Wykład 8 Ubezpieczenia Społeczne PDF

26.01.2025 Rynek i system UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH - zarys dr hab. Ilona Kwiecień – materiały do wykładu Rynek ub. społecznych I zdrowotnych...

26.01.2025 Rynek i system UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH - zarys dr hab. Ilona Kwiecień – materiały do wykładu Rynek ub. społecznych I zdrowotnych 1  26.01.2025 Czy ubezpieczenia społeczne to ubezpieczenia ? - system zabezpieczenia społecznego vs - metoda ubezpieczeniowa zarządzania ryzykiem społecznym system zabezpieczenia społecznego całokształt środków i działań publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się chronić swoich członków przed groźbą niemożności zaspokojenia potrzeb podstawowych, wspólnie uznawanych za ważne (G.Szpor, System ubezpieczeń społecznych, Warszawa, 2013, s.13) zapewnia obywatelom poczucie bezpieczeństwa socjalnego; stanowi „ubezpieczenie” człowieka od ubóstwa, w które może wpaść wskutek niezdolności do pracy lub niemożliwości znalezienia pracy. 2  26.01.2025 RYZYKO SPOŁECZNE – DEFINICJA I KLASYFIKACJA  Social risk  Zagrożenie stratą lub nieoczekiwanym zwiększeniem potrzeb  Zagrożenie społeczne  / perspektywa makro vs. mikro, ryzyko fundamentalne vs partykularne/  Ryzyko społeczne / (prof. T. Szumlicz) / ujęcie mikro  – zagrożenie zdarzeniem dotyczącym członków gospodarstwa domowego, którego wystąpienie powoduje stratę w posiadanych lub spodziewanych zasobach tego gospodarstwa  - materializacja tego ryzyka to także spadki dochodów bieżących  i spodziewanych, które oznaczają niemożność zrealizowania określonych wydatków, by osiągnąć cele ważne dla dowolnej jednostki RYZYKO SPOŁECZNE ! w kontekście ubezpieczeń społecznych zawężamy do ryzyka czystego i osobowego KLASYFIKACJA MOP 1. Choroby. Z racji jej występowania przysługują świadczenia zdrowotne i pieniężne. 2. Macierzyństwa. Rekompensuje się tu utratę zarobków w okresie ciąży, porodu, połogu i zapewnia opiekę zdrowotną w tych okresach. 3. Inwalidztwa, a więc niezdolności wykonywania jakiejkolwiek pracy w sposób trwały. Utrata dochodów musi tu być stosownie wyrównana. 4. Śmierci żywiciela rodziny. 5. Wypadku przy pracy i choroby zawodowej. To ryzyko złożone, co implikuje wiele tytułów do świadczeń. 6. Bezrobocia. 7. Starości. Formalną podstawą otrzymania stosownych świadczeń jest osiągnięcie ustawowego wieku. 8. Nagłych wydatków. 9. Konieczności utrzymania dzieci, co daje tytuł do uzyskania pomocy materialnej i/lub rzeczowej 3  26.01.2025 Strata ta może być:  całkowita, np. w związku z utratą pracy – brak wynagrodzenia,  częściowa – np. na skutek niezdolności do pracy zmniejszenie możliwości zarobkowania  relatywna, np. obniżenie dochodów na osobę w gospodarstwie domowym w związku z urodzeniem dziecka/ zw. ze zwiększeniem wydatków np. przy inwalidztwie. Strata ta może dotyczyć zasobów:  już posiadanych (np. wydatek związany z usługą medyczną)  spodziewanych – utrata spodziewanych korzyści (np. brak wynagrodzenia spowodowany utratą pracy). Zarządzanie ryzykiem społecznym  Podmiot:  jednostka/GD /mikro  Państwo / makro  Przedmiot:  ryzyka społeczne  Kompensacja – pieniężna, rzeczowa  ZR = prewencja + finansowanie, w tym organizacja świadczeń  Metoda finansowania:  zaopatrzeniowa (podatki),  ubezpieczeniowa (składka),  Opiekuńcza (darowizny)  ! Dla poszczególnych kategorii ryzyka społecznego (np. wg MOP) można planować różne metody  Np.. Bezrobocie