PBL 1033 Dialektologi - Unit 7 Kepelbagaian Aneka Ruang

PBL 1033 DIALEKTOLOGI UNIT 7: KEPELBAGAIAN ANEKA RUANG DAN PERILAKU PERUBAHAN 1  OBJEKTIF PEMBELAJARAN  Unit ini akan memfokus kepada; 1. Kepelbagaian aneka ruang dari segi sempadan, isoglos dan pola-polanya. 2. Hubungan isoglos dengan budaya. 3. Perilaku pe...

PBL 1033 DIALEKTOLOGI UNIT 7: KEPELBAGAIAN ANEKA RUANG DAN PERILAKU PERUBAHAN 1  OBJEKTIF PEMBELAJARAN  Unit ini akan memfokus kepada; 1. Kepelbagaian aneka ruang dari segi sempadan, isoglos dan pola-polanya. 2. Hubungan isoglos dengan budaya. 3. Perilaku perubahan dalam keanekaragaman bahasa/dialek serta difusi sosiolinguistik dan leksikal. 2  HASIL PEMBELAJARAN  Pada akhir unit ini pelajar berupaya: 1. Memahami kepelbagaian aneka ruang dari segi sempadan, isoglos dan pola-polanya. 2. Mengetahui tentang hubungan isoglos dengan budaya. 3. Mengetahui tentang perilaku perubahan dalam keanekaragaman bahasa/dialek serta difusi sosiolinguistik dan leksikal. 3  ISOGLOS  Sempadan  Isoglos ialah sempadan antara dua kawasan yang berbeza dari segi ciri bahasa tertentu (seperti item leksikon, sebutan kata, fonologi dll)  Contoh: sempadan Kedah dan Perak yang telah membezakan kata dalam kedua-dua dialek atau antara Kedah dan Kelantan juga wujud perbezaan disebabkan faktor isoglos. fonologi;  /pasir/ /pasiaq/ - Dialek Kedah /pasio/ - Dialek Perak sebutan;  /katok/ /ketuk/ - Dialek Kedah /katak/ - Dialek Kelantan 4 PETA SEMENANJUNG MALAYSIA 5  ISOGLOS  Istilah isoglos kali pertama digunakan oleh ahli dialektologi Latvia iaitu J.G.A. Bielenstein (1892).  Isoglos bermakna ‘sama bahasa’ (iso+glos). Andaian istilah ini bertujuan menunjukkan sesuatu garis yang dilukis merentangi satu-satu kawasan akan menunjukkan kedua-dua kawasan di kiri kanan garis itu mengandungi beberapa aspek pemakaian bahasa yang sama tetapi kedua-dua bahasa itu tidak serupa antara satu sama lain. 6  HETEROGLOS  Heteroglos ialah garisan di antara mana-mana kawasan yang mempunyai dua orang penutur yang menunjukkan ciri yang berbeza.  Satu garis dilukis menghubungkan kawasan- kawasan penutur yang sama-sama mempunyai ciri dan garis kedua dilukis untuk menyambungkan kawasan-kawasan penutur yang sama-sama mempunyai ciri , apabila kawasan penutur-penutur ini berdekatan dengan kumpulan yang lain, iaitu apabila mereka tinggal di tempat antara kedua-dua kawasan itu, garis regu seperti itu disebut heteroglos.  Rujuk Isoglos & Heteroglos. 7  POLA-POLA ISOGLOS  Pola-pola isoglos boleh diteliti menerusi beberapa kajian dialektologi. Kemunculan pola-pola yang berulang membayangkan sedikit sebanyak keadaan semula jadi situasi bahasa yang wujud di sesuatu kawasan, dan seterusnya membolehkan kita membuat beberapa kesimpulan.  Pola isoglos yang merentasi satu sama lain, memisahkan kampung-kampung antara satu dengan lain dan pada zahirnya menggambarkan kepelbagaian paduan ciri-ciri dialek yang menakjubkan, sudah diterima sebagai satu pola yang lazim bagi mana-mana kawasan yang mempunyai sejarah kependudukan yang lama (Chambers & 8 Trudgill, 1990).  