin ang itsura at kultura ng bagong lipunan na inyong itatatag. Siguraduhing maging consistent ang planong pang-ekonomiya. Isaalang-alang ang mga likas na yaman sa isla, pati na rin kung saan matatagpuan ang mga ito upang makagawa kayo ng isang ekonomiyang kapani-paniwala. Sa pamamagitan ng isang malikhaing gawa, ipresinta sa klase ang inyong nabuong planong pang-ekonomiya. Ang iyong planong pang-ekonomiya ay dapat naglalamang ng sumusunod: mga layuning pang-ekonomiya at panlipunan. Ilista lamang ang pinakamahalagang layunin at isaalang-alang ang trade offs. mga produkto at serbisyo na inyong ipoprodyus. Paano ninyo ito ipoprodyus? Para kanino ang mga ito? Sino ang may karapatang gumawa ng desisyon tungkol sa produksiyong ito? ano ang papel na gagampanan ng gobyerno sa isla sa ekonomiya nito? 26 Mula sa planong pang-ekonomiya, sagutin ang sumusunod: Ang lupa ba ay pagmamay-ari ng gobyerno o maari ring magkaroon ng sariling lupa ang mga mamamayan? Sino ang makakakuha ng aling lupa? Pantay-pantay ba ang laki ng mga lupa? Saan kayo maninirahan? Ipakita ang lokasyon ng inyong pamayanan sa mapa ng isla. Paano ninyo tutugunan ang mga pangangailangan ng inyong natural na kapaligiran? Mayroon bang nagmamay-ari ng malinis na tubig? Anong klaseng trabaho ang maaring pasukan ng mga mamamayan? Anong pinagkukunang yaman ang iyong gagamitin sa pagprodyus ng mga produkto? Mayroon bang mga batas sa paggamit ng mga likhang yaman? Ano-ano ang mga ito? Anong klaseng makina at kasangkapan ang kakailanganin para makapagprodyus? Paano kayo magkakaroon ng mga ito? Anong mga pangunahing pangangailangan ang tutugunan ng pamahalaan? Gamitin ang sumusunod na rubrik bilang gabay: [25%] [50%] [75%] [100%] Pamantayan Mas Mababa Kailangan pa ng Marka Magaling Napakahusay kaysa Inaasahan Pagsasanay Pag-unawa Karamihan sa Karamihan sa Halos lahat ng Tama ang mga sa Paksa/ mga mga imporma yong impormasyong Gawain impormasyong impormasyong inilahad ay inilahad inilahad ay hindi inilahad ay tama tama tama Nagpapakita ng Nagpapakita ganap na pag- Ang pagtatanghal Nagpapakita ng ng tamang unawa sa paksa ay hindi pag unawa sa pag-unawa sa o gawain tumutugma sa paksa o gawain paksa o paksa o gawain gawain Kooperasyon Hindi Ang mga kasapi Ang mga Ang mga kasapi ng mga nagtutulungan ay may kani- kasapi ay ay tumatanggap kasapi ng ang mga kasapi kaniyang ideya tumatanggap ng ideya ng isa’t Pangkat para sa kanilang at hindi ng ideya nang isa at gagawing magkasundo sa hindi nagkakasundo pagtatanghal dapat nilang nagbibigay ng as dapat gawin gawin negatibong 27  Isang tao lamang komento at Lahat ng kasapi ang gumagawa Ilang kasapi sinusubukang ay may ambag para sa lamang ang magkasundo sa pagbuo ng pagtatanghal nagaambag sa dapat gawin presentasyon para sa pagtatanghal Karamihan sa mga kasapi ay nagbibigay ng ambag sa pagbuo ng presentasyon Pagtatanghal Nagpuputol-putol Nagpapakita ng Nagpapakita Nagpapakita ng ang pagtatanghal pagkahiya o ng Kumpiyansa hindi tiyak ang Kumpiyansa Hindi halos gagawin Nakakaaliw at nakikinig o Nakukuha ang