تاکتیک های جنگ شهری PDF

‫تاکتیک‌های جنگ شهری‬ ‫مؤلف‪ :‬محمد صباغ‬  ‫سرشناسه‪ :‬تاکتیک‌های جنگ شهری‬ ‫عنوان و نام پدیدآورنده‪ :‬محمد صباغ‬...

‫تاکتیک‌های جنگ شهری‬ ‫مؤلف‪ :‬محمد صباغ‬  ‫سرشناسه‪ :‬تاکتیک‌های جنگ شهری‬ ‫عنوان و نام پدیدآورنده‪ :‬محمد صباغ‬ ‫مشخصات نشر‪ :‬تهران‪ ،‬دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (ع)‬ ‫‏مشخصات ظاهری ‪:‬‬ ‫‏شابک ‪:‬‬ ‫‏وضعیت فهرست نویسی ‪ :‬فیپا‬ ‫‏یادداشت ‪:‬‬ ‫‏موضوع ‪:‬‬ ‫‏موضوع ‪:‬‬ ‫‏موضوع ‪:‬‬ ‫‏شناسه افزوده ‪:‬‬ ‫‏شناسه افزوده ‪:‬‬ ‫‏شناسه افزوده ‪:‬‬ ‫‏شناسه افزوده ‪ :‬دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام‌حسین‪‬‬ ‫‏شناسه افزوده ‪I‬‬‬‬‬‬‬‬‪ mam Hossein University forTraining Officers & Guards‬:‬‬ ‫‏رده‌بندی کنگره ‪:‬‬ ‫‏رده‌بندی دیویی ‪:‬‬ ‫‏شماره کتابشناسی ملی ‪:‬‬ ‫نام کتاب‪ :‬تاکتیک‌های جنگ شهری‬ ‫تألیف‪ :‬محمد صباغ‬ ‫ناظر علمی‪ :‬مهدی صباغی‬ ‫ناشر‪ :‬دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین‪‬‬ ‫نوبت چاپ‪ :‬اول (پاییز ‪)1403‬‬ ‫شمارگان‪ 500.:‬نسخه‬ ‫قیمت‪............:‬تومان‬ ‫شابک‪...........................:‬‬ ‫كلیه‌ حقوق‪ ،‬اعم از چـاپ و تكثیر‪ ،‬نسـخـه‌بـرداری‪ ،‬تـرجمـه و اقتباس‬ ‫از ایـن اثــر بـرای دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین‪ ‬محفــوظ است‪.‬‬ ‫تهران‪ -‬اتوبان شهید بابایی‪ -‬دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین‪‬‬ ‫تلفـن‪ 021-77104834 :‬نمـابر‪021-77104836 :‬‬  ‫ّ‬ ‫علت ذلت ‪....‬‬ ‫این نگاه وسیع جغرافیای مقاومت را از دست ندهید؛ این نگاه فرامرزی را از دست‬ ‫ّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َ ٌ َ ُّ‬ ‫دار ِهم ِا ل ذلوا؛ این‬ ‫قر ِ‬‫ندهید‪.‬قناعت نکنیم به منطقه‌ی خودمان‪ :‬ما غ ِزی قوم قط فی ع ِ‬ ‫حدیث از معصوم (علیه ّ‬ ‫السالم) است که آن کسانی که در خانه نشستند تا به آنها حمله بشود‬ ‫ّ‬ ‫دچار ذلت شدند‪.‬این جوری نباشد که یک چهاردیواری را انتخاب کنیم و دیگر کارمان‬ ‫به این نباشد که پشت این دیوار چه کسی است‪ ،‬چه تهدیدی وجود دارد‪.‬این نگاه وسیع‬ ‫فرامرزی‪ ،‬این امتداد عمق راهبردی گاهی اوقات از واجب‌ترین واجبات کشور هم الزم‌تر‬ ‫متوجه به این نیستند‪ ،‬خیلی‌ها ّ‬ ‫توجه به این‬ ‫ّ‬ ‫است که مورد ّ‬ ‫توجه قرار بگیرد که خیلی‌ها‬ ‫ندارند‪.