Ontwikkelingspsychologie: De volwassenheid en ouderdom PDF

Ontwikkelingspsychologie Elke Gybels De volwassenheid & de late volwassenheid/ ouderdom Bachelor in de orthopedagogie BELANGRIJKE INFORMATIE Het handboek stopt...

Ontwikkelingspsychologie Elke Gybels De volwassenheid & de late volwassenheid/ ouderdom Bachelor in de orthopedagogie BELANGRIJKE INFORMATIE Het handboek stopt bij de adolescentie – het leven stopt gelukkig dan nog niet  Deze ppt behandelt alle volgende fasen volgens de gekende structuur. Er zijn geen extra teksten en geen handboek meer vanaf nu … Al de dia’s zijn te kennen – let op: wanneer er bij de notitiepagina staat ‘ter info’ of ‘lezen’ dan hoef je dat ook enkel te lezen en te begrijpen! Wanneer er niets specifiek bij de extra info Slide 2 Nog even algemene informatie … Slide 3 DETERMINANTEN VAN ONTWIKKELING 3 soorten biologische en sociale (omgevings-)invloeden die de levensloop beïnvloeden o Normatieve leeftijdsgebonden invloeden  gelijktijdig lopend bij een aantal individuen in dezelfde (sub)cultuur en leeftijdsgroep  wordt vaak begrepen als ‘vaak voorkomend’ o Normatieve historische invloeden  verbonden aan een specifieke maatschappelijke situatie in de historische tijd  normatief omdat de meeste mensen van eenzelfde generatie ermee te maken krijgen o Niet normatieve invloeden  zijn sterk persoonsgebonden, maken het levenspad uniek Slide 4 Slide 5 VERDERE OPDELING LEVENSFASEN Jongvolwassenheid 20 tot 40 jaar Middelbare leeftijd 40 tot 60 jaar Late volwassenheid 60 tot overlijden Slide 6  Per levensfase opnieuw deze indeling: Fysieke ontwikkeling De jong volwassenheid Cognitieve ontwikkeling De middelbare Sociale en persoonlijke ontwikkeling leeftijd & nadruk op bepaalde thema’s, typisch De late voor deze levensfasen volwassenheid Het levenseinde Lichamelijke ontwikkeling tijdens de vroege volwassenheid Slide 8 LICHAMELIJKE ONTWIKKELING, FITHEID EN GEZONDHEID De hersenen van jongvolwassenen blijven in ontwikkeling Ontwikkeling stopt pas rond eind 20 Hoogtepunt topvorm van lichamelijke Hersenen blijven nieuwe neurale verbindingen aanleggen en ongebruikte paden wegsnoeien => jongvolwassenen zijn nog kneedbaar en kunnen zich aanpassen en makkelijker nieuwe vaardigheden leren dan oudere volwassenen De prefrontale cortex rijpt pas ver in de jongvolwassenheid (tot 25 jaar) o = hier zetelen de executieve functies, verantwoordelijk voor geestelijke functies van een hogere orde (planning, besluitvorming en impulsvorming) o de grootste risico’s in deze periode hebben te maken met slechte beoordelingen (=> auto-ongeluk, overmatig drug- en drankgebruik) o Tegelijk een tijd van kansen omdat nu veerkracht, zelfbeheersing en zelfregulering ontwikkeld worden => de keuze van activiteiten in deze fase kan blijvende positieve of negatieve gevolgen hebben. Slide 9 ZINTUIGEN & FITHEID Zintuigen: o Gevoeliger dan ooit en op hun best (nemen af vanaf 40+) Motoriek, fitheid en gezondheid o reactietijd korter, spierkracht groter dan in enige andere leeftijdsfase & de beste oog-handcoördinatie Lichamelijke topvorm wordt niet vanzelf bereikt: belang van bewegen en gezond eten => de helft van de Vlamingen beweegt onvoldoende ! Slide 10 Cognitieve ontwikkeling tijdens de vroege volwassenheid Slide 11 INTELLECTUELE GROEI TIJDENS DE VROEGE VOLWASSENHEID Piaget stelt - dat ons denken - kwalitatief gezien - vanaf het einde van de adolescentie hetzelfde blijft - Mensen kunnen informatie verzamelen maar de manier waarop ze erover nadenken verandert niet tijdens de rest van hun leven  steeds meer bewijs voor het tegendeel!  