Rozwój psychospołeczny w cyklu życia PDF

Podstawy psychologii Rozwój psychospołeczny w cyklu życia prof. APS dr hab. Marcin Sękowski Instytut Psychologii, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej Koncepcja rozwoju psychospołecznego Erik H. Erikson (1902-1994) - Dzieciństwo i społeczeństwo - Tożsa...

Podstawy psychologii Rozwój psychospołeczny w cyklu życia prof. APS dr hab. Marcin Sękowski Instytut Psychologii, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej Koncepcja rozwoju psychospołecznego Erik H. Erikson (1902-1994) - Dzieciństwo i społeczeństwo - Tożsamość a cykl życia - Dopełniony cykl życia  Erik H. Erikson był psychoanalitykiem, psychologiem, uczniem Anny Freud (córki S. Freuda) Stworzył teorię rozwoju psychospołecznego w cyklu życia, która zyskała szeroki rozgłos i akceptację w kręgach psychologów akademickich Prowadził szeroko zakrojone badania teoretyczne, kliniczne i psychohistoryczne (analiza biografii znanych figur historycznych i współczesnych)  Rozwój w cyklu życia Cykl życiowy (biol.) – proces przemian prowadzących do pełnego rozwoju organizmu od czasu jego powstania aż do śmierci. Dlaczego rozwój „psychospołeczny”? Rozwój jednostki od początku do końca życia człowieka pozostaje pod wpływem czynników społecznych i kulturowych Rozwój jednostki, w kontekście kultury, przejawia się w rozszerzającym się zakresie związków społecznych z innymi ludźmi i instytucjami – Np. niemowlęctwo – matka – Wczesne dzieciństwo – +rodzina – Wiek przedszkolny – +rówieśnicy, instytucja przedszkola – Itd. +++ Koncepcja rozwoju psychospołecznego jest teorią stadialną – We względnie określonych momentach życia, osoba wchodzi w określoną fazę (stadium) rozwoju psychospołecznego – Przechodzenie do kolejnych stadiów jest efektem Zmian biologicznych związanych z rozwojem i dojrzewaniem Oddziaływań społecznych, oczekiwań społeczeństwa względem jednostki, że w danym momencie podejmie dane wyzwania rozwojowe Kultury, tworzącej ramy w których funkcjonuje jednostka i społeczeństwo Rozwój psychospołeczny trwający przez całe życie 8 stadiów rozwoju psychospołecznego stadia rozwojowe: 4 w dzieciństwie, 1 w adolescencji i 3 w dorosłości w centrum każdego stadium jest kryzys rozwojowy, charakterystyczny dla danego okresu życia – Dwie przeciwstawne tendencje (jedna konstruktywna/syntoniczna i jedna prowadząca do impasu/dystoniczna) wchodzą w konflikt – Dominacja tendencji konstruktywnej pozwala na dalszy korzystny rozwój; dominacja tendencji nie-konstruktywnej skutkuje zakłóceniami w funkcjonowaniu, regresją, psychopatologią  Stadia nie mijają bez śladu. Sukcesy (porażki) na wcześniejszych etapach rozwoju, zwiększają prawdopodobieństwo, że w kolejnych etapach również pojawią się możliwości (trudności) konstruktywnego rozwiązania kryzysów Zasada epigenezy – pojęcie pochodzące z embriologii; wg Eriksona jednostka wzrasta według ściśle określonego wzoru; każda część powstaje w danym przedziale czasu, potem powstają inne części, tworząc całość* * Im wcześniej pojawi się porażka rozwojowa, tym większy negatywny będzie mieć wpływ na dalszy rozwój psychospołeczny  Stadia rozwoju psychospołecznego wg Erika Eriksona Etap życia Stadium i kryzys rozwojowy Podstawowe mocne strony/ siły ego/ cnoty ego 1. Niemowlęctwo podstawowa ufność vs nieufność Nadzieja 2. Wczesne dzieciństwo autonomia vs wstyd i zwątpienie Wola 3. Średnie dzieciństwo, wiek inicjatywa vs poczucie winy Zdecydowanie zabawy 4. Późne dzieciństwo, wiek pracowitość vs poczucie niższości Kompetencja szkolny 5. Adolescencja tożsamość vs rozproszenie ról Wierność 6. Wczesna dorosłość intymność vs izolacja Miłość 7. Średnia dorosłość generatywność vs stagnacja Troska 8. Późna dorosłość integralność vs rozpacz Mądrość I. Niemowlęctwo Kryzys ufność vs nieufność Siła/cnota ego: nadzieja Spokojny sen, przyjmowanie pokarmu, wydalanie Rozwój rdzenia ego Ufność warunkują rodzice godni zaufania, opiekuńczy i przewidywalni Baza rozwoju ufności: ufność, że matka pojawi się, gdy dziecko będzie tego potrzebować II. Wczesne dzieciństwo Kryzys autonomia vs wstyd i zwątpienie Siła/cnota