‬حاال بعضی‌ها هم ّ‬ ‫توجه دارند و به نفع دشمن حرف میزنند ‪[-‬مثًال میگویند] «نه‬ ‫توجه ندارند؛ ّ‬ ‫واقعیت این است‪.‬این نگاه به این منطقه‌ی‬ ‫ّ‬ ‫غزه‪ ،‬نه لبنان»‪ّ -‬اما خیلی‌ها هم ّ‬ ‫ّ‬ ‫مسئولیت‌های سپاه است‪ ،‬نگذارید در داخل سپاه‬ ‫وسیع جغرافیایی که جزو وظایف و جزو‬ ‫تضعیف بشود‪.‬‬ ‫مقام معظم رهبری‪1398/7/10 -‬‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪4‬‬ ‫ب ْسم َّالل ِه َّ‬ ‫الر ْح َمن َّ‬ ‫الر ِح ِیم‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ‬ ‫«ن والقل ِم و ما یسطرون »‬ ‫نون و سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند‪.‬‬ ‫(سوره مبارکه قلم‪ -‬آیه شریفه ‪)1‬‬ ‫سپاس خدای را سزاست که اندیشه انسانی را از طریق الهام با علم الهی پیوند زد و غبار‬ ‫تفکر بشری را با ظهور وحی ناب شستشو داد‪.‬کتاب‪ ،‬دروازه‌ای به‌سوی گستره دانش و‬ ‫معرفت و کتاب متعالی یکی از بهترین ابزارهای کمال بشری است‪.‬‬ ‫اگر به عباراتی همچون «کتاب دانشگاهی آینده یک ملت»‪« ،‬کتاب دانشگاهی خط مشی‬ ‫دهنده کالس درس»‪« ،‬کتاب دانشگاهی سرنوشت یک ملت» و «کتاب دانشگاهی چراغ راه‬ ‫استاد در کالس درس» که از سوی برخی اندیشمندان حوزه علوم تربیتی مطرح شده‪ ،‬با‬ ‫تأمل بنگریم؛ به جایگاه دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین(علیه السالم) به‌عنوان‬ ‫مهد علم و ایمان برای پاسداری از انقالب اسالمی و ارزش‌های واالی آن برای تألیف کتب‬ ‫دانشگاهی بیشتر واقف خواهیم شد‪.‬‬ ‫بر اساس اندیشه حضرت امام خامنه‌ای(مدظله العالی) مسیر انقالب اسالمی در افق بلندمدت‪،‬‬ ‫گذاری تمدن نوین اسالمی است که بی‌شک نقش این دانشگاه در تولید متن و محتوای‬ ‫ِ‬ ‫پایه‬ ‫فاخر برای تربیت پاسدار طراز انقالب اسالمی و تحقق این مهم بی‌بدیل خواهد بود‪.‬‬ ‫اهم وجه تمایز دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (علیه السالم) با سایر تألیفات‬ ‫کشور به شرح ذیل است‪:‬‬ ‫ریشه علم‪ ،‬در قرآن و عترت است‪.‬بدون این مبنا علم حجاب است؛ فلذا تمامی کتب‬ ‫تهیه‌شده در دانشگاه با زیربنای اعتقادی و دینی تولید می‌شود‪.