Źródła prawa PDF

Źródła prawa  Współcześnie systemy prawa są bardzo rozbudowane, a ich normy są odczytywane z bardzo dużej liczby przepisów. Wynika to z intensywnego rozwoju różnych dziedzin działalności państw, które za pomocą prawa dostosowują mechanizmy swojego funkcjonowania do szybko...

Źródła prawa  Współcześnie systemy prawa są bardzo rozbudowane, a ich normy są odczytywane z bardzo dużej liczby przepisów. Wynika to z intensywnego rozwoju różnych dziedzin działalności państw, które za pomocą prawa dostosowują mechanizmy swojego funkcjonowania do szybko zmieniającego się świata.  Przyczyną wzrostu liczby regulacji jest ponadto ciągłe zacieśnianie się współpracy międzynarodowej, w ramach której wiele państw przyjmuje te same rozwiązania prawne. Wszystkie uwarunkowania prawne sprawiają, że nieodzowna staje się wiedza na temat różnego typu źródeł prawa i ich hierarchii. Akty prawne  Urzędnicy i funkcjonariusze służb publicznych podejmują różne działania w imieniu państwa. W tym celu często wydają wiele szczególnego rodzaju pism, które są aktami prawnymi. Zbiory takich postanowień ustanawiających prawa – np. wprowadzających nowe normy lub uchylające stare regulacje – nazywa się aktami normatywnymi.  Powstanie i ogłoszenie takich aktów (zgodnie z określoną w prawie procedura) zobowiązuje adresatów do przestrzegania zasad ustalonych przez prawodawcę. Dlatego akty normatywne określa się również jako źródła pochodzenia prawa. Skrócony termin „źródła prawa” zazwyczaj jest stosowany właśnie w tym formalnym sensie, np. w wyrażeniu „system źródeł prawa”.  Na różnych szczeblach struktur państwa powstają także akty prawne, które są nienormatywne. Są one nie źródłami prawa, lecz aktami stosowania prawa. Oznacza to, że dzięki ich wydaniu zostają zrealizowane dyspozycje zawarte w normach. Zazwyczaj ich skutkiem jest kształtowanie sytuacji prawnej indywidualnego podmiotu w konkretnych okolicznościach, np. podjęcie decyzji, której obywatel domagał się od organów państwa. Do tej grupy zalicza się m.in. akty administracyjne (np. decyzje, postanowienia, pozwolenia, licencje, obwieszczenia, a także orzeczenia sądowe), które w systemie prawa stanowionego nie są źródłami prawa, ale mogą istotnie wpływać na sposób rozstrzygania podobnych do siebie spraw albo na kształt projektowanych aktów normatywnych. Aby sprawdzić czy konkretny akt jest aktem normatywnym, należy przede wszystkim ustalić, czy wydał go - w przewidzianym w prawie trybie – organ kompetentny (uprawniony), do tego, aby stanowić prawo w danym zakresie. Teksty autentyczne tak ustanowionych aktów (czyli jedynie prawnie wiążące teksty przepisów prawnych) są umieszczane w odpowiednich dziennikach urzędowych (np. w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej). W razie wątpliwości co do dokładnego brzmienia przepisów, zawsze należy sięgnąć do tekstu zawartego w takim oficjalnym publikatorze.  W przypadku aktów prawa międzynarodowego rangę autentyczności może posiadać kilka ich tłumaczeń, np. tekstami autentycznymi „Karty Narodów Zjednoczonych” są wersje w językach: angielskim, francuskim, hiszpańskim, rosyjskim i chińskim. Akty prawne w Polsce  Akty prawne. Akty stanowienia prawa (akty normatywne, źródła prawa). Akty prawa powszechnie obowiązujące. Ustanawiają je zwłaszcza organy władzy prawodawczej (np. parlament) lub inne uprawnione do tego centralne organy państwa (np. premier). Wynikające z nich normy obowiązują wszystkie osoby znajdujące się pod władzą RP. Obowiązują zazwyczaj na całym terytorium państwa (niektóre tylko w jego określonej części).  Akty prawne. Akty stanowienia prawa (akty normatywne, źródła prawa). Akty prawa powszechnie obowiązujące. Akty prawa miejscowego. Takie akty normatywne są źródłami prawa powszechnie obowiązującego, ponieważ obligują wszystkie osoby znajdujące się w określonej części terytorium RP (np. w gminach). Uprawnione do ich wydawania są właściwe organy samorządu terytorialnego i terenowej administracji rządowej.  Akty prawne. Akty stanowienia prawa (akty normatywne, źródła prawa). Akty prawa wewnętrznie obowiązujące. Zawarte w nich normy wiążą wyłącznie jednostki organizacyjne (zwłaszcza administracji publicznej) podległe służbowo organowi, który wydał te akty. Muszą być zgodne z prawem powszechnie obowiązującym na terytorium RP. Nie mogą być podstawą nałożenia obowiązków na obywateli.  Akty prawne. Akty stosowania prawa (akty nienormatywne). Nie są źródłami prawa, ponieważ są wydawane w celu realizacji prawa, a nie jego stanowienia. Nie zawierają norm, które obowiązują szerszy krąg adresatów. Ich wydanie musi się odbywać zgodnie z przewidziana w prawie procedura. Wydają je głównie właściwe organy władzy wykonawczej oraz sądowniczej. Obowiązywanie prawa. Aby ustalić czy w danej sytuacji norma prawna obowiązuje – czyli czy ma moc prawną, z której wynika obowiązek zastosowania się do niej – należy poszukać odpowiedzi na pytania.  Kto i jak ustanowił normę? Aby dana norma stała się częścią systemu prawa, powinna zostać ustanowiona zgodnie z prawnie przyjętymi procedurami legislacyjnymi przez właściwy organ władzy, a następnie w prawidłowy sposób ogłoszona w Dzienniku Urzędowym.  Kogo obowiązuje norma? Adresatem normy prawa powszechnie obowiązującego może być każda osoba, która spełnia warunki określone w hipotezie. W praktyce zasada ta wyjątkowo nie dotyczy uprzywilejowanych osób, które nie podlegają prawu krajowemu. Przykładowo, przedstawiciele obcych rządów, którym przysługuje immunitet dyplomatyczny, nie mogą odpowiadać przed sądem państwa przyjmującego.  Gdzie obowiązuje norma? Prawo krajowe obowiązuje na całym terytorium danego państwa, do którego zalicza się obszar lądowy, strefę podziemna i przestrzeń powietrzną, a także morskie wody przybrzeżne. Obowiązuje również osoby przebywające na statkach morskich, powietrznych i kosmicznych oznaczonych bandera danego państwa lub wyróżnionych innymi jego znakami, a także w jego zagranicznych placówkach dyplomatycznych i bazach wojskowych.  