Systema Nervosum - PDF

Wondershare PDFelement Systema nervosum  Vücudun kendi dokuları ve hücreleri arasında ilişkiyi sağlayan, dış ortamdan gelen uyarıları algılayıp yorumlamaya yarayan sistem Система, обеспечивающая связ...

Wondershare PDFelement Systema nervosum  Vücudun kendi dokuları ve hücreleri arasında ilişkiyi sağlayan, dış ortamdan gelen uyarıları algılayıp yorumlamaya yarayan sistem Система, обеспечивающая связ ь между тканями и клетками организма и способная воспр инимать и интерпретировать внешние стимулы.  Wondershare PDFelement Systema nervosum Fonksiyonel Sınıflama:  Somatik sinir sistemi  Otonom sinir sistemi:  Parasempatik sistem  Sempatik sistem  Wondershare PDFelement Systema nervosum Somatik sinir sistemi:  İstemli çalışır  Dış ortam ve hareket sisteminden gelen uyarılar sonucu çizgili kaslara giden motor impulsları taşır  Wondershare PDFelement Systema nervosum Otonom sinir sistemi:  İstem dışı çalışır  Düz kaslar, kalp kası ve salgı bezleri vs  Organ ve sistemlerden gelen duyular ile onlara giden motor impulsları taşır  Bölümleri:  Sempatik ( S )  Parasempatik ( PS )  GIS içerisindeki enterik sinir sistemi ayrı bir kısmı olarak kabul edilir  Wondershare PDFelement Systema nervosum  Wondershare PDFelement Systema nervosum Yapısında iki komponent var:  İletici kısım  Yorumlayıcı kısım  Wondershare PDFelement Systema nervosum  Wondershare PDFelement Sinir sistemi Anatomik Sınıflama:  Merkezi sinir sistemi ( MSS):  Cerebrum  Medulla spinalis  Periferik sinir sistemi:  Cranial sinirler  Spinal sinirler  Wondershare PDFelement Systema nervosum Çevreden gelen uyarı Effektör organlar: kas, organ gibi MSS yönetiminde uyarıya cevap veren yapılar Reseptör: uyarı elektriksel sinyallere (impuls) dönüştürür Afferent (centripedal) lifler: impulsları MSS’nin çeşitli Efferent (centrifugal) lifler: merkezlerine ulaştıran MSS cevabını MSS’nin diğer yollar bölümleri veya vücudun değişik bölümlerindeki organlara ileten lifler Merkezi Sinir Sistemi  Wondershare PDFelement Systema nervosum  Wondershare PDFelement MSS Embriyolojisi  Filogenetik olarak sonradan oluşan bölümler, önce gelişen bölümleri kontrolü altına alır  Bir üst merkez devre dışı kaldığında, hemen bir alt merkez bağımsız olarak çalışmaya başlar  Medulla spinalis  Cerebrum  Cortex cerebri  Wondershare PDFelement MSS Embriyolojisi  Sinir sisteminin tüm yapıları menşeini ektoderma'dan alır  3.hafta: lamina neuralis sulcus neuralis [crista neuralis]  4.hafta: tubus neuralis  Wondershare PDFelement MSS Embriyolojisi Tubus neuralis:  Pars cranialis:  ön (üst) bölümü  3 şişlik oluşur:  Prosencephalon  Mesencephalon  Rhombencephalon  Pars spinalis:  arka (alt) bölümü  Wondershare PDFelement MSS Embriyolojisi  Hücreler farklılaşır:  Neuron (sinir hücresi)  Glia (destek hücresi): 5-10 kat daha fazla  Bir miktar bağ dokusu ( pia mater )  Wondershare PDFelement MSS Embriyolojisi Myelinizasyon:  Nöronlarda fötal hayatın 2. ayında başlar  Alt motor nöronlara ait liflerde 5. ayda oluşur  Üst motor nöronlara ait liflerde 1-2 yaşlarda görülür  20 yaşına dek sürer  Myelin kılıfı sinir lifinin impulsu iletme hızını artırır Wondershare PDFelement  Wondershare PDFelement Neuron  Tüm uzantıları ile birlikte bir sinir hücresi  Uyarılabilirler  Periferden aldıktan duyusal impulsu MSS’ne iletir (afferent)  MSS impulsunu kas, organ, derideki kıldibi kası, bez gibi perifer organlara götürür (efferent)  Şekil ve büyüklükleri oldukça farklı  Wondershare PDFelement Neuron  Bulundukları yerler:  Cerebrum : cortex ve derindeki nucleuslarda  Cerebellum: cortex ve derindeki nucleuslarda  Medulla spinalis: substantia grisea’da  Ganglionlar  Sinir