ego: wola Poznawanie pierwszych obowiązków, przywilejów i ograniczeń Wzrost samokontroli i konfrontacja z kontrolą innych Rodzice wzmacniają poczucie indywidualności i własnej wartości, ale ich dezaprobata rodzi poczucie wstydu Wola: skutek ćwiczenia się we własnej woli/uporze/wytrwałości oraz obserwacja konsekwencji/woli opiekunów III. Wiek przedszkolny Kryzys inicjatywa vs poczucie winy Siła/cnota ego: zdecydowanie Realizacja i planowanie zadań i realizacja celów Dążenie do zwiększania zakresu obowiązków i dokonań Poczucie winy jako efekt rywalizacji z innymi, zbyt agresywnego dążenia do celów, zbytniej gorliwości w dążeniu do celów, strachu przed karą Główną aktywnością jest zabawa – Często z odgrywaniem ról figur rodzicielskich, osób dorosłych – Wiązać się może z inicjatywą (wzrost pewności siebie) lub poczuciem winy („niegrzeczna” zabawa, wczesny erotyzm) IV. Wiek szkolny Kryzys pracowitość vs poczucie niższości Siła/cnota ego: kompetencja Poddanie się kształceniu formalnemu, regułom, procedurom, ocenie kompetencji w różnych obszarach Wytrwałość i pilność są nagradzane i wzmacniane przez społeczeństwo Poczucie niższości na skutek przekonania, że nie jest się zdolnym spełniać zadania stawiane przez autorytety Ważność skierowania energii dziecka w określonym kierunku, gdzie zdobywa się poczucie kompetencji (nauka, sport, sztuka etc.) V. Adolescencja Kryzys tożsamość vs pomieszanie ról Siła/cnota ego: wierność Pokwitanie Świadomość swojej indywidualności, wybory roli w społeczeństwie Pomieszanie tożsamości i ról: poczucie pustki, niepewności co do swojej roli, naciski ze strony dorosłych, zainteresowanie opiniami innych o sobie – Negatywna tożsamość – identyfikacja z niepożądanymi, niebezpiecznymi rolami Wierność – kształtowanie wartości i identyfikacja ideologiczna VI. Wczesna dorosłość Kryzys intymność vs izolacja Siła/cnota ego: miłość Gotowość do połączenia swej tożsamości i innymi Zobowiązania i gotowość by się z nich wywiązywać Połączenie zaufania, tożsamości i wierności z zaangażowaniem seksualnym Izolacja: niezdolność do wejścia w związek, lęk przed utratą własnej tożsamości i wolności, niechęć do poświęcenia się i zaangażowania w coś konkretnego co przekracza ego VII. Średnia dorosłość Kryzys generatywność vs stagnacja Siła/cnota ego: troska Zaabsorbowanie tym, co się tworzy: potomstwem, ideami, produktami Przekazywanie kolejnemu pokoleniu swojego dziedzictwa – nauczanie i opieka/troska, czynnik ważny dla kultury ludzkiej Generatywność prowadzi do transcendencji self Izolacja: niezdolność do tworzenia, opieki i nauczania innych [Generatywność jako sposób radzenia sobie z kryzysem wieku średniego i lękiem przed śmiercią? (Sękowski, 2019, 2020)] VIII. Późna dorosłość Kryzys integralność vs rozpacz Siła/cnota ego: mądrość Zbieranie owoców wcześniejszych okresów życia Integralność jest efektem akceptacji swoich doświadczeń życiowych, sukcesów i porażek, Poczucie, że życie miało i ma sens, cel, porządek, a śmierć jest jego naturalnym końcem Mądrość jako refleksyjna postawa wobec życia i jej przekazywanie innym Rozpacz – poczucie, że jest za późno na zbudowanie nowej tożsamości, lęk przed śmiercią Wybrane teorie post-Eriksonowskie James Marcia wyróżnił dwa zasadnicze i niezależne od siebie wymiary kształtowania się tożsamości: eksploracja/poszukiwanie (exploration) zobowiązanie/zaangażowanie (commitment) Statusy tożsamości wg Marcii Status tożsamości eksploracja zaangażowanie tożsamość osiągnięta + + moratorium + - psychospołeczne tożsamość przejęta - + tożsamość - - rozproszona  Statusy intymności wg Orlofsky’ego* * por. kryzys intymność vs. izolacja we wczesnej dorosłości Głębokość i bliskość Głębia Powierzchowność Zaangażowanie w Intymność Pseudointymność związek miłosny Brak zaangażowania Preintymność Izolacja w związek miłosny  George Vaillant Dodał do modelu 8. kryzysów/zadań rozwojowych dwa dodatkowe zadania – Wczesna dorosłość: konsolidacja kariery zawodowej (obok intymności) – Średnia dorosłość: chronienie znaczeń, zachowywanie produktów ludzkości dla przyszłych pokoleń (obok generatywności) Dziękuję za uwagę!