Od kiedy obowiązuje norma? Przyjmuje się, że norma może obowiązywać od chwili ogłoszenia (publikacji) aktu prawnego we właściwym Dzienniku Urzędowym. Prawodawca może jednak ustalić późniejszy dzień jej wejścia w życie, czyli moment od którego adresaci będą musieli ją stosować i jej przestrzegać. Regulacje mogą też być usuwane z systemu (uchylane) – w takim samym trybie, w jakim ustanawia się akty prawne.  Dla źródeł prawa krajowego charakterystyczne jest ich hierarchiczne uporządkowanie. Konstytucja ma zawsze pierwszeństwo przed ustawami, potem są ratyfikowane umowy międzynarodowe, a te zawsze mają pierwszeństwo przed rozporządzeniami. Te natomiast mają pierwszeństwo przed aktami prawa miejscowego - działają one na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Umowy międzynarodowe ratyfikowane ustawą (rezygnacja z części suwerenności) są przed ustawami. Konstytucja RP  Konstytucja (od łac. constituo, -ere – urządzać, ustanawiać, regulować) – akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie. W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.  Podręczniki prawnicze określają konstytucję jako ustawę zasadniczą charakteryzującą się specjalnym, wyjątkowym procederem jej zmieniania (według art. 235). Na straży konstytucji stoi głowa państwa, często nad jej przestrzeganiem czuwa specjalny trybunał. Konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – najważniejszy akt prawny (ustawa zasadnicza) Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalony 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997 roku. Podpisany przez prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego 16 lipca 1997 roku. Wszedł w życie 17 października 1997. Konstytucja złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów, w tym 243 artykuły. Nowelizacje Konstytucji 8 września 2006 Sejm uchwalił ustawę o zmianie Konstytucji, dotyczącą możliwości wydania obywatela polskiego, który jest ścigany za popełnienie czynu stanowiącego przestępstwo zarówno za granicą, jak i w Polsce (Europejski nakaz aresztowania) 7 maja 2009 Sejm VI kadencji uchwalił ustawę o zmianie art. 99 konstytucji (dodano ust.3), dotyczącą rozszerzenia przesłanek biernego prawa wyborczego - wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.  Szczególne cechy Konstytucji RP. Szczególna moc prawna. W systemie prawa polskiego nie istnieje akt prawny o randze wyższej lub równej, w związku z tym wszystkie inne regulacje muszą być zgodne z Konstytucja RP. Kontrolę konstytucyjności aktów niższej rangi przeprowadza Trybunał Konstytucyjny. Naczelne organy państwa są zobowiązane do strzeżenia i przestrzegania Konstytucji RP. Prawodawca nie może wprowadzać norm sprzecznych z Konstytucja RP, a także powinien rozwijać jej ogólne postanowienia w szczególnych aktach prawnych, aby umożliwić realizację norm konstytucyjnych. Obowiązuje zasada bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji RP; obywatele, sądy i inne organy państwa mogą wprost odwoływać się do jej ogólnych postanowień w toku rozstrzygania spraw.  Szczególne cechy Konstytucji RP. Szczególna treść. Zawiera podstawowe zasady funkcjonowania państwa oraz wyznacza cele działalności władzy publicznej. Gwarantuje przestrzeganie praw człowieka i obywatela, a także nakłada główne obowiązki na organy władzy i jednostki. Określa fundamentalne wartości, których ochrona jest konieczna w demokratycznym państwie prawnym.  Szczególne cechy Konstytucji RP. Szczególna forma. Jako jedyny akt prawny w Polsce nosi nazwę „Konstytucja”, co świadczy o jej najważniejszym znaczeniu w całym systemie prawa. Została uchwalona w ramach specjalnej procedury, która zakładała szerszy konsensus społeczny i polityczny niż z przypadku uchwalania zwykłych ustaw. Konstytucję RP uchwaliło Zgromadzenie Narodowe, a zgodę na jej przyjęcie wyrazili obywatele w referendum ogólnokrajowym. Procedura wprowadzenia zmian w przepisach konstytucyjnych jest trudniejsza do realizacji niż tryb uchwalania zwykłych ustaw. Ratyfikowane umowy międzynarodowe  Umowy, które w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej zawiera rząd z innymi państwami albo organizacjami międzynarodowymi wchodzą do systemu prawa polskiego po ich ogłoszeniu w „Dzienniku Ustaw RP”. W ich tytułach mogą znajdować się różne wyrazy np. „umowa”, „porozumienie”, „układ”, „konwencja”, „traktat”, „pakt”, „karta”, „statut”, „protokół”. Spośród nich do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zalicza się tylko umowy ratyfikowane czyli zatwierdzone w szczególnej formie przez Prezydenta RP. Pozycja takich porozumień w hierarchii aktów prawnych zależy jednak od tego, czy ich ratyfikacji dokonano za wcześniejszą zgoda udzieloną w ustawie lub referendum.  Rodzaje umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym. Umowy międzynarodowe ratyfikowane. Źródła prawa powszechnie obowiązującego. Za zgoda parlamentu lub obywateli Bez zgody parlamentu lub obywateli Ranga ponadustawowa Ranga podustawowa (pierwszeństwo stosowania przed (pierwszeństwo stosowania ustawami) ustaw)  Rodzaje umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym. Umowy międzynarodowe nieratyfikowane. Źródła prawa wewnętrznego. Zatwierdzone przez Radę Ministrów Zawarte za zgodą Rady Ministrów Zatwierdzenie w formie uchwały Zgoda rządu wyrażona np. przed rządu po podpisaniu umowy. podpisaniem umowy.  Zgodnie z Konstytucją RP wszystkie normy wynikające z umów międzynarodowych stosuje się bezpośrednio, czyli tak jak inne normy prawa krajowego. Oznacza to, że nie jest potrzebne, aby zostały one powielone w krajowych aktach prawnych.  