nakukuha ang nanonood ang Sinusubukang interes ng mga interes ng mga mga manonood makuha ang manonood manonood interes ng mga Maraming manonood Nagsasalita sa Nagsasalita pagkakataon na paraang nang malakas at bumubulong at Hindi naririnig ng malinaw hindi naririnig masyadong mga Gumagamit ng marinig sa ilang manonood angkop na Hindi gumagamit pagkakataon galaw at kilos ng angkop na Gumagamit ng galaw o kilos; o Gumagamit ng angkop na hindi masyadong angkop na galaw at kilos gumagalaw galaw at kilos sa maraming sa ilang pagkakataon pagkakataon KABUUAN 28  Paglalagom Ekonomiks Kahulugan Kahalagahan Ayon sa mga Mahusay at Pinagmulan economic wastong ng pangalan theorists pagpapasya Thomas David Alfred Adam Smith Malthus Ricardo Marshall 29  DAPAT TANDAAN Ang ekonomiks ay ang pagkakaroon ng kaalaman sa tamang pagpapasya kung paano sapat na matutugunan ang pangangailangan ng tao sa kabila ng kakapusan ng mga pinagkukunang-yaman. Ang pinakaunang pagtalakay sa ekonomiks bilang isang buong sistema ay si Adam Smith. Si Alfred Marshall ang nagbigay ng eksaktong agham upang mapag-aralan ang ekonomiks ng mas maigi. Dagdag Sanggunian Ang sumusunod na video link ay maaaring tingnan para sa karagdagang impormasyon o mas malalim na pagtalakay: What is Economics ni Garrett Petersen (https://www.youtube.com/watch?v=2YULdjmg3o0) Economics, Democracy, & The New World Order ni Danny Quah (https://www.youtube.com/watch?v=CTRTF85ozZM) 30  Gabay sa Pagwawasto Aralin 1: Kahulugan ng Ekonomiks Subukan Natin Maaring iba-iba ang sagot ng mga mag-aaral. Mahalagang makita ng mag-aaral kung paano niya ginagamit ang kanyang allowance sa bawat buwan, at maikumpara ang pagkakaparehas at pagkakaiba ng pattern ng kanyang paggasta kumpara sa kanyang kaklase. Suriin Natin Dalawang puntos para sa bawat isang tamang sagot. 1. Ang ekonomiks ay nakatuon sa mahusay na paggamit ng mga pinagkukunang- yaman (resources) ng isang bansa bilang pagtugon sa walang hanggang pangangailangan at kagustuhan ng tao. 2. Ang laissez faire ay may kinalaman sa mas maliit na papel ng pamahalaan sa mga gawaing pang-ekonomiko ng indibiduwal at ng mas malaking lipunan. 3. Ang diminishing returns ay ang pagbaba ng produktibidad sa isang lugar. Isa sa maaring dahilan nito ay ang mabilis na paglaki ng populasyon. 4. Ang political economy ay ang pag-aaral sa koneksiyon ng ekonomiya at pamahalaan. 5. Ang Malthusian trap ay paglalarawan ng isang sitwasyon kung saan ang anumang pag-unlad sa ekonomiya ay ginagamit din sa pagpapanatili ng mataas na pamantayan ng buhay sa lipunan. Dahil dito, walang tunay na pag-unlad na nagaganap, ayon kay Thomas Malthus. Aralin 2: Kahalagahan ng Ekonomiks Subukan Natin 1. b 2. e 3. d 4. a 5. c 31 Suriin Natin Maaring magkapalit ang sagot sa 3 at 5, 4 at 6, ngunit siguraduhing tama ang depinisyong maibibigay para sa sangay ng ekonomiya na tinutukoy. Maari ring magkapalit ang sagot sa 9 at 10. 