‬‬ ‫تجربیات متراکم انقالب اسالمی‪ ،‬به‌ویژه تجربیات گرانقدر سپاه پاسداران انقالب اسالمی‬ ‫در تمامی عرصه‌ها علی‌الخصوص هشت سال دفاع مقدس و دفاع از حرم آل‌اهلل گنجینه‬ ‫درسی تولید‌شده در این دانشگاه از آن بهره خواهد‬ ‫ِ‬ ‫ارزشمند و سرمایه عظیمی است که کتب‬ ‫گرفت‪.‬‬  ‫‪5‬‬ ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫آشنایی با بهترین و کارآمدترین تکنیک‌ها و علوم روز دنیا و انطباق آن با جامعه دینی و‬ ‫تولید دانش بومی در کشور‪.‬‬ ‫امید است این حرکت ارزشمند و نهضت علمی به شتاب‌بخشی به حرکت علمی کشور و‬ ‫جهت‌دهی در راستای نیازهای پاسداری از انقالب اسالمی منجر شود و مورد رضایت خداوند‬ ‫متعال قرار گیرد‪.‬‬ ‫برادر شما‬ ‫سرتیپ پاسدار نعمان غالمی‬ ‫(علیه السالم)‬ ‫فرمانده دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪6‬‬ ‫فهرست مطالب‬ ‫مقدمه مؤلف ‪11‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری ‪15‬‬ ‫مقدمه بخش ‪17‬‬ ‫فصل اول ‪21‬‬ ‫‪ -1‬مقدمه ‪23‬‬ ‫‪ -2‬هدف و منظور ‪24‬‬ ‫‪ -3‬تعاریف و اصطالحات ‪24‬‬ ‫‪ -4‬علل وقوع جنگ در مناطق شهری ‪33‬‬ ‫‪ -5‬دالیل عدم حمله و عبور از مناطق مسکونی ‪34‬‬ ‫‪ -6‬نقش دشمن و عناصر نفوذی در وقوع جنگ شهری ‪34‬‬ ‫‪ -8‬انواع مناطق ساختمانی و شهری ‪36‬‬ ‫‪ -9‬ابعاد و مناطق درگیری در شهر ‪42‬‬ ‫خالصه فصل ‪44‬‬ ‫فصل دوم ‪47‬‬ ‫‪ -1‬مقدمه ‪49‬‬ ‫‪ -2‬مشخصات جنگ در مناطق ساختمانی(مشکالت‪ ،‬محدودیت‌ها و فرصت‌ها) ‪49‬‬ ‫‪ -3‬اهمیت اطالعاتی غیر نظامیان ‪51‬‬ ‫‪ -4‬بررسی اطالعات عوارض و عوامل شهری ‪52‬‬ ‫خالصه فصل ‪65‬‬  ‫‪7‬‬ ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫فصل سوم ‪67‬‬ ‫‪ -1‬مقدمه ‪69‬‬ ‫‪ -2‬مشخصات اهداف ‪69‬‬ ‫‪ -3‬سازماندهی ‪70‬‬ ‫‪ -4‬منابع و عوامل اطالعات ‪71‬‬ ‫‪ -5‬پشتیبانی آتش ‪71‬‬ ‫‪ -6‬تجهیزات و مهمات ‪72‬‬ ‫‪ -7‬نقش از فناوری‌های نظامی ‪73‬‬ ‫‪ -8‬تأمین در جنگ شهری ‪74‬‬ ‫‪ -10‬کنترل غیر نظامی‌ها ‪77‬‬ ‫‪ -11‬جداسازی نیروهای رزمی ‪78‬‬ ‫‪ -12‬عملیات روانی در جنگ شهری ‪78‬‬ ‫‪ -13‬ارتباطات در جنگ شهری ‪79‬‬ ‫‪ -14‬استرس و خستگی ‪81‬‬ ‫‪ -15‬مشکالت‪ ،‬محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها ‪82‬‬ ‫خالصه فصل ‪83‬‬ ‫بخش دوم‪ /‬تکنیک‌ها و تا کتیک‌های انفرادی و