Umowy międzynarodowe mogą jednak utracić swoją moc obowiązującą, np. w skutek ich wypowiedzenia. Aby skutecznie wypowiedzieć dane porozumienie, organy państwa muszą przeprowadzić procedurę analogiczną do tej, w ramach której przyjęto umowę. Umowa o randze ponadustawowej  W hierarchii źródeł prawa powszechnie obowiązującego na poziomie pomiędzy Konstytucją RP a ustawami plasują się m.in. umowy międzynarodowe, ale wyłącznie takie, których ratyfikacja nastąpiła po uprzednim udzieleniu na to zgody: Przez parlament – w formie ustawy zawierającej zgodę na ratyfikację umowy ( ta procedura jest wymagana, gdy treść umowy dotyczy najważniejszych dla państwa spraw, które zostały wymienione w art. 89 ust. 1 Konstytucji RP). Art. 89. 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.  Przez większość obywateli w wiążącym referendum ogólnokrajowym dotyczącym ratyfikacji umowy – ta procedura może zostać przeprowadzona wówczas, gdy zgodnie z porozumieniem państwo polskie przekazuje kompetencje w niektórych sprawach organizacji międzynarodowej lub jej organom (jeśli w takim przypadku nie zostanie zorganizowane referendum, to zgodę na ratyfikację może wyrazić parlament, choć odpowiednią ustawę muszą przyjąć Sejm RP i Senat RP kwalifikowaną większością 2/3 głosów).  Warto pamiętać, że do systemu prawa polskiego włączone zostały również porozumienia, które zostały ratyfikowane przed wejściem w życie Konstytucji RP z 1997 roku, czyli w czasach kiedy w Polsce obowiązywały inne regulacje dotyczące zawierania umów międzynarodowych. Ministrowie spraw zagranicznych – Krzysztof Skubiszewski (po prawej) i Hans-Dietrich Genscher podpisują Traktat graniczny 14 listopada 1990 r.  Wybrane umowy międzynarodowe o randze ponadustawowej. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 roku ( wszedł w życie 24 października 1945 roku). Traktat północnoatlantycki z 4 kwietnia 1949 roku (wszedł w życie 12 marca 1999 roku). Statut Rady Europy z 5 maja 1949 roku (wszedł w życie 26 listopada 1991 roku). Konwencja o prawach dziecka z 20 listopada 1989 roku (weszła w życie 7 lipca 1991 roku). Umowy o randze podustawowej Na najniższym szczeblu hierarchii źródeł prawa powszechnie obowiązującego znajdują się – obok rozporządzeń i aktów prawa miejscowego – umowy międzynarodowe, do których ratyfikacji nie jest wymagana ustawowa zgoda wyrażona przez parlament. Prezes Rady Ministrów ma obowiązek jedynie zawiadomić Sejm RP o zamiarze przedłożenia Prezydentowi RP tego rodzaju porozumienia do ratyfikowania. Oznacza to, że włączenie takich umów do systemu prawa polskiego odbywa się bez bezpośredniej kontroli władzy ustawodawczej. Z tego powodu zawarte w nich postanowienia muszą być zgodne z normami wyższej rangi (ustawowymi i ponadustawowymi) w razie sprzeczności pierwszeństwo stosowania przysługuje normom wyższego rzędu.  Należy podkreślić, że do grupy źródeł prawa powszechnie obowiązującego należą tylko takie umowy międzynarodowe, które zostały ratyfikowane. Jeśli porozumienie nie dotyczy najważniejszych spraw lub przekazania kompetencji państwa innym podmiotom, Rada Ministrów może zdecydować, czy zostanie ono przedstawione Prezydentowi RP do ratyfikacji, czy też tylko zatwierdzone przez sam rząd (bez ratyfikacji). Umowy nieratyfikowane zaliczają się do źródeł prawa wewnętrznego, które nie mogą kształtować praw i obowiązków obywateli.  Taki sam charakter mają także porozumienia zawarte za zgodą Rady Ministrów przez inne organy (np. ministra) – przez ich podpisanie albo w inny sposób dopuszczony w „Ustawie o umowach międzynarodowych”.  Wybrane umowy międzynarodowe o randze podustawowej. Porozumienie z Locarno ustanawiające międzynarodową klasyfikację wzorów przemysłowych z 8 października 1968 roku, zmienione 28 września 1979 roku (weszło w życie 22 stycznia 2014 roku). Porozumienie o Międzynarodowej Służbie Poszukiwań z 9 grudnia 2011 roku (weszło w życie 1 kwietnia 2016 roku). Inne źródła prawa międzynarodowego Źródła te, czyli zwyczaje międzynarodowe i ogólne zasady prawa nie zostały wskazane w artykule 87 Konstytucji RP jako elementy z katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Mimo to w artykule 9 w części ogólnej najwyższego polskiego aktu prawnego nakazano, aby Rzeczpospolita Polska przestrzegała prawa międzynarodowego – w stosunkach zarówno zewnętrznych (np. w relacjach z innymi państwami), jak i wewnętrznych (np. wobec swoich obywateli i przebywających na jej terytorium cudzoziemców). Art. 9. Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Argumentem uzasadniającym tę konstytucyjną zasadę jest stwierdzenie, że państwo polskie samo jest twórcą prawa międzynarodowego i dobrowolnie zobowiązuje się do jego stosowania. Zwyczajowe prawo międzynarodowe.  Zwyczaje międzynarodowe – wynikające z dość powszechnej praktyki utrwalonej w społeczności międzynarodowej – są niepisanymi regułami postępowania, które zazwyczaj przez dłuższy czas uznaje się za wiążące dla wszystkich podmiotów prawa międzynarodowego, czyli m.in. dla państw.  Choć w ostatnich dekadach w związku z ogromnym przyrostem liczby umów międzynarodowych zwyczaje straciły na znaczeniu, współcześnie nadal są one istotnym źródłem prawa międzynarodowego, m.in. prawa morskiego. Niekiedy za międzynarodowe uznawane są także zwyczaje, które ze względu na tradycję lub kulturę obowiązują tylko w określonym regionie świata.  Należy odróżnić również zwyczaje międzynarodowy od nieposiadających charakteru prawnego zasad kurtuazji międzynarodowej (obyczajów międzynarodowych) w stosunkach dyplomatycznych i konsularnych. Ich naruszenie może zostać odebrane jako nieprzyjazny gest polityczny, ale przedstawiciele poszczególnych państw nie są prawnie zobowiązani do ich przestrzegania.  