Drugs in Dentistry-Introduction to Pharmacology (PDF)

Genel Farmakoloji: Pharmacon + logia Giriş Doç. Dr. İsmail YILMAZ İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Ana Bilimdalı Hedefler 1. Diş heki...

Genel Farmakoloji: Pharmacon + logia Giriş Doç. Dr. İsmail YILMAZ İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Ana Bilimdalı Hedefler 1. Diş hekimliğinde farmakolojinin önemi 2. Temel terimler ve kavramlar 3. Tarihsel şahsiyetler 4. İdeal bir ilacın özellikleri 5. Farmakoloji= FK & FD  Dersin 2 temel hedefi 1. Diş hekimliğinde sık kullanılan ilaçların öğrenilmesi Örn.; antibiyotikler-direnç gelişimi, analjezikler, narkotikler ve kontrole tabi ilaçların akılcı kullanımı, parasetamol+kodein) 2. İlaçların diş hekimliği üzerine etkisi (Oral hijyeni etkileyen bazı ilaçlar) Örn.:  KB düşüren ilaçlar-antihipertansifler, antidiyabetikler, antidepresanlar, vd.  Zerostomi, diş çürükleri- antimuskarinikler, antidepresanlar, psikoaktif ilaçlar  Jinjival hiperplazi – fenitoin, KKB’leri  Disgözi (metalik tad)- metronidazol  Farmakolojinin Etimolojisi pharmakon – ilaç, zehir ve büyü logos – kelam, gerçek, rasyonel tartışma, bilgi, bilim  Farmakoloji? Genel tanım; Kimyasalların (ilaçların) biyolojik sistemler üzerine etkisi; İlaç canlı sistemlerle nasıl etkileşir Ağrı kesiciler etkisini nasıl gösterir?  Tarihçe: Hipokrat Modern tıbbın babası Primum nil nocere!: en yüksek fayda en az zarar c. 460-377 B.C. Akılcı (rasyonel) düşünce Paraselsus 1493-1541 «Her şey zehirdir- İlaç ile zehiri dozu ayırır." Farmakon’un anlamlarını hatırlayınız! terapötik Toksik/letal etki Artan doz etki Penisilin I Dünya Savaşı Oral kontraseptifler & feminizm “Doğum kontrolüne erişim. Bırakın biz kadınlar kendi geleceklerimizi belirleyebilelim.” Afyon savaşları Farmakolojinin önemi Primum nil nocere!  İnformasyon Kaynakları: Sınavda sorular nerden çıkar ☺ Farmakoloji Yol haritası  Temel Farmakoloji  Otakoidler  Sinir sistemleri (Somatik & Otonom SS)  Kardiyovasküler Sistem  Santral SS  Endokrin Sistem  Kemoterapötikler  Tanımlar  Farmasötik: İlaçla ilgili  Terapötik: Hastalıkların tedavisi  Kemoterapi: - Enfeksiyon - Kanser  Toksikoloji: zehirlenmeler vd.  Klinik farmakoloji:  Farmakogenetik,  Farmakogenomik, tanım olarak genetiğin ilaçlara farmakogenetiğe benzer. Eldeki genetik verilen cevaplar informasyonlar dahilinde her bir birey için üzerine etkisinin seçilmesi gereken ilaç tedavisi ile ilgilenir. araştırılması.  Farmakoepidemiyoloji: Toplumda (popülasyon seviyesinde) ilacı çalışır.  Farmakoekonomi: Terapötik amaçla kullanılan ilaçların maliyetini ve yararlarını ekonomik olarak ölçmeyi hedefler.  Farmakovijilans: Advers etkinin ya da herhangi bir ilaç ilişkili problemin tespiti, değerlendirilmesi, anlaşılması ve önlenmesi. (WHO)  Radikal vs. Palyatif Tedavi  Radikal tedavi  Palyatif tedavi  Hastalığın sebebi tedavi  Hastalığın sebebi belirsizdir. edilir. Semptomlar ve komplikasyonlar tedavi edilir. Endikasyon & Kontrendikasyon Endikasyonlar İlacın hastanın yararına olacağı düşünülen hastalıklar, semptomlar ve durumlar Kontrendikasyonlar İlacın hastanın yararına olmayacağı ya da zarar vereceği düşünülen hastalıklar, semptomlar ve rahatsızlıklar Yan Etkiler İlacın istenen birincil terapötik etkisi dışında görülen ikincil cevaplar  EFFECTS 22  İdeal ilacın özellikleri  Etkili: Zorundalık  Güvenli: Görelilik (%100 güvenli ilaç yok; Pharmakon= zehir)  Selektif (vs. spesifik):  Geri dönüşlü etki kalıbı: Genel anestezik, kontraseptifler  Kestirilebilir yanıt  Uygulama kolaylığı: Diyabet hastası-insülin  Düşük ilaç etkileşimi riski: Mibefradil  Ekonomik: Kronik veya yaşam boyu kullanılan ilaçlar, biyolojikler  Kimyasal stabilite  Kolay hatırlanabilir isim Viagra (sildenafil); Tylenol (asetaminofen) Sonuç; ideal ilaç yok! İlaç kaynakları Günümüzde İlaç Geliştirilmesi İlaca giden yol… > $ 800 milyon Ruhsatı Onaylanmış Faz IV (~20 yıl) (~15 yıl) 1 ilaç 10 ilaç adayı Faz III Faz I- II 250 ilaç adayı Preklinik Faz 10.000 ilaç adayı Preklinik Aşama Etkin maddenin bulunması  Etkin maddenin bulunması  Hedef seçimi, etkin maddenin bulunması, etkin maddenin optimizasyonu (potensi (gücü) nasıl arttırılabilir?) İlaca Giden Yol a. Sentez b. Klinik Öncesi İncelemeler (tarama testleri)  Hücre kültürleri  İzole organlar  Deney hayvanları 30 İlaca giden yol in vivo bir deney in vitro bir deney  İlaca giden yol c. Klinik Denemeler (Faz çalışmaları)  Faz 1 : 20- 80 sağlıklı gönüllüde yapılır. Güvenlilik, güvenli doz aralığı, insandaki farmakokinetiği ve farmakodinamik özellikleri belirlenir.  