POLA-POLA ISOGLOS  Jaringan isoglos ini merupakan bentuk kartograf yang setara dengan prinsip yang diutarakan oleh Edward Sapir bahawa keanekaragaman semakin meningkat semakin kita hampir ke kawasan kependudukan asal atau Heimat.  Selain itu, terdapat pola yang menunjukkan sesuatu ciri bahasa wujud di dua tempat atau lebih dalam sesuatu kawasan, tetapi tempat-tempat ini dipisahkan satu daripada yang lain oleh satu daerah yang mempunyai ciri bahasa yang berbeza dan bertentangan (Chambers & Trudgill, 1990).  Rujuk peta dialek Rhotik. 9  KATEGORI ISOGLOS  Isoglos leksikal menghuraikan pertentangan pada perkataan-perkataan yang digunakan oleh penutur yang berlainan untuk memperkatakan objek atau perbuatan yang sama.  Contoh: pisang abu/pisang kepok, kapal terbang/belon  Isoglos fonologi menghuraikan perbezaan dari segi bunyi sebutan yang digunakan oleh penutur yang berlainan dalam menyebut sesuatu perkataan yang sama.  Rujuk makalah “Penyebaran Dialek Melayu di Langkawi: Analisis Geoglinguistik”, “Variasi Kata Ganti Nama Dialek di Pesisir Sungai Perak: Analisis Geographical Information System (GIS)” dan “Penyebaran Dialek Patani Di Perak: Analisis Geolinguistik”. 10  KATEGORI ISOGLOS  Isoglos semantik melibatkan pertentangan makna dari satu tempat ke tempat lain.  Contoh: kata kerja fix di Britain bermaksud melekat, menetapkan, manakala di Amerika perkataan ini digunakan dengan maksud utamanya membaiki.  Isoglos morfologi melibatkan aspek tertentu dalam pembentukan kata yang berbeza mengikut kawasan/daerah.  Contoh: /potong/ → [m + potong] →[motong] ‘memotong’  /kumpul/ → [ng + kumpul] →[ngumpul] ‘mengumpul’  /sapu/ → [ny+ sapu] → [nyapu] ‘menyapu’ (Salbia 11 Hassan, 2014).  HUBUNGAN ISOGLOS DENGAN BUDAYA  Secara amnya, isoglos-isoglos dapatlah dianggap sebagai satu aspek budaya tempatan bagi tempat-tempat yang dicakupi, sekiranya dapat dikatakan pertuturan tempatan tertentu dapat membentuk rasa kekitaan pada masyarakat.  Ahli-ahli dialektologi telah beberapa kali mendapati isoglos-isoglos yang mereka cipta itu berkait rapat juga dengan aspek-aspek budaya tempatan yang lain.  Maka dengan itu, mereka dapat memasukkan maklumat bahasa ke dalam sejarah masyarakat bagi sesuatu tempat. 12  HUBUNGAN ISOGLOS DENGAN BUDAYA  Peta 7-10 (Isoglos & Budaya), penduduk di kawasan barat lebih suka akan nama-nama tempat yang berakhir dengan –field(s)’ (Chesterfield, Newfields dll), dan sebanyak 19 bandar diberi nama sedemikian berbanding dengan hanya 8 bandar di dua kawasan yang lain itu.  Di kawasan timur laut keadaannya agak tidak jelas walaupun 5 nama tempat yang berakhir dengan –bury (Newbury, Salisbury dll), merupakan satu peratusan yang agak tinggi. 13  HUBUNGAN ISOGLOS DENGAN BUDAYA  Di kawasan tenggara, nama-nama tempat yang berakhir dengan –ham, agak tinggi kekerapannya dibandingkan dengan dua kawasan lain (Oakham, Stoughtonham dll).  Justeru, ketiga-tiga kawasan ini dapat dilihat seragam dari segi beberapa ciri dialek, malah dari segi kecenderungan tempatan memilih nama-nama tempat. 14  PERILAKU PERUBAHAN  Difusi iaitu kajian tentang perkembangan inovasi bahasa.  Kajian tentang penyebaran inovasi bahasa akan bersifat perbandingan. Sesuatu data haruslah mengandungi bukti bagi penduduk yang sama, atau bagi sekelompok penduduk yang dapat dibandingkan dari segi masa yang berbeza.  