3 - Starożytny egipt.pdf

3 STAROZYTNY EGIPT Gdy w III tysiącleciu p.n.e. w Mezopotamii istniały już pierwsze państwa, w innych częściach świata, również w dolinach wielkich rzek, stopniowo kształtowały się kolejne cywilizacje. Najsłynniejsza z nich powstała nad Nilem i przetrwała aż do I w. p.n.e. Jakie były...

3 STAROZYTNY EGIPT Gdy w III tysiącleciu p.n.e. w Mezopotamii istniały już pierwsze państwa, w innych częściach świata, również w dolinach wielkich rzek, stopniowo kształtowały się kolejne cywilizacje. Najsłynniejsza z nich powstała nad Nilem i przetrwała aż do I w. p.n.e. Jakie były jej największe osiągnięcia? Co sprawiło, że istniała tak długo? ok. 2675-2170 p.n.e. ok. 2000-1760 p.n.e. 1540-1085 p.n.e. Stare Państwo Srednie Państwo Nowe Państwo u y 3000 r.Ip.n.e. 2000 r. p.n.e. 1000 r. p.n.o ok. 3000 r. p.n.e. 1279-1213 r. p.n.e. początki państwa szczyt potęgi Egiptu egipskiego penowanie Ramzesa Il B W DOLINIE NILU od Fgiptu Górnego znajdował się kraj zwany Nubią, W północno-wschodniej Afryce u schyłku IV tysiącle- który Egipcjanie wielokrotnie sobie podporządkowy- cia p.n.e. zaczęła się rozwijać cywilizacja egipska. Za- wali. Duże znaczenie dla Egiptu miał również półwy- wdzięczała ona powstanie i rozwój rzece Nil. Wylewał sep Synaj, przez który przebiegały szlaki handlowe do on regularnie i dlatego z dużą dokładnością można krajów Bliskiego Wschodu. było przewidzieć, kiedy to zjawisko nastąpi. Dolina Nilu w odróżnieniu od położonej między dwiema wiel- B POCZĄTKI PAŃSTWA FARAONÓW kimi rzekami Mezopotamii byla jednak bardzo wąska. Dzieje starożytnego Egiptu trwały blisko trzy tysiące Jej szerokość wynosiła od kilku do 30 km. Tylko u uj- lat, które podzielono na trzy wielkie epoki: Stare Pań- ścia rzeki, czyli w jej delcie, znajdowały się rozleglej- stwo, Średnie Państwo i Nowe Państwo. Łącznie Egip- sze obszary uprawne. Dookoła Egiptu rozciągały się tem rządziło 30 dynastii. pustynie, co zapewniało jego mieszkańcom względne Zanim rozpoczęła się epoka Starego Państwa, bezpieczeństwo. u schyłku IV tysiąclecia p.n.e. doszło do zjednoczenia Egipt dzielił się na dwie krainy: Egipt Dolny obej- dwóch dotychczas niezależnych królestw: Dolnego mujący deltę Nilu oraz Egipt Górny — wąski pas ziem i Górnego Egiptu. Miało to przełomowe znaczenie dla uprawnych ciągnący się wzdłuż rzeki od granic delty dalszych losów kraju do I katarakty, czyli skalnego progu na rzece. Do Egiptu Dolina Nilu jest pokryta wąskim pasem ziem uprawnych otoczonych Górnego należały również oazy leżące na pustyni, do pustyniami. Wzdłuż brzegów rzeki wznoszono również miasta, takie których prowadziły szlaki karawanowe. Na południe jak Teby (dzisiejszy Luksor), których ruiny są widoczne na zdjęciu. = fotografia współczesna, Foipt  STAROŻYTNY EGIPT Zgodnie z tradycją pierwszym władcą zjednoczo- 111 dynastii. W okresie Starego Państwa za rządów nego państwa został pochodzący z Górnego Egiptu TV dynastii Egipt osiągnął szczyt swojej świetności. Menes. On również wzniósł podobno pierwszą stolicę Wyprawy wojenne przyniosły krajowi ogromne lupy. kraju — Memfis. Największe dokonania w dziedzi- Zewnętrznym i istniejącym do dziś wyrazem potęgi nie budowy politycznej i gospodarczej potęgi Egiptu Egipcjan z tamtych czasów są piramidy w Gizie (wię- w tamtych