Zie daarom de visie van Schaie Slide 12 SCHAIES STADIA VAN ONTWIKKELING Slide 13 Slide 14 Sociale en persoonlijke ontwikkeling tijdens de vroege volwassenheid Slide 15 SOCIALE EN PERSOONLIJKE ONTWIKKELING TIJDENS DE VROEGE VOLWASSENHEID Info op de volgende dia’s: Overzicht ontwikkelingstaken komende leeftijdsfasen Emerging adulthood Erikson Ginzberg Relaties, werk, vriendschap, … Slide 16 Slide 17 EMERGING ADULTHOOD In de adolescentie wordt de lichamelijke volwassenheid bereikt, maar is de psychologische ontwikkeling nog niet voltooid: o 3 gebieden waarop volwassenheid wordt bepaald:  Rijpheid op cognitief vlak (denken, oordelen, plannen)  Op emotioneel gebied (emotioneel autonoom)  Op handelingsvlak (verantwoordelijk gedrag in samenleving) Arnett: Opkomende volwassenheid: We beginnen volwassen te worden, op het ene vlak wat sneller dan op het andere. We zijn niet plots volwassen! Slide 18 ERIKSON: STADIUM VAN INTIMITEIT VERSUS ISOLATIE Ontwikkelen van hechte relaties met anderen staat centraal Jongvolwassene (18/25-35/40j) Oplossen van conflict isolement versus intimiteit Ontwikkelen van hechte, toegewijde relaties met andere mensen Romantische relatie Hechte vriendschappen Intieme relaties zijn gekenmerkt door nabijheid, eerlijkheid en liefde Slide 19 ERIKSON: VERVOLG Succes: sterke en diepe romantische relaties Nauwe relaties met vrienden en familie Problemen: Slechte romantische relaties Geen diepe intimiteit Eenzaamheid en isolatie Kritiek op Erikson Slide 20 GINZBERG & WERK/EEN BEROEP KIEZEN Ginzbergs theorie over beroepskeuze = doorlopen van stadia 1. fantasieperiode loopt tot ongeveer 11 jaar: niet denkend aan de nodige vaardigheden beroep kiezen puur op aantrekkelijkheid (vb popster worden) 2. experimentele periode praktische overwegingen spelen een rol in de adolescentie denken over eisen beroepen, eigen vaardigheden/persoonlijke waarden en doelen 3. realistische periode vroege volwassenheid: specifieke beroepsmogelijkheden onderzoeken of een opleiding volgen Slide 21 KRITIEK OP GINZBERG - Hetgeen hij zegt klinkt logisch maar is wat te simpel voorgesteld. - Ginzberg overschat de mogelijkheden voor mensen uit de lagere socio-economische kringen - bovendien zijn de leeftijdsgrenzen te streng afgebakend - daarnaast gaan mensen later door economische ontwikkelingen in hun leven opnieuw nadenken over hun carrière Slide 22 WAAROM WERKEN MENSEN ? motivatie om te werken: o extrinsieke motivatie: zet mensen aan om tastbare doelen zoals geld of prestige na te streven o intrinsieke motivatie: werken voor het eigen plezier en voor persoonlijke beloningen verruimt de persoonlijke identiteit speelt een rol in het sociale leven draagt bij aan de status geeft arbeidsvreugde Slide 23 WERK EN ARBEIDSVREUGDE Arbeidsvreugde wordt bepaald door verschillende factoren waarvan inhoud en het gevoel van vrijheid zeker belangrijk zijn Arbeidsvreugde is groter wanneer:  de werknemer invloed heeft op aard werk (vrijheid)  hij het gevoel heeft dat er geluisterd wordt naar zijn ideeën  het werk gevarieerd is  wanneer men invloed heeft op anderen (als leidinggevende of informeler) Slide 24 JONGVOLWASSENEN EN STRESS Volgende dia gewoon ter info om je eigen stressniveau te vergelijken met anderen Slide 25 Slide 26 De jong Per levensfase steeds deze indeling: volwassenheid Fysieke ontwikkeling De middelbare leeftijd Cognitieve ontwikkeling De late Sociale en persoonlijke ontwikkeling volwassenheid Het levenseinde Nadruk op bepaalde thema’s, typisch voor deze levensfasen. Slide 27 Lichamelijke ontwikkeling tijdens de middelbare leeftijd Slide 28 MIDDELBARE LEEFTIJD: LICHAMELIJKE ONTWIKKELING Overgangsperiode: geleidelijke