vs choroba i emerytura 4  26.01.2025 ZASADY ubezpieczeń – społecznych Gwarancje solidaryzm państwa Powszechność Równość /obowiązek Społeczne Gwarancje Wypłacalność świadczeń w ub. społecznych państwa gwarantowana przez państwo 5  26.01.2025 Równość Społeczne Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych Społeczne Ubezpieczeniu społecznemu podlegają osoby fizyczne, które prowadzą Powszechność na terenie RP jakąkolwiek działalność zarobkową, /obowiązek służbę żołnierską, duchowną pobierają zasiłki, stypendia, świadczą osobista opiekę.. …. /długi art. 6 i 6 a u o syst. ub. społ.) 6  26.01.2025 Składowe systemu ub. społecznych emerytalne rentowe Chorobowe i wypadkowe zdrowotne Koncepcje systemów zab. społecznego - Finansowanie – perspektywa systemowa (makro) vs indywidualna (finanse gosp. =domowego) Wg źródła przychodów w systemie:  składka (contribution) zdefiniowana w ustawie, jako % od dochodów (metoda ubezpieczeniowa)  budżet (metoda zaopatrzeniowa) Wg. metody ubezpieczeniowej: - ubezpieczenia powszechne, publiczne - ubezpieczenia prywatne – obowiązkowe lub dobrowolne ! Proporcje zależne od koncepcji systemu i wydolności 7  26.01.2025 Ubezpieczenia emerytalne – główna składowa systemu pod względem wartości składki i świadczeń ________________________________ System zabezpieczenia emerytalnego (w skrócie: zabezpieczenie emerytalne, system emerytalny) jest to ogół istniejących rozwiązań instytucjonalnych zmierzających – poprzez ustalenie zasad:  gromadzenia oszczędności emerytalnych,  dokonywania wypłat świadczeń emerytalnych,  do zapewnienia uczestnikom systemu niezarobkowych środków utrzymania na okres starości. Celem funkcjonowania systemu emerytalnego jest więc zapewnienie dochodu na odpowiednim poziomie osobom w okresie starości, gdy aktywność zawodowa maleje i pogarsza się stan zdrowia. Co nieco historii ubezpieczeń społecznych… młodsze – narodziły się około 2 połowy XIX wieku  dawniej podejmowane w ramach rodziny wielopokoleniowej, wspólnoty sąsiedzkiej itp potem - metody finansowania: kasy zawodowe (na ziemiach polskich już w XVw.) – NNW, śmierć tontyny (XVII w Francja) - starość Fundusze państwowe – dla weteranów wojennych XVII w. USA i Francja – inwalidztwo, starość 8  26.01.2025 Co nieco historii ubezpieczeń społecznych w 1883 niemiecki kanclerz Otto von Bismarck  1 system ubezpieczenia społecznego  zarządzany przez państwo, powszechny i obowiązkowy  świadczenia ustawowo gwarantowane  finansowany ze specjalnie wprowadzonego podatku od płac  międzypokoleniowa wymiana organizowana przez państwo – pracujące pokolenie utrzymuje emerytów / finansuje świadczenia uprawnionych  organizacja – wpływające w danym roku składki finansują przypadające na dany rok świadczenia  świetnie się sprawdził w czasach XIX gdy na 1 emeryt przypadał na 10 pracujących  Wiek emerytalny 70  Specjalny podatek 10 % Repartycyjny, PAYG Powielony w XX wieku w wielu krajach, Polska od 1934 System repartycyjny (PAYG) Wady: nieodporny na zmiany demograficzne XX wieku (niska dzietność, starzenie populacyjne) Nieodporny na manipulacje / lobbing – przywileje np. co do wieku em. brak motywacji indywidualnej (gł. DB – defined benefits) 9  26.01.2025 Odejście od systemów repartycyjnych 1981 – CHILE – system kapitałowy - system emerytalny -wprowadzono system obowiązkowych funduszy kapitałowych zarządzanych prywatnie Potem np. Argentyna i kopie w Europie 1952 – Kanada – emerytura