czasach miał jednak Dżoser, założyciel cej na ich temat na s. 30-31). Za kolejnej, V dynastii doszło do osłabienia kraju faraonów, który pogrążył STAROŻYTNY EGIPT się w chaosie i praktycznie uległ rozpadowi. Zarządcy poszczególnych regionów uniezależnili się od władzy centralnej. Egipt ponownie został zjednoczony w okre- sic Średniego Państwa, czyli na początku II tysiąclecia p.n.e. Granice państwa zostały wówczas przesunięte daleko na południe do II katarakty, a na północy Egip- cjanie zajęli także całą Palestynę. Prawdziwą potęgą Egipt stał się w okresie Nowego Państwa, czyli na początku II tysiąclecia p.n.e. Osiągnął wówczas nie tylko największy zasięg terytorialny, ale również uzy- skał wpływ na losy całego Bliskiego Wschodu. Duża w tym zasługa faraona Totmesa I, uważanego za jed- nego z największych zdobywców w dziejach Egiptu. Podbił on ziemie Nubijczyków aż do III katarakty, a w Syrii i Palestynie stworzył egipską strefę wpły- wów. W okresie Nowego Państwa doszło w Egipcie do niespotykanego konfliktu wewnętrznego, gdy faraon Amenhotep IV (Echnaton) starał się dokonać gwał- townej zmiany religii egipskiej (więcej na ten temat w Warto wiedzieć na s. 25). Jego dzialania okazały się jednak nietrwałe. Szczyt potęgi Egipt osiągnął za rzą- dów Ramzesa II. Zasłyną! on nie tylko zwycięskimi kampaniami wojennymi, ale także pierwszym znanym traktatem pokojowym. Zawarł go z władcą Hetytów, z którym uprzednio toczył walki o wpływy w Syrii. [ pola uprawne i pastwiska @ świątynie i grobowce [ pustynie @ oy * granice Egiptu ok. 1900 r.p.n.e. Kopalnie: ss= granice Egiptu u szczytu potęgiok. 1500 c.p.n.e. - © - miedzi --=- ladowe i morskie szlaki handlowe. zota X bitwa Egipcjan z Hetytami © szmaragdów A piramidy © turkusów Korona faronów - pszent - stanowiła symbol zjednoczonego 1. Opisz położenie i warunki naturalne Egiptu. Egipru. Skiadata się ona z niskiej - czerwonej korony Dolnego Egiptu - oraz wysokiej — białej korony Górnego Egiptu 2. Wymień kraje, które na przestrzeni dziejów udało Na jej przedzio umieszozano rzoźby głów świętych zwiorząt się faraonom podbić lub uzależnić. Górnego i Dolnego Egiptu - sępa i kobry. = płaskorzeźba, Egipt, I tys. p.n.e. 23  PIERWSZE CYWILIZACJE B SPOŁECZEŃSTWO STAROŻYTNEGO EGIPTU Hierarchia społeczna panująca w starożytnym Egipcie jest przedstawiana najczęściej w postaci piramidy, [1 ] Faraon sprawował władzę absolutną, zarówno swiscka, na której szczycie znajdował się faraon. jak i duchową, Uważano go za wciełenie boga na ziemi. wezyr byt najwyższym urzednikiem państwowym Sprawował nadzór nad administracją państwa, rozstrzygał w sprawach sądowych i zarządzał dworem wiadcy. [] Kaptani poza funkojami religinymi zarządzali majątkami należącymi do świątyń. urzędnicy (pisarze) byl wykształceni — potrafil pisać I lczyć. Tworzyli trzon egioskiego systemu administracyjnego. Rzemieślnicy i kupcy zaopatrywali Egipcjan w różne artykuły: narzędzia, ceramikę, ubrania — a także towary luksusowe. Rzemieślnicy dodatkowo pracowali przy wznoszeniu grobowców, pałaców oraz licznych świątyń. Żołnierze byli rekrutowani spośród egipskich chłopów i rzemieślników, Niekiedy faraonowie wynajmowali również wojowników z sąsiednich krajów. Chłopi tworzyli najliczniejszą grupe społeczną w Egipcie. Zajmowali się uprawę ziemi