lifleri:  Nöron’un aksonu veya dendriti  MSS içinde: tractus  Periferde: periferik sinir  Wondershare PDFelement Neuron Yapısı:  Hücre gövdesi (perikaryon)  Hücre gövdesi çapı 5 - 135 μm  Uzantılar (neurit = sinir lifi): çok kısa - 1 metreden daha uzun  Dendrit  Akson  Wondershare PDFelement Neuron Yapısı:  Uzantılar (neurit = sinir lifi):  Dendrit  Kısa  Bir veya birden fazla  Periferden hücre gövdesine impuls getirir  Akson  Uzun  Tek  Hücre gövdesinden perifere impuls götürür  Üzeri myelin kılıf ile kaplı  Myelinsiz aksonlar da var  Uzunlukları boyunca akson terminalleri denilen dallar verir  Uçlardaki sinaptik (presinaptik) terminaller aracılığı ile diğer nöronlarla bağlantı kurar  Wondershare PDFelement Neuron  Hücre membranı kimyasal, mekanik ve elektriksel uyarılara hassas  Uyarı ile transmembran potansiyeli değişir  Değişiklik “aksiyon potansiyeli” olarak akson boyunca ilerler: sinir impulsu  Sinaptik terminaller aracılığı ile bağlantılı nöronlara iletilir  Wondershare PDFelement Neuron Uzantıların (neurit) sayı ve dallanma şekillerine göre 3 ana gruba ayrılır:  Neuron unipolare  Neuron bipolare  Neuron multipolare  Wondershare PDFelement Neuron Neuron unipolare:  Tek sinir lifi (neurit) çıkar  Çıkan uzantı dallanır:  Periferik uzantı/lar: dendrit  Santral uzantı: akson  Genellikle otonom sistem ganglionlarında bulunur  Wondershare PDFelement Neuron Neuron bipolare:  2 uzantı var  Gövdenin her bir ucundan bir sinir lifi çıkar  Dendritler periferden impuls getirir  Aksonlar gelen impulsları MSS’ne taşır  Çoğu duyu nöronlarıdır  Bulunduğu yerler:  Retina  Ggl.vestibulare  Ggl.cochleare  Regio olfactoria  Wondershare PDFelement Neuron Neuron bipolare:  Neuron pseudounipolare:  Bipolar nöron grubunda  Gövdeden tek bir uzantı çıkar ve ikiye ayrılır  Duyu nöronlarıdır  Duyu ganglionlarında bulunurlar  Periferik uzantılar duyuları gövdeye taşır  Santral uzantı impulsları Medulla spinalis’e iletir  Wondershare PDFelement Neuron Neuron multipolare:  Gövdeden çok sayıda uzantı çıkar  En uzun olanı akson, diğerleri dendrit  MSS’deki nöronların çoğu bu tip  Ortalama 10 bin nöron ile sinaps yapar  Wondershare PDFelement Neuron Fonksiyonlarına göre sınıflama:  Duyu nöronları: reseptörlerden alınan impulsları MSS’ne getirir  Motor nöronlar: MSS’den aldığı impulsu effektör organlara götürür  Ara nöronlar (internöronlar): Çoğunluğu oluştururlar ve MSS’deki nöronlar arasında bağlantı kurarlar  Wondershare PDFelement Neuron Duyu nöronları:  MSS’ne bir duyu reseptöründen aldıkları impulsu getirirler  Periferik uzantıları periferik sinir sisteminin afferent bölümünü oluşturur  Fonksiyonel sınıflama:  Somatik duyu nöronları  Özel duyu nöronları  Visceral duyu nöronları  Wondershare PDFelement Neuron Duyu nöronları:  Somatik duyu nöronları:  Ağrı, ısı, dokunma ve basınç gibi somatik duyuları alırlar  Reseptörleri:  Deri:  Serbest sinir sonlanmaları  Meissner korpüskülleri  Pacinian korpüskülleri  Kaslarda: kas iğcikleri (muscle spindle)  Tendonlarda Golgi tendon organları  Eklem kapsülünden  Derin fascia'lardan  Wondershare PDFelement Neuron Duyu nöronları:  Özel duyu nöronları:  Özel duyulan alan nöronlar  Reseptörleri:  Göz  Burun  Kulak  Dil  Wondershare PDFelement Neuron Duyu nöronları:  Visseral duyu nöronları:  Organ, salgı bezleri ve damarlardan gelen duyuları taşırlar  Reseptörleri = interoceptörler:  Organların duvarında  Organları saran fascia'larda  Damar duvarında  Wondershare PDFelement Neuron Motor nöronlar:  Periferik yapıların, organların ve sistemlerin çalışmasını MSS’den gelen impulslar doğrultusunda, aktive veya inhibe ederek düzenler  Aksonları periferik sinir sisteminin efferent