obywatelska - flat-rate, czyli na jednakowym poziomie dla wszystkich osób spełniających wymagane kryteria (wiek, domicyl 40 lat). system kapitałowy:  zindywidualizowany – oszczędności pochodzą od konkretnej osoby i są do niej przypisane  każdy gromadzi składkę na własnym koncie  składki wielu oszczędzających są wspólnie lokowane – mniejsze koszty administrowania i mniejsza koncentracja ryzyka (wiecej walorów), łatwiejsze negocjacje podczas negocjacji  czas oszczędzania jest długi  trudniejszy do manipulacji politycznych  obojętny na zmiany demograficzne  mało odporny na bezrobocie oszczędzającego i wrażliwy na dekoniunkturę gospodarczą (spadek cen na rynkach papierów wartościowych)/ryzyko inwestycyjne 10  26.01.2025 System emerytalny - rodzaje System kapitałowy vs repartycyjny / patrz historia System oparty na zdefiniowanej składce (DC określona jest składka która tworzy kapitał emerytalny ) vs system oparty na zdefiniowanym świadczeniu (DB algorytm z czego wynika emerytura w przepisach ) - Konstrukcja filarowa – z uwagi na niewydolność systemową - Państwo - F. zbiorowego inwestowania - Prywatna inicjatywa - (ub. lub nie) W poszukiwaniu ideału.. adekwatność Zrównoważenie / Integralność i Sustainability (wypłacalnośc bezpieczeństwo prawne/ w długim terminie) Integrity Struktura systemu Zabezpieczenie emerytalne Aktywa  Regulacje Świadczenia ogółem Demografia Wydatki  Zarządzanie Oszczędności publiczne Dług publiczny Rozwój  Ochrona Wsparcie rządu ekonomiczny Własność mieszkania 11  26.01.2025 System ubezpieczeń społecznych - Polska 1933- ustawa o ubezpieczeniu społecznym 1934 – ZUS Obecnie po 1990 / a wręcz reforma 1998 : ubezpieczenia społeczne: emerytalne rentowe Chorobowe /w razie choroby i macierzyństwa/ Wypadkowe /w razie choroby zawodowej i wypadków przy pracy/ + ubezpieczenia zdrowotne /opieka zdrowotna ze środków publicznych, koszty leczenia/ Inne formy zabezpieczenia /wsparcia socjalnego: bezrobotni, niepełnosprawni, ubodzy etc. Nie maja charakteru ubezpieczeniowego Uczestnicy powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych to: Zgłasza, rozlicza 4 Ubezpieczeni Świadczeniobiorcy płatnicy składek (za Lekcja 1 (dobra (beneficjenci) siebie =ubezpieczony osobiste w ZUS m.in. emeryci, renciści, lub za innych ) ochronie) osoby, które pobierają m.in. pracodawcy, zleceniodawcy, zasiłki osoby, które prowadzą m.in. pracownicy, FUS zleceniobiorcy (ponad 7,5 mln osób) działalność gospodarczą (ponad 2,5 mln osób) (ponad 16 mln osób) 12  26.01.2025. Od Płatników ZUS Za ubezpieczonych składki FUS świadczenia Dopłaty z budżetu Odrębne: KRUS + inne np. służby mundurowe, sędziowe.. Regulacja ustawowa Wysokości składek i zasady wyliczania świadczeń określa parlament. 13  26.01.2025 Podstawa prawna FUS 14  26.01.2025 Reforma w Polsce 1999  Ubezpieczenia społeczne  Ubezpieczenia zdrowotne Reforma – ub. społeczne w 1999 roku- reforma systemu ub. społecznych w tym emerytalnego metoda mieszana - łącząca metodę repartycyjną z metodą kapitalizacji na bazie zdefiniowanej składki – wysokość świadczenia nie jest znana, zależy od zgromadzonego kapitału Założenia nowego systemu:  wyodrębnienie ryzyk i odrębne fundusze  współfinansowanie – pracownik pracodawca  indywidualne konta, informacje o stanie konta emerytalnego  ograniczenie podstawy wymiaru składki - 30prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce  dobrowolne kontynuowanie ubezpieczenia – po ustaniu tytułu  