تیمی در جنگ شهری ‪87‬‬ ‫مقدمه بخش ‪89‬‬ ‫فصل اول ‪91‬‬ ‫‪ -1‬مقدمه ‪93‬‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪8‬‬ ‫‪ -2‬حرکت و عبور ‪93‬‬ ‫‪ -4‬ناوبری در مناطق ساختمانی ‪116‬‬ ‫‪ -5‬استتار‪ ،‬اختفا و پوشش ‪119‬‬ ‫خالصه فصل ‪125‬‬ ‫فصل دوم ‪129‬‬ ‫‪ -1‬مقدمه ‪131‬‬ ‫‪ -2‬مالحظات تیراندازی واکنشی ‪131‬‬ ‫‪ -2‬تکنیک ایستادن رزمنده در حرکت و توقف ‪133‬‬ ‫‪ -3‬وضعیت‌های حمل اسلحه ‪134‬‬ ‫‪ -4‬حالت‌گیری ‪137‬‬ ‫‪ -6‬گزارش اهداف ‪144‬‬ ‫‪ -7‬استفاده از مهمات ‪145‬‬ ‫‪ -8‬افت‌وخیز ‪146‬‬ ‫خالصه فصل ‪147‬‬ ‫فصل سوم ‪149‬‬ ‫‪ -1‬مقدمه ‪151‬‬ ‫‪ -3‬حرکت و گشت‌زنی در مناطق ساختمانی ‪154‬‬ ‫‪ -4‬واکنش در زمان تماس ناگهانی با دشمن ‪164‬‬ ‫خالصه فصل ‪167‬‬ ‫فصل چهارم ‪169‬‬ ‫‪ -1‬مقدمه ‪171‬‬  ‫‪9‬‬ ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪ -3‬روش‌های ورود به ساختمان ‪172‬‬ ‫‪ -4‬ورود و پاکسازی ساختمان ‪174‬‬ ‫‪ -5‬تجدید سازمان پس از تصرف ساختمان ‪190‬‬ ‫خالصه فصل ‪192‬‬ ‫بخش سوم‪ /‬تا کتیک‌های رزم آفندی و پدافندی در جنگ شهری ‪195‬‬ ‫مقدمه بخش ‪197‬‬ ‫فصل اول ‪201‬‬ ‫‪ -1‬مقدمه ‪203‬‬ ‫‪ -2‬عملیات روانی ‪204‬‬ ‫‪ -3‬تک‌تیرانداز و ضدتک‌تیرانداز ‪213‬‬ ‫‪ -4‬غیر نظامی‌ها در مناطق ساختمانی ‪224‬‬ ‫خالصه فصل ‪230‬‬ ‫فصل دوم ‪233‬‬ ‫‪ -1‬مقدمه ‪235‬‬ ‫‪ -3‬تعاریف و اصطالحات ‪236‬‬ ‫‪ -4‬اقدامات پیش از عملیات حمله به شهر ‪236‬‬ ‫‪ -5‬اقدامات کنترلی ‪237‬‬ ‫‪ -6‬مراحل عملیات آفندی در جنگ شهری ‪239‬‬ ‫‪ -7‬مالحظات فرماندهان برای هدایت عملیات آفندی ‪241‬‬ ‫‪ -8‬مراحل هجوم به مواضع دشمن در شهر ‪242‬‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪10‬‬ ‫‪ -9‬مالحظات تاکتیکی در تک به مناطق ساختمانی ‪249‬‬ ‫خالصه فصل ‪250‬‬ ‫فصل سوم ‪253‬‬ ‫‪ -1‬مقدمه ‪255‬‬ ‫‪ -2‬تعاریف و اصطالحات ‪256‬‬ ‫‪ -3‬اهداف عملیات پدافندی در جنگ شهری ‪257‬‬ ‫‪ -4‬انواع تهدیدهای نظامی در مناطق ساختمانی ‪257‬‬ ‫‪ -5‬اطالعات اساسی مورد نیاز برای پدافند از شهر ‪258‬‬ ‫‪ -6‬مالحظات رزم پدافندی در شهر ‪258‬‬ ‫‪-7‬بسیج امکانات شهری برای دفاع ‪262‬‬ ‫‪ -8‬طر ح‌ریزی و اجرای عملیات پدافندی ‪263‬‬ ‫‪ -10‬مواضع دفاعی در مناطق ساختمانی ‪270‬‬ ‫‪ -11‬حرکات به عقب در جنگ شهری ‪278‬‬ ‫خالصه فصل ‪283‬‬ ‫کتاب‌نامه ‪285‬‬ ‫‪11‬‬ ‫مقدمه‬ ‫مقدمه مؤلف‬ ‫عملیات‌های شهری در مناطق ساختمانی عملیات‌هایی هستند که در مناطق‬ ‫ساخته‌شده و مسکونی طراحی و اجرا می‌شوند‪.