Systema Nervosum - PDF

Systema nervosum  Vücudun kendi dokuları ve hücreleri arasında ilişkiyi sağlayan, dış ortamdan gelen uyarıları algılayıp yorumlamaya yarayan sistem  Systema nervosum Fonksiyonel Sınıflama:  Somatik sinir sistemi  Otonom sinir sistemi:  Parasempatik sistem...

Systema nervosum  Vücudun kendi dokuları ve hücreleri arasında ilişkiyi sağlayan, dış ortamdan gelen uyarıları algılayıp yorumlamaya yarayan sistem  Systema nervosum Fonksiyonel Sınıflama:  Somatik sinir sistemi  Otonom sinir sistemi:  Parasempatik sistem  Sempatik sistem  Systema nervosum Somatik sinir sistemi:  İstemli çalışır  Dış ortam ve hareket sisteminden gelen uyarılar sonucu çizgili kaslara giden motor impulsları taşır  Systema nervosum Otonom sinir sistemi:  İstem dışı çalışır  Düz kaslar, kalp kası ve salgı bezleri vs  Organ ve sistemlerden gelen duyular ile onlara giden motor impulsları taşır  Bölümleri:  Sempatik ( S )  Parasempatik ( PS )  GIS içerisindeki enterik sinir sistemi ayrı bir kısmı olarak kabul edilir Systema nervosum  Systema nervosum Yapısında iki komponent var:  İletici kısım  Yorumlayıcı kısım Systema nervosum Sinir sistemi Anatomik Sınıflama:  Merkezi sinir sistemi ( MSS):  Cerebrum  Medulla spinalis  Periferik sinir sistemi:  Cranial sinirler  Spinal sinirler  Systema nervosum Çevreden gelen uyarı Effektör organlar: kas, organ gibi MSS yönetiminde uyarıya cevap veren yapılar Reseptör: uyarı elektriksel sinyallere (impuls) dönüştürür Afferent (centripedal) lifler: impulsları MSS’nin çeşitli Efferent (centrifugal) lifler: merkezlerine ulaştıran MSS cevabını MSS’nin diğer yollar bölümleri veya vücudun değişik bölümlerindeki organlara ileten lifler Merkezi Sinir Sistemi Systema nervosum  MSS Embriyolojisi  Filogenetik olarak sonradan oluşan bölümler, önce gelişen bölümleri kontrolü altına alır  Bir üst merkez devre dışı kaldığında, hemen bir alt merkez bağımsız olarak çalışmaya başlar  Medulla spinalis  Cerebrum  Cortex cerebri  MSS Embriyolojisi  Sinir sisteminin tüm yapıları menşeini ektoderma'dan alır  3.hafta: lamina neuralis sulcus neuralis [crista neuralis]  4.hafta: tubus neuralis MSS Embriyolojisi Tubus neuralis:  Pars cranialis:  ön (üst) bölümü  3 şişlik oluşur:  Prosencephalon  Mesencephalon  Rhombencephalon  Pars spinalis:  arka (alt) bölümü  MSS Embriyolojisi  Hücreler farklılaşır:  Neuron (sinir hücresi)  Glia (destek hücresi): 5-10 kat daha fazla  Bir miktar bağ dokusu ( pia mater )  MSS Embriyolojisi Myelinizasyon:  Nöronlarda fötal hayatın 2. ayında başlar  Alt motor nöronlara ait liflerde 5. ayda oluşur  Üst motor nöronlara ait liflerde 1-2 yaşlarda görülür  20 yaşına dek sürer  Myelin kılıfı sinir lifinin impulsu iletme hızını artırır  Neuron  Tüm uzantıları ile birlikte bir sinir hücresi  Uyarılabilirler  Periferden aldıktan duyusal impulsu MSS’ne iletir (afferent)  MSS impulsunu kas, organ, derideki kıldibi kası, bez gibi perifer organlara götürür (efferent)  Şekil ve büyüklükleri oldukça farklı  Neuron  Bulundukları yerler:  Cerebrum : cortex ve derindeki nucleuslarda  Cerebellum: cortex ve derindeki nucleuslarda  Medulla spinalis: substantia grisea’da  Ganglionlar  Sinir lifleri:  Nöron’un aksonu veya dendriti  MSS içinde: tractus  Periferde: periferik sinir  Neuron Yapısı:  Hücre gövdesi (perikaryon)  Hücre gövdesi çapı 5 - 135 μm  Uzantılar (neurit = sinir lifi): çok kısa - 1 metreden daha uzun  Dendrit  Akson  Neuron Yapısı:  Uzantılar (neurit = sinir lifi):  Dendrit  Kısa  