W praktyce różnica między zwyczajem i kurtuazją czasami nie jest wyraźna, ponieważ niektóre zwyczaje z czasem mogą stracić swoją moc wiążącą i stać się tylko formami grzecznościowymi, natomiast niektóre reguły, np. ceremoniału dyplomatycznego mogą uzyskać status normy prawa zwyczajowego. Warto także podkreślić, że często zwyczajowe prawo międzynarodowe jest kodyfikowane wskutek zawierania wielostronnych umów międzynarodowych, np. konwencji, w których zobowiązania stron zostają doprecyzowane w formie pisemnej.  Przykładowo. Prawo do eksploatacji szelfu. Już w średniowieczu uważano, że część morza przylegająca do obszaru lądowego danego państwa jest fragmentem jego terytorium. W XX wieku, wraz z rozwojem techniki pojawiły się możliwości wydobywania cennych surowców naturalnych z obszarów podmorskich. Równolegle utrwalił się zwyczaj międzynarodowy, zgodnie z którym państwo posiadające dostęp do nadbrzeża ma wyłączne prawo do eksploatacji zasobów naturalnych położonych na szelfie kontynentalnym, czyli w części kontynentu zalanej wodami do głębokości około 200 metrów poniżej poziomu morza. Oznacza to równocześnie, że nie musi się ono dzielić tymi złożami z nikim innym. Zasady ogólne prawa międzynarodowego  Reguły te są źródłami prawa międzynarodowego o specyficznym charakterze. W związku z interpretacją art. 9 Konstytucji RP w Polsce uznaje się je za powszechnie obowiązujące. W „Statucie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości” z 1945 roku zostały one przedstawione jako „Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane”.  Do ich katalogu często zalicza się np. niektóre zasady wywodzące się ze starożytnego prawa rzymskiego. Zasada działania w dobrej wierze (łac. bona fide). Nikt nie może być sędziom we własnej sprawie (łac. Nemo iudex in causa sua). Należy wysłuchać również drugiej strony (łac. Audiatur et altera pars). Umów należy dotrzymywać (łac. Pacta sund servanda). Nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada (łac. Nemo plus iuris in aliumtransfere potest, quam ipse habet).  Wśród ekspertów nie ma pełnej zgody, skąd pochodzą tego rodzaju reguły ani jaka jest dokładnie ich treść. Według jednej z koncepcji – przynajmniej głównie w krajach zachodnich – wywodzą się one z prawodawstwa niemal wszystkich państw (zwłaszcza tych demokratycznych) i stanowią powszechnie przyjmowane standardy postępowania. Wyróżnia się jeszcze inną grupę zasad prawa międzynarodowego o ogólnym charakterze – wprost wywodzą się one z praw zwyczajowego lub traktatowego. Są uznawane za normy bezwzględnie wiążące dla wszystkich podmiotów prawa międzynarodowego. Reguły te opierają się w głównej mierze na postanowieniach „Karty Narodów Zjednoczonych” z 1945 roku, na mocy której doszło do utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych, zrzeszającej niemal wszystkie państwa świata. Chodzi m.in. o zasady: suwerenności, integralności terytorialnej, nienaruszalności granic, samostanowienia narodów i pokojowego rozstrzygania sporów. Prawo Unii Europejskiej  W związku z członkowstwem Polski w Unii Europejskiej w naszym kraju obowiązują różnego rodzaju regulacje, które częściowo określa się ściśle jako prawo unijne, prawo wspólnotowe albo prawo europejskie.  Dla lepszego opisania relacji między prawem wewnętrznym państwa członkowskiego UE a prawem unijnym powstała koncepcja multicentryczności systemu prawa. Zakłada ona , że obok głównego ośrodka (centrum) legislacyjnego, który tworzą wszystkie krajowe organy władzy stanowiące prawo, istnieją również inne podobne ośrodki i położone poza granicami państwa, które również wydaja akty normatywne. Akty te należą w takim samym stopniu do systemu prawa krajowego co normy tworzone przez rodzimego prawodawcę (np. bezpośrednio wiążą organy państwa i jego obywateli). Na terenie wszystkich państw unijnych obowiązuje zasada pierwszeństwa stosowania prawa unijnego przed prawem krajowym, która jest wykorzystywana w razie kolizji norm z tych dwóch porządków prawnych. Reguła ta dotyczy jednak wyłącznie tych kompetencji, które państwa członkowskie przekazały UE, bądź spraw, które zostały uregulowane w unijnych traktatach. Jeśli norma krajowa jest niezgodna z normą prawa europejskiego, wówczas nie traci ona swojej ważności, ale nie można jej stosować. Oznacza to, że w przypadku sprzeczności z prawem krajowym akty prawa europejskiego są traktowane jako akty normatywne o randze ponadustawowej.  Kwestia nadrzędności norm unijnych nad wewnętrznymi normami konstytucyjnymi jest przedmiotem dyskusji toczącej się m.in. między organami i instytucjami UE a rządami i sądami konstytucyjnymi niektórych państw członkowskich.  Trybunał Konstytucyjny, 8 października 2021 roku, na wniosek premiera stwierdził niezgodność niektórych przepisów traktatu o Unii Europejskiej z polską ustawą zasadniczą. Zakwestionował te regulacje, które uprawniają lub zobowiązują organ (chodzi o sądy) do odstąpienia od stosowania naszej konstytucji lub nakazują stosować przepisy prawa w niezgodny z nią sposób. Na tej samej zasadzie trybunał pod przewodnictwem Julii Przyłębskiej podważył postanowienie traktatu pozwalające sądom stosować regulacje, które na mocy orzeczenia utraciły moc obowiązującą. Za niezgodną z polską konstytucją uznał również regulację traktatową umożliwiającą sądom kontrolowanie niezawisłości sędziów powołanych przez prezydenta oraz badanie uchwał Krajowej Rady Sądownictwa dotyczących powołania na urząd sędziego.  Na straży przestrzegania prawa wspólnotowego stoi Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z siedzibą w Luksemburgu. Jest to organ sądowniczy, który jest uprawniony do orzekania w sprawach dotyczących naruszeń norm unijnych przez państwa członkowskie, czyli niewywiązywania się z zobowiązań przyjętych w traktatach. Skutkiem stwierdzenia, że doszło do naruszenia regulacji europejskich, może być nałożenie na dane państwo kary finansowej. Ponadto do zadań TSUE należy dokonywanie interpretacji przepisów prawa unijnego, do której muszą dostosować swoje działania i decyzje organy władzy i sądy krajowe.  