verschuiving van lichamelijke vermogens veranderingen als gevolg van een bepaalde levensstijl: o voeding o lichaamsbeweging o roken, alcohol, … o de gekozen levensstijl heeft een grote invloed op de lichamelijke en zelfs cognitieve fitheid tijdens de middelbare leeftijd  Veranderingen relatief klein, maar voor velen grote psychologische betekenis ‘ik word oud’ en in het Westen veel waarde aan jeugdige uitstraling  vooral ♀ervaren een sterke maatschappelijke druk om er jeugdig te blijven uitzien ≠ ♂: hun rijpheid komt hun uitstraling net ten goede Slide 29 LENGTE GEWICHT EN KRACHT: IJKPUNTEN VAN VERANDERING  max. lengte wordt bereikt rond 25 jaar & blijft behouden tot 55 jaar.  vanaf 55 jaar:  Minder fysieke kracht (voornamelijk in rug en beenspieren)  langzaam krimpen o.w.v. afname botdensiteit rond ruggengraat  ♀krimpen meer dan ♂ 5 cm versus 2,5 cm o.w.v. hogere gevoeligheid voor osteoporose  inzetten op osteoporose –preventie! = nummer 1 oorzaken van botbreuken  Aanbeveling om minstens 2,5 u per week te bewegen & in combinatie met krachttraining wordt het risico op chronische ziektes en breuken verminderd Slide 30 DE ZINTUIGEN: ZIEN TIJDENS DE MIDDELBARE LEEFTIJD Gezichtsscherpte neemt af doordat elasticiteit ooglens afneemt o presbyopie/verziendheid = afname vermogen om van dichtbij te zien overkomt bijna iedereen in middelbare leeftijd => leesbril o waarneming van diepte, afstand en het vermogen om 3D te zien verslechtert o soms ligt een ziekte aan de grondslag van de beperkingen (bijv. glaucoom) Slide 31 DE ZINTUIGEN: HOREN TIJDENS DE MIDDELBARE LEEFTIJD o vanaf 55j ♂ gevoeliger voor gehoorverlies, ook vaak moeite met geluidslokalisatie o 10- 20% van 40-plussers lijdt aan tinnitus  waarvan 5% ernstig  tinnitus = indien oorsuizen > 3 maanden aanhoudt  door veroudering, structurele geluidbelasting of een operatie  veroorzaakt moeheid, slapeloosheid en concentratieproblemen o bij meeste mensen is de afname van het gehoor nog niet storend omdat het verlies goed kan gecompenseerd worden door te vragen om luider te praten, TV harder te zetten, … Slide 32 REACTIETIJD: VERTRAAGT LANGZAAM Toename in reactietijd meestal zeer gering en nauwelijks merkbaar oorzaak = tragere verwerking van zenuwimpulsen (vooral bij eenvoudige taken) toename in reactietijd wordt gecompenseerd door ervaring & voorzichtigheid (vb in het verkeer) het vertragingsproces kan vertraagd worden door lichaamsbeweging Slide 33 VROUWELIJK CLIMENTARIUM Menopauze & perimenopauze Slide 34 MANNELIJK CLIMENTARIUM Slide 35 GEZONDHEID De ups en downs van de middelbare leeftijd - Spms mentale zorgen over geld, veiligheid en gezondheid - De grote meerderheid heeft geen chronische ziektes en worden niet beperkt in hun bezigheden => Sterker nog in sommige opzichten zijn ze gezonder ! -De kans dat mensen tussen 45 en 65 een allergie, ademhalingsziekte, spijsverteringsproblemen krijgen is kleiner dan bij jongvolwassenen -minder snel infectie/allergie o.w.v. opgebouwde immuniteit Wél begin chronische ziekten (artritis, diabetes type II bij overgewicht, hypertensie, hartinfarct en kanker) Slide 36 STRESS TIJDENS DE MIDDELBARE LEEFTIJD 3 belangrijke gevolgen van te veel & langdurige stress Slide 37 Cognitieve ontwikkeling tijdens de middelbare leeftijd Slide 38 COGNITIEVE ONTWIKKELING MIDDELBARE LEEFTIJD Schaie (1993) deed uitgebreid longitudinaal onderzoek Bepaalde vaardigheden dalen vanaf 25 jaar: - inductief redeneren - ruimtelijke oriëntatie - perceptiesnelheid - verbaal geheugen Slide 39 OPFRISSING GEHEUGEN In de traditionele opvatting bestaat het geheugen uit 3 opeenvolgende componenten: 1. Sensorisch geheugen: 