Neuropsychologiczne aspekty funkcjonowania ucznia ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się PDF

Neuropsychologiczne aspekty funkcjonowania ucznia ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się ŚR: 13:30-15:05 Dr Izabella Kucharczyk LITERATURA OBOWIĄZKOWA: Borkowska, A., Domańska, Ł. (red.)(2008). Podstawy neuropsychologii klinicznej. Lublin: Wyd. UMCS. POLECANA Borkowska A., Domańska, Ł. (red....

Neuropsychologiczne aspekty funkcjonowania ucznia ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się ŚR: 13:30-15:05 Dr Izabella Kucharczyk LITERATURA OBOWIĄZKOWA: Borkowska, A., Domańska, Ł. (red.)(2008). Podstawy neuropsychologii klinicznej. Lublin: Wyd. UMCS. POLECANA Borkowska A., Domańska, Ł. (red.).(2007). Neuropsychologia kliniczna dziecka. Warszawa: Wyd. PWN. POLECANA Krasowicz-Kupis, G. (2019). Nowa psychologia dysleksji. Warszawa: PWN. WYBRANE Spitzer, M. (2008). Jak uczy się mózg. Warszawa: Wyd. PWN. Walsh, K. (2000). Neuropsychologia kliniczna. Warszawa: Wyd. PWN. LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA: Ayres, J. (2019). Integracja sensoryczna a zaburzenia uczenia się. Gdańsk: Wyd. Harmonia. POLECA Blakemore S-J., Frith U. (2008). Jak uczy się mózg. Kraków: Wyd. UJ. Borkowska, M. (2018). Integracja sensoryczna w rozwoju dziecka. Podstawy neurofizjologiczne. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia. POLECA Goddard-Blythe S. (2011). Jak osiągać sukcesy w nauce? Uwaga, równowaga i koordynacja. Warszawa: Wyd. PWN. POLECA Goddard-Blythe S. (2010). Harmonijny rozwój dziecka. Warszawa: Wyd. Świat i Książka. POLECA Górska T., Grabowska A., Zagrodzka J. (2006). Mózg a zachowanie. Warszawa: Wyd. PWN. Krasowicz-Kupis, G. (2008). Psychologia dysleksji. Warszawa: Wyd. PWN. Żylińska, M. (2013). Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. ZALICZENIE: - ostatnie zajęcia/ pierwszy tydzień sesji- kolokwium krótkie- pytania zamknięte tylko ABCD, nie ma punktów ujemnych, 2 pytania otwarte- wymień/ wypisz… - próg zaliczenia 51% - wysyła maila z wynikami - nieobowiązkowe - zastanowi się czy przesyła prezentacje Wykład nr 2 09.10.2024 Mózg- decyduje w jaki sposób zinterpretujemy i jak się zachowamy w danej sytuacji. Więc mózg> ciało - zanim powiem „ała” to info płynie w formie impulsu elektrycznego i mózg decyduje czy będzie te „ała” czy nie; NEURON- jednostka strukturalna i funkcjonalna układu nerwowego F: przekazują sygnały elektryczne w obrębie mózgu i reszty organizmu - w każdym neuronie jest 1 jądro komórkowe, które jest najważniejsze- koduje informacje; AKSON- może być różnej długości, przewężenia Ranviera-przerwy między osłonką mielinową; nimi przeskakuje impuls; Jeżeli dochodzi do uszkodzenia ukł. nerwowego i osłonka ulegnie uszkodzeniu na skutek choroby lub innego czynnika, to informacja nie zostanie przekazana dalej. -> Alzheimer- Najwięcej neuronów rozwija się do 7 r.ż, potem 25 r.ż, po tym czasie prędkość tworzenia połączeń zwalnia. 