bölümünü oluşturur  Sınıflama:  Somatik motor nöronlar  Visceral motor nöronlar  Wondershare PDFelement Neuron Motor nöronlar:  Somatik motor nöronlar:  İskelet kaslarını inerve eder  Tipleri:  Alpha (α): extrafusal kas liflerini inerve eder  Beta (β): intrafusal kas liflerini inerve eder  Gamma (γ): hem extrafusal hem de intrafusal kas liflerini inerve eder  Wondershare Neuron PDFelement Motor nöronlar:  Visseral motor nöronlar:  Organ, bez, damar gibi otonom çalışan yapıların aktivitelerini düzenlerler  Sempatik veya Parasempatik olmalarına göre visseral fonksiyonu aktive veya inhibe eder Nöroendokrin hücreler:  hormon tabiatında maddeler sentezler ve kan dolaşımına verir  salgılanan madde:  hormonların salgılanmasını düzenleyebilir  direkt olarak hormon vazifesi görebilir  Wondershare PDFelement Neuron İnternöronlar:  MSS’deki nöronların çoğu  Aldıkları impulsları MSS içerisinde bir nörondan diğerine taşırlar  Uzantıları MSS dışına çıkmaz  Genellikle duyu nöronları ve motor nöronlar arasında  Gelen duyuları analiz eder, motor cevabın düzenlenmesinde rol alır  Uyarıcı veya inhibe edici olabilir  Bir uyarıya verilecek motor cevap ne kadar karmaşıksa sayıları da o kadar fazla  Wondershare PDFelement Neuron İnternöronlar:  Akson uzunluklarına göre iki tip:  Neuron multipolare longiaxonicum (Golgi tip I):  Aksonları uzun  Cerebral cortexdeki pyramidal hücreler  Cerebellum cortexindeki Purkinje hücreleri  Neuron multipolare breviaxonicum (Golgi tip II):  Aksonları kısa  Komşu hücre gövdesinde sonlanırlar  Sayıca daha fazla  Wondershare PDFelement Neuron Sinaps (synapsis):  Bir nöronun uzantılarının, diğer bir nöronun uzantıları veya hücre gövdesi ile kurduğu bağlantı  Presinaptik nöron: Sinir impulsunu ileten nöron  Postsinaptik nöron: İmpulsu alan nöron  Sinaps aralığı (synaptic cleft): iki nöronun sitoplazması arasındaki boşluk  Wondershare PDFelement Neuron Sinaps (synapsis):  Akson;  dendrit ile: aksodendritik sinaps  nöron gövdesi ile: aksosomatik sinaps  akson ile: aksoaksonik sinaps (MSS’de nadir)  Nöron gövdesi;  nöron gövdesi ile  dendrit ile  Dendrit;  dendrit ile sinaps yapabilir  Wondershare PDFelement Neuron  Sinapslarda iletim kimyasaldır  Nöronlar uzerinde etki gösteren kimyasal maddelerin tümü: Nöromediatör  MSS’de çok nadir de olsa elektriksel iletimin olduğu sinapslar vardır  Wondershare PDFelement Neuron Nöromediatörler:  Nörotransmitterler  Nörohormonlar  Etkilerini birçok nöron üzerinde gösteren kimyasal maddeler  Wondershare PDFelement Neuron Nöromediatör maddeler:  Non-pepdiderjik  Monoaminler  Asetilkolin  Katekolamin (noradrenalin, adrenalin, dopamin)  İndolamin (serotonin ve histamin)  Amino asit tabiatındakiler:  Glutamat  Aspartat  Glisin  Gama amino butirik asit (GABA)  Taurin  Peptiderjik (nöroaktif peptidler)  Wondershare PDFelement Neuron  Nörotransmitterler: Sinapslarda iletimi sağlayan maddeler  Wondershare PDFelement Neuron Nörohormonlar:  Bazı nöronlar tarafından sentezlenirler  Hormon yapısındadırlar  Kan dolaşımına verilirler  Çok daha uzak bölgelerde etki gösterebilirler  Wondershare PDFelement Neuron  Bazı nöronlar ise sentezledikleri maddeleri beyin-omurilik sıvısı içerisine veya hücrelerarası boşluğa vererek birçok nöron üzerinde etki gösterebilir  Wondershare PDFelement Neuron Nöromodülatör:  Nöromediatör değil  Bazı nöronlar sentezler  Postsinaptik nöronun diğer nöromediatörlere vereceği cevabı değiştirir  Sinaptik terminalde nörotransmitter ile bir veya birkaç nöromodulatör bir arada bulunabilir  Wondershare PDFelement Neuron Presinaptik nöron Akson Nörotransmitter sinaps aralığına geçer Sinaptik vezikül: depo nörotransmitter Transmembran