4 - Izrael fenicja Indie i Chiny.pdf

4 IZRAEL, FENICJA, INDIE I CHINY Gdy potężne imperia w Mezopotamii i Egipcie przeżywały okres świetności, na ziemiach, na których współcześnie leżą Izrael, Liban i Palestyna, powstawał...

4 IZRAEL, FENICJA, INDIE I CHINY Gdy potężne imperia w Mezopotamii i Egipcie przeżywały okres świetności, na ziemiach, na których współcześnie leżą Izrael, Liban i Palestyna, powstawały mniejsze państwa. Tworzyły je zamieszkujące Bliski Wschód liczne ludy semickie. Dziedzictwo Izraelitów okazało się wyjątkowo ważne dla dalszych losów świata. W tym samym czasie tysiące kilometrów na wschód rozwijały się także cywilizacje Indii i Chin. W jaki sposób religia wyznawana przez Żydów wpłynęła na późniejsze wierzenia mmacznej części Indzkości? Co stanowiło o tym, że byl wyjątkowa? Jakie dokonania starożytnych cywilizacji Wschodu przetrwały do naszych czasów? ok. 960 r. p.n.e. 586-538 p.n.o. budowa Pierwszej niewola babiłońska Świątyni Jorozolimskiej Żydów mm 1000r. p.n.e. 800 r. p.n.e. 600 r. p.n.e. 400 r.p.n.e. 200 r. p.n.e. 1r.n.e, 722 r. p.n.e. 132-135 n.e. podbój Królestwa izraela powstanie przez Asyrig Bar Kochby m BIBLIJNE DZIEJE IZRAFLA Abrahama żyli w południowej części Kanaanu Biblia jest nie tylko świętą księgą żydów i chrześcijan, aż do momentu, gdy klęska głodu zmusiła ich do uda- lecz także głównym źródłem wiedzy o najdawniej- nia się do Egiptu. Przeniósł się tam wnuk Abrahama szej historii Izraela. Dzieje Izraelitów, zwanych też — Jakub. Po jakimś czasie stali się tam niewolnikami Hebrajczykami, zgodnie z Biblią rozpoczęły się, faraona. Sytuacja miała się zmienić, gdy Mojżeszowi gdy ich przodek Abraham przybył z sumeryjskiego objawił się bóg Jahwe i powierzył mu misję oswobodze- miasta Ur do leżącej na zachód od Mezopotamii nia Izraelitów. Żydzi opuścili Egipt i prowadzeni przez ziemi Kanaan. Kraina ta obejmowala Palestyne, Mojżesza dotarli do góry Synaj, gdzie doszło do zawar- Fenicję i Syrię. Według tradycji biblijnej po osiedle- cia przymierza pomiędzy nimi a bogiem Jahwe. Odtąd niu się w Palestynie Izraelici podzielili zajęte teryto- Jahwe stał się jedynym bogiem tego ludu — narodu rium pomiędzy 12 żydowskich plemion. Potomkowie wybranego. Warunki przymierza zostały określone Biblijna scena - Bóg przekazuje Moiżeszowi tablice z dziesięciorgiem przy- kazań. Podobnie jak w pdzniej- szej słynnej rzeźbie Michała Anioła, Mojżesz został u uka- zany z dwoma rogami na glo- wie. Był to wynik bledu tiuma- czy, którzy w średniowieczu słowo 'promienie' błęcnie przetłumaczyli z jezyka hebraj- skiego jako 'rogi' * rycina, Niemcy, XV w. 32  IZRAEL, FENICJA, INDIE I CHINY w Dekalogu, czyli dziesięciorgu przykazaniach Bo- z jej najważniejszych elementów jest przekonanie, iż żych. Dalszy marsz Żydów do Ziemi Obiecanej, którą przodkowie Izraelitów pochodzili spoza Kanaanu, a do- przyrzekł im Jahwe, opóźnił się ze względu na ich nie- kładnie z Mezopotamii. Ponadto w źródłach egipskich posłuszeństwo. Przez 40 lat wędrowali przez pusty- występuje termin hapiru, oznaczający niewolnych ro- nię i dopiero po śmierci Mojżesza wkroczyli do kra- botników. Być może jest on związany z nazwą 'Hebraj- iny Kanaan, którą zajęli i osiedlili się w niej. Niewiele czycy'. Jednak o wyjściu Żydów z Egiptu zachowane szczegółów tej opowieści można sprawdzić poprzez źródła egipskie z tamtych czasów zgodnie milczą. porównanie z innymi źródłami. Pomimo to uważa się, że zawiera ona elementy historycznej