dzierżawionej od faraona lub kapłanów. W okresie przerw w pracach polowych byli zatrudniani na wielkich budowach. Niewolnicy stanowiii w Egipcie stosunkowo nieliczną grupę. Nie posiadali żadnych praw, należeli do farzona lub bogatych Egipcjan. Byli zazwyczaj jeńcami wojennymi. Wskaż, które grupy społeczne były w Egipcie nalliczniejsze, iwyjaśnij, jakie funkcje pełnii ich przedstawiciele. LI USTRÓ] POLITYCZNY EGIPTU Na czele państwa stal król, zwany po grecku faraonem. RAMZES II Był on władcą absolutnym, a ponadto najwyższym ka- ok. 1305-1213 p.n.e. płanem, jak wierzono, zapewniającym łączność między Jeden z najwybitniejszych jego poddanymi a bogami. Najbliższym współpracow- władców starożyinego nikiem króla był wezyr. W okresie Nowego Państwa Egiptu. W początkach powoływano dwóch wezyrów, jednego dla Górnego swojego długiego, 66-let- Egiptu i jednego dla Dolnego Egiptu. Takie rozwiązanie niego panowania prowadził miało zapobiec skupieniu w ręku tego dostojnika zbyt przede wszystkim wojny dnżej władzy. Cały kraj byt podzielony na mniejsze jed- z władcami hstyckimi o te- nostki administracyjne, czyli nomy. Na czele każdego reny syryjskie. Konflikty te nomu stał naczelnik, określany mianem nomarchy. zostały zakończone zawar- ciem pierwszego w historii B WIERZENIA EGIPCJAN traktalu pokojowego, który zaowocował współpracą Starożytni Egipcjanie byli politeistami, a świat ich i kolejnymi małżeństwami Ramzesa Il z hetyckimi bóstw był bardzo rozbudowany. Czcili bogów pod posta- księżniczkami. Ramzes prowadził szeroko zakrojoną ciami zwierząt, tak również przedstawiali ich w sztuce — odziałalność budowlaną. Już w pierwszym roku sa- modzielnych rządów podjął decyzję o hudowie nowej jako ludzi z głowami zwierzat. Każdy z egipskich bogów stolicy - Pi-Ramzes. Do dziś zachowały się niektóre miał własne symbole, miejsce kultu oraz określony za- spośród wzniesionych przez niego budowli, m.in. Ra- kres działania. Starożytni Egipcjanie wierzyli bowiem, że messeum | kompleks świątyń w Abu Simbel każda, nawet najprostsza codzienna czynność wymaga udziału i opieki bogów. Miejscami kultu sprawowanego Politeizm - forma religi zakładająca istnienie wielu bogów. 24  STAROŻYTNY EGIPT Reforma religijna Echnatona W XV w. p.n.e. faraon Amenhotep IV ogłosił nową religię państwową. Zgodnie z jej zasadami głównym bogiem państwa, chroniącym faraona ijego rządy, miał stać się Aton, czyli bóg „dysku słonecznego”. Miał on trwale zastąpić w tej roli Amona. Sam władca zmienił imię na Echnaton, czyli „umiłowany przez Atona". Kapłani Amona utracili wpływ na władzę, Jednak zachowali ogromne majątki oraz popularność wśród Egipcjan niechętnych tym zmianom. Reformy religiine Echnatona przyniosły kon- flikty wewnętrzne w państwie. Po jego śmierci faraonowie powrócili do dawnych wierzeń. 