1. ekonomiks 2. efficient 3. makroekonomiks 4. pag-aaral ng pangkalahatang lagay ng ekonomiya ng isang bansa 5. maykroekonomiks 6. pag-aaral ng mga inibiduwal na bahagi ng ekonomiya ulad ng sambahayan at mga negosyo 7. isa sa sumusunod: produksiyon, distribusyon, pagkonsumo 8. isa sa sumusunod: produksiyon, distribusyon, pagkonsumo 9. opportunity cost 10. trade off Sanggunian Mga Editor ng Encyclopaedia Britannica. “Mercantilism”. Encyclopaedia Britannica. Nakuha mula sa https://www.britannica.com/topic/mercantilism Free, Rhona C. 21st Century Economics: A Reference Handbook. S.l.: Sage, 2010. Mallari, Jan Phillip D., and Johannes L. Chua. Panahon, Kasaysayan, at Lipunan (Ikalawang Edisyon). 2nd ed. Makati City, Philippines: Diwa Learning System Inc., 2006. Menger, Carl, Peter G. Klein, Friedrich A. Von Hayek, James Dingwall, and Bert F. Hoselitz. Principles of Economics. Auburn, Ala.: Ludwig von Mises Institute, 2007. Nolasco, Liberty I., Jerome A. Ong, and John N. Ponsaran. Ekonomiks: Mga Konsepto, Aplikasyon, at Isyu. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc., 2010. Senguttuvan, P. S. f. New Delhi: Excel Books, 2007. 32 BAITANG 9 | ARALING PANLIPUNAN YUNIT 1 Ang Ekonomiks Gabay sa Pagwawasto Aralin 1: Kahulugan ng Ekonomiks Subukan Natin Maaring iba-iba ang sagot ng mga mag-aaral. Mahalagang makita ng mag-aaral kung paano niya ginagamit ang kanyang allowance sa bawat buwan, at maikumpara ang pagkakaparehas at pagkakaiba ng pattern ng kanyang paggasta kumpara sa kanyang kaklase. Suriin Natin Bigyan ang mga mag-aaral ng dalawang puntos para sa bawat isang tamang sagot. 1. Ang ekonomiks ay nakatuon sa mahusay na paggamit ng mga pinagkukunang-yaman (resources) ng isang bansa bilang pagtugon ng walang hanggang pangangailangan at kagustuhan ng tao. 2. Ang laissez faire ay may kinalaman sa mas maliit na papel ng pamahalaan sa mga gawaing pagekonomiko ng indibiduwal at ng mas malaking lipunan. 3. Ang diminishing returns ay ang pagbaba ng produktibidad sa isang lugar. Isa sa maaring dahilan nito ay ang mabilis na paglaki ng populasyon. 4. Ang political economy ay ang pag-aaral sa koneksiyon ng ekonomiya at pamahalaan. 5. Ang Malthusian trap ay paglalarawan ng isang sitwasyon kung saan ang anumang pag-unlad sa ekonomiya ay ginagamit din sa pagpapanatili ng mataas na pamantayan ng buhay sa lipunan. Dahil dito, walang tunay na pag-unlad na nagaganap, ayon kay Thomas Malthus. Sagutin Natin 1. Ang salitang ekonomiks ay mula sa salitang griyego na Oikonomiya. 2. Ang ibigsabihin ng salitang oikonomiya ay pamamahala sa sambahayan. 3. Ang ekonomiks ay isang agham panlipunan na nakatuon sa pagkakaroon ng kaalaman sa tamang pagpapasya kung paano sapat na matutugunan ang pangangailangan ng tao sa kabila ng kakapusan ng mga pinagkukunang-yaman. 