10. kafli - Jöklar, 2024 PDF

10. kafli - Jöklar Jöklar: myndast þar sem meiri snjór safnast saman frá ári til árs en nær að bráðna. Skilgreining Fyrningasvæði: svæði þar sem snjó leysir ekki yfir árið og er ofan við snælínu. Skilgreining Leysingasvæði: svæði þar sem snjó leysir yfir árið og er neðan við snælínu...

10. kafli - Jöklar Jöklar: myndast þar sem meiri snjór safnast saman frá ári til árs en nær að bráðna. Skilgreining Fyrningasvæði: svæði þar sem snjó leysir ekki yfir árið og er ofan við snælínu. Skilgreining Leysingasvæði: svæði þar sem snjó leysir yfir árið og er neðan við snælínu. Skilgreining Snælína: er mörkin á milli fyrningasvæðis og leysingasvæðis. Snælína er háð veðurfari (hita og úrkomu). Snælína er lægst á heimskautum en hæst við hvarfbauga (t.d. í 5500 metra hæð í Kilimanjaro í Afríku) Hérlendis er snælína lægst í 600 metrum á Hornströndum. 1 FLOKKUN JÖKLA Flokkun jökla á Íslandi 1) Hveljöklar - Eru stórir og hvelfdir. - Hylja stór svæði (hálendi). - T.d. Vatnajökull. 2) Jökulhettur - Hylja einstök fjöll. - T.d. Þórisjökull og Öræfajökull. 3) Hlíðarjökull - Utan í hlíðum fjalla og í kvosum milli tinda. - T.d. Kerlingarfjöll 4) Hvilftarjökull - Skáljöklar. - Eru litlir jöklar í dældum/hvilftum. - T.d. á Tröllaskaga Alþjóðleg flokkun jökla eftir hitastigi 1) Þíðjöklar - Við frostmark  0C. - Allir íslenskir jöklar. 2) Gaddjöklar - Neðan við frostmark < 0C. - Jöklar heimskautasvæðanna. - Sumir stórir jöklar geta verið gaddjöklar efst en þíðjöklar þar sem skriðjöklar þeirra teygja sig hvað lengst niður á láglendið. - Hitastig skiptir miklu máli fyrir hreyfingu jökulsins því leysingarvatn í þíðjökli smyr undirlag jökulsins og auðveldar rennsli hans. Gaddjöklar sem eru frosnir við botn renna ekki á undirlagi sínu. JÖKULROF - Jöklar sverfa og móta landið með bergmylsnu sem er frosin föst við botninn og jaðar þeirra. T.d. skera stórir steinar djúpar rispur í klappir og möl og sandur slípar undirlag jökulsins þ.e. bergið sem hann skríður yfir. Myndanir jökulrofs 1) Jökulrákir - Rispur eftir jökul (vegna sets undir jökli). - Eru ávallt samsíða skriðstefnu jökulsins. 2  2) Hvalbök - Jökulrispaðar klappir. - Jökull slípar þá hlið sem er á móti skriðstefnu jökulsins, en plokkar úr varhliðinni. 3) U-laga dalir - Dalir sem jökull hefur myndað. - Stærstu myndanir jökulsvörfunar. - Flestir firðir og dalir á Íslandi. Berghlaup Ein af afleiðingum loftlagsbreytinga eru berghlaup sem verða þegar að jöklar bráðna og voru mjög algengar í lok síðasta jökulskeiðs. Í dag hopa jöklar mjög hratt og því mikil hætta á berghlaupum. Berghlaupi - Heilar fjallshlíðar hlaupa fram og mynda skriðu. - Er algengt á svæðum þar sem jöklar hafa sorfið dali. - Þegar stuðnings jökulsins nýtur ekki lengur við verður sú hlið fjallsins þar sem jarðlögunum hallar inn í dalinn óstöðug (vegna setlaga milli hraunlaga) þannig að fjallshlíðin hrynur niður í dalinn. - T.d. Vatnsdalshólar. 3  Rofmörk jökla miðast ekki við sjávarmál líkt og hjá vatnsföllum og því ná jöklar oft að sverfa bergið niður fyrir sjávarmál einkum innst í U-laga dölum þar sem jöklar eru hvað þykkastir. SETMYNDANIR JÖKLA 1) Jökulruðningur - Er framburður jökla (set). - Er ólagskiptur og inniheldur allar kornastærðir. - Setið er illa aðgreint og rispað. - Skiptist í: A) botnurð: sem er bergmylsna undir jökli. B) jaðarurð: sem er bergmylsna í jaðri jökulsins þ.e.a.s. bergmylsna sem hefur hrunið úr fjallshlíðum meðfram jöklinum. C) urðarrana: myndast við samruna tveggja jaðarurða við t.d. jökulsker. 4  Jökulsker: fjöll/fjallstoppar sem eru umkringd af jökli þ.e. tveimur eða fleiri jökulstraumum (skriðjöklum). 2) Jökulgarður - Ef jökullinn bráðnar hrynur set af jökulsporðinum og myndar jökulgarð. - Einnig er um að ræða set sem jökullinn ýtir upp þegar hann gengur fram. - Ef jökullinn hopar myndast nýr jökulgarður þar sem hann stöðvast. Jökulgarðar 3) Grettistök - Eru stór jökulborin berg sem festast við botn jökla og geta borist langar leiðir. - Má oft finna ofan á jökulrispuðum klöppum. 5