7 okresu Fohnatona zachowały się jednak niezwykłe dzieła, odbiegające od kanonu sztuki egipskiej. Często przyjmuje się, że wprowadzona przez Echnatona religia miata Faraon Echnaton wraz żoną Nefretete charakter monoteistyczny (więcej o monoteizmie i swoimi dziećmi został przedstawiony na na s. 36). Faktycznie jednak oprócz Atona wystę- płaskorzeźoie. Ponad parą władców umiesz- powali w niej także inni bogowie, których przesu- czono wizerunek boga Atona - dysk nięto na dalszy plan. słoneczny z promieniami zakończonymi dłońmi. Scene jest nietypowa dla sztuki egipskiej - iaraona ukazano na niej w sytucji prywatnej, Królowa Nefretete została sportrotowana podczas okazywania czułości nalbliższym. w sposób niezwykie realistyczny, niszgodny z kanonami stosowanymi w sztuce egipskiej. » plaskorzezba, Egipt, 1350 £ p.n.e. Wizerunek tej władczyni stał się jednym FJ Z jakimi zmienami spolecznymi z najsłynniejszych dzieł sztuki antycznej. i politycznymi wiązało się wprowadzenie » rzeźba, Egiot, ok. 1350 r. o.n.e, reformy religijnej przez Echnatona? przez kapłanów były świątynie, uważane za mieszkania Przechowywano tam również wnętrzności w specjal- bóstw. Tam składano ofiary i organizowano modlitwy. nych urnach. Dbano też, żeby odpowiednio wyposażyć Najważniejszym bóstwem był bóg słońca Re, który zmarłego na przyszle życie. W grobie składano więc miał być źródłem życia na ziemi. Egipcjanie otaczali wiele przedmiotów, które należały do zmarłej osoby, szczególną czcią parę bóstw: Ozyrysa i Izydę. Wie- oraz żywność i napoje. Ubodzy Egipcjanie, których nie rzyli, że Ozyrys został zabity, a następnie pocięty na stać było na tak wyszukany pochówek, grzebali swoich kawałki przez swojego brata Seta. Siostra i zarazem bliskich na pustyni, gdzie gorący i suchy piasek wysu- małżonka Ozyrysa, Izyda, odnalazła wszystkie jego szał zwłoki i zapobiegał ich rozpadowi. części ciała i pochowała. Po śmierci Ozyrys stał się panem świata umarłych, a jego syn, Horus, pomścił śmierć ojca, pokonując Seta Mit o Ozyrysie łączył się z wyobrazeniami Egipcjan o świecie podziemnym, do którego trafiać mieliby lu- dzie po śmierci. Wierzyli oni bowiem w życie pozagro- bowe, a śmierć rozumieli jako oddzielenie się od ciała elementu duchowego człowieka. Była dla nich przej- ściem do świata zmarłych. Sądzili również, że życie po śmierci wymaga zabezpieczenia przed rozkładem ludzkiego ciała. Aby spełnić te wszystkie warunki, wy- pracowali skomplikowany system zabiegów mających na celu zachowanie zwłok po śmierci w jak najlepszym Scena sądu Ozyrysa została przedstawiona w egipskiej Księdze stanie, Z tej przyczyny ciała władców i zamożnych ludzi umarłych. W mitologii egipskiej dusza zmarlego musiała zostać poddawano mumifikacji. Najpierw usuwano wnętrz- poddana sądowi ostatecznemu. Na jednej szali wagi bóg o głowie ności, a następnie ciało wypełniano płótnem i żywicą. psa - Anubis - kładł sorce zmarłego , a na dnugiej pióro. Jeśli ciężar grzechow sądzonego przeważył szalę, wówczas Kolejnym etapem było owijanie zwłok kilkoma war- duszę pożerał przerażający potwór Jeśli winy zmarłego stwami bandaży, Tak przygotowane ciało, czyli mumię, okazały się niewielkie, Ozyrys wprowadza! jego duszę do raju. składano w sarkofagu i umieszczano w grobowcu. = rysunek na papirusie, Egipt, Il tys. p.n.e. 25  INFOGRAFIKA ŚWIĄTYNIA EGIPSKA Kompleks świątyń z wyspy File jest jednym z najlepiej zachowanych zabytków starożytnego Egiptu. Tamtejsza świątynia Izydy prawdopodobnie pozostała najdłużej funkcjonującym obiektem kultu religii egipskiej. W XX w., w związku z budową Tamy Asuańskiej, świątynie z File zostały przeniesione na inną wyspę — Agilkia, gdzie je pieczołowicie odtworzono. ą — Świątynia na File do czasu przeniesieniajej w nowe Kolumny, podobniejak ściany