Kajian perubahan bahasa dalam waktu sebenar (real time) ialah mengkaji sesuatu masyarakat dan kembali sebagai contoh 20 tahun kemudian kepada masyarakat itu dan lakukan kajian lanjutan.  Contoh: Kajian Fonologi Dialek Melayu Sarawak di kawasan Muara Tuang, Kota Samarahan (1990) dan kajian lanjutan di Muara Tuang, Kota Samarahan 15 (2010).  PERILAKU PERUBAHAN  Kajian perubahan bahasa dalam waktu ketara (apparent time) ialah satu kaedah segera iaitu dalam kajian terhadap satu masyarakat tertentu kita bandingkan pertuturan golongan tua dengan golongan muda dan menganggap apa-apa perbezaan yang timbul sebagai akibat perubahan bahasa.  Mengkaji difusi inovasi dalam waktu ketara melibatkan pemerhatian terhadap perbezaan antara pertuturan manusia pada peringkat umur yang berbeza-beza, tetapi pada masa yang sama menetapkan pemboleh ubah-pemboleh ubah bebas yang lain spt jantina, kelas sosial dan 16 kawasan sama.  PERILAKU PERUBAHAN  Kesahihan kajian seperti ini bergantung pada hipotesis bahawa pertuturan seseorang yang berumur 40 tahun pada hari ini mencerminkan secara langsung pertuturan belia 20 tahun pada hari ini.  Perbezaan-perbezaan dalam pertuturan antara mereka yang berumur 40 tahun dengan belia 20 tahun dikatakan ekoran daripada perkembangan inovasi bahasa dalam jangka 20 tahun yang memisahkan dua kumpulan ini. 17  PERILAKU PERUBAHAN  Inovasi berdasarkan kelas sosial di Norwich (Trudgill, 1974) Dalam kajian dialek bandar sehingga kini kelas sosial terbukti menjadi pemboleh ubah bebas yang paling banyak berkait dengan pemboleh ubah bahasa. Contoh: Menerusi kajian didapati kelas pekerja atas dan kelas pertengahan bawah cenderung terlibat secara aktif dalam usaha mengubah (atau membaiki) kedudukan mereka dalam tatatingkat sosial maka golongan inilah yang cenderung menjadi kumpulan yang banyak menyimpang daripada norma kumpulan sosial 18 yang rendah daripada mereka.  PERILAKU PERUBAHAN  Inovasi berdasarkan jantina di Belfast (Milroy, 1976) Penyelidikan terhadap dua pemboleh ubah di Ballymacarret dalam kalangan penduduk kelas pekerja Protestan timur Belfast di Ireland mendapati bahawa kaum lelaki mengekalkan bahasanya berbanding kaum wanita yang melakukan inovasi bahasa ke arah bahasa baku. Hal ini disebabkan keadaan sosial di Belfast yang memperlihatkan kebanyakan kaum lelaki bekerja berhampiran tempat tinggal dan jarang keluar daripada daerah mereka disebabkan wujud pergaduhan antara golongan Katolik dan Prostestan. Manakala kaum wanita tua kebanyakannya keluar menjadi pencuci pejabat di luar daerah manakala wanita muda sering bekerja di pejabat-pejabat di luar daerah. Oleh itu, kaum wanita muda terutamanya cenderung mempunyai hubungan sosial, selain hubungan kerja di luar sempadan Ballycamarett. Justeru, kaum wanita yang menjadi pelopor inovasi bahasa daeerah ini. 19  DIFUSI LEKSIKAL/SOSIOLINGUISTIK  Perubahan-perubahan bahasa boleh merebak daripada satu kumpulan sosial kepada kumpulan sosial yang lain (difusi sosiolinguistik); daripada perkataan ke perkataan (difusi leksikal); dan daripada satu persekitaran bahasa ke persekitaran bahasa yang lain (difusi bahasa).  