potansiyeli değişir Sinaptik terminal Sinaps aralığı Nöron uyarılır Postsinaptik nöron  Wondershare PDFelement Neuron  Sinaps aralığına verilen nörotransmitter madde postsinaptik nöron için:  uyarıcı (ör: asetilkolin, dopamin) olabilir  inhibe edici (ör: gama amino butirik asit, glisin) olabilir  Wondershare PDFelement Neuron Nörotransmitter:  hücrelerarası boşluktaki enzimlerle süratle parçalanır veya tekrar presinaptik hücre içerisine alınır  postsinaptik nöron üzerindeki etkisi milisaniyeler ile ölçülebilecek kadar kısa ( daha uzun sürebilir, kalıcı olabilir: MSS’de bilgi depolama ve hafıza gibi fonksiyonların temeli)  Wondershare PDFelement Neuron Wondershare PDFelement  Wondershare PDFelement Glia hücreleri Glia hücreleri:  Sinir dokusuna metabolik ve yapısal destek sağlayan hücreler  Sinir sistemi için özelleşmiş bağ dokusu hücreleri olarak kabul edilir  Nöronlar gibi uyarılabilme özellikleri yok  Sınıflama:  Mikroglia  Makroglia  Wondershare PDFelement Glia hücreleri Mikroglia:  Makrofajlardan gelişir  MSS’de hasar görmüş veya dejenere olmuş bölgelerdeki hücresel artıkları fagosite ederler  Wondershare PDFelement Glia hücreleri Makroglia:  MSS:  Astrositler  Oligodendrositler  Ependim hücreleri  Periferik sinir sistemi:  Schwann hücreleri  Satellit hücreler  Wondershare PDFelement Glia hücreleri Makroglia:  Astrositler:  MSS’de nöronların beslenmesi ve kan-beyin bariyerinin oluşması gibi önemli fonksiyonları üstlenirler  MSS’ni dıştan saran glial membran (membrana limitans glialis)’ı oluştururlar  Wondershare PDFelement Glia hücreleri Makroglia:  Oligodendrosit:  Aksonları saran miyelin kılıflarını yapar  MSS’de birkaç miyelinsiz aksonu bir arada sararak neurolemma denilen kılıfı oluşturur  Neurolemma miyelinli aksonları da en dıştan sarar  Wondershare PDFelement Glia hücreleri Makroglia:  Ependim hücreleri:  MSS’deki boşlukların (ventriküller ve canalis centralis) duvarını döşeyen epitel tabakasını oluşturur  Wondershare PDFelement Glia hücreleri Makroglia:  Schwann hücreleri:  Periferde aksonları saran miyelin kılıflarını yapar  Aksonları saran neurolemma denilen kılıfı oluşturur  Wondershare PDFelement Glia hücreleri Makroglia:  Satellit hücreler:  Periferik sinir sistemindeki ganglionlar içerisinde bulunan nöronlara yapısal destek sağlar Wondershare PDFelement  Wondershare PDFelement Sinir sistemi Anatomik sınıflama:  Merkezi sinir sistemi ( MSS):  Cerebrum  Medulla spinalis  Periferik sinir sistemi:  Cranial sinirler  Spinal sinirler  Otonom sinir sistemi kısmen MSS’de, kısmen de periferik sinir sisteminde  Wondershare PDFelement Sinir sistemi Fizyolojik ( Fonksiyonel ) sınıflama:  Somatik sinir sistemi: kas, deri ile ağız ve burun boşluğundaki mukoza gibi vücut yapılarını inerve eder  Otonom sinir sistemi:  Düz kasların, bezlerin ve kan damarlarının aktivasyonunu kontrol eder  İnerve ettiği yapılardan kaynaklanan duyusal impulsları MSS’ye taşıyan sensitif lifler içerir  Wondershare PDFelement Systema nervosum  Wondershare PDFelement Systema nervosum  Wondershare MSS PDFelement Santral sinir sistemi:  Prosencephalon (forebrain)  Telencephalon (beyin hemisferleri)  Diencephalon (epithalamus, thalamus, hypothalamus, subthalamus)  Mesencephalon (midbrain)  Rhombencephalon (hindbrain)  Metencephalon (pons ve cerebellum)  Myelencephalon (medulla oblongata)  Medulla spinalis  Wondershare MSS / Beynin embriyolojik gelişimi PDFelement Primary vesicle Secondary vesicle Oluşum Cerebral cortex telencephalon Cerebral white matter Prosencephalon Basal ganglia Thalamus Hypothalamus diencephalon Subthalamus Epithalamus Mesencephalon mesencephalon Midbrain metencephalon Cerebellum