prawdy. Jednym m PAŃSTWO HEBRAJCZYKÓW Przez pierwsze 200 lat po osiedleniu się w Kanaanie PALESTYNA, IZRAEL I FENICJA Izraclici tworzyli bardzo luźny związek plemion, bez wspólnych instytucji politycznych. Jedynie w przy- padku zagrożenia wojennego władzę obejmował sędzia. Nie było to jednak stanowisko dziedziczne i w chwili zażegnania niebezpieczeństwa jego misja się kończyła. Dopiero w XI w. p.n.e., wraz ze wzrostem zagrożenia zewnętrznego, Izraelici zdecydowali się zastąpić instytucję sędziów władzą królewską. Pierw- szym królem został Saul, który już wcześniej wyróż- niał się odwagą w walkach. Całe jego panowanie upły- Morze nęło na zmaganiach z różnymi wrogami Izraelitów. Srédziemne Ostatecznie odebrał sobie życie, gdy został pokonany. Jego następcą na początku X w. p.n.e. został wywo- dzący się z plemienia Judy. Jego panowanie zaznaczyło się w dziejach Izraela kilkoma zasadniczymi zmia- nami. Odniósł on ostateczne zwycięstwo nad Filisty- nami, czyli ludem osiadłym między Gazą a Jaffą, który dotychczas dawał się Izraelitom we znaki. Za jego SALOMON ok. 1000-931 r. p.n.e. Król Izraela rządzący w la- tach ok. 960-931 p.n.e. Byt synem izraelskiego władoy Dawida i Batozoby. Umocnił wewnętrznie swoje państwo, rozwinął han- I poństwo Dawida do 965 r. p.n.. del. Zreorganizował armię, [] obszary zdobyte i uzależnione przez Dawida wprowadzając do jej wy- [] Fenicja ] pustynie posażenia wozy bojowe. sm granice państwa Salomona Utrzymywał przyjazne sto- —-- granice królestw Judy i leracla ok. 920 r.p.n.t sunki z sąsiadami, szcze- — wyjście lzraelitów z Egiptu do Kanaanu w XIII w. p.n.e. gólnie z fenickim Tyrem i Egiptem. Nawiązał kontakty © - zdobyce Jerazolimy przez wejska hablońskie w 586 r p.n.e. z arabskim Królostwom Saby, którogo władozyni złożyła wizytę dyplomatyczną w jego państwie. W celu scen- 1. Wymień nazwy ludów sąsiadujących z Izraclitami tralizowania kultu religiinego zbudował świątynię Jahwe w Ziemi Obiecanej. w Jerozolimie. Jego dwór stał się ośrodkiem kultury, 2. Podaj nazwy miast-portów fenickich najbardziej Według tradycji biblijnej, która jest głównym źródłem wysuniętych na pólnoc i na poludnie. wiadomości na jego temat, słynął z mądrości  PIERWSZE CYWILIZACJE KST ŹRÓ (o) X ZDOBYCIE JEROZOLIMY PRZEZ BABILONCZYKOW Historyk żydowski Józef Flawiusz opisał m.in. przebieg buntu Joachimosa (Jojakima), w wyniku którego rozpoczęła się niewola babilońska. Tymczasem król babiloński [Nabuchodonozor], który po- obietnica nie została dochowana nawet przez rok, złamał wierzył władzę królewską Joachimosowi, nagle się zatrwo- ja bowiem król babiloński, nakazując swoim wodzom, by żył. Pomyślał sobie bowiem, że ten może żywić przeciw pojmali z miasta wszystkich młodzieńców oraz mężów niemu urazę za zgładzenie ojca i poderwać krainę do znających jakieś rzemiosło i by w petach przywlekli ich buntu. Wysłał przeto wojsko, by obległo go w Jerozolimie. przed jego oblicze (było owych ludzi ogółem 10 832), Joachimos jednak, będąc z natury zacny i sprawiedliwy, a także samego Joachimasa, jega matkę i przyjaciół Gdy nie chciał do tego dopuścić, by z jego powodu miastu gro- ich sprowadzono, zatrzymał ich pod strażą, a na króla ziła zagłada. Oddał więc matkę i krewnych w ręce wo- wyznaczył wuja Joachimosa, Sachiasza, odebrawszy odeń dzów wysłanych przez krola babilońskiego, skoro ci na jego przysięgę, że będzie strzegł jego władzy nad krainą i nie żądanie przysięgli, że ani owym zakładnikom, ani miastu bedzie próbował żadnych buntów. nie wyrządzą żadnej szkody. Ale złożona przez nich Źródło: Józef Flawiusz, Dawne dzieje lzraela, tłum. Z. Kubiak, J. Radożycki, cz. 1, Warszawa 2001, s. 457-458. 