Bir veya birden fazla  Periferden hücre gövdesine impuls getirir  Akson  Uzun  Tek  Hücre gövdesinden perifere impuls götürür  Üzeri myelin kılıf ile kaplı  Myelinsiz aksonlar da var  Uzunlukları boyunca akson terminalleri denilen dallar verir  Uçlardaki sinaptik (presinaptik) terminaller aracılığı ile diğer nöronlarla bağlantı kurar  Neuron  Hücre membranı kimyasal, mekanik ve elektriksel uyarılara hassas  Uyarı ile transmembran potansiyeli değişir  Değişiklik “aksiyon potansiyeli” olarak akson boyunca ilerler: sinir impulsu  Sinaptik terminaller aracılığı ile bağlantılı nöronlara iletilir  Neuron Uzantıların (neurit) sayı ve dallanma şekillerine göre 3 ana gruba ayrılır:  Neuron unipolare  Neuron bipolare  Neuron multipolare Neuron Neuron unipolare:  Tek sinir lifi (neurit) çıkar  Çıkan uzantı dallanır:  Periferik uzantı/lar: dendrit  Santral uzantı: akson  Genellikle otonom sistem ganglionlarında bulunur  Neuron Neuron bipolare:  2 uzantı var  Gövdenin her bir ucundan bir sinir lifi çıkar  Dendritler periferden impuls getirir  Aksonlar gelen impulsları MSS’ne taşır  Çoğu duyu nöronlarıdır  Bulunduğu yerler:  Retina  Ggl.vestibulare  Ggl.cochleare  Regio olfactoria  Neuron Neuron bipolare:  Neuron pseudounipolare:  Bipolar nöron grubunda  Gövdeden tek bir uzantı çıkar ve ikiye ayrılır  Duyu nöronlarıdır  Duyu ganglionlarında bulunurlar  Periferik uzantılar duyuları gövdeye taşır  Santral uzantı impulsları Medulla spinalis’e iletir  Neuron Neuron multipolare:  Gövdeden çok sayıda uzantı çıkar  En uzun olanı akson, diğerleri dendrit  MSS’deki nöronların çoğu bu tip  Ortalama 10 bin nöron ile sinaps yapar  Neuron Fonksiyonlarına göre sınıflama:  Duyu nöronları: reseptörlerden alınan impulsları MSS’ne getirir  Motor nöronlar: MSS’den aldığı impulsu effektör organlara götürür  Ara nöronlar (internöronlar): Çoğunluğu oluştururlar ve MSS’deki nöronlar arasında bağlantı kurarlar  Neuron Duyu nöronları:  MSS’ne bir duyu reseptöründen aldıkları impulsu getirirler  Periferik uzantıları periferik sinir sisteminin afferent bölümünü oluşturur  Fonksiyonel sınıflama:  Somatik duyu nöronları  Özel duyu nöronları  Visceral duyu nöronları  Neuron Duyu nöronları:  Somatik duyu nöronları:  Ağrı, ısı, dokunma ve basınç gibi somatik duyuları alırlar  Reseptörleri:  Deri:  Serbest sinir sonlanmaları  Meissner korpüskülleri  Pacinian korpüskülleri  Kaslarda: kas iğcikleri (muscle spindle)  Tendonlarda Golgi tendon organları  Eklem kapsülünden  Derin fascia'lardan  Neuron Duyu nöronları:  Özel duyu nöronları:  Özel duyulan alan nöronlar  Reseptörleri:  Göz  Burun  Kulak  Dil  Neuron Duyu nöronları:  Visseral duyu nöronları:  Organ, salgı bezleri ve damarlardan gelen duyuları taşırlar  Reseptörleri = interoceptörler:  Organların duvarında  Organları saran fascia'larda  Damar duvarında  Neuron Motor nöronlar:  Periferik yapıların, organların ve sistemlerin çalışmasını MSS’den gelen impulslar doğrultusunda, aktive veya inhibe ederek düzenler  Aksonları periferik sinir sisteminin efferent bölümünü oluşturur  Sınıflama:  Somatik motor nöronlar  Visceral motor nöronlar Neuron Motor nöronlar:  Somatik motor nöronlar:  İskelet kaslarını inerve eder  Tipleri:  Alpha (α): extrafusal kas liflerini inerve eder  Beta (β): intrafusal kas liflerini inerve eder  Gamma (γ): hem extrafusal hem de intrafusal kas liflerini inerve eder  Neuron Motor nöronlar:  Visseral motor nöronlar:  Organ, bez, damar gibi otonom çalışan yapıların aktivitelerini