Gwarancje państwa – minimalna emerytura, minimalna stopa zwrotu (OFE, zniesiona w 2014) 15  26.01.2025 Podział ryzyk – składki na ub. społeczne (stan na 2023, wprow. w 1998) 19,52 emerytalne ½ PŁATNIK ½ UBEZPIECZONY 8 rentowe 6,5 % PŁATNIK 1,5% UBEZPIECZONY 2,45 chorobowe UBEZPIECZONY 0,40 – 3,60 wypadkowe PŁATNIK % od postawy wymiaru, z regulacji wynika który tytuł objęty jest obowiązkiem odprowadzania składek Ubezpieczenia vs świadczenia Emerytalne – emerytura (wiek emerytalny, staż pracy) Rentowe- renta (niezdolność do pracy trwała/ okresowa calkowita lub częściowa v utrata opiekuna) Chorobowe - zasiłek chorobowy, rehabilitacyjny (przejściowe obniżenie dochodu z powodu choroby/niezdolności do wykonywania pracy) – ograniczenia czasowe Wypadkowe - (wypadki przy pracy ) - jednorazowe odszkodowanie (a’la NNW) , zasiłki i renty 16  26.01.2025 Podstawa wymiaru.. Wymiaru Wymiaru składki świadczenia Wg regulacji … Kwota od jakiej naliczane są Kwota od jakiej naliczane są składki miesięczne świadczenia Pracownik – wynagrodzenie brutto Zależnie od ubezpieczenia, Przedsiębiorca – zadeklarowana wartość przeciętnego kwota nie mniej niż 60% wynagrodzenia z okresu.. prognozowanego przeciętnego najczęściej z 12 mies. wynagrodzenia miesięcznego System emerytalny aktualnie / podział składki next slide 1999 – 3 filary / zus, ofe, indywidualne oszczędności emerytalne 2014 – ofe nieobowiązkowe 2019 – PPK I FILAR III FILAR II FILAR ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ OSZCZĘDNOŚCI FUNDUSZ EMERYTALNy SPOŁECZNYCH DODATKOWE ZACHĘTY PODATKOWE Obowiązkowy / nieobowiązkowe OFE v PPK obowiązkowy dobrowolny (opt out, automatyczny Inne (zw. IV) zapis) Umowa pokoleniowa umowa pokoleniowa kapitałowy kapitałowy zarządzany przez państwo lub zarządzany przez instytucje zarządzany przez państwo instytucje prywatne (na okres prywatne do 10 lat przed emeryturą) konta indywidualne indywidualne konta tworzone (możliwość kontroli przez konta indywidualne przez ZUS członków funduszy) Waloryzacja wg wskaźnika Waloryzacja wg wzrostu cen lub płac gospodarczego (subkonto zus) / inwestycja (OFE, PPK) 17  26.01.2025 Grafika - podatki.biz Pracownicze Plany Kapitałowe 2019 /2021 Obowiązkowe dla pracodawców Harmonogram wejścia 250/50/20/reszta Obowiązek przy 1 pracowniku Nieobowiązkowe dla pracowników (opt out) Obsługa przez TFI Fundusze zdefiniowanej daty 18  26.01.2025 System ub. zdrowotnych UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE Ubezpieczenia zdrowotne mają na celu pokrycie zwiększonych wydatków związanych z chorobą: wydatki o charakterze medycznym – koszty usług medycznych, zakup leków, koszty hospitalizacji, wydatki związane z długoterminową opieką pielęgnacyjną ! Obniżone dochody = ub. chorobowe 19  26.01.2025 Podziały ubezpieczeń zdrowotnych: publiczne prywatne Obowiązkowe? Dobrowolne? Komercyjne- powszechne wzajemne Indywidualne - Not-for-profit grupowe 20  26.01.2025 świadczenia zryczałtowane odszkodowawcze rzeczowe Ryczałt za zwrot faktycznie m.in. opieka jednostkę poniesionych lekarska, leczenie chorobową lub wydatków na szpitalne, dzień pobytu w usługi medyczne, badania szpitalu diagnostyczne, leki System ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce _____________________________________ przed 1999 rokiem - „państwo socjalistyczne bierze na siebie obowiązek zabezpieczenia pełnego zakresu potrzeb zdrowotnych” całkowity brak samodzielności finansowej ZOZ-ów do 1991 