Faz 2 : Yaklaşık 200 (kısıtlı sayıda) hastada yapılır. İlacın optimal dozu, terapötik etkinin derecesi ve yan tesir profili ortaya çıkarılır.  Faz 3 : Çok sayıda hastada ve çok merkezli , genellikle ilacın terapötik etkisini plasebo ve /veya referans ilaçla ile karşılaştırarak 32 değerlendirmek ve yarar/risk oranını saptamak amacıyla yapılır,  İlaca Giden Yol d. Ruhsatlandırma e. Pazarlama Sonrası Denemeler  Faz 4 : Ruhsatlandırılmış ilacın yüksek doz, yeni endikasyon, yeni yaş grubu (yaşlı, çocuk..), yeni veriliş yolu, yeni yan etkileri gibi amaçları hedefleyen çalışmalardır. Bir ilacın sentezinden ruhsatlandırılmasına kadar genellikle 6- 10 yıl süre ve ortalama 500 milyon dolarlık bir masraf gerekmektedir. 33 Ruhsat bir son mu? yoksa Başlangıç mı? Piyasadan çekilen ilaç örnekleri İlaç Endikasyon Piyasaya Raflarda Çekilme nedeni sürülme/çekilm kaldığı süre e tarihi (ay) Rotigotine Parkinson Hastalığı 2007/2008 10 Patch formülasyonun (Neupro) düzensiz ilaç salınımı Tegaserod İrritabl kolon 2002/2007 56 Kardiyovasküler olay (Zelnorm) sendromu riskinde artış Rofecoxib (Vioxx) Artrit, ağrı 1999/2004 64 Miyokard enfarktüsü, inme Mibefradil Hipertansiyon, 1997/1998 11 İlaç metabolizmasının (Posicor) anjina pektoris inhibisyonu Varenicline Sigara bırakma Kanser riski (Chantix) Ranitidin Mide ülseri Kanser riski  İlaç Nomenklatürü (isimlendirme)  Kimyasal ad (IUPAC=International Union of Pure and Applied Chemistry)  Generik (mühtahzar olmayan, yaygın) ad, resmi ad (farmakopelerde geçen ad),  Müstehzar (Ticari, marka, kayıtlı®) ad  İlaçların isimlendirilmesi Kimyasal isim Jenerik isim Ticari isim N-asetil-para-aminofenol Parasetamol (Asetaminofen) Parol , Minoset Jenerik isim Ticari isim Asetaminofen Parol Ciprofloksasin Cipro Fluoksetin Prozac Furosemid Lasix Asetil salisilik asit Aspirin 39 Ticari isim İlacın etkisi Jenerik isim  Tanımlar  Farmasötik Eşdeğerlilik:İki farklı ticari formdaki ilacın, aynı etkin maddenin aynı molar miktarını aynı farmasötik şekil içinde içermesi.  Biyoeşdeğerlilik: Farmasötik eşdeğer olan iki müstahzarın, aynı molar dozda verilişinden sonra biyoyararlanımlarının (sistemik dolaşıma geçen miktarlarının) benzer olmasıdır.  Terapötik eşdeğerlilik: Bir müstahzarın, etkinliği daha önce saptanmış başka bir müstahsar ile aynı etkin maddeyi içermesi aynı etkinlik ve güvenliği klinik olarak göstermesidir. İlaçların dozları Colistin yüzey aktif bir ajan Levothyroxine olup bakteri membranını penetre eder ve parçalar. Insulin aspart, 10 ml 100 U/ml puff MAC  İlacın dozu değişirse endikasyonu da değişir! Norethisterone; 5 mg; Norethisterone acetate Norethisterone acetate menstürasyonu geciktirir 1 mg + Estradiol 0,5 mg + Estradiol 1 (Hemihidrat) 2 mg; mg Norethindrone= Norethisterone  2 önemli ve birbiri ile ilişkili alan Farmakoloji Farmakokinetik Farmakodinamik Vücut ilaca ne yapar İlaç vücuda ne yapar ❖Farmakokinetik: Absorption, Distribution, Metabolism and Excretion ❖(kinetics; hareket) (ilaç vücut içerisinde hareket ederken yazgısı) ❖ Farmakodinamik: (dynamics; güç) (ilaçların vücut üzerine etkisi). Vücudun farklı kompartmanlarından geçerken ilaç konsantrasyonu nasıl İlacın gücü: değişir? kuvvet, etki  İlaca verilen cevabın şiddetini belirleyen faktörler Reçete edilen doz İlaç hataları Hastanın reçeteye uyması Uygulanan doz Uğradığı bölgelerdeki Fizyolojik, patolojik, doz genetik varyasyonlar İlaç etkileşimleri İlaç-reseptör etkileşimi Hastanın fonksiyonel durumu Cevabın Plesebo etkileri şiddeti Son sözler “Sana farmakolojiyi 3 derste öğretebilirim ama her ders 10 yıl alır.”