1 neuron= 1000 różnych działań na sekundę komórki glejowe- pomagają w przekazywaniu informacji, odżywianiu neuronów, usuwaniu niepotrzebnych substancji; to jak jemy i śpimy wpływa na tempo naszego uczenia się; połączenia synaptyczne- UKŁAD NERWOWY 1. OBWODOWY (OUN) a) somatyczny b) autonomiczny: współczulny i przywspółczulny - nie w naszym zakresie - steruje pracą narządów wewnętrznych - steruje pracą 12 par nerwów czaszkowych - steruje pracą 31 par nerwów rdzeniowych 2. OŚRODKOWY a) mózgowie b) rdzeń kręgowy PIEŃ MÓZGU - oddychanie - kontrola rytmu dobowego - przełkanie, kasłanie, odruchy wymiotne, - odruchy zaskoczenia, podskoki, równowaga - kontrola sytemu autonomicznego: pocenie się, ciśnienie krwi, temperatura, trawienie - ogólny poziom przytomności USZKODZENIA - płytki oddech - zaburzenia snu - trudności w połykaniu płynów i pożywienia-np. wcześniaki nie potrafią przełykać, mają wprowadzoną sondę- problem z dojrzałością ukł. pokarmowego i rozwojem pnia mózgu; - problemy z równowagą, koordynacją, ruchami - kręcenie się w głowie, wymioty - poczucie świadomości Tyłomózgowie dzielimy na rdzeniomózgowie i tyłomózgowie wtórne. RDZEŃ PRZEDŁUŻONY (cz. TYŁOMÓZGOWIA- a dokładniej RDZENIOMÓZGOWIE) 3 ośrodki funkcjonalne: - pokarmowy - oddechowy - naczyniowy MÓŻDŻEK - „mały mózg, sternik ciała” (TYŁOMÓZGOWIE wtórne) - regulacja napięcia mięśniowego- móżdżek nowy - planowanie ruchowe, płynność- móżdżek nowy - koordynacja ruchów celowych- móżdżek rdzeniowy- np. jazda na rowerze, picia z kubka, - utrzymywanie równowagi- móżdżek przedsionkowy - ruchy oczu- móżdżek przedsionkowy USZKODZENIA - Ataksja, astazja, astenia- zaburzenia związane z ruchem i funkcjonowaniem układu nerwowego -> dana osoba, nie jest w stanie skoordynować swoich czynności -> diagnozowana jest bardzo duża męczliwość - Atonia- niskie napięcie mięśniowe (hipertonia, zbyt duże napięcie mięśniowe) -> ma wpływ na trzymanie narzędzie pisarskiego, spina się i ramię jest w nienaturalnej pozycji; -> chodzenie na palcach (do 2 r.ż jest to jeszcze ok)-> bez odpowiedniej interwencji dochodzi do przykurczu ścięgien i dużego bólu- KONIECZNA KONSULTACJA FIZJO - ADIADOCHOKINEZA- niezdolność do wykonywania szybkich, naprzemiennych ruchów; -> ćwiczenie z klepaniem ręką po udzie, góra- dół; przy niskim napięciu mięśniowym dzieci będą się opierać łokciem na kolcu mięśniowym miednicy; koordynacja rąk w przypadku zadania oburącz- działanie w móżdżku jest nieprawidłowe-> - Trudności w ocenie momentu zatrzymania ruchu, trudności w łapaniu obiektów - Drżenie ciała i potykanie się -> mimowolne i nieskoordynowane, - Niewyraźna mowa, trudności z mówieniem związane z niskim napięciem mięśniowym mięśni twarzy; - gdy buzia się otwiera, a język wypada na brodę; często takie dzieci preferują pokarmy papkowate, delikatne- buzia nie pracuje; - Gwałtowne ruchu gałek ocznych całkowicie nieadekwatnie pracujące, to nie jest oczopląs (szybkie, naprzemienne, nieskoordynowane); TWÓR SIATKOWATY -sztuczne określenie struktur pnia mózgu; - system alarmowy- reaguje na wszystkie rodzaje bodźców - integruje niektóre bodźce- świadomość - pobudza aktywność mózgu - relacja z układem pozapiramidowym - mocno pobudzany u osób kreatywnych, w sytuacjach nieprzewidzianych; Połączenia z: - układem limbicznym- emocje, które doświadczamy i przeżywamy - podwzgórzem- reguluje pracę naszych narządów wewnętrznych - rdzeniem kręgowym - korą mózgową – (bo układ limbiczny jest tu) Wykład nr 3 16.10.2024 ŚRÓDMÓZGOWIE - bardzo niewielki punkt - istotne ze względu