Tarih Öncesi Çağlar ve İlkçağ Uygarlıkları Ders Notu -1 PDF

1 II. ÜNİTE: UYGARLIKLARIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Kullanılan ve Yapılan Aletlere Göre Tarih Öncesi Çağlar Taş Çağı...

1 II. ÜNİTE: UYGARLIKLARIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Kullanılan ve Yapılan Aletlere Göre Tarih Öncesi Çağlar Taş Çağı Maden Çağı ( MÖ.600.000-MÖ.5000 ) ( MÖ.5000- MÖ.3.500 ) Eski Taş ( Paleolitik) Çağı Orta Taş ( Mezolitik ) Çağı Yeni Taş (Neolitik) Çağı MÖ.600.000-MÖ.10.000 MÖ. 10.000-MÖ.8.000 MÖ.8000-MÖ.5000 Yerleşim yerleri mağara ve Avcılık ve toplayıcılık temel Kilden çanak çömlek ve küp kaya sığınakladır. geçim kaynaklarıdır. gibi araç gereçler yaptılar. Mağara duvarlarına av ve Çakmak taşlarından yapılmış Toprağı işleyerek tarım hayvan resimleri yaptılar. (mikrolit) araç ve gereçleri yaptılar, üretici konumuna Çakmak taşlarının kullandılar. geçtiler. yontulmasıyla baltalar ve kesici Mağara duvarlarına yapılan Su kenarlarına ağaç aletler yaptılar. resimleri geliştirdiler. dallarından, kamıştan ve Klan (aile) şeklinde yaşadılar. Dönemin sonlarına doğru kerpiçten kulübeler yaptılar. Avcılık ve toplayıcılık temel ateşin denetimi sağlandı.. Yerleşik hayata geçerek ilk geçim kaynaklarıdır. köyleri kurdular. Köpek, koyun, keçi, sığır gibi 1 Resim 1 Lascaux Mağarası-Fransa hayvanları evcilleştirdiler. Yönetici sınıfı yok. Krallar ve ayrıcalıklı evleri yok. Güvenlik güçleri, ve de silahlı başka bir sınıf yok. Ayrıcalıklı bir ruhani sınıf yok. Şehirin etrafını çeviren sur duvrları yok. Diğerine üstün olan bir cinsiyet bile yok. Büyük bir olasılıkla ekinlikleri düzenleyen ve temel kuralları koyup denetleyen ihtiyarlar heyeti benzeri bir yapı vardı. 1 Resim 2: Çatalhöyük-Konya Çayönü MÖ.7000 Lascaux Mağarası-Fransa ( MÖ. 17.500) Eşitlikçi ve sınıfsız bir toplumun yaşadığı Çatalhöyük’te günlük hayattın merkezinde evler vardı.  2 Maden Çağı ( MÖ.5000- MÖ.3.500 ) Demir Çağı Bakır Çağı Tunç Çağı Bakır +Kalay ( Cu+Sn ) = Tunç Şehir devletlerinin yerini büyük İnsanlar tarafın kullanılan ilk İlk şehir devletleri kuruldu. devletler ve imparatorluklar aldı. madendir. ( Siyasi Oluşum ) Silah ve kap kacak yapımında İnsanlar arasında ticari kullanılmıştır. ilişkiler başladı. Altın ve gümüş süs eşyası ve takı yapımında kullanıldı. ( Silahlar çabuk deforme oluyor. Bunun sonucunda daha sert maden arayışına girildi) İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI 1. Kültür ve Uygarlık____ ____________________________ ____________ Kültür bir millete ait maddi ve manevi değerler bütünüdür. Kültür milletlerarası etkileşim sonucunda zamanla uygarlık adını alır. 2. Mezopotamya Medeniyeti_____________________________ _______________ Kelime anlamı: İki ırmak arasındaki ülke ( Yunanca) Coğrafi bölge olarak, Anadolu’nun güney doğusundan ( Güney Doğu Toros Dağları’ndan) Basra Körfezi’ne kadar uzanan Dicle ve Fırat ırmakları arasındaki topraklardır.  3 SÜMERLER : İlk siyasi oluşum. AKADLAR : İlk büyük imparatorluğu kurmuşlardır. BABİL : I.ve II. Babil Devleti olmak üzere iki döneme ayrılır. Hammurabi zamanı en güçlü dönemidir (I.Babil). ASUR : Çivi yazısını Anadolu’ya getirmişlerdir. ( M.