‬این عملیات‌ها به چهار قسمت عمده و‬ ‫مجزا تقسیم‌بندی می‌شوند که شامل عملیات‌های «تأمینی و امنیتی»‪« ،‬امداد و نجات»‪،‬‬ ‫«آرام‌سازی و مقابله با اغتشاشات و شورش» و «جنگ شهری» است‪.‬‬ ‫عملیات‌های «تأمینی و امنیتی» با هدف برقراری تأمین و مراقبت از شخص یا اشخاص‬ ‫یا منطق ‌ه دارای اهمیتی صورت می‌گیرد‪.‬در حالی که به‌منظور نجات افراد در محیط شهری‬ ‫از عملیات‌های «امداد و نجات شهری» که هدفی صلح‌آمیز دارند‪ ،‬استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫در مقابل‪ ،‬عملیات «آرام‌سازی و مقابله با اغتشاشات» زمانی کاربرد دارد که یک یا چند‬ ‫منطقه شهری دچار بحران و ناآرامی شده باشد‪.‬میزان خشونت در این عملیات محدود و‬ ‫هدف از اجرای آن آرام‌سازی و پراکنده‌کردن جمعیت ناراضی و بازگرداندن آرامش به آن‬ ‫منطقه شهری است‪.‬‬ ‫اما «جنگ شهری» نوعی از عملیات شهری است که هدف آن نابودی دشمن یا سلب‬ ‫میل جنگجویی از او با حداقل آسیب به شهر است که غالبًا با خشونت باالیی همراه است‪.‬‬ ‫از سوی دیگر ازدیاد جمعیت در مراکز شهری‪ ،‬کاهش رفاه عمومی و سالمتی و تهدید‬ ‫حیات انسان‌های حاشیه‌نشین شهر‪ ،‬آلودگی هوا‪ ،‬کافی‌نبودن آب و برق در شهرها و‬ ‫کمبود وسایل رفاهی‪ ،‬تجمع جوانان متقاضی کار و بحران اشتغال‪ ،‬بحران مسکن‪ ،‬گرانی‪،‬‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪12‬‬ ‫کمبود مواد غذایی و سوء‌تغذیه‪ ،‬خدمات ضعیف زیربنایی شهری‪ ،‬گرفتاری‌های ناشی از‬ ‫رخدادهای طبیعی مانند سیل‪ ،‬زلزله‪ ،‬طوفان‪ ،‬سرما و گرمای مفرط و‪...‬می‌تواند تبعات‬ ‫امنیتی‪ -‬اجتماعی در شهرها به دنبال داشته باشد و اگر دستگاه‌های دولتی ذی‌ربط نتوانند‬ ‫به‌موقع و به شکل صحیح به افراد تحت آسیب رسیدگی کنند؛ موجبات نارضایتی مردم‬ ‫از نظام حاکم و مسئوالن دولتی فراهم خواهد آمد و با تحریک ایادی دشمن ممکن است‬ ‫زمینه‌های مخالفت با نظام حاکم نیز مهیا شود‪.