Pons Rhombencephalon myelencephalon Medulla oblongata  Wondershare PDFelement MSS Beyin sakı:  Medulla oblongata  Pons  Mesencephalon  Wondershare PDFelement MSS  Prosencephalon, cerebellum ve beyin sakı : cranium içerisinde  Medulla spinalis: canalis vertebralis içerisinde  Wondershare PDFelement MSS  Substantia alba (beyaz cevher):  açık sarı renkte  aksonların yoğun olduğu bölgeler  miyelin kılıftan dolayı  Substantia grisea (gri cevher ):  daha koyu renkte  nöronların yoğun olduğu bölgeler  Wondershare PDFelement MSS  Nucleus: MSS’de belirli fonksiyonları yerine getirmek üzere bir arada bulunan nöron grupları  Tractus ( = fasciculus ): belirli fonksiyonlarla ilgili olan akson grupları Wondershare PDFelement  Wondershare PDFelement PERİFEREK SİNİR SİSTEMİ  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Oluşturanlar:  MSS dışına çıkan aksonların oluşturduğu periferik sinirler  Medulla spinalis'ten 31 çift çıkar  Beyin ve beyin sakından 12 çift çıkar  MSS dışında nöronların toplu olarak bulunduğu ganglionlar  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Periferik sinirler  Akson endoneurium ( bağ doku )  Fasciculus perineurium ( bağ doku ) (birkaç yüz akson)  Periferik sinir epineurium ( bağ doku ) (birkaç fasciculus)  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Periferik sinirler  Afferent sinirler: reseptör organlardan gelen duyuları MSS’ne taşır  Efferent sinirler: MSS’nin oluşturduğu motor cevapları efektör organlara taşır  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Efferent sinirler  Somatik efferent sinirler (somatik motor-somatomotor)  Hücre gövdeleri MS ön boynuzu veya beyin sakındaki somatik motor nucleus'larda  Somatik efferent (general somatic efferent-GSE)  Özel visseral efferent (special visceral efferent-SVE)  Visceral (otonomik) efferent sinirler  = Genel visseral efferent (general visceral efferent-GVE)  Hücre gövdeleri otonomik ganglionlarda  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Efferent sinirler  Somatik efferent (somatik motor-somatomotor) sinirler:  genel somatik efferent (general somatic efferent-GSE) sinirler de denir  çizgili kaslara gider  sinir-kas kavşağı adı verilen bölgedeki motor son plakta sonlanır  hücre gövdeleri medulla spinalis'in ön boynuzunda veya beyin sakındaki somatik motor nucleus'larda  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Efferent sinirler  Somatik efferent (somatik motor-somatomotor) sinirler:  Özel visseral efferent (special visceral efferent-SVE) sinirler:  pharynx ve larynx kasları  yüzün mimik kasları  çiğneme kasları  orta kulak kasları  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Efferent sinirler  Visseral (otonomik) efferent sinirler  = Genel visseral efferent (general visceral efferent-GVE)  Hücre gövdeleri otonomik ganglionlarda  İnervasyon:  kalp kası (cardiomotor)  organ düz kası (visceromotor)  damar duvarı düz kası (vasomotor)  kıl kökü düz kası (pilomotor)  GİS bezleri (secretomotor)  ter bezleri (sudomotor)  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Afferent sinirler  Somatik afferent sinirler  genel somatik afferent (general somatic afferent-GSA) sinirler  özel somatik afferent (special somatic afferent-SSA) sinirler  Visseral (otonomik) afferent sinirler  genel visseral afferent (general visceral afferent- GVA) sinirler  özel visceral afferent (special visceral afferent-SVA) sinirler  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Afferent sinirler  Somatik afferent sinirler:  Genel somatik afferent (general somatic afferent-GSA) sinirler:  reseptörlerden aldıkları duyuları MSS’ne iletir  hücre gövdeleri ilgili oldukları duyu