Ö. 2000)  4 HUKUK Sumer Kanunları Yasa kitabeleri İLK “MUSA” tukum-bi Eğer ( lu-lu-ra ( biri birinin giş- …-ta) (… bir aletle) … -a-ni onun … gir in-kud ayağını keserse, 10-gin-ku-babbar0 10 gümüş şekel i-la-e ödeye. tukum-bi Eğer lu-lu-ra biri birinin giş-tukul-ta bir silahla gir-pad-tu kemiklerini al-mu-ra-ni …'nın in-zi-ir kırarsa i-la-e 1 gümüş mana ödeye tukum-bi Eğer lu-lu-ra biri birinin geşpu-ta geşpu-aletle ka- … in-kud burnunu (?) keserse. 2/3 ma-na-ku-babbar 2/3 gümüş mana i-la-e ödeye Samuel Noah Kramer, Tarih Sümer’de Başalar, Kabalcı yay. İstanbul 2002 s 80-81  5 Babil Kanunları 195. Eğer bir oğul babasına vurursa onun elleri balta ile kesilir. 196. Eğer bir adam başka bir adamın gözünü çıkarırsa onun gözü de çıkarılır. 229. Bir inşaat ustası her hangi bir kişi için bir bina inşa eder ve bu binayı uygun bir şekilde yapmazsa ve onun inşa ettiği bina yıkılıp sahibini öldürürse inşaatı yapan öldürülür. 230. Eğer bina ev sahibinin oğlunu öldürürse inşaatı yapanın da oğlu Öldürülür.  6 55. Bir kimse mısırlarını sulamak için ark açarsa; ancak, dikkatsizliği nedeniyle sular komsusunun tarlasını basarsa o zaman komşusunun mısır kaybını öder. 56. Bir kimse suyun önünü açar ve komsusunun arazisinde su taşkınına yol açarsa her on gan’lik arazi için on gur mısır ödemelidir. 129. Bir adamın karısı başka bir adam ile basılırsa (suçüstü halinde) her ikisi de bağlanır ve suya atılır; ancak, koca karısını, kral da kölelerini affedebilir. Babiller’de toprak ve hayvanları da kral veriyordu. Hayvanlar da toprak gibi satılmazdı. Bunları satın alanın parası yanıyordu. Satana bir ceza verilmemektedir. Hammurabi'nin temsili resmi  7 Devlete karşı işlenen suçlar dışında Sümer kanunları fidye( kurtuluş parası) esasına dayanır. Hammurabi kanunları ise büyük ölçüde kısas esasına dayanır. MİMARİ Resim 2: Ur şehri Sumerler, kerpiçten kalın surlarla çevirdikleri şehirlerin içinde tanrılar için tapınaklar, krallar için saraylar ve konutlar yapmışlardı. Taşkınlara karşı yüksek setler üzerinde yer alan tapınak ve saraylar dikdörtgen avlunun etrafına dizilmiş çeşitli oda ve koridorlardan oluşmaktadır. Ziggurat adı verilen tapınaklar üst üste oturan kerpiç taraçalardan oluşan kule şeklindedir. Sumerler konutlarında saray plânlarının küçültülmüş şeklini uygulamışlardır. Yapıların duvarları kalındır, Pencere yoktur. Odaların üstü ahşap çatı ya da tuğladan örülmüş tonoz ve kubbelerle örtülüdür. Cepheler sırlı tuğla, renkli taşlardan yapılmış mozaik ya da taş ve maden levhalarla kaplanmıştır. Babil Kralı II. Nebukadnezar tarafından MÖ. 6. yy.ın sonlarına doğru Tanrıça İştar adına yapılmıştır. Yeni Babil İştar Kapısı  8 Devleti'nin başkenti Babil'in iç ve dış sur duvarlarını birleştiren, kentin sekizinci kapısı olarak inşa edildi. SANAT Heykellerde vücudun üst kısmı çıplaktır, eller göğüs üzerinde kavuşmuştur. Yüzler basık, kaşlar ise kalın ve birleşiktir. Ur Standardı Barış yüzü Ur Standardı Savaş yüzü 1 Tekerlek ilk defa Sumerler tarafından bulunmuştur. Standardın savaş yüzünde Sumer kralı asker ve savaş arabalarıyla sefere giderken resmedilmiştir. Kralın arkasında ellerinde mızrak taşıyan askerler yer almaktadır. Sumerli askerler başlarında miğfer, sırtlarında  9 pelerin giymiş olarak görünürler. Eşeklerin çektiği savaş