na dane wzrokowe i słuchowe - wzgórki czworacze dolne i górne- info wzrokowe i słuchowe jest tu przetwarzane; - istota okołowodociągowa- przetwarza dane bólowe-> każdy ma różny próg bólu - istota czarna- struktura, która reaguje na dopaminę (odpowiadającą z realizację; gdy za mało- słaba motywacja; odpowiada m.in. za Parkinsona) -> zaburzona istota czarna- nie odczuwają poczucia głodu ŚRÓDMÓZGOWIE Istota czarna Istota szara środkowa (okołowodociągowa) Układ dopaminergiczny- ch. Parkinsona Przetwarzanie informacji bólowych Koordynacja ruchów mięśni szkieletowych Udział przy przyjmowaniu pokarmów Udział w reakcjach motywacyjnych MIĘDZYMÓZGOWIE MIĘDZYMÓZGOWIE Wzgórze Podwzgórze Kieruje przychodzącymi i wychodzącymi Reguluje czynnościami gruczołów informacjami czuciowymi i ruchowymi dokrewnych Otrzymuje informacje ze wszystkich Kierowanie czynnościami AUN i zmysłów (poza węchem) i przekazuje do utrzymanie homeostazy odpowiedniego obwodu w mózgu Bierze udział w procesie koncentracji Regulacja przyjmowania pokarmów, uwagi wody i temperatury Kontrola emocji W bocznej części- ośrodek przyjemności W przypadku przebodźcowania emocje przestają być kontrolowane, problematyczne stacje się skupienie uwagi. Po przestymulowaniu potem dziecko odreagowywuje. ➔ Przebodźcowany bobas w galerii handlowej- wygląda jakby spał, po wyjściu zaczyna się płacz i długo nie może się uspokoić, a nawet usnąć wieczorem JĄDRA PODKOROWE - zlokalizowane pod korą mózgową - kontrola w sposób nieuświadomiony napięcia mięśni szkieletowych - koordynacja ruchów wyuczonych - kontrola naturalnego rytmy i wzoru ruchu (podczas chodzenia, sięgania po przedmiot) - hamowanie ruchów dodatkowych; tego nie wymaga - ciało prążkowane (jądro ogoniasta, jądro półleżące, skorupa) - cz. wewnętrzna gałki bladej - cz. zewnętrzna gałki bladej - jądro niskowzgórzowe - istota czarna (część: zbita, siatkowata i boczna) UKŁAD LIMBICZNY Powiązany jest z: - korą mózgu - układem hormonalnym- ukł. limbiczny odpowiada za emocje i popędy - pniem mózgu - układem ruchu -> w ukł. limbicznym powstaje reprezentacja pojęć JA= SAMOOCENA- pod wpływem emocji i długiego procesu; HIPOKAMP - uczenie - działanie - procesy grupowe - gromadzone jest tu wiedza deklaratywna- typu „wiem, że” niebo jest niebieskie itp- wiedza, której uczymy się w toku naszej edukacji - zależny od przeżywanych przez nas emocji CIAŁO MIGDAŁOWATE - LĘK I STRACH- strach jest tu i teraz, lęk będzie wtedy, gdy wyobrażamy sobie - z punktu widzenia uczniów emocje (strachu/lęku- wybierz) są szczególnie ważne! - pod wpływem emocji-> pojawiają się zachowania agresywne- w adolescencji ciało migdałowate gubi się- uszkodzenia tutaj, gdy jest z premedytacją, przemyślana agresja; - bierze udział w przyjmowaniu pokarmów Układ piramidowy Układ pozapiramidowy Kontroluje ruchy dowolne- my mamy Niezależny od naszej woli, nie mamy na wpływ i świadomość tego co się dzieje niego wpływu Zależny od naszej woli PŁATY MÓZGOWE * trzeba umieć zlokalizować płaty mózgowe KORA MÓZGOWA - analiza danych pochodzących z różnych zmysłów- analiza i scalanie; - działanie motoryczne; - wyższe czynności psychiczne, planowanie, myślenie, analiza emocji; OŚRODKI DZIAŁANIA I ODBIORCZE - czołowy - ciemieniowy - potyliczny - skroniowy - odbierają dane sensoryczne: - skroniowy- słuchowe, smakowe - potyliczny- wzrok - ciemieniowy- - skroniowy, potyliczny, ciemieniowy- odbywa się tu obróbka informacji a potem wysyła informacje do- ośrodka działania –> płat czołowy TRZY BLOKI FUNKCJONALNE MÓZGU WG. ALEKSANDRA ŁURII (rosyjski neurobiolog) 1. Blok regulujący napięcie kory i stan czuwania 2. Blok odbierający, przetwarzający i przechowujący informacje 3. Blok programujący, regulujący i kontrolujący złożone formy zachowań człowieka KAŻDY BLOK MOŻEMY ODNIEŚĆ DO KAŻDEGO Z PŁATÓW MÓZGU. ➔ Aby wykonać daną czynność musi być aktywowany blok 1 (pobudzenie na tyle, by kontrolować i rejestrować tego co się dzieje) ➔ 2 blok: obiera, przetwarza i przechowuje info ➔ 3 blok- w oparciu o to, co zgromadzę (informacje) , muszę doprowadzić do sytuacji, gdy dojdzie do reakcji  1. Wyregulowane napięcie kory mięśniowej- rejestruje 2. Przejmuje wszystkie dane sensoryczne, przetwarzam i magazynuje 3. Dzięki otrzymanych danym mogą wykonać daną czynność. Ad BLOK 2) – aktualnie zajmujemy się tylko nim Paul Brodman wymienił 52 pola w mózgu. POTYLICZNY - pola I rzędowe- rejestrują tylko i wyłącznie wrażenia- pojedyncze cechy przedmiotu-> np. tablica: gładka, duża, (wrażenie wielkości, koloru, kształtu, struktury) - II rzędowe- dopiero tutaj łączę pewne informacje ze sobą, dopiero tutaj nazywam kolor np. zielony, kształt prostokąta - III rzędowe- tutaj nadaje znaczenia- łącząc tutaj informacje z różnych zmysłów Litera „a” I- wrażenie kształtu (bez nazwania tego kształtu), wielkość, kolor II- uczę się, że jeśli połączę o i kreseczkę to powstanie mi „a” III- ale nazwę to „ a” dopiero na tym poziomie -> człowiek z dysleksją-> p i b- pomyli- problem na poziomie I- ma kłopot by określić wielkość, jaki kształt to przypomina, dlatego tyle czasu zajmuje nauka prawidłowego łączenia liter i odszyfrowania -> NIESTETY TERAPIA JEST ZACZYNANA OD „PRZECZYTAJ”- czyli od końca tego procesu- a powinno się zacząć od gier i zabaw poprawiających percepcję wzorkową, słuchową i kinestetyczną Wykład nr 4 23.10.2024 PŁAT POTYLICZNY - widzenie - analiza koloru, ruchu, kształtu i głębi - skojarzenia wzrokowe -> odwoływanie do posiadanych doświadczeń - bardzo istotny- pomaga w większości - zmysł wzroku- w 75% angażowany każdego dnia PROZOPAGNOZJA - nierozpoznawanie twarzy; zdarzają się nawet trudności z rozpoznaniem własnej twarzy w lustrze; często towarzyszą mu inne zaburzenia, szczególnie agnozja wzrokowa; USZKODZENIA I MIKROUSZKODZENIA PŁATA POTYLICZNEGO - ślepota korowa- całkowita utrata widzenia spowodowana uszkodzeniem pól wzrokowych kory potylicznej, przy prawidłowej anatomii i fizjologii oka; - agnozja wzrokowa- trudności w rozpoznawaniu przedmiotów widzianych wzrokowo, oczywistych dla otoczenia przedmiotów lub zdarzeń; chory widzi dobrze, ale nie rozumie co widzi (gdy korzysta z innych zmysłów np. dotyku, słuchu, jest w stanie prawidłowo zidentyfikować przedmiot); - halucynacja wzrokowe - niedokładne widzenie obiektów, widzenie aureoli - trudności: w umiejscowieniu widzianych obiektów, rozpoznawaniu barw (agnozja barw), w rozpoznawaniu znaków, symboli i słów pisanych, w rozpoznawaniu ruchu obiektu - aleksja (ślepota słów)- utrata umiejętności czytania: pole 18 i 19 pręciki - rozpoznawanie kolorów (tutaj jest raczej błąd- chodzi o czopki! - dopytaj) 3 lata - rozpoznawanie kolorów PŁAT SKRONIOWY - słuch muzyczny, fonematyczny i wrażenia dźwiękowe - odbiór mowy (pole 22) , gramatyka, prozodia- obszar Wernickego - rozpoznanie obiektów - podstawna: analiza zapachów NAJWAŻNIEJSZE POLA -20 i 21 - rozpoznawanie przedmiotów, twarzy (dlatego, że są blisko pola 37) - 22 - ośrodek Wernickego - ośrodek czuciowy mowy - rozumienie mowy - 28 - dane węchowe - 34 - analiza danych węchowych - 37 - rozpoznawanie twarzy, czytanie - 41 i 42 - identyfikacja dźwięków USZKODZENIA I MIKROUSZKODZENIA PŁATA SKRONIOWEGO - głuchota korowa - nic a nic - zaburzenia słuchu i percepcji dźwięków - trudności w rozumieniu mowy (afazja Wernickego) -> „ chcesz pić?” odp” idę na spacer” - zaburzenia uwagi (słuchowej) - zaburzenia pamięci słuchowej i wzrokowej - zaburzenia seksualne - zaburzenia kontroli zachowań agresywnych - problemy z rozpoznawaniem twarzy (prozopagnozja) -> często u osób z udarami uszkodzone pole 22 Wykład nr 5 30.10.2024 PŁAT CIEMIENIOWY - czucie temperatury, dotyku i bóli - koordynacja wzrokowo- ruchowo- czuciowa - rozumienie języka symboli - orientacja przestrzenna – analiza wzrokowa - koordynacja przestrzenno- ruchowa - rozumienie pojęć abstrakcyjnych -> każdy ma różny próg bólu, kwestia indywidualna -> symbol+ pojęcia abstrakcyjne= mowa NAJWAŻNIEJSZE POLA PŁATA CIEMIENIOWEGO - pola 1,2,3- odbieranie wrażeń dotykowych (faktura: miękkie, gładkie itp.), temperatury i propriocepcja (czucie z mięśni, stawów i wiązadeł) - pola 5,7- biorąc udział w odbiorze danych równoważnych i przedsionkowych-> przemieszczanie się i poruszanie; - pole 39- teoretycznie zaliczane do potylicznego, ale odpowiada za rozumienie czytanego tekstu i integrację wszelakich wrażeń; - pole 40- zachowywanie umiejętności równoważnych; 1,2,3+40 = przy chodzeniu odbieram wrażenia dotykowe wyczuwając podłoże + propriocepcja położenia ciała w przestrzeni by utrzymać równowagę; USZKODZENIA I MIKROUSZKODZENIA PŁATA CIEMIENIOWEGO - DYSPRAKSJA- problemy w planowaniu motorycznym - brak umiejętności wykonania zaplanowanych ruchów; (szacuje się, ze w polskiej klasie może być do 3 takich uczniów!); nie występują tu problemy neurologiczne i zaburzone napięcie mięśniowe; - zaburzenia wzrokowo- przestrzenne (aktywność grafomotoryczna, aktywność wzorkowo- konstrukcyjna) dysgrafia; nie są w stanie ułożyć danej litery w przestrzeni; -> najlepiej nauczyć pisma bibliograficznego (duże litery) lub pisania na komputerze - trudności: - w rozumieniu prostych konstrukcji gramatycznych -> „ Kali jeść, Kali pić” - z wykonywaniem najprostszych operacji arytmetycznych (akalkulia) - w różnicowaniu kierunków stron ciała, zaburzenia orientacji przestrzennej; trudności w orientacji na mapie -> udowodniono naukowo subtelne różnice w tej kwestii w budowie mózgu kobiet i mężczyzn- kobiety, mają trudności z orientacją przestrzenną, a mężczyźni za to mają kłopot w rozumieniu emocji; - w integracji wrażeń dotykowych: zaburzenia czucia: astereognozja (niezdolność do rozpoznawania przedmiotów dotykiem) po przeciwnej stronie ciała - z aktualizacją słów -> „mam to na końcu języka” -> to nie zaburzenie, to normalne, że