ganglionlarında  genel somatik duyular:  genellikle şuura ulaşan duyular  dokunma, basınç, deri ile algıladığımız ağrı, sıcak ve soğuk duyuları  kas ve eklemlerden gelen hareket ile ilgili duyular  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Afferent sinirler  Somatik afferent sinirler:  Özel somatik afferent (special somatic afferent-SSA) sinirler:  özel somatik duyuları taşıyan sinirler  işitme, görme ve denge  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Afferent sinirler  Visseral (otonomik) afferent sinirler :  Genel visseral afferent (general visceral afferent- GVA) sinirler:  genel visseral duyuları taşırlar (gerilme ve düz kas spazmı vs ile oluşan ağrı )  Bu duyuların büyük bir bölümü şuura ulaşmaz  Reseptörleri OSS tarafından kontrol edilen organ ve yapılarda  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Afferent sinirler  Visceral (otonomik) afferent sinirler :  Özel visceral afferent (special visceral afferent-SVA) sinirler:  Özel visceral duyuları taşırlar  Şuura ulaşan duyulardır  Koku ve tat duyuları Wondershare PDFelement  Wondershare PDFelement Duyular  Duyu: özel reseptörlerin aldığı dıştan veya içten kaynaklanan uyartıların korteksde oluşturduğu his  Wondershare PDFelement Duyular  Genel duyular:  Yüzeyel duyular:  reseptörleri deri ve mukozalarda  uyaran dış kaynaklı  basınç, temas, ağrı, ısı ve iki nokta diskriminasyonu  protopatik ve epikritik (diskriminatif) olarak iki bölüm  Derin duyular:  reseptörler kas, kiriş ve derinin derinlerinde  proprioseptif (kinestetik), vibrasyon ve derin kas ağrısı  Visseral duyular:  reseptörler organların adventitiasında  açlık, bulantı, tiksinme ve visseral ağrı  Özel duyular:  özel reseptörler göz, iç kulak, dil ve burun boşluğunda  görme, işitme, denge, tat ve koku  Wondershare PDFelement Duyular Reseptör:  Uygun uyaranlarla uyarılabilen ve uyarıldıklarında elektriksel sinyaller (impuls) üreten yapılar  Sınıflamaları:  bulundukları yere göre  yapılarına göre  modaliteye göre  fonksiyonlarına göre  Wondershare PDFelement Duyular Bulundukları yere göre reseptörler:  Exteroceptor'lar  İnteroceptor (visceroceptor)'lar  Proprioceptor'lar  Wondershare PDFelement Duyular  Exteroceptor'lar:  Vücudun yüzeyelinde veya yüzeyin hemen altında  Dış kaynaklı uyaranlara duyarlı  Sınıflama:  genel duyu organları  serbest sinir sonlanmaları şeklinde  deride ve kıldibi yakınlarında  kapsülsüz  basınç, temas, ağrı ve ısı duyularını alır  özel (spesifik) duyu organları  göz, kulak, dil ve burunda  görme, işitme, tat ve koku duyularını alır  Wondershare PDFelement Duyular  İnteroceptor (visceroceptor)'lar:  Kan damarları, organ duvarları ve bezlerde  Organların tüm tabakalarında  Serbest sinir sonlanmaları şeklinde  Mekanik ve termik etkinin kesin yerini algılayamaz  Organların gerilmesi veya aşırı kontraksiyonuyla oluşan ağrı duyusunu alır  Sindirim kanalı ve solunum yollarında bazı kimyasal maddelere karşı hassas interoseptörler vardır  Damarlardaki kemoreseptörler ve baroreseptörler kanın kimyasal içeriğine ve basıncına karşı hassas interoseptörlerdir  Derin fascia içerisinde mekanik stimülasyonlara duyarlı interoseptörler olduğu kabul edilir  Wondershare PDFelement Duyular Proprioceptor'lar:  Kas, kiriş, bağ, eklem kapsülü ve iç kulakta  Kinestetik duyular ile Proprioseptif (pozisyon) duyuları alır  Pozisyonunun değişmesi esnasında gerilme sonucu uyarılırlar  Dengenin korunmasında rol oynarlar  Tipleri:  Golgi tendon organı  Kas iğcikleri  Eklem kapsülündeki reseptörler  Vestibular reseptörler  Wondershare PDFelement Duyular Yapılarına göre reseptörler:  Basit reseptörler:  Yapıları ve merkeze gidiş yolları basit  Genel