1. Wyjaśnij, kto powierzył władzę królewską Joachimosowi. 2. Oceń, z jakiego powodu odsunięto Joachimosa od władzy. panowania został ustanowiony ustrój monarchiczny. politycznych niepokojów i ostatecznie w 722 r. Dawid również znacznie rozszerzył granice państwa, popadł w zależność od Asyrii. Król asyryjski Sargon II a jego stolicą i religijnym centrum uczynił Jerozolimę. przekształcił go w prowincję swojego imperium Miasto to znajdowało się na terenie nienależącym do i uprowadził 30 tys. Izraelitów do Asyrii. Niespełna żadnego z 12 plemion Izraela. Następcą Dawida został półtora wieku później Judea podzieliła los Izraela ok. 960 r. p.n.e. jego syn Salomon, który intensywnie i została podbita przez Babilończyków. W 586 r. zajął się ugruntowaniem dorobku swoich poprzedni- p.n.e. król babiloński Nabuchodonozor zburzył Jero- ków. Według Biblii Salomon zaslynal ze względu na zolimę wraz ze świątynią i uprowadził część Hebraj- nieprzeciętne zalety swojego umysłu. Był on wybitnym czyków do Mczopotamii. Rozpoczął się okres tzw. administratorem. Korzystając najprawdopodobniej z niewoli babilońskiej, trwającej do 538 r. p.n.e., kiedy wzorców egipskich, stworzył silny aparat urzędniczy. to pogromca imperium babilońskiego — władca Persji Ponadto podzielił kraj na okręgi administracyjne. Cyrus II - zezwolił Żydom na powrót do Palestyny Skarbiec królewski, który w czasach Dawida był zasi- i odbudowę Św1ątym Jerozolimskiej. Od tego czasu lany głównie wpływami z łupów wojennych, za pano- Judea formalnie była prowincją perską wania Salomona pełen był był zysków z dobrze roz- winiętego handlu zagranicznego, min. 7 Fenicjanami i z odległym królestwem Saby, ważnym producentem wonności. Salomon zostal takze zapamiętany jako bu- downiczy Pierwszej Świątyni Jerozolimskiej. Choć była to niewielka budowla, w której składano ofiary i obchodzono święta, w tradycji przetrwała jako jedna z najważniejszych świątyń w dziejach ludzkości. Po śmierci Salomona w 931 r. p.n.e. nastąpił podział zjednoczonego dotąd państwa żydowskiego. Na po- łudniu powstało Królestwo Judy ze stolicą w Jerozo- limie, a na północy — Królestwo Izraela. Królestwo Judy było rządzone przez dynastię wywodzącą się Triumfalny pochód Rzymian, niosących kosztowności zdobyte od Dawida, a na północy królowie byli każdorazowo w Jerozolimie, został przedstawiony na jednej z płaskorzeźb zdo- wybierani. Pod rządami dynastii Judea cieszyła się biących luk Tytusa w Rzymia. pewna stabilizacja, podczas gdy lzrael stał się areną » płaskorzeźba, Rzym, I w. n.e 34  INFOGRAFIKA ŚWIĄTYNIA JEROZOLIMSKA Pierwsza Świątynia Jerozolimska została wzniesiona przez króla Salomona w X w. p.n.e. Przechowywano w niej Arkę Przymierza, czyli drewnianą skrzynię z tablicami Dekalogu, symbolizującą obecność Jahwe i zabieraną przez armię na wyprawy wojenne. Świątynia została zniszczona przez wojska babilońskie w 587 r. p.n.e. Wówczas zaginęła również Arka Przymierza. Druga świątynia została wznie- siona po powrocie Hebrajczyków z niewoli babilońskiej ok. 520 r. p.n.e. Budowla ta przetrwała pigé stuleci i dopiero w I w. p.n.e. została rozebrana i zastąpiona nową na rozkaz Heroda Wielkiego. Zniszczyli ja Rzymianie w 70 r., po nieudanym powstaniu żydowskim. Ściana Płaczu [A], zwana też Murem Zechodnim, jest