1ste tijdelijke opslag van info door het zintuiglijk systeem die maar kort blijft bestaan: de info wordt opgeslagen als een onbewerkte, betekenisloze stimulus en de meeste info verdwijnt weer 2. Korte termijn/werkgeheugen: Opslag van selectie van bovenstaande (rest verdwijnt weer) 3. Lange termijngeheugen: Opslag afhankelijk van wat we al weten, van onze motivatie en/of de sterkte van de nieuwe informatie. We onthouden nieuwe info makkelijker indien deze aansluit bij aanwezige kennis of als ze betekenisvol is voor ons. Slide 40 OPFRISSING GEHEUGEN Zowel het sensorische als het korte termijngeheugen blijft tijdens de middelbare leeftijd even goed functioneren. Enkel het langetermijngeheugen kan achteruitgaan naarmate men ouder wordt Achteruitgang is echter gering & compensatie is mogelijk door diverse cognitieve strategieën (door bijv. meer aandacht voor nieuwe info zodat deze later makkelijker kan worden teruggehaald, denk aan vinden autosleutels) Op deze leeftijd is het moeilijker om de aandacht bij bepaalde activiteiten te houden. Dit heeft te maken met de korte routes in het geheugen: de schema’s (zie volgende dia) Slide 41 GEHEUGENSCHEMA’S = georganiseerde eenheden van info die liggen opgeslagen in het geheugen informatie terugroepen a.d.h.v. schema’s We hebben schema’s voor o specifieke personen (je moeder, je dochter) o voor categorieën van mensen (postbode, verpleger, …) o voor gedragingen en gebeurtenissen (naar de tandarts gaan) M.b.v. schema’s organiseren we ons gedrag tot een samenhangend geheel (bijv schema om naar de dokter te gaan). Materiaal dat consistent is met reeds bestaande schema’s wordt gemakkelijker onthouden dan materiaal dat daar niet in past. Slide 42 Sociale en persoonlijke ontwikkeling tijdens de middelbare leeftijd ERIKSON: STADIUM VAN ZORG VOOR DE VOLGENDE GENERATIE VERSUS STAGNATIE Zorgen voor de volgende generatie: Stagnatie: - gebrek aan psychologische groei - het leveren van een persoonlijke - concentreren op de trivialiteit van bijdrage aan gezin, buurt, werk, het eigen werk samenleving - het gevoel hebben dat de eigen - de volgende generaties aanwezigheid niet van belang is aanmoedigen en begeleiden - gevoel slechts een beperkte - via ouderschap, als mentor, in bijdrage te leveren aan de wereld creatief of artistiek werk Þ op drift geraken/op zoek focus ligt buiten zichzelf Þ frustratie of verveling (voortzetting van eigen leven via Þ focus op zichzelf anderen) ( Slide 44 GOULD Slide 45 BEWIJS VOOR MIDLIFE? Bewijs voor midlife is even dun als bewijs voor stormachtige adolescentie Is eerder een kalme periode (en tevredenheid houdt verband met gezondheidseffecten) Midlife is meer fictie dan realiteit en in sommige culturen wordt de middelbare leeftijd niet als aparte levensfase beschouwd reden voor instandhouding mythe = onrustig gedrag van mensen in de middelbare leeftijd valt meer op & de aanwezigheid van problemen herinneren we beter dan afwezigheid ervan Slide 46 RELATIES & FAMILIE TIJDENS DE MIDDELBARE LEEFTIJD Huwelijk en scheiding Ontwikkelingen in het gezin: van vol huis tot leeg nest o Lege-nestsyndroom (negatief en kan ook positief zijn) o Boemerangkinderen o Sandwichgeneratie (link kwetsbaarheid en veerkracht) Kangaroe wonen Grootouder worden Slide 47 WERK EN CARRIERE Tijdens de middelbare leeftijd: het productiefst en succesvolst op werk en dikwijls ook de meeste macht. De criteria voor een bevredigende baan veranderen tijdens de middelbare leeftijd o Jongeren: hechten waarde aan abstracte en toekomstgerichte zaken (vb groeimogelijkheden) o Middelbare leeftijd: hechten waarde aan de hier en nu aspecten van hun