duyular ile ilgili: basınç, temas, ağrı, ısı ve vibrasyon  Çok sayıda ve vücudun büyük bölümünde yaygın  Kompleks reseptörler:  Yapıları ve merkezle bağlantıları kompleks  Vücudun belirli yerlerinde  Özel (spesifik) duyular alırlar: görme, işitme, koku ve tat  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Modaliteye göre reseptörler:  unimodal reseptörler: tek bir modaliteye duyarlı  polimodal reseptörler: 1’den fazla modaliteye duyarlı  Wondershare PDFelement Duyular Fonksiyonlarına göre reseptörler:  Mechanoreceptor  Thermoreceptor  Nociceptor  Electromagnetic (photo) receptor  Chemoreceptor  Osmoreceptor  Wondershare PDFelement Duyular Mechanoreceptor:  Mekanik etki ile oluşan değişiklikleri alır  Basınç, temas, vibrasyon, proprioseptif, işitme, denge ve kan basıncı duyuları reseptörleri  Aldığı dokunma duyuları:  Temas duyusu  Diskriminatif temas: uyaranın cinsi ve şiddeti ile temas edilen yerin tam olarak belirlenmesi  Basınç duyusu  mekanoreseptörler derinin derin bölümlerinde  Vibrasyon duyusu  Süratli bir şekilde arka arkaya dokunma reseptörlerinin uyarılması sonucu oluşur  Wondershare PDFelement Duyular Thermoreceptor:  Isı değişikliklerini alırlar  Bir kısmı sıcağa, bir kısmı soğuğa karşı duyarlı  Serbest sinir sonlanmaları olarak kabul edilirler  Wondershare PDFelement Duyular Nociceptör'ler:  Basit sinir sonlanmaları şeklinde  Fiziksel veya kimyasal etki ile dokuların zarar görmesi sonucu oluşan ağrı duyusu  Aşırı sıcak-soğuk duyuları  Wondershare PDFelement Duyular Electromagnetic (photo) receptor:  Göz küresinin retinasında  Çubuk ve koni şeklindeki reseptörler  Işığa karşı duyarlı  Wondershare PDFelement Duyular Chemoreceptor:  Kimyasal değişıkliklere karşı duyarlı  Tat ve koku duyuları  Kandaki oksijen, karbondioksit, su ve glukoz konsantrasyonu değişikliklerini alırlar  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Osmoreseptörler:  Osmotik basınç farklılıklarına duyarlı Wondershare PDFelement  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Reseptörlerin yapıları:  Serbest sinir sonlanmaları  Epidermal sinir sonlanmaları  Kapsüllü sinir sonlanmaları  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Serbest sinir sonlanmaları:  Bulunduğu yerler:  Deri  Fascia  Kas liflerini saran endomysium  Tendon  Ligament  Eklem kapsülü  Parietal peritoneum  Periosteum  Perichondrium  Sindirim ve solunum yollarının epiteli  Organların kapsülleri  Damarların adventitia tabakası  Meninges  Cornea  Dişlerin dentin tabakası  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Serbest sinir sonlanmaları:  Deride:  Termoreseptörler: ısı farklılıkları  Mekanoreseptorler: hafif dokunma  Unimodal nosiseptörler:aşırı sıcak ve soğuk  Polimodal nosiseptörler: doku hasarı  Cornea, periosteum ve dişlerin dentin tabakası:  Nosiseptor: ağrı  Derin dokular:  Nosiseptor: ağrı  Eklem kapsülü:  Proprioseptör: eklem hareketleri  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Epidermal sinir sonlanmaları:  Epidermis'in hemen altında ( genellikle kıl fölliküllerinin çevresinde )  Deri üzerine uygulanan basınç sonucu oluşan çöküntüyü algılarlar  Tipleri:  Merkel diskleri  Kıl follikülü reseptörleri  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Epidermal sinir sonlanmaları:  Merkel diskleri:  Dokunma duyusu alır  Kılsız deride ve kıl folliküllerinde bulunur  Sinir lifleri disk şeklinde bir genişleme ile sonlanır  Kıllı deride küme halinde bulunurlar ve epidermis'de kıl follikülleri arasında yer alırlar  Uyarana yavaş adapte olan mekanoreseptörler  Basıncın derecesini alarak merkeze iletir  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Epidermal sinir sonlanmaları::  