jedyną pozostalością po Drugiej Swiatyni Jerozolimskiej i najświętszym miejscem dla wyznawców judaizmu. Jej nazwa pochodzi z cza- sów osmańskich, gdy stała się miejscem, gdzie Żydzi opłakiwali swoich zmarłych przodków i zniszczenie świątyni. Widoozna w tie Kopuła na Skale [B]to jedno z najważniejszych miejsc cla muzuł- manów. Sasiedztwo świętych miejsc jest przyczyną trwającego od lat sporu muzułmanów z żydami o Wzgórzo Swiatynne. [G.] Mur okalający Świątynię Jerozolimską — Świątynia była najświętszym miej- - Rozlegte dziedzińce były dla żydów wyznaczał dziedzińce, na których scem wyznawców judaizmu - wstęp miejscem modiitwy i składania ofiar. Tylko mogii się gromadzić wierni — oddzialał do niej mieli wyłącznie kapłani. jeden z dziedzińców, znajdujący się przed m.in. mężczyzn od kobiet. Zbudowano ją z białego marmuru. wojściem do samej świątyni, był dostępny także dia osób innych wyznań, Świątynia Jerozolimska z czasów Heroda Wielkiego została zrekonstruowana przez naukowców w formie makiety. Wyjaśnij, jakie znaczenie ma dla wyznawców judaizmu Ściana Płac  PIERWSZE CYWILIZACJE B POWSTANIA ŻYDOWSKIE pierwszego z nich, nazwanego wojna zydowska, do- W 332 r. p.n.e. Palestyna stała się częścią rodzącego szło w 66 r. n.e, za panowania Nerona. Powstańcy nie się imperium Aleksandra Wielkiego (więcej o nim na mieli szans na zwycięstwo w starciu z potęgą Rzymian. s. 74-78). Po jego śmierci Żydzi znaleźli się pod pa- W 70 r. n.e. legiony zdobyły zbuntowaną Jerozolimę nowaniem rządzącej Egiptem macedońskiej dynastii i spaliły odbudowaną Świę!ynię Jerozolimską, a trzy Ptolemeuszy, później zaś władających Syrią Seleu- lata później upadła ostatnia twierdza żydowska — kidów. Gdy w 168 r. p.n.e. jeden z władców z tej dy- Masada. Drugie powstanie wybuchło w 132 r. n.e., nastii nakazał przekształcić Drugą Świątynię Jero- gdy cesarz Hadrian postanowił wybudować na miejscu zolimską w miejsce kultu boga Baala, Żydzi wszczęli Jerozolimy nowe miasto ze świątynią Jowisza Kapito- powstanie. W trakcie walk Hebrajczycy dowodzeni lińskiego. Powstańcy dowodzeni przez Bar Kochbę, przez Judę Machabcusza pokonali wojska Scleuki choć początkowo odnosili sukcesy, ostatecznie zostali dów i wyzwolili Jerozolimę. Wydarzenia te przeszły pokonani. Cesarz odpowiedział represjami, w tym do historii jako powstanie Machabeuszy. Ostatecz- nawet zlikwidował prowincję Judea, a nową, która po- nie Żydom udało się stworzyć niezależne państwo wstała wjej miejsce, nazwał Syria-Palestyna. Nie mogli rządzone przez władców z dynastii machabejskiej. sięw niej osiedlać Żydzi, którzy odtąd zostali zmuszeni Przetrwało ono do 63 r. p.n.e., kiedy to Jerozolima do życia w diasporze, czyli rozproszeniu, w różnych została zdobyta przez rzymskiego wodza Pompeju- częściach Imperium Rzymskiego. Ta sytuacja okazała sza Wielkiego. Początkowo Żydzi byli rządzeni przez się niezwykle trwała, a państwo żydowskie odrodziło podległych Rzymowi królów. Jednym z nich był Herod się dopiero po niemal dwóch tysiącach lat, po II wojnie Wielki, przedstawiony w Ewangelii jako okrutny tyran, światowej choć miał też zasługi. To z jego inicjatywy m.in. została przebudowana świątynia w Jerozolimie. Ostatecznie m RELIGIA ŻYDOWSKA jednak cały kraj stał się w 44 r. n.e. rzymską prowincją. W starożytności mieszkańcy Bliskiego Wschodu byli Okres rzymskiego panowania w Palestynie był politeistami. Także Żydzi w chwili osiedlania się w Ka- niespokojny. Dwukrotnie wybuchały