świątyni, miejsce była rokrocznie zalewana przez Nil podczas pokryte były płaskorzeźbami przedstawiającymi wylewów. Obecnie zalana wyspa File znajduje się pod bogów lub władców. powierzchnią sztucznego jeziora Nasera. Pylony w starożytności wyglądały inaczej - kamienne powierzchnie pokryte płaskorzeźbami były pomalowane barwnymi farbami. Na fotografil został zasymulowany oryginalny wygląd jednego z pylonów. \  B świątynia izydy, egipskiej bogini płodno- ści, to najważniejsza budowla kompleksu yń na wyspie File. Kamienna świą- tynia powstała w czasach, gdy w Egipcie panowali hellenistyczni władcy z dynastii Ptolemeuszy. Kult lzydy zyskiwał wówczas popularność w całym świecie śródziemno- morskim. B Pylony wzniesione po [ a0s, czyliinajważniejsze po : B mieszczeni obu stronach wejścia do e w świątyni, w którym kompleksu świątyń mają przechowywano posag Izydy. po 18 m wysokości. [A Mammisi to kaplica poświęcona narodzi- nom bóstw, w tym przypadku Horusowi ijego matce. ;? SY [A Kiosk Trajana to wyjątkowa świątynia, która została wzniesiona bez dachu. PowstałaW Il w. n.e. — w czasach rzymskiego panowania w Egipcie ' 1. Opisz charakterystyczne elementy architektury egipskiej. Jaki wpływ na nią miał klimat panujący w Egipcie? 2, Wyjaśnij, czemu świątynia Izydy z File była trwalsza niż budowle wznoszone w Mezopotamii. m PIERWSZE CYWILIZACJE B OSIĄGNIĘCIA EGIPCJAN napisy wykuwane w kamieniu na pomnikach, ścianach W Egipcie wykształciły się trzy rodzaje pisma: pałaców czy świątyń. Uproszczoną wersję hieroglifów » hieroglificzne, stanowiło pismo hieratyczne, czyli kapłańskie, za po- » hieratyczne, mocą którego spisywano dokumenty i teksty literac- » demotyczne. kie. Ostatnia, najbardziej uproszczona forma zapisów Najwcześniej z nich powstało pismo hieroglificzne, zaczęła być stosowana w VII w. p.n.e. i określana jest za pomocą którego sporządzano monumentalne jako pismo demotyczne, czyli ludowe. Posługiwali się nim na co dzień urzędnicy i kapłani. Pismem hieratycznym i demotycznym najczęściej pisano na najpopularniej ym w Fgipcie materiale pi- sarskim, czyli papirusie, pozyskiwanym z rośliny po rastającej brzegi Nilu. Jej łodygi cięto na paski, ktére następnie układano tak, aby uzyskać duży arkusz. Tak przygotowaną kartkę dociskano, aby naturalny sok ro- śliny mógł odegrać rolę składnika wiążącego. Potege Egiptu i umiejętności jego mieszkańców naj- lepiej ukazują imponujące zabytki architektoniczne. Fgipcjanie dbali o wzniesienie monumentalnych świą- tyń dla bóstw i pałaców dla władców. Najstynniejszym przykładem architektury sakralnej jest zespół świą- tynny w Karnaku i Luksorze, gdzie przez wieki kwitł kult boga Amona. Często obok świątyń wznoszono siedziby faraonów, czyli rozległe, otoczone murami kompleksy obejmujące pałace oraz ogrody. Władcy jednak szczególnie dbali o zapewnienie sobie odpo- Drewniane trumny, w których składano do kamiennych sarkofa- wiednich grobowców. W początkach istnienia pań- gów zmumifikowane ciała riajbardziej wpływowych Egipejan, two- stwa miały one postać mastab, czyli niskich budowli, rzyły wielowarstwową osłonę. Byly one bogato zdobione rysunkami i tekstami odnoszącymi się do życia pozagrobowego. W widocznej pod którymi znajdowały się komory grobowe. Przełom na zdjęciu trójwarstwowej trurnnie pochowano