Past Paper - History - 1399-1400 - Iranian Studies

‫درس‪13 :‬‬ ‫بسمه تعالی‬ ‫محتوای نوشتاری‬ ‫معاونت آموزش متوسطه آموزش و پرورش‬ ‫کتاب تاریخ معاصر‬ ‫طراح‪ :‬مرضیه وروائی‬ ‫دفتر آموزش متوسطه نظری‬ ‫سال تحصیلی ‪1399-1400‬‬...

‫درس‪13 :‬‬ ‫بسمه تعالی‬ ‫محتوای نوشتاری‬ ‫معاونت آموزش متوسطه آموزش و پرورش‬ ‫کتاب تاریخ معاصر‬ ‫طراح‪ :‬مرضیه وروائی‬ ‫دفتر آموزش متوسطه نظری‬ ‫سال تحصیلی ‪1399-1400‬‬ ‫دبیرخانه راهبری کشوری درس تاریخ‬ ‫تولید شده در استان کرمانشاه‬ ‫عنوان‪:‬زمینه های کودتای ‪ 28‬مرداد‪1332‬ش‬ ‫اهداف یادگیری‬ ‫آشنایی دانش آموزان با علل استعفای مصدق ونقش آیت اهلل کاشانی در قیام ‪ 30‬تیرو برکناری قوام‬ ‫السلطنه ‪-‬دوره دوم نخست وزیری مصدق و زمینه های کودتای ‪ 2۸‬مرداد وسرکوبی نهضت ملی نفت‬ ‫وسقوط دکتر مصدق‬ ‫منابع مطالعاتی پیشنهادی‪:‬‬ ‫‪ – 1‬ایران بین دو انقالب‪:‬یرواند آبراهامیان‪،‬ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی‪،‬تهران‬ ‫‪ ،1392‬نشر نی‬ ‫‪ -2‬مصدق و کودتا ‪ :‬مارک گازیوروسکی و مالکوم برن ‪،‬ترجمه مرشدی زاده ‪ ،‬تهران ‪ ،1397‬قصیده سرا‬ ‫‪115‬‬  ‫چکیده نکات مهم درس‪:‬‬ ‫قیام ‪ 30‬تیر‪:‬‬ ‫مصدق برای برخورد قاطع با مخالفان که در رأس آنها دربار قرارداشت ‪،‬از شاه پست وزارت جنگ را‬ ‫درخواست کرد ‪.‬شاه که از قدرت طلبی های مصدق می ترسید‪،‬با این درخواست مخالفت کرد ودرنتیجه‬ ‫مصدق استعفا کرد‪.‬قیام مردمی ‪ 30‬تیر ماه ‪ 1331‬به رهبری آیت اهلل کاشانی موجب شد تا شاه با‬ ‫برکناری قوام السلطنه بار دیگر مصدق را به نخست وزیری منصوب کند‪.‬‬ ‫دور دوم نخست وزیری دکتر مصدق‪:‬‬ ‫مصدق با حفظ سمت ‪،‬وزارت جنگ را بر عهده داشت و از موقعیت مستحکمی برخوردار بود‪،‬اما اختالف‬ ‫سیاسی با آیت اهلل کاشانی پیدا کرد و زمینه ی دسیسه های شاه و دربار و مخالفان داخلی را فراهم کرد‪،.‬‬ ‫انگلیس که از ملی شدن نفت ضربه خورده بود ‪ ،‬به توطئه علیه مصدق پرداخت ‪.‬عالوه بر این موارد ‪،‬ضعف‬ ‫ساختاری کابینه دولت وبی کفایتی برخی اعضای کابینه مصدق ‪ ،‬نهضت را از حمایت ها و پشتیبانی های‬ ‫مردم و افکار عمومی بی نصیب کرد‪.‬‬ ‫حضور مردم در قیام ‪30‬تیر‬ ‫‪116‬‬  ‫الف – عواملی داخلی ب – عوامل خارجی‬ ‫عوامل زمینه ساز کودتای ‪ 2۸‬مرداد‪:‬‬ ‫الف عوامل خارجی‪ :‬انگلیس و آمریکا‪:‬‬ ‫ترومن ‪ ،‬رئیس جمهور آمریکا در رقابت نفتی با انگلستان در خاورمیانه بود و می خواست به سلطه ی‬ ‫انحصاری انگلیس بر نفت ایران پایان بدهدو در نفت سهیم باشد ‪،‬در نتیجه در ابتد به حمایت از ملی شدن‬ ‫نفت پرداخت‪.