werk (vb. salaris, arbeidsomstandigheden, vakantiedagen) Slide 48 VRIJE TIJD: LEVEN BUITEN HET WERK Gemiddelde werkweek schommelt tussen de 35 en 40 uur en neemt af Ongeveer 70 uren per week vrij in vullen o gemiddeld 15u/week tv kijken o ongeveer 6u/week voor sociale contacten o Kinderen uit huis => tijd voor hobby’s, buurtvereniging, politieke partij,... Door het hoge levenstempo in het Westen wordt vaak niet opgemerkt dat er meer vrije tijd komt Slide 49 Slide 50 De jong Per levensfase opnieuw deze indeling: volwassenheid Fysieke ontwikkeling De middelbare leeftijd Cognitieve ontwikkeling De late Sociale en persoonlijke ontwikkeling volwassenheid Het levenseinde Nadruk op bepaalde thema’s, typisch voor deze levensfasen. Slide 51 DE LATE VOLWASSENHEID (OUDERDOM) Slide 52 Slide 53 Slide 54 Lichamelijke ontwikkeling tijdens de late volwassenheid Slide 55 LICHAMELIJKE ONTWIKKELING TIJDENS DE “OUDERDOM”  Neiging om hoge leeftijd te associëren met verlies is aan het veranderen: o op sommige terreinen ontwikkeling, op andere achteruitgang  Ouderdom niet enkel te definiëren d.m.v. leeftijd o rekening houden met de functionele leeftijd = lichamelijke en psychische welzijn van mensen Hoe hoger de leeftijd hoe groter het aantal vrouwen in de samenleving Slide 56 LICHAMELIJKE ONTWIKKELING TIJDENS DE “OUDERDOM” Indeling in 3 groepen op grond van functionele leeftijd - door gerontologen: Bestudeert themas over ouder worden, sterven 1.jonge ouderen: gezond en actief 2.oude ouderen: problemen met dagelijkse bezigheden en gezondheid 3.oudste ouderen: kwetsbaar en zorgbehoevend Slide 57 LEEFTIJDSDISCRIMINATIE Leeftijdsdiscriminatie = vooroordelen over en discriminatie van ouderen (zeker m.b.t. algehele competentie en aantrekkelijkheid) De stereotypen worden ook gebruikt door de oudere volwassenen zelf => selfulfilling prophecy: Geef aandacht aan goeie dingen dan zullen goeie dingen gebeuren en vice versa over negativiteit oudere denkt dat hij minder is dus doet het effectief minder goed Culturele verschillen Westen = jeugdigheid uitzien, verheelijkt drm botox enzo Azië = ouderen vereerd omdat die meer levenswijze hebben Slide 58 PRIMAIRE VEROUDERING Iedereen maakt dat mee, verminderde botigheid, genetica = veroudering die te maken heeft met genetisch bepaalde, universele en onomkeerbare veranderingen die plaatsvinden naarmate mensen ouder worden Slide 59 SECUNDAIRE VEROUDERING Iedereen maakt het mee maar anders, iemand de vingers, de ander een ziekte… = veranderingen in het lichamelijke en cognitieve functioneren die het gevolg zijn van ziekte, levensstijl of andere individuele verschillen maar niet van de hogere leeftijd op zich en die niet per se onontkoombaar zijn => Deze veranderingen zijn in principe te vermijden en omkeerbaar Slide 60 UITERLIJKE TEKENEN VAN VEROUDERING Algemeen: Menopauze - grijs haar - rimpels (doordat de huid elasticiteit verliest en collageen↓) - krimpen (zelfs tot 10 cm) - osteoporose Slide 61 VEROUDERINGSPROCESSEN BINNEN HET LICHAAM Veel organen gaan met ouder worden achteruit Volgende processen verminderen (zeker bij ongezonde levensstijl) ↓efficiënte ademhaling ↓productie spijsverteringssappen (↑verstopping) ↓hormoon-productie ↓spiervezels in omvang en hoeveelheid ↓vermogen om O2 uit bloed te halen ↓opslag voedingsstoffen De hersenen worden kleiner en lichter Lichaamsbeweging kan verlies van hersenweefsel voorkomen (verband tussen lichamelijke fitheid en betere scores op tests voor geestelijke vermogens) Slide 62 LANGERE REACTIETIJD Twee hypotheses (zie notities, enkel lezen) Door tragere verwerkingssnelheid => langere reactietijd => gevaren