arabaları ise düşman askerlerini çiğnerken tasvir edilmiştir. Barış yüzünde ise lir çalan müzisyen eşliğinde içki içilen bir ziyafet sahnesi betimlenmiştir. Bu yüzde yün keçeden yapılmış etek şeklinde kıyafet giymiş olarak resmedilenlerin üstlerini açıkta bırakan kıyafetleri görülür. Ayrıca hayvancılıkla uğraştıklarını da anlayabiliyoruz. BİLİM Sümer ve Babil sayı sistemi 60 tabanlıdır. Zamanın dairesel bir kadran üzerinden izlenmesi ve sayılması da Sümerlere ait bir buluş olarak biliniyor. Daireyi 360° ye böldüler. Bir yılı 360 gün ve 12 ay olarak hesaplamışlardır. Düzenledikleri takvim ay yılını esas almıştır. Pi sayısını 3,125 olarak hesaplamışlardır. Kaynakça Editör Prof. Dr. Coşkun Can Aktan, Haklar ve Özgürlükler Antolojisi, Hak İşçi Sendikaları Yayınları Samuel Noah Kramer, Tarih Sümer’de Başalar, Kabalcı yay. İstanbul 2002 s 80-81 http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1045/12626.pdf İnşaat Teknolojisi Taşın Mimaride Kullanımı, MEB Yayınları http://tr.wikipedia.org/wiki/Tonoz_(mimarl%C4%B1k) http://2.bp.blogspot.com/- 11XdCU5gzxU/U0uGt8uKbWI/AAAAAAAAQeY/1WWhPfhr1JQ/s1600/mimari_tas_kemer.jpg http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_objects/me/t/the_standard_of_ur.aspx http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0%C5%9Ftar_Kap%C4%B1s%C4%B1 http://www.istanbularkeoloji.gov.tr/web/15-65-1-1/muze_-_tr/koleksiyonlar/sark_eserleri_muzesi_eserler/istar_kapisi Bilim Teknik dergisi, Ekim 2011,sayı 527  10 MISIR MEDENİYETİ Avcılar, kadınlar, çocuklar, şamanlar ve yaşlılardan oluşan bir tarih öncesi kabilesi sürekli yer değiştiren iki yüz kişiden oluşurdu. Tarım devriminden sonra Mısır’da çok kısa sürede milyonlarca köylü bir araya geldi ve bir devlet oluştu. Devletin doğmasında iki etken etkili olmuştur. Birincisi suların paylaşımı. Mısır kültürü yağmur yağmadığı için bütünüyle sulamaya bağlıydı. Nil’in kaynağına yakın olan Yukarı Mısır’da yaşayanların Aşağıdakilerin aleyhinde suyu tüketmeleri çatışma sebebi olmuştur. Daha sonra suyun adil paylaşımı için başında firavunun( kralın) bulunduğu devletin kurulmasına karar verdiler. İkinci etken ise köylülerin barışa ihtiyaç duymalarıydı. Tarih öncesini avcı/savaşçı insanı tarım devrimi sonrasında zamanın büyük bölümünü toprağını sürmeye, ekmeye ve biçmeye ayırıyordu. Bu nedenle hem ürünlerinin hem hayvanlarının korunmaya ihtiyacı vardı. Aksi takdirde açlıktan ölebilirdi. Düzeni sağlayacak devlete bu nedenle ihtiyaç duyulmuştur. Tarım aynı zamanda kral ve askerleri besleyecek ürün fazlasını sağlar. Devlet bundan vergi alır. Böylece düzensizlikten kaynaklanan olumsuzluklar giderilmiş olur. Firavun Menes MÖ. 2900 dolaylarında güneydeki Yukarı Mısırla kuzeydeki Aşağı Mısır’ı ( Nil deltası dahil) birleştirdi. Yukarı ve Aşağı Mısır’ın ikili tacı: Yukarı Mısır’ın beyaz tacıyla Aşağı Mısır’ın kırmızı tacının birleştirilmesiyle oluşturuldu.  11 Siyasi Tarihi bölümlerinden oluşur. YÖNETİM VE İKTİDAR Firavun’ un mutlak gücü olsa da, uygulamada, çevresinde onun adına birçok işi gören vekilleri vardı. Yönetim birçok kademesi ve memurlarıyla çok iyi örgütlenmişti. Yönetim merkeziydi. Bütün önemli kararları firavun verirdi. Firavunun kararları vekilleri tarafından uygulanırdı.