‬‬ ‫حفظ ثبات بازار نفت برای جلوگیری از بحران اقتصادی ‪ ،‬آمریکا را به میانجیگری میان ایران و انگلستان‬ ‫کشاند‪.‬‬ ‫آمریکا در دوران جنگ سرد با شوروی بسر می برد‪.‬انگلستان با بزرگ نشان دادن خطر نفوذ کمونیزم و‬ ‫حزب توده قول داد که‬ ‫شرکتهای نفتی آمریکا را در منابع نفتی ایران شریک کند و توانست سیاست حمایت آمریکا را از ملی‬ ‫شدن نفت در ایران به طرف سیاست "مداخله گری " بچرخانند‪.‬‬ ‫اینگونه شدکه فرمانده آمریکایی کودتا ‪،‬روزولت طرح انگلیس درعملیات "چکمه " ‪ ،‬را که برای بر اندازی‬ ‫دولت مصدق و سرکوب نهضت ملی شدن نفت به کمک کودتا واز طریق قدرت نظامی بود‪ ،‬در عملیات‬ ‫مشترک دیگری به نام" عملیات آژاکس " برنامه ریزی و اقدام کرد‪.‬‬ ‫انگلیس در عملیات چکمه اقدام به تحریم خرید نفت ایران و تهدید کشورهای خریدار نفت به تعقیب و‬ ‫مجازات کرد و سعی در تضعیف دولت مصدق کرد‪.‬‬ ‫‪117‬‬  ‫عملیات چکمه‬ ‫شوروی به خاطر خرید گندم از ایران در زمان جنگ جهانی دوم ‪11‬تن طال به ایران بدهکار بود و در‬ ‫شرایطی که ایران گرفتار بحران اقتصادی شده بود ‪،‬عمالًبا پرداخت نکردن این بدهی کودتاچیان را در‬ ‫رسیدن به اهدافشان یاری کرد‪.‬‬ ‫ب – عوامل داخلی کودتا‪:‬‬ ‫‪1‬ب –حزب توده ‪:‬‬ ‫حزب توده به شوروی وابسته بود و تنها خواستار ملی شدن نفت جنوب بود ‪.‬سازمان نظامی حزب توده‬ ‫یکی از ارکان مهم حزب بود که در رسته های مختلف ارتش ایران فعالیت داشتند و از طریق شبکه ی‬ ‫اطالعاتی خود در ارتش ایران از برنامه کودتا از سه روز قبل از روز کودتا با خبر شد‪.‬‬ ‫حزب توده به دلیل در اختیار داشتن پست های نظامی مهم می توانست مانع موفقیت کودتا شود؛‬ ‫برخالف مقطع زمانی پس از واقعه ی ‪ 30‬تیر که در خروج شاه از ایران و رفراندم انحالل مجلس دوره ی‬ ‫هفدهم که از مصدق حمایت کردند‪ ،‬در فاصله ی کودتای ناموفق ‪ 25‬مرداد تا کودتای ‪ 2۸‬مرداد‪،‬‬ ‫نیروهایش را از خیابانها فرا خواند و در برابر کودتا واکنش مهمی انجام نداد‪.‬‬ ‫‪2‬ب –شبکه بدامن‪:‬‬ ‫ایران از ملی شدن نفت کوتاه نیامد و موفقیت کودتا علیه مصدق به فضای روانی مناسب نیاز‬ ‫داشت‪.‬انگلیس و آمریکا در پوشش حزب توده این شبکه را ایجاد کردند و از طریق آن برای اجرای موفق‬ ‫کودتا دست به یک سلسله عملیات سیاسی و فرهنگی زدند‪.‬شیوه کار این شبکه نفوذ در احزاب و جریان‬ ‫های سیاسی ‪،‬ایجاد بلوا و آشوب در کشور ‪،‬اختالف افکنی میان اعضای نهضت ملی بود ‪.‬‬ ‫‪118‬‬ ‫این شبکه با پوشش حزب توده ایجاد شده بود و توانست درجنگ سرد آمریکا با شوروی و همچنین فراهم‬ ‫کردن اذهان عمومی و بد بین کردن آنها نسبت به رهبران نهضت وظیفه خود را عملی کند و به اصطالح‬ ‫با یک تیر دو هدف را نشانه بگیرد‪.