kapłana nastąpił wraz ze zbudowaniem w Sakkarze grobowca » trumna, Egipt, Xw. p.n.e. faraona Dżosera — miał on jako pierwszy postać Jak rozwiązano zagadkę hieroglifów? Już w starożytności zanikła umicjętność odczytywa nia hieroglifów. Ponowne rozszyfrowanie tych znaków po wiekach zapomnienia stało się możliwe dopiero w XIX w. dzięki odnalezieniu Kamienia z Rosetty. Jest to kamienna stela, na której umieszczono ten sam tekst zapisany egipskim pismem hieroglificznym i de- motycznym oraz w języku greckim. Porównanie tekstu greckiego, którego odczytanie nie nastręczało badaczom problemów, z egipskimi znakami umożliwiło francuskiemu badaczowi Jeanowi-Frangois Champollio- nowi [czyt.: żanowi fransuła szampoljonowi] po diugiej i mozolnej pracy odczytanie hieroglifów w 1822 r. Kamień z Rosetty jest przechowywany obecnie w Brilish Museum w Londynie - stela kamienna, Egipt, Il w. p.n.o. 28  STAROŻYTNY EGIPT piramidy schodkowej. Najbardziej jednak znane są pozwalał precyzyjnie określić daty wylewów Nilu, co trzy inne piramidy wzniesione w Gizie przez fara- było bardzo ważne dla rolnictwa. Egipcjanie zyskali onów: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa (więcej na również zaawansowaną jak na tamte czasy wiedzę temat piramid przeczytasz w Symbolach epoki na medyczną. Przeprowadzali skomplikowane operacje s. 30-31). W okresie Nowego Państwa odstąpiono chirurgiczne, w tym nawet trepanacje czaszki. od wznoszenia piramid, a grobowce władców wyku- wano w skale i starannie ukrywano. Do naszych czasów zachowało się bardzo wiele zabyt- ków z czasów egipskich. Większość z nich jest niezwy- kle cenna, ponieważ sztuki plastyczne w starożytnym Egipcic doskonale si¢ rozwinęły. Egipscy rzeźbiarze i malarze wypracowali ścisłe zasady przedstawiania postaci. Kanon ten obowiązywał tysiące lat i do dziś pozwala z łatwością rozpoznać dzieła wykonane przez ówczesnych twórców. Wznoszenie olbrzymich obiektów sakralnych i świeckich, a także tworzenie systemów nawadniają- cych pola nie byłoby możliwe bez odpowiedniej wie- dzy inżynieryjnej opartej na znajomości matematyki. Wiemy, że Egipcjanie stosowali system dziesiętny i posługiwali się ułamkami, a ich kapłani zdobyli dużą wiedzę na temat astronomii. Dzięki obserwacji ciał Złota trumna z grobowca Tutenchamona stanowiła tylko jedną z wielu warstw skrywających mumię. Grobowiec tego władcy jest niebieskich byli w stanie przewidzieć takie zjawiska jedynym niezrabowanym miejscem spoczynku faraona, które jak zaćmienie słońca, a przede wszystkim opracować dotad udało się odnaleźć naukowcom. niezwykle dokładny kalendarz słoneczny. Ten z kolei = fragment trumny, Egipt, XIV w. p.n.e. OSIĄGNIĘCIA EGIPCJAN W OCZACH HERODOTA Grecki podróżnik i historyk Herodot pozostawił w swoim dziele opis kalendarza egipskiego iinnych osiągnięć Egipcjan. Co się tyczy spraw ludzkich, opowiadali zgodnie owi ka- podczas gdy Egipcjanie, którzy liczą dwanaście trzydzie- płani, że Egipcjanie pierwsi ze wszystkich ludzi wynaleźli stodniowych miesięcy, dodają w każdym roku jeszcze pięć roksłoneczny, podzieliwszy go według pór roku na dwana- dni nadliczbowych, przez co pory roku w swym biegu ście części. Do tego mieli oni dojść na podstawie obserwa okrężnym nastają u nich znowu w tym samym czasie. [..] cji gwiazd. Liczą zaś, jak mi się zdaje, miesiące o tyle ro- Podobnie też pierwsi wznieśli bogom ołtarze, posągi zumniej od Hellenów [Greków], że Hellenowie co trzeci i świątynie oraz wyryli figury zwierząt w kamieniu. A że rok ze względu na pory roku wtrącają miesiąc przestępny, tak właśnie było, na to przewaznie dawali istotne dowody. Źródło: Herodot, Dzieje, tłum. 8. Hammer, Warszawa 2015, s. 102. 