( Vekillik babadan oğula geçiyor.) Firavundan sonra Aşağı ve Yukarı Mısır’ın vezirleriyle Nubya’yı yöneten Kuş Valisi gelmekteydi. Her vezirin kendine ait memurları vardı. TOPLUM YAPISI Yeni Krallık Dönemi Antik Mısır’da nüfus ve sosyal yapı her dönemde farklılık gösteriyordu. Nüfus kayıtları olmadığı için Eski Mısır bilimciler nüfus tahminlerini mezar sayımlarına göre yapmak zorunda kalmışlardı. Buna göre nüfusun % 5’ni Elit kesim, % 10-15’ni Orta sınıflar ve %80-85’ni toprağı işleyen köylüler oluşturmaktaydı.2 2 Joyce Telesle, Mısır/İçyüzü, Tudem Yay., İzmir 2008,s.12  12 Toplum, sınıflarından oluşuyordu. EKONOMİ  13 Antik Mısır’da yaşamın temelini çiftçilik yani tarım oluşturuyordu. Nil Nehri boyunca uzanan tarım alanları son derece zengin ve bereketliydi. Çiftçiler tüketeceklerinden daha fazlasını üretiyorlardı. Fazla mahsulün bir kısmını firavuna vergi olarak veriyorlardı. Firavun da bu vergi ile ücretleri ödüyor, inşaat projelerine kaynak sağlıyor ve ihracaat yapıyordu. Taşma mevsiminin sonlarına doğru nehrin suların alçalmasıyla tarlalar kalın bir balçık tabayla kaplanıyordu. Çiftçiler bundan sonra topraklarını ekiyorlardı. Ana mahsuller buğday ve arpaydı. Ekim yapıldıktan sonra tarladan bir koyun sürüsü geçirilerek tohumların iyice gömülmesi sağlanırdı. Hasattan sonra mahsulün onda biri vergi olarak firavuna veriliyordu. Arazi aralarında sulama kanalları bulunacak şekilde tarlalara bölünüyordu. Devlet her yıl düzenli olarak vergi karşılığında işçi çalıştırarak kanalların onarımını sağlıyordu.  14 Ülkede hayvancılık, dokumacılık, maden ve seramik sanatı da büyük bir gelişme göstermiştir. Çok tanrılı bir dine inanan Mısırlıların en önemli i tanrısı Amon-Ra’dır. Mısırlılar ölümden sonra yaşama inandıkları için bozulmamış bir bedene ihtiyaç duyuyorlardı. Bunun için mumyacılık gelişti. Mumyacılık tıp, biyoloji, anatomi, kimya ve eczacılık gibi bilim dallarının da gelişmesine katkı yaptı. Ayrıca astronomi ve matematik de gelişmiştir. Matematikte ondalık sayıyı bularak ilk kez dört işlemi yapmışlardır. Pi sayısını bugünkü değerine yakın olarak hesaplamalarıdır. Nil’in akış yönüne göre bir yılı dörder aylık üç bölüme (taşma-ekme-biçme) ayırmışlar ve bir yılı 365 gün ve bir ayı da 30 gün olarak hesaplamışlardır. Güneş yılına esas alan takvimi icat etmişlerdir. Hiyeroglif adı verilen resim yazısı kullanmışlardır. Eski imparatorluk döneminde kral mezarları olarak inşa edilen ve inançlarına göre ölümden sonraki hayatın ihtiyaçlarını görecek şekilde yapılan Piramitler sivil mimarinin en önemli örneklerindendir.  15 Orta ve Yeni krallık döneminin en önemli yapıları tapınaklardır. Karnak, Luksor ve Abu Simpel ( II. Ramses ve karısı Nefertiti’nin tapınağı) tapınakları Mısır tapınaklarının en büyük ve önemlilerdir. Bu tapınaklar etrafı duvarlarla çevrili büyük bir avlunun ortasında yer alır. Mezar ve tapınaklar kadar görkemli bir diğer yapılarda ahşap, kerpiç ve tuğladan inşa edilen saraylardır.  16 5.Anadolu Medeniyetleri _________________________________________ MÖ. II. BİNDEN MÖ.6.YÜZYILA KADAR ANADOLU Kadeş Savaşı( M.Ö. 1296) Mısırlılar Hititliler Nedeni: Tarafların Kuzey Suriye ticaret yolunu ele geçirmek istemeleri. Sonuçları:Taraflar birbirine üstünlük sağlamayamadı. Kadeş Antlaşaması imzalandı (İlk yazılı antlaşama). (M.