wielkie ży- naan nie wyznawali religii monoteistycznej, czyli dowskie powstania przeciwko władzy Rzymian. Do wiary w jednego boga. Bóg Abrahama był początkowo KOLONIZACJA FENICKA '—/_fT?o_w/ b et % i Afiatolia Awhrdwplu.n e wdyiczycy niewolnicy, zwierzęna malos.j) „„ olksos s, = Kmenna et M ity oo 8 d — ey N"mrg,/(?y—bw Usila rozkak E Fenicia Użi obszary kolonizacji lenickiej Ceahesperives fenickie szlaki handlowe © miesta (enikie ~_/ cY [ pyski © kolonie lenickie 17 LoWary importowane przez Fenicjan 36 : 1. Podaj nazwy współczesnych państw, na których terenie znajdowały się kolonie fenickie. 2. Wymień wyspy i archipelagi, na których osiedlili się Fenicjanie.  IZRAEL, FENICJA, INDIE I CHINY plemiennym bóstwem opiekuńczym. Religia żydow- B FENICJA ska — judaizm — kształtowała się stopniowo. Dopiero Nazwę „Fenicja” nadali Grecy przybrzeżnym terenom od czasów Mojżesza Żydzi wyznawali wyłącznie jedy- dzisiejszego Libanu i Izraela, Ich mieszkańcy nie utwo- nego boga — Jahwe, który jak wierzyli, miał otoczyé rzyli zjednoczonego państwa, żyli natomiast w nie- ich lud specjalną opieką i uczynić narodem wybranym. zależnych portowych miastach-państwach. Najważ- W zamian za to Izraelici mieli przestrzegać ustano- niejszymi z nich były: Tyr, Sydon, Byblos i Arados. wionych przez Boga praw, z których najważniejsze W miastach tych rządzili najczęściej dziedziczni kró- zebrano w dziesięciorgu przykazań. Położono w nich lowie, którzy pełnili funkcję najwyższych urzędników. szczególny nacisk na etyczne zasady postępowania. Położenie geograficzne czyniło z Fenicjan natural- 3 Z monoteistycznej religii Żydów narodziło się chrze- nych pośredników w handlu między Bliskim Wscho- ścijaństwo, a później nawiązywał do nicj islam. dem a Grecją, Italią i innymi zachodnimi krainami Święta księga Żydów - Stary Testament, czyli część śródziemnomorskimi. Ponadto sam region zamieszki- Biblii składająca się z 39 ksiąg, powstawała stopniowo. wany przez Fenicjan obfitował w bogactwa naturalne. Najważniejszą jej część stanowi Pięcioksiąg Mojżesza, Najważniejsze z nich były drewno cedrowe i jałowce, czyli Tora. Drugą oprócz Biblii ważną księgą judaizmu poszukiwane i cenione przez Egipcjan i Asyryjczyków. jest Talmud. Składa się on z komentarzy i objaśnień do Fenicjanie osiągnęli również biegłość w farbowaniu Tory, choć zawiera także przepisy prawne i religijne. tkanin na purpurowo. Slyneli też z rzadkiej wówczas umiejętności produkcji wyrobów ze szkła. Obie tech- nologie produkcyjne były największą tajemnicą pań- stwową i przez wieki pilnie ich strzeżono. Fenicjanie byli znani jako kupcy i znakomici żegla- rze. Podczas swoich wypraw założyli liczne kolonie. Najwcześniejsze powstały na Cyprze i Krecie, następne zaś w północnej Afryce, na Malcie, Sycylii, Sardynii oraz w Hiszpanii. Większość z nich utworzono w miej- scach, gdzie występowały bogactwa naturalne, takie jak miedź, ołów, cyna, srebro i złoto. Najsłynniejszą fenicką kolonią stała się założona w Afryce Północnej w 814 r. p.n.e. Kartagina. Miasto to nie tylko szybko stało się osobnym państwem, lecz także jedną z największych potęg w zachodniej części Morza Śródziemnego. Kres Fenickie wyroby ze szkła barwionego kupcy sprzedawali wielu jej świetności przyniosły dopiero wojny z Rzymem ludom mieszkającym nad brzegami Morza Śródziemnego. toczone w III i II w. p.n.e. (więcej o nich nas. s. 99, = wyroby szkiane, Fenicja, | tysiąclecie p.n.o. 102-105). B ALFABET - EPOKOWY WYNALAZEK