Difusi ialah perihal meresapkan atau menyebarkan (pengetahuan, kebudayaan, dsb), resapan; berdifusi meresap (masuk ke dlm bahasa, kebudayaan lain, dsb): sesuatu bahasa itu dikatakan ~ jika ia bergerak dan menyebar ke dlm bahasa lain (Kamus Dewan, 2007). 20  DIFUSI LEKSIKAL/SOSIOLINGUISTIK Inovasi yang menyebar disebut difusi. Istilah menyebar atau bergerak daripada satu posisi ke posisi lain dapat terjadi dalam lingkungan sistem bahasa, sistem sosial, dan sistem geografis.  Sebagai kajian yang membahas pergerakan atau penyebaran unsur bahasa, difusi tidak dapat terlepas daripada Teori Gelombang iaitu gelombang akan terus menyebar atau meresap ke segala arah daripada pusat atau sumber gelombang tersebut (Bynon, 1977: 192; Lehman, 1973: 134; Petyt, 1980: 191; Crystal, 1989: 332, Hudson, 1988: 41 dalam Wahya, 2011). 21  DIFUSI LEKSIKAL/SOSIOLINGUISTIK  Difusi leksikal berlaku daripada satu kata ke kata lain dengan memperlihatkan adanya perubahan atau inovasi pada bunyi sehingga mengubah struktur kata atau fonotaktik kata sebelumnya (Chambers dan Trudgill , 1980: 175). 22  DIFUSI LEKSIKAL/SOSIOLINGUISTIK  Difusi leksikal satu teori yang menyatakan bahawa perubahan bahasa tersebar perlahan- lahan dalam leksikon (perbendaraan kata), daripada morfem ke morfem.  Hipotesis difusi leksikal menyatakan bahawa perubahan fonologi berlaku secara leksikal secara beransur-ansur. D. Kedah D. Perak D. N9 D. Johor (Utara) (Tengah) (Tengah) (Selatan) apa ape apo ape ada ade ado ade 23  KESIMPULAN  Dalam unit ini memperlihatkan kepelbagaian aneka ruang dari segi sempadan, isoglos dan pola-polanya memberikan gambaran terhadap peri laku perubahan dalam keanekaragaman bahasa/dialek serta difusi sosiolinguistik dan leksikal.  Unit ini juga membincangkan hubungan isoglos dan budaya berbahasa masyarakat. 24  RUJUKAN  Chambers, J.K. & Peter Trudgill.1(980). Dialectology. Cambridge, New York, Melbourne: Cambridge University Press.  Chambers, J. K. & Trudgill, P. (1999). Dialektologi. Terj. Annuar Ayub. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.  Farid M. Onn & Ajid Che Kob. (1993). Simposium Dialek : Penyelidikan dan Pendidikan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.  Nor Hashimah Jalaluddin. (2015). Penyebaran Dialek Patani di Perak: Analisis Geolinguistik. Jurnal Antarabangsa Dunia Melayu Jilid 8 (2), 310- 330.  Nor Hashimah Jalaluddin, Norlisafina Sanit, Zaharani Ahmad, Harishon Mohd. Radzi. (2016). Variasi Kata Ganti Nama Dialek di Pesisir Sungai Perak: Analisis Geographical Information System (GIS), GEMA Online® Journal of Language Studies 109 Volume 16(1), 109-123.  Nor Hashimah Jalaluddin. (2017). Penyebaran Dialek Melayu di Langkawi: Analisis Geolinguistik. GEMA Online® Journal of Language Studies Volume 17(4), 159-178.  Salbia Hj. Hassan. (2014). Morfologi: Analisis Produktiviti Imbuhan Awalan dalam Dialek Melayu Sarawak. https://www.researchgate.net/publication/261760617  Wahya. (2011). Fenomena Difusi Leksikal Unsur Bahasa. Jurnal Sosioteknologi Edisi 23 (10), 1110-1116. 25  http://www.antimoon.com/how/pronunc-soundsipa.htm  SEKIAN TERIMA KASIH 26