Prawo Unii Europejskiej to zbiór aktów składających się na skomplikowany system prawny Unii Europejskiej. Całość dorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z np. orzeczeniami TS UE, nosi nazwę acquis.  Podstawowym podziałem prawa UE jest podział na prawo pierwotne – stanowione przez państwa członkowskie jako część prawa międzynarodowego oraz prawo wtórne – stanowione przez instytucje Unii.  Lista aktów prawa pierwotnego Traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej: – Traktat paryski z 1951 r. – Traktaty rzymskie z 1957 r. – Traktat z Maastricht z 1992 r. Traktaty rewizyjne, które gruntownie zmieniały lub uzupełniały traktaty założycielskie: – Traktat fuzyjny z 1965 r. – Luksemburski traktat budżetowy z 1970 r. – Brukselski traktat budżetowy z 1975 r. – Traktat grenlandzki z 1984 r. – Jednolity Akt Europejski z 1986 r. – Traktat amsterdamski z 1997 r. – Traktat nicejski z 2001 r. – Traktat lizboński z 2007 r.  Traktaty akcesyjne – Traktat o przystąpieniu Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii z 1972 r. – Traktat o przystąpieniu Grecji z 1979 r. – Traktat o przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii z 1985 r. – Traktat o przystąpieniu Austrii, Finlandii i Szwecji z 1994 r. – Traktat ateński z 2003 r. – Traktat o przystąpieniu Bułgarii i Rumunii z 2005 r. – Traktat akcesyjny Chorwacji z 2012 r. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej z 2000 roku określająca zbiór praw człowieka i obowiązków obywatelskich w UE (weszła w życie w 2009 roku, Polska przyjęła ją w ograniczonym zakresie, przystępując do tzw. protokołu brytyjskiego) Prawo wtórne jest tworzone przez instytucje Unii na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej liczby aktów prawnych o różnorodnej postaci. Wyróżnia się pięć kategorii aktów prawnych.  Rozporządzenia UE Swoim charakterem rozporządzenia zbliżone są do ustaw polskiego porządku prawnego, pełnią rolę ujednolicającą przepisy prawa w krajach wspólnotowych UE, mają charakter wiążący, zasięg ogólny (adresatami mogą być zarówno państwa, jak i jednostki) oraz abstrakcyjny (dotyczą nieokreślonej liczby przypadków / sytuacji). Podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE. Każde rozporządzenie wchodzi w życie w terminie w nim zawartym. Obowiązują bezpośrednio, to znaczy, że nie wymagana jest dodatkowo transpozycja zawartego w rozporządzeniach prawa do krajowych porządków prawnych ani inne dodatkowe działanie legislacyjne. Władze krajowe mają obowiązek uchylenia wszelkich przepisów niezgodnych z treścią rozporządzenia oraz zakaz wydawania aktów prawnych niezgodnych z jego treścią.  Dyrektywy Mają charakter wiążący, zaś adresatami dyrektyw mogą być wyłącznie państwa członkowskie UE. Wiążą wyłącznie co do rezultatu, państwo członkowskie ma swobodę wyboru formy i środków implementacji danej dyrektywy. Dyrektywy podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE. Okres transpozycji podany jest każdorazowo w treści dyrektywy – na ogół wynosi od roku do 3 lat. W tym czasie państwa są zobowiązane do dostosowania prawa krajowego do założeń i postanowień dyrektywy. Transpozycja następuje poprzez przyjęcie przez odpowiednie organy prawodawcze danego państwa odpowiedniego aktu prawnego, powszechnie obowiązującego (w polskim porządku prawnym rolę taką pełni ustawa). Monitorem poprawnego transponowania oraz późniejszego przestrzegania praw zawartych w dyrektywach jest Komisja Europejska.  Decyzje Decyzje mają charakter indywidualny i konkretny co oznacza, że każda z nich jest skierowana do ściśle określonego grona adresatów i dotyczą ściśle określonych spraw / sytuacji. Adresatami decyzji są przede wszystkim państwa członkowskie lub osoby prawne / fizyczne, dla których mają one charakter wiążący. Jeżeli decyzja jest adresowana do wszystkich państw członkowskich, wówczas podlega publikacji w Dzienniku Urzędowym UE, jeżeli zaś skierowana jest do mniejszej liczby adresatów – podlega notyfikacji adresatom, do których jest skierowana.  Opinie Nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w postępowaniu między instytucjami i organami wspólnot  Zalecenia Nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań.  Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są wydawane przez Radę Unii Europejskiej, niekiedy przy współudziale Parlamentu Europejskiego. Wyłączna inicjatywa ustawodawcza w tym zakresie przysługuje Komisji Europejskiej. Szczególny rodzaj rozporządzeń, tzw. rozporządzenia wykonawcze, są wydawane przez Komisję Europejską. W hierarchii aktów prawnych stoją one niżej od zwykłych rozporządzeń, mogą je jednak zmieniać, jeśli w rozporządzeniu na podstawie którego zostało wydane rozporządzenie wykonawcze zapisano taką możliwość. Opinie i zalecenia może wydawać każdy z organów unijnych. Ustawy Ustawy, czyli wydawane wyłącznie przez parlament akty normatywne, mają w polskim systemie prawnym podstawowe znaczenie. Regulują szeroki zakres spraw z różnych sfer życia społecznego i silnie wpływają na to, jaką treść mają akty prawne niższej rangi.  Z reguły zawierają normy abstrakcyjne i generalne, choć możliwe jest stanowienie ustaw o charakterze konkretnym (np. ustawa budżetowa). Niektóre kwestie wskazane w Konstytucji RP – np. budżet państwa, prawa i obowiązki obywatelskie czy podatkowe – należą do tzw. obowiązkowej materii ustawowej, co oznacza, że muszą zostać uregulowane w ustawach. Wśród ustaw wyróżnia się kodeksy. Są to zbiory przepisów, które z założenia mają na celu wyczerpująco określić zasady funkcjonowania konkretnej dziedziny stosunków prawnych. Ranga norm kodeksowych jest taka sama jak ranga innych norm ustawowych. Wprowadzanie ustaw do porządku prawnego oraz ich nowelizowanie (czyli dokonywanie zmian w poszczególnych przepisach) odbywa się w ramach procedury legislacyjnej. Ma ona gwarantować, aby najważniejsze decyzje prawodawcze były podejmowane demokratycznie przez najwyższe organy przedstawicielskie, czyli Sejm i Senat RP. Ich działalność prawodawcza może być poddana kontroli władzy sądowniczej – Trybunał Konstytucyjny jest uprawniony do sprawdzania zgodności ustaw z Konstytucją RP i umowami międzynarodowymi. Swój udział w przyjmowaniu ustaw ma również przedstawiciel władzy wykonawczej, czyli Prezydent RP, który podpisuje takie akty i zarządza ich ogłoszenie.  