minder snel opmerken => bijvoorbeeld vaker verkeersongevallen De perceptie van tijd versnelt bij ouder worden De tijd voor ouderen lijkt sneller te verstrijken dan voor jongere volwassenen Slide 63 DE ZINTUIGEN: ZIEN, HOREN, PROEVEN EN RUIKEN Ogen: o Verminderd gezichtsvermogen => voorwerpen in de verte worden minder duidelijk, meer licht nodig, langere aanpassing donker/licht, moeilijker autorijden, ogen worden sneller moe (lezen) o Oogziekten als cataract, glaucoom en leeftijdsgebonden maculadegeneratie Gehoorverlies (vooral bij hoge tonen en moeite om een gesprek te volgen met meerdere mensen) o kan schadelijk zijn voor het sociale leven (meer terugtrekken en buitengesloten voelen en paranoia oproepen (als de oudere zelf gaat invullen wat hij niet heeft gehoord Proeven en ruiken: o ↓ vermogen om te ruiken en proeven o minder smaakpapillen in de tong o voedsel smaakt minder => minder eten en ondervoeding & meer zoutgebruik (gevaar) Slide 64  GEZONDHEID EN WELZIJN TIJDENS DE OUDERDOM Vooroordelen Volgens stereotypen zijn ouderen vaker ziek dan gezond. Kans op (infectie)ziektes is groter (↓immuunsysteem) en het herstel is moeilijker. Belangrijkste doodsoorzaken = hartkwalen, kanker en beroertes bijna 75% sterft aan één van deze aandoeningen De meeste ouderen lijden aan minstens één chronische ziekte: De helft heeft artritis => door ontstekingen beperkt in de mogelijkheden (is niet te genezen) 1/3de lijdt aan hypertensie,... Slide 65 BELANG VAN VALPREVENTIE Nummer 1 oorzaak van (fatale) verwondingen = vallen Door angst voor een herhalingsincident beperken ouderen hun mobiliteit en activiteit => minder kwaliteit van leven => verhoogde kans om opnieuw te vallen o.w.v. fitheidsverlies door een meer zittend leven Slide 66 PSYCHISCHE AANDOENINGN 15 tot 25% van 65+ vertoont een psychische aandoening veelvoorkomend = ernstige depressie nog onduidelijk of depressie vaker voorkomt dan in eerdere levensstadia - sommigen vermoeden zelfs dat depressie minder vaak voorkomt in deze fase Oorzaken: o verlies van vrienden/partner door overlijden o verlies onafhankelijkheid (door ziektes) en daardoor minder controle over het leven o kan ook in de combinatie van medicatie liggen die men slikt voor lichamelijke kwalen Slide 67 DEMENTIE = algemene term voor een brede categorie van ziekten gekenmerkt door ernstig geheugenverlies en afname van andere geestelijke vermogens. Meest voorkomende vorm = Alzheimer Belang van netwerk = bewezen ! Diverse oorzaken zijn mogelijk 2/3 van Alzheimer zijn vrouwen maar symptomen zijn altijd hetzelfde: o verslechtering geheugen o↓intellectuele vermogens o verstoord beoordelingsvermogen Slide 68 GENDERVERSCHILLEN IN LEVENSVERWACHTING ♀ > ♂ (gemiddeld 4-10 jaar!) De seksekloof blijft toenemen. Mogelijke verklaringen ♀ hogere hormoonniveaus (oestrogeen en progesteron die beschermen tegen o.a. hartaanval) ♀ over het algemeen gezonder gedrag Slide 69 Slide 70 Cognitieve ontwikkeling tijdens de late volwassenheid Slide 71 COGNITIEVE ONTWIKKELING TIJDENS DE OUDERDOM Slide 72 De kwaliteit van het geheugen verandert wel - Korte termijn geheugen werkt minder goed - Terughalen wordt moeilijker - Herinneringen (ouderen als verhalenvertellers) Slide 73 Sociale en persoonlijke ontwikkeling tijdens de late volwassenheid Slide 74 SOCIALE EN PERSOONLIJKE ONTWIKKELING TIJDENS DE OUDERDOM Persoonlijke ontwikkeling en gelukkig oud worden  Eriksons laatste stadium ‘ik-integriteit vs wanhoop’ Erikson = periode die wordt gekenmerkt door een proces van terugblikken op het eigen leven, dat evalueren en er vrede mee vinden. Iemand die dit stadium succesvol doorloopt, voelt