33 Pag-isipan Natin Maaring iba-iba ang sagot ng mga mag-aaral. Gawin Natin Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral upang makapanaliksik. Maaring magkakaiba ang sagot ng mga mag-aaral. Gamitin ang sumusunod na rubrik bilang gabay sa pagmamarka: [25%] [50%] [75%] [100%] Pamantayan Mas Mababa Kailangan pa ng Marka Magaling Napakahusay kaysa Inaasahan Pagsasanay Kalidad ng Kulang ang May iilang detalye Maraming detalye Puno ng tamang Nilalaman halimbawa at lamang; may ang isinaad; may detalye at maayos walang ibang bahagi na isa o dalawang na ipinahayag, karagdagang kinakailangan pa halimbawa na inilarawan, at impormasyon na ng kaukulang hindi lubusang ipinaliwanag ang ibinigay impormasyon naipaliwanag mga halimbawang ibinigay Tiyaga/ Tinapos ang Tinapos ang Tinapos ang Tinapos ang isang Pagsisikap gawain para gawain ngunit gawain na may napakagandang lamang hindi kasiyasiyang gawian na may may maipasa sa sinikap na resulta, may masidhing guro mapaganda pa pagsisikap na pagsisikap na itong lalo pagandahin pang maging lalo natatangi ito Kasanayan/ Hindi naipapakita Nagpapakita ng May angking Nagpapakita ng Husay ang pagnanais na pagnanais na husay sa husay at mapaghusay ang mapaghusay ang paggawa; galing sa paggawa; isinumiteng kaniyang kailangan pa ng may gawain paggawa kaunting sapat na kaalaman pagsasanay o pagsasanay Panahon ng Nakapagpasa ng Nakapagpasa ng Nakapagpasa ng Nakapagpasa ng Paggawa kaniyang kaniyang kaniyang kaniyang sanaysay sa loob sanaysay sa loob sanaysay sa sanaysay bago pa ng ng itinakdang ang dalawang linggo isang linggo petsa ng itinakdang petsa ng matapos ang matapos ang pagpapasa pagpapasa itinakdang petsa itinakdang petsa ng pagpapasa ng pagpapasa KABUUAN 34 Aralin 2: Kahalagahan ng Ekonomiks Subukan Natin 6. b 7. e 8. d 9. a 10. c Suriin Natin Maaring magkapalit ang sagot sa 3 at 5, 4 at 6, ngunit siguraduhing tama ang depinisyong maibibigay para sa sangay ng ekonomiya na tinutukoy. Maari ring magkapalit ang sagot sa 9 at 10. 1. ekonomiks 2. efficient 3. makroekonomiks 4. pag-aaral ng pangkalahatang lagay ng ekonomiya ng isang bansa 5. maykroekonomiks 6. pag-aaral ng mga inibiduwal na bahagi ng ekonomiya ulad ng sambahayan at mga negosyo 7. isa sa sumusunod: produksiyon, distribusyon, pagkonsumo 8. isa sa sumusunod: produksiyon, distribusyon, pagkonsumo 9. opportunity cost 10. trade off Sagutin Natin 1. Division of labor ang kaisipan sa ekonomiks na tumutukoy sa distribusyon ng mga gawain sa iba’t ibang tao. 2. Efficiency ang kaisipan sa Ekonomiks na tumutukoy sa mahusay na paggamit ng pinagkukunangyaman nang walang nasasayang. 3. Ang mga Griyego ang unang nagtala tungkol sa kaisipang division of labor. Pag-isipan Natin Maaring iba-iba ang sagot ng mga mag-aaral. Gawin Natin Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral upang makapanaliksik. Maaring iba-iba ang kanilang sagot. 35 Gamitin ang sumusunod na rubrik bilang gabay sa pagmamarka. [25%] [50%] [75%] [100%] Pamantayan Mas Mababa Kailangan pa Marka Magaling Napakahusay kaysa Inaasahan ng Pagsasanay Kalidad ng Kulang ang May iilang Maraming Puno ng tamang Nilalaman halimbawa at detalye lamang; detalye ang detalye at maayos walang may ibang isinaad; may isa na ipinahayag, karagdagang bahagi na o dalawang inilarawan, at impormasyon na kinakailangan halimbawa na ipinaliwanag ang ibinigay pa ng hindi lubusang mga halimbawang kaukulang naipaliwanag ibinigay impormasyon Tiyaga/ Tinapos ang Tinapos ang Tinapos ang Tinapos ang isang Pagsisikap gawain para gawain ngunit gawain na may napakagandang lamang hindi kasiyasiyang gawian na may may maipasa sa sinikap na resulta, may masidhing guro mapaganda pa pagsisikap na pagsisikap na itong lalo pagandahin pang maging lalo natatangi ito Kasanayan/ Hindi naipapakita Nagpapakita ng May angking Nagpapakita ng Husay ang pagnanais na pagnanais na husay sa husay at mapaghusay ang mapaghusay paggawa; galing sa paggawa; isinumiteng ang kaniyang kailangan pa ng may gawain paggawa kaunting sapat na kaalaman pagsasanay o pagsasanay Panahon ng Nakapagpasa ng Nakapagpasa Nakapagpasa ng Nakapagpasa ng Paggawa kaniyang sanaysay ng kaniyang kaniyang kaniyang sa loob ng sanaysay sa sanaysay sa sanaysay bago pa dalawang linggo loob ng itinakdang ang matapos ang isang linggo petsa ng itinakdang petsa ng itinakdang petsa matapos ang pagpapasa pagpapasa ng pagpapasa itinakdang petsa ng pagpapasa KABUUAN 36 Pagyamanin Natin Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral upang makapaghanda para sa gawain ito. Gamitin ang rubrik na ito sa pagmamarka: [25%] [50%] [75%] [100%] Pamantayan Mas Mababa Kailangan pa ng Marka Magaling Napakahusay kaysa Inaasahan Pagsasanay Pag-unawa sa Karamihan sa mga Karamihan sa Halos lahat ng Tama ang mga Paksa/ impormasyong mga imporma yong impormasyong Gawain inilahad ay hindi impormasyong inilahad ay tama inilahad tama inilahad ay tama Nagpapakita ng Nagpapakita ng Ang Nagpapakita ng tamang pag- ganap na pag- pagtatanghalay pag unawa sa unawa sa paksa unawa sa paksa o hindi tumutugma paksa o gawain o gawain gawain sa paksa o gawain Kooperasyon Hindi Ang mga kasapi Ang mga kasapi Ang mga kasapi ng mga kasapi nagtutulungan ang ay may kani- ay tumatanggap ay tumatanggap ng Pangkat mga kasapi para sa kaniyang ideya at ng ideya nang ng ideya ng isa’t kanilang gagawing hindi hindi nagbibigay isa at pagtatanghal magkasundo sa ng negatibong nagkakasundo as dapat nilang komento at dapat gawin Isang tao lamang gawin sinusubukang ang gumagawa magkasundo sa Lahat ng kasapi para sa Ilang kasapi dapat gawin ay may ambag sa pagtatanghal lamang ang pagbuo ng nagaambag para Karamihan sa presentasyon sa pagtatanghal mga kasapi ay nagbibigay ng ambag sa pagbuo ng presentasyon Pagtatanghal Nagpuputol-putol Nagpapakita ng Nagpapakita ng Nagpapakita ng ang pagtatanghal pagkahiya o Kumpiyansa Kumpiyansa hindi tiyak ang Hindi halos gagawin Nakukuha ang Nakakaaliw at nakikinig o interes ng mga nakukuha ang nanonood ang mga Sinusubukang manonood interes ng mga manonood makuha ang manonood interes ng mga Nagsasalita sa Maraming manonood paraang pagkakataon na 37 bumubulong at Hindi masyadong naririnig ng mga Nagsasalita nang hindi naririnig marinig sa ilang manonood malakas at pagkakataon malinaw Hindi gumagamit Gumagamit ng Gumagamit ng ng angkop na Gumagamit ng angkop na angkop na galaw galaw o kilos; o angkop na galaw galaw at kilos sa at kilos hindi masyadong at kilos sa ilang maraming gumagalaw pagkakataon pagkakataon KABUUAN 38