Ö. 1280) Ege göçleri sonucu zayıflayan Hititler Firigler tarafından yıldılar (M.Ö.1200). Ancak şehir devletleri olarak bir süre daha varlığını devam ettirmişlerdir.  17 Devletin başında büyük kral bulunuyordu. Pankuş adı verilen meclis ülke yönetiminde krala yardımcı oluyordu. (Soru : Bu yönüyle Hitit devleti egemenliğin kaynağına göre nasıl bir devlettir?) Meşruti Monarşi’dir. Kral ülkeyi yönetme yetkisini tanrıdan aldığı için de teokratik bir devlettir. Kraldan sonra en yetkili kişi Tavananna adı verilen kraliçedir. (Soru: Kadının toplum hayatındaki yeri hakkında ne söyleyebilirsiniz?) Tavananna adı verilen kraliçenin ülke içinde söz sahibi olması da gösteriyor ki kadın toplum hayatında önemli bir yere sahiptir. Çok tanrılı dini inanışları vardı(Ülkelerine Bin Tanrı İli deniliyor). İbadet ederken temizliğe büyük önem vermişlerdi. Yasaları insancıldır ( Devlete karşı işlenen suçlar dışında fidye esası vardır. Bu yönüyle Sümer yasalarına benzer ).Aile hukukuna yer vermişlerdi. Çivi yazısı (Mezopotamya’dan alınmış) ve Hiyeroglif yazısını kulanmışlardır. Heykel, takı, seramik ve kabartma sanatında önemli eserler meydana getirmişlerdir. Tarihteki ilk yazılı antlaşmayı yapmışladır. Anadolu’daki ilk merkezi devleti kurmuşlardır. İlk objektif tarih yazıcılığı örneği olan annal(yılıkları )hazırlamışlardır. İlk köprüyü inşa etmişlerdir.  18 FRİGLER Merkez: Gordion Kurucusu: Gordiyos M.Ö. VII. yy.da Kimmerler tarafından yıkılmışlardır. Ülke kral tarafından idare edilirdi. Tarım ve hayvancılıkla uğraşırlardı. İktisadi faaliyetleri hukuk kurallarını ve dini inanışlarını etkilemiştir. ( Saban kırana ya da öküz kesen ölüm cezası verilirdi) Çok tanrılı dini inanışları vardı (Tabiat tanrıçası Kibele en önemli tanrılarıdır). Kaya mimarisi, halıcılık ve maden işlemeciliğinde ileri gitmişlerdir. Hint-Avrupa asıllıdırlar. LİDYALILAR Merkez: Sard Kurucusu: Giges Hint Avrupalıdırlar Persler tarafından yıkılmışlardır. Ticaretle uğraşıyorlardı. Kral Yolu diye bilinen ticaret yolunu kurmuşlardır ( Milet – Sard – Ninova). (Ticaretin ve Kızılırmak ötesindeki ülkelerle siyasi ilişkinin gelişmesi için kurmuşlardır.) Milli bir orduları yok, ücretli orduları var. Bu ise kısa sürede yıkılmalarında etkili olmuştur. Parayı ilk defa bulmuşlardır. Böylece takas ekonomisi sona ermiş para ekonomisine geçilmiştir.  19 İYONLAR Batı Anadolu’da şehir devletleri halinde kurulmuşlardır. En önemli şehirleri Efes, Milet, Foça ve İzmir’dir. Yönetim şekilleri Aristokratik Cumhuriyettir. Kolonicilik ve denizcikte ileri gitmişlerdir. Yönetim şekillerinin demokratik olması ve ekonomik durumlarının iyi olması özgür düşüncenin gelişmesine etki etmiştir. Tales Matematik ve felsefe Homeros Edebiyat Pisagor Matematik Heredot Tarih Diyojen Felsefe Hipokrat Tıp Latin Alfabesinin gelişimine katkıda bulunmuşlardır. (Fenike – İyon – Yunan – Roma = Latin ) Heykel, mimari ve seramik sanatında gelişmişlerdir. (Efes Artemis Tapınağı) URARTULAR Merkez: Tuşpa Medler tarafından yıkılmışlardır. Kral tarafından atanan valiler illeri yönetirlerdi. Çok tanrılı dini inanışları var. Tarıma önem vermişler ve sulama kanalları yapmışlar. 20