zich tevreden => de term integriteit Indien integriteit verworven: dan het gevoel dat je de mogelijkheden van het leven hebt aangegrepen en ontwikkeld en van weinig dingen spijt. Indien ontevreden terugkijken => wanhoop Slide 75 ONDERZOEK VAN NEUGARTEN: 4 PERSOONLIJKHEIDSTYPEN Eerste 3 net als die van erikson wanhoop namelijk negatief 1. Gedesintegreerd en ongeorganiseerd type: accepteert ouder worden niet en ervaart wanhoop 2. Passief-afhankelijk type: angstige persoon (voor ziekte, toekomst,...) en vraagt hulp voor alles aan familie en verzorgenden 3. Afwerend type: probeert het proces van veroudering tegen te houden en gedragen zich jonger dan ze zijn (vb. fanatiek sporten) => vaak worden ze teleurgesteld door hun eigen onrealistische verwachtingen 4.Geïntegreerd type: accepteert ouder worden en behoudt zijn gevoel van eigenwaarde Slide 76 LIFE REVIEW Life review = het punt waarop mensen hun eigen leven onderzoeken en evalueren. Vaak in gang gezet door het vooruitzicht op de eigen dood. Het speelt een belangrijke rol in het leven van ouderen, en legt een verbinding tussen verleden en heden + versterkt het zich bewust zijn van de hedendaagse wereld. Slide 77 VOOR – EN NADELEN VAN LIFE REVIEW -Het verleden beter begrijpen -soms nog aanslepende problemen en spanningen oplossen -een gevoel van verbondenheid, van delen en wederkerigheid met anderen door het ophalen van herinneringen -goed voor geheugen, dus een cognitief voordeel -groei persoonlijkheid en effectiever functioneren door nieuwe inzichten Nadelen: Indien obsessie met mislukkingen uit verleden => verbitterd => ↓psychologisch functioneren Slide 78 3 INVALSHOEKEN M.B.T. GELUKKIG OUD WORDEN Disengagement theory geleidelijk terugtrekken Activity theory voortdurende ontwikkeling Continuity theory een synthese Slide 79 DISENGAGEMENT THEORY Geleidelijk terugtrekken/loslaten op lichamelijk niveau  minder energie, kalmer aan doen psychologisch niveau  afstand nemen van anderen/wereld, meer introspectie sociaal niveau  minder interacties met anderen,  terugtrekken is een wederzijds proces door maatschappelijke normen en verwachtingen over ouder worden  ↓ emotionele betrokkenheid Slide 80 ACTIVITY THEORY Voortdurende ontwikkeling Vooral in de jaren ’80 - Theorie die stelt dat mensen weerklank in de SL gelukkig oud worden wanneer ze hun hobby’s, activiteiten en sociale contacten uit de middelbare leeftijd blijven voortzetten. - Geluk en tevredenheid gaan samen met het actief betrokken blijven in samenleving Slide 81 CONTINUITY THEORY = HUIDIGE VISIE Theorie die stelt dat ouderen voor een maximaal gevoel van welzijn en zelfachting moeten zien vast te houden in een door hen gewenst niveau van betrokkenheid bij de maatschappij Vaak gelukkigst indien hetzelfde niveau als voorheen behouden kan blijven De meeste ouderen ervaren evenveel positieve emoties als jongere mensen, ongeacht hoe actief ze zijn Ouderen zijn beter in staat hun emoties te reguleren. Slide 82 VOOR EEN ALGEMEEN GOED GEVOEL VAN WELBEVINDEN Voor een algemeen goed gevoel van welbevinden:  goede lichamelijke en mentale gezondheid = belangrijk  voldoende financiële middelen zijn essentieel voor de vervulling van de basisbehoeften  autonomie, onafhankelijkheid en controle over het eigen leven => grotere tevredenheid  de positieve kanten van ouderdom kunnen zien Slide 83 Slide 84 ONTWIKKELING = AANPASSING I.P.V. VOORUITGANG (BALTES) Vanaf nu ontwikkeling zien als kwalitatieve veranderingen die uitlopen op een onomkeerbare positieve eindtoestand: Erikson: bereiken van Ego-integriteit en wijsheid als hoogtepunt van de ontwikkeling Ontwikkeling is een toename