pod wpływem stresu, sytuacji trudnej lub bardzo dużym zmęczeniu będziemy mieć trudności z wysłowieniem się; -> zaczynamy się martwić gdy codziennie mamy problem z aktualizacją słów -> Alzheimer (zaczyna się od niepamiętania tego, co przed chwilą robili- niszczenie neuronów w płacie czołowym i ciemieniowym); ➔ Dzieci dyslektyczne- kłopot nie tylko na języku polskim ale i np. na geografii i historii -> zaburzona orientacja w przestrzeni (np. szukanie na mapie); PŁAT CZOŁOWY - funkcje ruchowe- planowanie ruchowe (kora przedruchowa) - sekwencyjna pamięć ruchowa i planowanie ruchowe (kora przedczołowa) - ruchy gałek ocznych (kora przedczołowa) - wszystkie mięśnie twarzy(?), ich początki zlokalizowane są w płacie czołowym - artykulacja - rozumienie symboli - ekspresja językowa -> budować zdania, opowiadać, mówić - myślenie, pamięć, koncentracja uwagi - emocje, rozumienie norm społecznych -> argumentacja dlaczego w danym momencie czuję się np. „zła” lub „szczęśliwa” NAJWAŻNIEJSZE POLA PŁATA CZOŁOWEGO - pole 4- pierwotne pole ruchowe- odpowiada za ruchy dowolne; steruje izolowanymi, precyzyjnymi ruchami- zwłaszcza dłoni i palców (pierwszorzędowa kora ruchowa) - pole 6- globalne ruchy kończyn, tułowia i głowy, koordynuje ruchy typu zręcznościowego (kora przedruchowa) -> jestem w stanie wykonywać różne czynności jednocześnie - pole 9-12, 32,47- podejmowanie decyzji, zachowania społeczne planowanie wyrażanie naszej osobowości, pamięć krótkotrwała- bezpośrednia (kora przedczołowa) - pola 11,12,45- baza wiedzy i doświadczeń życiowych (pamięć długotrwała), podejmowanie decyzji -> chłopiec, który miał problem z wyborem naklejki - pola przedczołowe 44,45 (ośrodek Broki)- wykonywanie mowy: płynne formułowanie słów i zdań- ośrodek mowy USZKODZENIA I MIKROUSZKODZENIA PŁATA CZOŁOWEGO - zaburzenia osobowości np. u bokserów są obicia mózgu ->np. Gołota- pada pytanie, chwilę milczy, a potem wypowiada się bez ładu; jest dużo agresji w wypowiedziach bokserów; -> coraz więcej osób z osobowością narcystyczną- będą wymagać bycia na zawołanie, uważają, że są najważniejsi (nieważne, że jesteśmy zajęci) - trudność w wykonywaniu sekwencji ruchowych, brak planowania ruchowego -> problem z nauczeniem się jazdy na rowerze, podejmowaniem czynności koordynacyjnych, sekwencyjność, odtwarzanie ruchów, - dysfazja motoryczna (afazja Broka), pole 44; niemożność artykułowania słów i zdań -> „ chcesz pić?” odp: „ mamamambabababba” – oni wiedzą i rozumieją o czym mówimy, ale nie są w stanie ułożyć narządów artykulacyjnych by wyszło logiczne zdanie- często u osób po udarach; bywa i u dzieci; często „ ludzie warzywa”; - zaburzenia pamięci, brak kojarzenia, brak logicznego myślenia; schematyczność w myśleniu -> są osoby 0-1, nie zmieniają schematu dnia = ASD- u nich płat czołowy nie działa tak, jak powinien; -> terapia: uczenie elastyczności i zmiany podejścia; - problemy w koncentracji uwagi; -> ADHD, ASD, dys; - zaburzenia emocjonalne np. labilność -> bardzo łatwo przechodzą od śmiechu po płacz i tak cały czas; - utrata umiejętności pisania (agrafia: pole 4 i 6+ ośrodek Broki) agrafia- brak umiejętności pisania; -> po uszkodzeniu, tracimy umiejętności i musimy zaczynać od nowa; neuroprzekaźniki, czytanie na głos, sensoryka;