1. Wyjaśnij, dlaczego Herodot uznał kalendarz egipski za doskonalszy od greckiego. 2. Wyjaśnij, jakiego typu wiedza była potrzebna do wyznaczenia dokładnego kalendarza 1. Scharakteryzuj zakres władzy faraonów. 2. Wskaź, które spośród osiągnięć starożytnych Egipcjan uważasz za najważniejsze. DLA ZAINTERESOWANYCH ). Fletcher, Egipt. Życie, legendy i sztuka. Warszawa 2003. A.-L. Guillemette, Egipt w czasach piramid, tłum. M.G. Witkowski, Warszawa 2012. 29 |SYMBOLE fi EPOKI _ Piramidy egipskie Piramidy w Gizie, mimo upływu prawie 4600 lat od ich powstania, nadal należą do najbardziej imponujących budowli na świecie. Oszołomiony ich rozmiarem był choćby francuski wódz i późniejszy cesarz Francuzów Napoleon Bonaparte, który znalazł się w Egipcie u schyłku XMIII w. Obliczył wówczas, że kamienia użytego do wzniesienia samej piramidy Cheopsa starczyłoby do opasania granic Francji murem wysokim na trzy metry. B KTO WYMYŚLIŁ PIRAMIDY? B JAK ZBUDOWANO PIRAMIDY W GIZIE? Piramidy to monumentalne grobowce faraonów. Wzniesienie tak ogromnych obiektów było wielkim W dziejach starożytnego Egiptu wzniesiono dla nich wyzwaniem inżynieryjnym i świadczy o dużych umie- ok. 60 piramid. Zanim zbudowano pierwszą z nich, na jętnościach architektonicznych i kamieniarskich sta- grobach egipskich władców stawiano mastaby [A]. Były rożytnych Egipcjan. Mieli oni do dyspozycji jedynie to ceglane konstrukcje kształtem zbliżone do trapezu. Pod każdą z nich znajdował się wydrążony w gruncie szyb grobowy, prowadzący do podziemnej komory, w której znajdował się sarkofag z ciałem władcy. Jed- nak już w czasach Starego Państwa ukształtował się nowy typ grobowca egipskiego, czyli właśnie piramida. Powstanie pierwszej piramidy było zasługą Imhotepa, słynnego wezyra i nadwornego architekta faraona Dżosera, który władał Egiptem w XXVII w. p.n.e. To właśnie z inicjatywy Imhotepa powstała w Sakkarze piramida schodkowa [B] a w zasadzie sześć mastab Piramida schodkowa o coraz mniejszej podstawie, ustawionych jedna na Dżosera 2650 r. p.n.e. drugiej. Znaczenie symboliczne takiego grobu było jasne — oto schody, po których zmarły faraon miał wstąpić do nieba. W miarę upływu czasu piramidy schodkowe poddawano zmianom [€], co ostatecznie doprowadzita do powstania piramidy klasycznej [b] Najsłynniejszymi przykładami tego typu budowli są znajdujące się w Gizie grobowce trzech władców z IV dynastii — Cheopsa, Chefrena i Mykerionosa. Do zbudowania najstarszej, a zarazem największej Piraanida aniane [D] Piranida klasyczna z nich — piramidy Cheopsa — zużyto ponad 2 mln blo- Snofru 2620 r. p.n.e. Cheopsa 2560 r. p.n.e. ków kamiennych, z których każdy ważył ok. 2,5 tony. Piramidy w Gizie: Oheopsa - o wysokości ok. 147 m, Chefrena Piramida Dżosera była pierwszą piramida sohodkową. Została Wielki Sfinks przez tysiące lat byl zasypany aż po szyję i nikt wybudowana ok. 2650 r. p.n.e. według projektu Imhotepa, który