roku okres transformacji 1991-1998  przekształcenie jednostek budżetowych w SP ZOZ w celu zmiany ich metody finansowania  prywatyzacja aptek i hurtowni leków  wprowadzenie rachunku kosztów w publicznych zakładach opieki zdrowotnej  przygotowanie do wprowadzenia powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego 21  26.01.2025 1999 reforma - Kasy Chorych - rozdział płatnika i świadczeniodawcy - powszechność - konkurencyjność, zniesienie rejonizacji - Samodzielność ZOZ - Kontraktowanie usług - ‘pieniądz za pacjentem” - Lekarze rodzinni Kryzys systemu opartego na kasach chorych: niewydolność systemu ubezpieczeń społecznych i problemy z gromadzeniem danych w systemie komputerowym – zła identyfikacja płatników, brak odpowiedniego rozwiązania dla stworzenia właściwego mechanizmu wyrównania finansowego pomiędzy kasami, dużym problemem prywatyzacja – wiele negatywnych zjawisk, które prowadziły do zbyt dużego podniesienia pozycji niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej, wzrostu zwolnień. 2003 – NFZ w życie wchodzi ustawa o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia odpowiedzialność za dostęp do świadczeń zdrowotnych ponoszą wspólnie organy administracji rządowej, jednostki samorządu teryt. i Fundusz, przywrócenie konstytucyjnej odpowiedzialności rządu za prowadzenie polityki zdrowotnej państwa centralizacja zarządzania Założenia systemu: swobodny dostęp równe traktowanie Koszyk świadczeń Składka od wszystkich przychodów, docelowo 9% podstawy wymiaru 22  26.01.2025 Wydatki na ochrone zdrowia 2021 PL / GUS 23  26.01.2025 Składka ubezpieczenie zdrowotne – państwowy system Do k. 2021 9% , 7,75 % do odliczenia od podatku dochodowego /do końca 2021/ Podstawa wymiaru ◦ Pracownik – wynagrodzenie brutto minus składki na ubezpieczenie społeczne ◦ Przedsiębiorca - zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego (381,81 zł w 2021) Składka ubezpieczenie zdrowotne – państwowy system Od 2022 Pracownik – 9% - bez prawa odliczenia od podatku przedsiębiorca - zależna od formy opodatkowania osoby prowadzącej pozarolniczą działalność / 9 % przy zasadach ogólnych i ryczałcie, 4,9 % przy liniowym ….;) 24  26.01.2025 Problemy systemu ubezpieczeń zdrowotnych dot.: - niewydolności, braku personelu - koszyka świadczeń i terminów - Źródło finansowania: - Wyższe składki (racjonalna gospodarka? - Współfinansowanie (prywatne ubezpieczenia , ex pocket?) - Dalsze reformy Pomysł 2017 - 25  26.01.2025 Prywatne ubezpieczenia zdrowotne /PIU 2021(gospodarcze, instrumenty umowne) Ubezpieczenia zdrowotne po II KW. 2021 R. ma już ponad 3,5 mln Polaków o 14,8 proc. więcej niż w analogicznym okresie w 2020 r składka przypisana brutto po drugim kwartale wzrosła o 5,5 proc. i wynosi 526,8 mln zł. rośnie świadomość Polaków na temat zdrowia i wartości długu zdrowotnego. zwiększona liczba polis, ale także liczba badań, wizyt stacjonarnych i wykonywanych badań profilaktycznych dane. Według Barometru Watch Health Care średni czas oczekiwania na usługi medyczne w publicznej ochronie zdrowia skrócił się z 3,8 do 3,4 miesiąca. ALE w wielu dziedzinach się wydłużył - z zakresu ortopedii ‒ ponad 10 miesięcy ‒ chirurgii plastycznej, neurochirurgii czy angiologii. Według „Mapy ryzyka Polaków” jedną z najpoważniejszych obaw jest brak dostępu do opieki zdrowotnej. W lutym 2021 r. zadeklarowało tak 71 proc. respondentów. To wzrost o 5 punktów procentowych w porównaniu do 2020 r. 26