düzenlerler  Sempatik veya Parasempatik olmalarına göre visseral fonksiyonu aktive veya inhibe eder Nöroendokrin hücreler:  hormon tabiatında maddeler sentezler ve kan dolaşımına verir  salgılanan madde:  hormonların salgılanmasını düzenleyebilir  direkt olarak hormon vazifesi görebilir  Neuron İnternöronlar:  MSS’deki nöronların çoğu  Aldıkları impulsları MSS içerisinde bir nörondan diğerine taşırlar  Uzantıları MSS dışına çıkmaz  Genellikle duyu nöronları ve motor nöronlar arasında  Gelen duyuları analiz eder, motor cevabın düzenlenmesinde rol alır  Uyarıcı veya inhibe edici olabilir  Bir uyarıya verilecek motor cevap ne kadar karmaşıksa sayıları da o kadar fazla  Neuron İnternöronlar:  Akson uzunluklarına göre iki tip:  Neuron multipolare longiaxonicum (Golgi tip I):  Aksonları uzun  Cerebral cortexdeki pyramidal hücreler  Cerebellum cortexindeki Purkinje hücreleri  Neuron multipolare breviaxonicum (Golgi tip II):  Aksonları kısa  Komşu hücre gövdesinde sonlanırlar  Sayıca daha fazla  Neuron Sinaps (synapsis):  Bir nöronun uzantılarının, diğer bir nöronun uzantıları veya hücre gövdesi ile kurduğu bağlantı  Presinaptik nöron: Sinir impulsunu ileten nöron  Postsinaptik nöron: İmpulsu alan nöron  Sinaps aralığı (synaptic cleft): iki nöronun sitoplazması arasındaki boşluk  Neuron Sinaps (synapsis):  Akson;  dendrit ile: aksodendritik sinaps  nöron gövdesi ile: aksosomatik sinaps  akson ile: aksoaksonik sinaps (MSS’de nadir)  Nöron gövdesi;  nöron gövdesi ile  dendrit ile  Dendrit;  dendrit ile sinaps yapabilir  Neuron  Sinapslarda iletim kimyasaldır  Nöronlar uzerinde etki gösteren kimyasal maddelerin tümü: Nöromediatör  MSS’de çok nadir de olsa elektriksel iletimin olduğu sinapslar vardır Neuron Nöromediatörler:  Nörotransmitterler  Nörohormonlar  Etkilerini birçok nöron üzerinde gösteren kimyasal maddeler  Neuron Nöromediatör maddeler:  Non-pepdiderjik  Monoaminler  Asetilkolin  Katekolamin (noradrenalin, adrenalin, dopamin)  İndolamin (serotonin ve histamin)  Amino asit tabiatındakiler:  Glutamat  Aspartat  Glisin  Gama amino butirik asit (GABA)  Taurin  Peptiderjik (nöroaktif peptidler)  Neuron  Nörotransmitterler: Sinapslarda iletimi sağlayan maddeler  Neuron Nörohormonlar:  Bazı nöronlar tarafından sentezlenirler  Hormon yapısındadırlar  Kan dolaşımına verilirler  Çok daha uzak bölgelerde etki gösterebilirler  Neuron  Bazı nöronlar ise sentezledikleri maddeleri beyin-omurilik sıvısı içerisine veya hücrelerarası boşluğa vererek birçok nöron üzerinde etki gösterebilir  Neuron Nöromodülatör:  Nöromediatör değil  Bazı nöronlar sentezler  Postsinaptik nöronun diğer nöromediatörlere vereceği cevabı değiştirir  Sinaptik terminalde nörotransmitter ile bir veya birkaç nöromodulatör bir arada bulunabilir  Neuron Presinaptik nöron Akson Nörotransmitter sinaps aralığına geçer Sinaptik vezikül: depo nörotransmitter Transmembran potansiyeli değişir Sinaptik terminal Sinaps aralığı Nöron uyarılır Postsinaptik nöron  Neuron  Sinaps aralığına verilen nörotransmitter madde postsinaptik nöron için:  uyarıcı (ör: asetilkolin, dopamin) olabilir  inhibe edici (ör: gama amino butirik asit, glisin) olabilir  Neuron Nörotransmitter:  hücrelerarası boşluktaki enzimlerle süratle parçalanır veya tekrar presinaptik hücre içerisine alınır  postsinaptik nöron üzerindeki etkisi milisaniyeler ile ölçülebilecek kadar kısa ( daha uzun sürebilir, kalıcı olabilir: MSS’de bilgi depolama ve hafıza gibi fonksiyonların temeli) Neuron