Procedura ustawodawcza stosowana jest – z pewnymi odstępstwami – również przy wprowadzaniu zmian w ustawie konstytucyjnej oraz przed ratyfikacją najistotniejszych umów międzynarodowych. Rozporządzenia z mocą ustawy  Konstytucja RP Art. 234. 1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. 2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa. Konstytucja RP przewiduje, że w czasie stanu wojennego może dojść do tego, że Sejm RP nie będzie mógł zebrać się na posiedzenie, przez co nie będzie w stanie podjąć ważnych decyzji legislacyjnych w kryzysowej dla państwa sytuacji. Wówczas do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy uprawniony jest Prezydent RP, czyli organ władzy wykonawczej, który tymczasowo ma prawa do zastępowania ustawodawcy.  Głowa państwa może wydać akt normatywny o randze ustawowej tylko na wniosek Rady Ministrów. Rozporządzenie takie musi spełniać następujące warunki: Powinno być zgodne z odpowiednimi ustawami dotyczącymi stanu wojennego, a jeśli wprowadza ograniczenia praw człowieka i obywatela, nie mogą być one większe niż przewidział to ustawodawca. Nie może zmieniać np. zasad odszkodowania z tytułu strat poniesionych przez obywateli w związku z ograniczeniem ich praw w stanie wojennym. Zawarte w nim regulacje muszą mieć na celu jak najszybsze zakończenie stanu wojennego i odpowiadać skali zagrożenia, przed którym stoi państwo. Aby takie szczególne rozporządzenie Prezydenta RP nie przestało obowiązywać z mocy prawa, powinno zostać zatwierdzone przez Sejm RP w najbliższym możliwym terminie. Rozporządzenia Rozporządzenia mają rangę podustawową m.in. dlatego, że nie wyrażają one woli wybranego w wyborach powszechnych organu przedstawicielskiego, czyli parlamentu.  Rozporządzenie to akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenie musi zmierzać do wykonania ustawy, nie może być zatem ani sprzeczne z ustawą (np. przez wprowadzenie rozwiązań nieznanych ustawie), nie może też wykraczać poza zakres delegacji. Zgodnie z art. 92 Konstytucji RP, delegację ustawową może uzyskać wyłącznie organ wskazany w Konstytucji. Zalicza się do nich: Prezydent. Rada Ministrów. Prezes Rady Ministrów, Minister kierujący działem administracji rządowej. Powołany w skład Rady Ministrów przewodniczący komitetu. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Ponadto w razie opróżnienia urzędu Prezydenta RP, na podstawie art. 131 Konstytucji, prawo do wydawania jego rozporządzeń przysługuje wykonującemu jego obowiązki Marszałkowi Sejmu RP, a jeśli ten nie może wykonywać obowiązków Prezydenta – Marszałkowi Senatu RP.  Warunkiem prawidłowego upoważnienia jest wskazanie organu, który powinien wydać rozporządzenie wykonawcze (delegacja ustawowa), zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Organ wskazany do wydania rozporządzenia nie może przekazać tego uprawnienia innemu organowi (tzw. zakaz subdelegacji), możliwe jest jednak łączne wskazanie dwóch i więcej organów, które powinny wspólnie wydać rozporządzenie. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego organ, który uzyskał upoważnienie do wydania rozporządzenia, może ponosić odpowiedzialność konstytucyjną za niewykonanie spoczywającego na nim obowiązku. W rozporządzeniu należy wskazać jego podstawę prawną – bez względu na to czy ustawa nakazuje konkretnemu organowi, aby wydał on rozporządzenie w danej sprawie, czy tylko upoważnia go do tego. Rozporządzenie nie może przekraczać określonego w ustawie nakazu lub upoważnienia. Musi być zgodne z konstytucją, ustawami i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.  Szczególna podstawa prawna: Podmiotowa – określa organ właściwy do wydania rozporządzenia. Przedmiotowa – określa zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu. Treściowa – zawiera wytyczne dotyczące treści aktu rozporządzenia. Akty prawa miejscowego  Akt prawa miejscowego to specyficzny rodzaj aktu powszechnie obowiązującego. Posiada wszystkie cechy tych aktów, ale obowiązuje tylko na obszarze działania organu, który go wydał.  Zgodnie z konstytucyjną zasadą hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa, akty prawa miejscowego muszą być zgodne ze wszystkimi aktami powszechnie obowiązującymi. Wydawane są w formie uchwał przez organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego: radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa. Z kolei akty wykonawcze prawa miejscowego są wydawane w formie zarządzeń organów wykonawczych odpowiednich szczebli: na szczeblu gminy - wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, a na pozostałych szczeblach odpowiednio: zarządu powiatu i zarządu województwa. Akty prawa miejscowego wydają także terenowe organy administracji rządowej (np. rozporządzenia i zarządzenia wojewodów).  Zgodnie z konstytucyjną zasadą praworządności, akty prawa miejscowego wydawane są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Zakres ich obowiązywania jest powszechny, ale tylko na terenie działania właściwego organu. Publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych prowadzonych przez wojewodę.  