Kıl follikülü reseptörleri:  Kıl folliküllerinin dış tabakasının etrafını sararlar  Yağ bezlerinin açıldığı yerin aşağısında  Hızlı adapte olan reseptörlerdir  Kıl follikülünün hareketi ile etkilenir  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Kapsüllü sinir sonlanmaları:  Akson terminalleri uyarılma özelliği olmayan hücreler tarafından sarılı  Tipleri:  Meissner korpüskülleri  Pacinian korpüskülleri  Ruffini korpüskülleri  Golgi tendon organı  Kas iğcikleri  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Kapsüllü sinir sonlanmaları:  Meissner korpüskülleri:  Yumurta şeklinde  Bağ dokusundan oluşan bir kapsülle sarılır  İnce dokunma duyusu ile ilgili  Uyarana hızlı adapte olan mekanoreseptörler  İki nokta diskriminasyonunda önemli rol oynar  Bulundukları yerler:  kılsız deri (parmak uçlan, el ayası ve ayak tabanı ) dermal papillaları  palpebral konjunktiva  dil ucu mukoza tabakası  meme başı  dış genital organların derisi  dudaklar  clitoris  glans penis  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Kapsüllü sinir sonlanmaları:  Paccini (Pacinian ) korpüskülleri:  Çabuk uyarılabilen mekanoreseptörler  Dokunma, gerilme ve derin dokulardan algılanan vibrasyona duyarlı  Saniyede 600'ün üzerinde uyarıyı alabilirler  Genellikle deri, dış genital organlar, meme başı, membrana interossea ve periosteum'da  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Kapsüllü sinir sonlanmaları:  Ruffini korpüskülleri:  Kıllı derinin dermis tabakasında  Yavaş uyarılabilen reseptörler  Dermisteki kollajenin gerilmesine ve yüzeyel dokulardan algılanan vibrasyona duyarlı  Derinin devamlı gerginliği ( apse vs) sonucu uyarılabilir  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Kapsüllü sinir sonlanmaları:  Golgi tenden organı:  Kas ile tendon arasındaki geçiş bölgesinde  Kas kontraksiyonu ve tendon gerilmesi ile aktive ololur  Proprioseptörler  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Kapsüllü sinir sonlanmaları:  Kas iğcikleri:  Kas dokusunda  Proprioseptörler  Kasın gerilmesi ile aktive olur  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Wondershare PDFelement  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Ganglionlar  MSS dışındaki nöron toplulukları  Sınıflama:  Duyu ganglionları  Otonomik ganglionlar  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Duyu ganglionları:  Unipolar veya pseudounipolar nöronlar bulunur  Periferik uzantıları organlara uzanır  Reseptörlerden alınan visseral, somatik veya özel duyular ile ilgili impulsları hücre gövdesine getirir  Santral uzantıları gelen impulsları MSS’ne iletir  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Otonomik ganglionlar:  Multipolar nöronlar bulunur  MSS’deki visseral motor nöronların aksonları bu ganglionlarda sinaps yapar  MSS’den gelen lifler: presinaptik (preganglionik) sinir lifleri  Gangliondaki nöronun aksonu: postsinaptik (postganglionik) sinir lifleri  Postsinaptik lifler inerve edecekleri yapılara gider  Sınıflama:  Sempatik ganglionlar  Parasempatik ganglionlar  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Sempatik ganglionlar:  Truncus sympathicus içerisindeki ganglionlar (paravertebral ganglionlar)  Abdomen'deki prevertebral ganglionlar (ganglia coeliaca, ganglion mesentericum superius, ganglion mesentericum inferius)  Abdomen veya pelvis içerisindeki sekonder pleksuslarda (plexus hepaticus, plexus renalis, plexus vesicalis vb.)  Wondershare PDFelement Periferik sinir sistemi Parasempatik ganglionlar:  Cranium içerisindeki ganglionlar  Thorax, abdomen ve pelvis‘teki ganglionlar  Organlara yakın veya duvarında (terminal ganglionlar) Wondershare PDFelement