van aanpassingsvermogen o Dat kan ingebed zijn in winst (positieve groeiprocessen) o Maar ook in verlies (negatieve groeiprocessen) Slide 85 MODEL VAN SUCCESVOL OUDER WORDEN SELECTIE: Late volwassenheid: nieuwe doelen: kennis verwerven, talenten laten heropflakkeren, reizen, vrijwilligerswerk, familie helpen,… BEHOUD: lichamelijke en mentale functionele status in stand houden en zo lang mogelijk autonoom blijven Verlies minimaliseren en mogelijks zelfs nog winst maken (vb rookstop, sport, kunst, taal, verschillende lessen en cursussen, …) Niet iedereen zet hierop in: heeft te maken met het gevoel van controle: interne locus of control: ik kan zelf zorgen voor een gezonde oude dag. Slide 86 MODEL VAN SUCCESVOL OUDER WORDEN COMPENSATIE: Herstel van verlies in belangrijke levensdomeinen => blijk geven van veerkracht door inspanningen te leveren of hulpmiddelen aan te wenden om geleden verliezen weer goed te maken (nieuwe relaties aanknopen na verlies, fiets met drie wielen,…) Of door verwerking: aanvaarding, doelen en normen aanpassen aan onherstelbaar verlies => om toch met verminderde mogelijkheden een tevreden mens te kunnen zijn Slide 87 OUDER WORDEN ALS INDIVIDUEEL GEBEUREN Whitbourne: identiteitsvorming en –verandering Doel: zichzelf ervaren als bemind, competent en goed Identiteitsassimilatie = het cognitieve proces waardoor volwassenen ertoe komen om hun persoonlijke ervaringen in het gezin, op het werk en in de vrije tijd als bevestigingen van hun zelfdefinitie of identiteit (blijven) beschouwen. Identiteitsaccomodatie = een eventuele taak Ideaal = permanent evenwicht tussen assimilatie en accommodatie Slide 88 LINK VEERKRACHT Identiteitsassimilatie en -accommodatie zorgen voor veerkracht tot op hoge leeftijd. Om een positief zelfbeeld en een positief levensperspectief te behouden, gaan oudere mensen de discrepantie tussen hun normatieve zelf en hun actuele zelf reduceren. Slide 89 IDENTITEITSASSIMILATIE EN -ACCOMMODATIE Dit gebeurt volgens Brandstädter en Greve op 3 manieren : Omkeerbare verliezen kunnen worden gecompenseerd door assimilatieve technieken: zichzelf verbeteren, compensatie zoeken voor verliezen, acties ondernemen gericht op zelfaffirmatie (bijv. zoeken naar zelfbevestiging &omgeving aanpassen) Onomkeerbare verliezen: accommodatieve technieken: het loslaten van onbereikbare doelen en ze vervangen door bereikbare doelen, door zich te vergelijken met anderen die er minder goed aan toe zijn (neerwaartse vergelijking), palliatieve interpretaties (positief herinterpreteren van achteruitgang) Immuniseringsmechanismen: veranderingen niet zien, niet geloven dat ze er zijn of er geen belang aan hechten. Herinterpretatie van begrippen als verstand, kracht,… Slide 90 HET DAGELIJKS LEVEN TIJDENS DE OUDERDOM Woonvormen: waar en met wie? Pensionering Zorgen voor een zieke of zorgbehoevende partner Inkomen Overlijden van partner Kleiner wordende netwerk (achter)kleinkinderen Impact op emotioneel welzijn Ouderenmisbehandeling en welbevinden Confrontatie met de dood Slide 91 COMMUNICATIE MET OUDEREN Instagrannies Bockie De Repper Onderzoeken en projecten van en door Kasper Bormans (met onder andere Dirk De Wachter) o geheugenpaleizen o schommels o… Studenten in woonzorgcentra Taalgebruik – en evoluties in de maatschappij Slide 92 THE BIG FIVE Veel gebruikt model in de psychologie Vaak als basis voor (online) testen The Big Five: o neuroticisme Daalt o extraversie (gericht op de buitenwereld) met de o openheid voor ervaringen (intellectuele autonomie) leeftij o altruïsme (vriendelijkheid d o conscientiuisheid (ordelijkheid) Stijgt met de leetijd Slide 93