O hierarchii źródeł prawa miejscowego obowiązujących na terenie gminy, powiatu lub województwa można mówić jedynie wtedy, jeśli dotyczy to aktów ustanowionych przez terenowe organy rządowe – wynika to z relacji podległości i nadrzędności łączących podmioty z administracji rządowej. Natomiast organy samorządu są autonomiczne i bezpośrednio nie podlegają organom z wyższych szczebli podziału terytorialnego, ani organom terenowej administracji rządowej. Dlatego wydawane przez nie akty nie tworzą żadnej hierarchicznej struktury. Legalność, czyli zgodność z aktami wyższej rangi, aktów prawa miejscowego wydawanych przez podmioty samorządowe nadzoruje wojewoda, natomiast wydawanych przez organy terenowej administracji rządowej – Prezes Rady Ministrów. Przepisy prawa miejscowego nie podlegają natomiast kontroli Trybunału Konstytucyjnego, który jest uprawniony do badania konstytucyjności norm ustanowionych wyłącznie przez centralne organy państwowe. Akty prawa wewnętrznego  Akty prawa wewnętrznego to akty normatywne o ograniczonym zakresie działania. Konstytucja RP zalicza do tej kategorii aktów normatywnych uchwały podejmowane przez rząd, a także zarządzenia premiera i poszczególnych ministrów.  Uchwały Rady Ministrów służą przede wszystkim realizacji jej konstytucyjnych zadań. Ustawa zasadnicza wskazuje, iż Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, a poza tym kieruje administracją rządową. Stanowienie aktów prawa wewnętrznego jest sposobem na zapewnienie wykonania ustaw, środkiem koordynacji i kontroli pracy organów administracji rządowej. Z kolei zarządzenia premiera służą do kierowania pracami Rady Ministrów, zapewniają skuteczne wykonanie polityki rządu. Natomiast poszczególni ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez premiera i w tym celu wydają między innymi akty wewnętrzne. Konstytucja wskazuje jednocześnie, iż Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić zarządzenie wydane przez konkretnego ministra.  Ustawa zasadnicza wskazuje, iż uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty, ich obowiązywanie jest zatem wysoce ograniczone. Jeżeli chodzi o zarządzenia, to są one wydawane tylko na podstawie ustawy i absolutnie nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Akty prawa wewnętrznego, w przeciwieństwie do aktów prawa powszechnie obowiązującego, nie składają się na wzajemnie powiązany system. Praktycznie każdy organ państwowy tworzy akty prawa wewnętrznego, które kieruje do podległych mu organizacyjnie jednostek. Zawsze musi istnieć określony węzeł podległości między autorem aktu normatywnego, a jego adresatem. Pomimo, że Konstytucja w sposób enumeratywny wylicza akty prawa wewnętrznego, to jednak orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego jednoznacznie wskazuje, iż nie jest to katalog zamknięty, tak co do formy aktu prawa wewnętrznego, jak i co do podmiotów mogących takie akty wydawać. Uzupełnianie katalogu aktów wewnętrznych może następować także na mocy postanowień ustawowych, które do wydawania takich aktów mogą upoważniać, pod warunkiem iż ustawy te respektują zasadę podległości organizacyjnej adresata aktu w systemie organów państwowych.  Niektóre rodzaje aktów prawa wewnętrznego na szczeblu centralnym. Przykłady aktów prawa Organ wydający wewnętrznego Prezydent RP Zarządza w sprawie np.: Mobilizacji i użycia sił zbrojnych do obrony Rzeczpospolitej. Ogłoszenia ustawy w dzienniku ustaw RP. Nadania statutu kancelarii prezydenta. Postanowienia np. o użyciu sił zbrojnych poza granicami kraju.  Niektóre rodzaje aktów prawa wewnętrznego na szczeblu centralnym. Przykłady aktów prawa Organ wydający wewnętrznego Sejm RP Regulamin Sejmu RP. Zarządzenie marszałka Sejmu RP, np. ustanawiające statut Kancelarii Sejmu czy dotyczące projektu jej budżetu. Uchwały Sejmu RP dotyczące np. ustalenia liczby wicemarszałków albo powołania lub odwołania komisji sejmowej (z wyjątkiem sejmowej komisji śledczej, która musi zostać powołana w ustawie). Uchwały komisji sejmowych, np. dezyderaty i opinie skierowane do Rady Ministrów, ministrów, Prezesa NIK, Prezesa NBP, Prokuratora Generalnego czy Generalnego Inspektora Pracy Statuty lub regulaminy klubów, kół i zespołów parlamentarnych.  Niektóre rodzaje aktów prawa wewnętrznego na szczeblu centralnym. Przykłady aktów prawa Organ wydający wewnętrznego Rada Ministrów Uchwały w sprawie projektu budżetu państwa. Regulamin Rady Ministrów. Uchwały o zatwierdzeniu umów międzynarodowych.  Niektóre rodzaje aktów prawa wewnętrznego na szczeblu centralnym. Przykłady aktów prawa Organ wydający wewnętrznego Prezes Rady Ministrów Zarządzenia w sprawie np. nadania statutów urzędom centralnym, ministerstwu lub Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.  Niektóre rodzaje aktów prawa wewnętrznego na szczeblu centralnym. Przykłady aktów prawa Organ wydający wewnętrznego Minister Zarządzenia w sprawie np. nadania regulaminu organizacyjnego ministerstwom. Obwieszczenia, np. zawierające wykazy jednostek organizacyjnych podległych ministrowi. Wytyczne i polecenia dla kierowników podległych ministrowi lub nadzorowanych przez niego urzędów i jednostek organizacyjnych. Specyficzne źródła prawa.  Głównymi grupami źródeł prawa w Polsce są akty normatywne powszechnie obowiązujące oraz akty prawa wewnętrznego. Konstytucja RP przewiduje również – w przepisach innych niż regulacje z rozdziału III – istnienie specyficznych źródeł prawa, których charakter nie pozwala na ich proste przyporządkowanie do podstawowych grup. Zawarte w nich normy o charakterze prawa powszechnie obowiązującego mają rangę ponadustawową. Do tego typu aktów należą regulaminy Sejmu RP i Senatu RP, a także układy zbiorowe pracy i inne szczególne porozumienia między pracownikami a pracodawcami. Regulaminy uchwalane przez obie izby parlamentu mają charakter mieszany. Z jednej strony regulują wewnętrzną organizację i porządek prac w Sejmie RP lub Senacie RP. Z drugiej jednak strony niektóre ich przepisy określają relacje między organami ustawodawczymi a obywatelami (np. w zakresie dostępu do informacji publicznej), a także wskazują obowiązki innych organów państwowych wobec izb parlamentu.  