‬‬ ‫‪3‬ب – شاه و درباریان‪:‬‬ ‫همراهی شاه با نهضت ملی نفت به معنی تضعیف قدرت و موقعیت او و برکناریش از سلطنت بود‪.‬حمایت‬ ‫شاه از کودتا علیه مصدق برای کودتاچیان بسیار مؤثر بود؛وقتی اختالفات رهبران و اعضای نهضت باال‬ ‫گرفت ‪ ،‬شاه به اجرای کودتا تن در داد‪.‬‬ ‫وابستگان شاه‪،‬از جمله اشرف پهلوی ‪،‬خواهر شاه و مادرش و افراد دربار از جمله اسداهلل علم و‬ ‫شاپورریپورتر (مسئول شبکه بدامن)در مقابل نهضت ملی نفت ایستادندو به همکاری با دولت انگلیس‬ ‫پرداختند‪.‬به همین دلیل پس از قیام ‪ 30‬تیر مصدق اشرف پهلوی و مادرش را از ایران اخراج کرد‪.‬در‬ ‫برقراری ارتباط انگلیس با آنها در دوران تبعید ‪ ،‬موقع مراجعت به ایران ‪،‬اشرف در انتقال نظرات و توقعات‬ ‫کودتا چیان و با اشاره به خطر سقوط شاه وتکرار تجربه اخراج پدرشان در شهریور ‪،1320‬توانست شاه را‬ ‫به انجام کودت ا تشویق و تحریک کند ونقش خود را در انجام کودتا تکمیل کند‪.‬‬ ‫‪4‬ب ‪-‬مطبوعات‪:‬‬ ‫در روزهای حساس قبل از کودتا ‪،‬مطبوعات مهمترین ابزار دست شبکه بدامن و کودتا گران برای‬ ‫سازماندهی و آماده کردن افکار عمومی برای اجرای موفق کودتا بود ‪.‬‬ ‫نقش مطبوعات در کودتا ؛ ایجاد شایعات و تبلیغات ویرانگرو تخریب شخصیت مصدق ‪،‬ایجاد نارضایتی‬ ‫مردمی از دولت و تشدید اختالف بین رهبران نهضت بود ‪.‬‬ ‫‪5‬ب – اشتباه مصدق در انحالل مجلس هفدهم ‪:‬‬ ‫یکی از مجالس تشکیل شده در ایران که دولت بیشترین نماینده موافق خود را در آن داشت ‪،‬همین‬ ‫مجلس هفدهم بود که به دولت مصدق مشروعیت و مقبولیت بخشیده بود ‪.‬مصدق با انحالل مجلس‬ ‫‪119‬‬  ‫هفدهم به بهانه ی نفوذ و تحریکات بیگانگان و ایجاد مانع برای اقداماتش ‪،‬قانونی ومشروع بودن دولت‬ ‫خود را خدشه دار و راه کودتا را هموار کرد ‪.‬‬ ‫رفراندوم انحالل مجلس هفدهم‬ ‫‪6‬ب‪ -‬اعتماد بیش از حد مصدق به آمریکایی ها‪:‬‬ ‫آمریکا بر سر منافع نفت با انگلیس به توافق رسیده بودند و برای تصاحب منابع نفت ایران فعاالنه عمل‬ ‫می کردند‪.‬‬ ‫‪7‬ب‪ -‬جدا شدن مصدق از روحانیت ‪:‬‬ ‫آیت اهلل کاشانی درنامه ای هشدار اشتباه بودن انحالل مجلس هفدهم و کودتای قریب الوقوع را به‬ ‫مصدق داد ‪.‬مصدق در پاسخ نامه از ایشان خواست در امور سیاسی کشور دخالت نکنند ‪.‬‬ ‫خالصه درس ‪:‬‬ ‫کودتای ‪ 2۸‬مرداد ‪ 1332‬ش توسط انگلیس و آمریکا برای سرنگونی دولت مصدق و سرکوب نهضت ملی‬ ‫نفت ایران و به کمک عوامل داخلی برنامه ریزی و با موفقیت اجرا شد‪.‬‬ ‫پرسش ها یا فعالیت های مکمل برای درک بهتر مطلب مطرح شده در درس‪:‬‬ ‫‪120‬‬