do końca nie byl pewien jego kształtu. Ostatecznie calkowicie ze względu na swój niezwykly intelekt był po śmierci otaczany odkopano go dopiero w latach 20. XX w., a badania naukowe boską czcią tego wyjątkowego zabyłku trwają do dziś. = fotografia współczesna, Egipt = fotografia wepółczesna, Egipt bardzo proste narzędzia. Do pozyskania bloku skal- B SFINKS — STRAŻNIK PIRAMID nego używali drewnianych klinów wbijanych w skałę Nie mniej słynny od samych piramid w Gizie jest znaj- i polewanych wodą - kliny pęczniały i odrywały blok dujący się w ich sąsiedztwie posąg sfinksa. To wykute skalny. Następnie przetaczano je po drewnianych pa- w kamieniu mityczne stworzenie — lew z głową czło- lach nad brzeg Nilu, a w dalszej kolejności spławiano wieka — znajduje się kilkaset metrów na wschód od rzeką. Jeszcze bardziej skomplikowane było umiesz- piramidy Chefrena. Wielki Sfinks mierzy co prawda czanie ciężkich bloków skalnych na coraz wyższych „zaledwie” 19 m wysokości, ale w odróżnieniu od pi- poziomach powstającej piramidy. Wciąganie ich do ramid nie składa się z bloków kamiennych, lecz zo- góry wymagało zastosowania specjalnych rozwią- stał w całości wykuty w litej skale. Jego zagadkowe zań. Przy budowie piramidy jednocześnie pracowało oblicze łączy się z postacią władcy, który nakazał go podobno ok. 100 tys. robotników, którzy wymieniali wykonać. Powszechnie uważa się, że był nim faraon się co trzy miesiące. Wbrew znacznie późniejszym Chefren. Pojawiają się też głosy, że w kamieniu został relacjom (np. żyjącego ponad 1000 lat później grec- utrwalony wizerunek budowniczego największej pira- kiego historyka Herodota) pracowników na budowie midy — Cheopsa. Wiadomo jednak z całą pewnością, grobowca traktowano dobrze: byli oni wynagradzani, że sfinks został wykuty w tym samym czasie, w któ- dobrze karmieni, a nawet mieli prawo do strajku w sy- rym powstały Wielkie Piramidy. Prawdopodobnie był tuacji, gdy uznali, 7e wymaga się od nich zbyt wiele w starożytności pomalowany, ponieważ znaleziono na Koszty wznoszenia piramid jednak bardzo obciążały nim ślady jaskrawych farb. Nieco lepiej znane są jego zasoby państwa i mogło to wywołać kryzys, który późniejsze dzieje. Ponad 1000 lat po wykuciu faraon ogarnął Egipt. Pierwsze piramidy miały rozbudowaną Totmes IV odrestaurował posąg i prawdopodobnie część podziemną, a część naziemna odgrywała wów- rozkazał mu doczepić sztuczną brodę, taką samą, jaka czas jedynie rolę ogromnej pokrywy osłaniającej wej- w tych czasach nosili faraonowie podczas uroczystych ście do komory grobowej. Z czasem zaczęto wznosić ceremonii. W późniejszych czasach posąg niszczał na coraz większe piramidy i dodatkowo budowano ślepe skutek wietrzenia piaskowca, choć nosa został pozba- korytarze, a także różnego rodzaju pułapki, które miały wiony najprawdopodobniej celowo w średniowieczu. zapobiec rabunkowi. Zabezpieczenia te nie były jednak skuteczne i wszystkie piramidy zostały obrabowane. Za- 1. Wyjaśnij, w jaki sposób wzniesiono wielkie pewne z tego powodu w późniejszym czasie zrezygno- piramidy w Gizie. wano z ich wznoszenia. Odtąd swoje grobowce władcy 2. Odszukaj nawiązania do egipskich piramid obecne przygotowywali w odludnej Dolinie Królów, a wejścia do we współczesnej kulturze. nich starannie ukrywano. 31