Ponadustawowa ranga tych norm powszechnie obowiązujących wynika z autonomicznej pozycji parlamentu w polskim ustroju – uznaje się, że w kwestie, które Konstytucja RP nakazuje uregulować w regulaminie izb, nie powinno się ingerować za pomocą aktów o randze ustawowej lub niższej.  Charakter normatywny mają również układy zbiorowe pracy, czyli porozumienia zawarte między pracodawcą lub organizacją pracodawców a związkiem zawodowym lub organizacją związkową. Mimo, że podmioty zawierające ze sobą taką specyficzną umowę nie są organami władzy państwowej, to ich postanowienia mogą – na podstawie przepisów Konstytucji RP – stanowić źródła prawa powszechnie obowiązującego. Choć co do zasady należałoby je umiejscowić wśród źródeł prawa o randze podustawowej (albo o charakterze wewnętrznym), to jednak w pewnym zakresie może im przysługiwać ranga ponadustawowa. Objęci takimi układami pracownicy uzyskują większe prawa, niż wynikałoby to z regulacji ustawowej. Jest to skutek działania podstawowej zasady prawa pracy: pracodawcy nie wolno ustanawiać norm, które byłyby dla jego pracowników mniej korzystne niż to, co gwarantują im przepisy prawa powszechnie obowiązującego, w szczególności z Kodeksu Pracy.  Ten wymóg nie powstrzymuje go przed wprowadzeniem w swoim przedsiębiorstwie zasad, które unormują prawa i obowiązki pracowników w korzystniejszy sposób niż akty o randze ustawowej lub niższej. Jeśli podmiot zatrudniający zdecyduje się na takie rozwiązanie i porozumie się w tej sprawie z przedstawicielami osób zatrudnionych, przygotowane w ten sposób regulacje będą miały pierwszeństwo przed przepisami ustawy, które nie będą wówczas stosowane. Adresatami układów zbiorowych pracy mogą być pracownicy i pracodawcy z dość szerokiego kręgu. Stroną takich porozumień są np. niektórzy pracownicy zatrudnieni w oświacie (niebędący nauczycielami), w przedsiębiorstwach gospodarki komunalnej lub w ośrodkach pomocy społecznej, a także w innych państwowych jednostkach budżetowych oraz w zakładach przemysłu energetycznego czy górnictwa węgla brunatnego. Dzienniki urzędowe Każdy akt normatywny musi zostać opublikowany we właściwym dzienniku urzędowym (publikatorze). Tylko w takim oficjalnym zbiorze znajdują się teksty autentyczne w oryginalnej i obowiązującej wersji.  Dawniej akty prawne miały być ogłaszane drukiem. Od 2012 roku publikuje się je już tylko w wersji elektronicznej – w postaci plików PDF umieszczanych na właściwej urzędowej stronie internetowej na której udostępniana jest cała zawartość danego publikatora. Np. www.dziennikustaw.gov.pl  W Polsce dziennikami urzędowymi są: Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.). Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” (M.P.). Dziennik Ustaw Unii Europejskiej (Dz.U.UE.). Monitor Sądowy i Gospodarczy (MSiG). Dzienniki urzędowe ministrów i urzędów centralnych. Wojewódzkie dzienniki urzędowe.  Najważniejsze regulacje, będące rezultatem przeprowadzenia procedury ustawodawczej, są publikowane w Dzienniku Ustaw RP. Poza ustawami i umowami międzynarodowymi ogłaszane są w nim również orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych zamieszczonych w tym publikatorze, a także m.in. rozporządzenia naczelnych i centralnych organów państwa, obwieszczenia Marszałka Sejmu RP o ogłoszeniu tekstu jednolitego ustawy oraz akty stwierdzające ważność wyników ogólnokrajowych wyborów i referendów.  Każdy dokument elektroniczny umieszczony w Dzienniku Ustaw RP jest opatrzony znakiem certyfikatu Rządowego Centrum Legislacji (RCL), który poświadcza autentyczność prezentowanego tekstu aktu prawnego oraz informuje, że jego publikację potwierdziła uprawniona do tego osoba za pomocą bezpiecznego podpisu elektronicznego. Wejście aktu prawnego w życie  W chwili publikacji w dzienniku urzędowym akt prawny staje się częścią systemu prawnego, choć często nie oznacza to, że jej przepisy muszą być od razu stosowane i przestrzegane. Organ wydający w przepisach końcowych może zdecydować, że wejście w życie aktu prawnego lub jego poszczególnych części nastąpi później niż jego ogłoszenie. Art. 243. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia.  Okres dzielący dzień publikacji od momentu, w którym dany akt normatywny wchodzi w życie, nazywamy z łaciny vacatio legis, co oznacza „spoczywanie prawa”. Jest to czas, który prawodawca daje adresatom nowych norm prawnych na zapoznanie się z nimi, aby mogli właściwie się do nich dostosować.  Kwestia wejścia w życie aktów normatywnych została uregulowana ustawowo, w związku z czym można wymienić kilka reguł określających, od kiedy ustawa jest uznawana za prawnie wiążącą. Ustawy (a także inne powszechnie obowiązujące akty normatywne) standardowo wchodzą w życie po 14 dniach od momentu ich ogłoszenia, chyba, że w danym akcie znalazło się postanowienie o wydłużeniu tego okresu. Tylko w uzasadnionych przypadkach można wyznaczyć okres vacatio legis trwający krócej niż 14 dni. Wyjątkowo – przez wzgląd na ważny interes państwa – regulacje mogą wejść w życie tego samego dnia, w którym zostały opublikowane, pod warunkiem jednak, że takie rozwiązanie nie będzie sprzeczne z zasadami demokratycznego państwa prawnego. Zakończenie okresu vacatio legis może zostać wyznaczone na konkretny dzień albo nastąpić po upływie określonej w ustawie liczby dni, tygodni, miesięcy lub lat od dnia jej publikacji. Przy obliczaniu daty wejścia w życie ustawy nie bierze się pod uwagę dnia publikacji (np. jeśli publikacja nastąpił 2 stycznia, a vacatio legis wynosi 14 dni, to regulacja wchodzi w życie o północy 17 stycznia).