‬لذا نیروهای نظامی برای جلوگیری از بروز‬ ‫نارضایتی‌ها و ناآرامی‌ها همواره وارد عمل شده و برای افزایش سطح رفاه و امنیت جامعه و‬ ‫اجرای عملیات توسعه و پدافند داخلی به کمک دولت و مردم می‌شتابند‪.‬‬ ‫از طرفی با توج ‌ه به دکترین دشمن متجاوز و احتمال ایجاد ناآرامی‌های اجتماعی‬ ‫و شورش در شهرها‪ ،‬کشیده‌شدن جنگ‌های منظم یا نامنظم و خارجی به داخل شهرها‪،‬‬ ‫شکل‌گیری جنگ‌های نیابتی و امکان گسترش عملیات نظامی به مناطق مسکونی الزم‬ ‫است کلیه فرماندهان و نیروهای نظامی نسبت به ویژگی‌ها و تاکتیک‌های جنگ شهری‬ ‫و اجرای عملیات نظامی در مناطق ساختمانی(اداری‪ ،‬تجاری‪ ،‬مسکونی و‪ )...‬آشنایی الزم‬ ‫را داشته باشند و تأثیر وضعیت مناطق مسکونی را روی نیروها‪ ،‬سالح‌ها و وسایل موجود‬ ‫خود دریابند؛ به همین منظور الزم است دوره‌های آموزشی مبتنی بر واقعیات میدان رزم را‬ ‫بگذرانند‪.‬‬ ‫نوشتار پیش رو درصدد آشنایی افسران سپاه پاسداران انقالب اسالمی با اصول و مبانی‬ ‫عمومی و تخصصی جنگ‌های شهری تهیه شده و شامل سه بخش «اصول و مبانی جنگ‬ ‫شهری»‪« ،‬تاکتیک‌های عمومی رزم در شهر» و «تاکتیک‌های آفندی و پدافندی و حرکات‬ ‫به عقب در جنگ شهری» است‪.‬‬ ‫در تدوین این کتاب کوشیده‌ایمسطح دانشی و توانشی افسران در موضوع جنگ‌های‬ ‫شهری را افزایش دهیم؛ تاحدی‌که با چگونگی‪ ،‬چرایی و چیستی اصول‪ ،‬تاکتیک‌ها و‬ ‫تکنیک‌های مختلف جنگ شهری آشنا شوند و بتوانند به‌عنوان یک رزمنده در سطح‬ ‫فرماندهی واحدهای کوچک رزمی(تیم و گروه) و هم‌طراز در نبردهای شهری شرکت کنند‪.‬‬ ‫شایان ذکر است با توجه به عناوین و محتوای این کتاب‪ ،‬خواننده می‌بایست قبًال‬ ‫‪13‬‬ ‫مقدمه‬ ‫بر موضوعات پایه‌ای «آشنایی با تکنیک‌ها و تاکتیک‌های عمومی رزم»‪« ،‬رزم واحدهای‬ ‫کوچک(تیم و گروه)»‪« ،‬اصول و مبانی و تاکتیک‌های نامنظم» و «اصول و قواعد اساسی رزم‬ ‫در آفند و پدافند» اشراف داشته باشد‪.‬‬ ‫همچنین با عنایت و نظر لطف اساتید محترم و خبرگان دلسوز و پس از برگزاری جلسه‬ ‫نقد و بررسی ویرایش اول‪ ،‬برخی نواقص و مشکالت ویرایشی‪ ،‬محتوایی و تخصصی موجود‬ ‫رفع شد و هم‌اکنون ویرایش دوم در اختیار خوانندگان گرامی قرار گرفته است‪ُ.‬پر واضح است‬ ‫اثر حاضر را هنوز دور از خطا و اشتباه نمی‌دانیم و پذیرای دیدگاه‌‪‎‬های سازنده مخاطبان آن‬ ‫خواهیم بود‪.‬‬ ‫در پایان گرامی می‌داریم یاد و خاطره عارف مجاهد‪ ،‬مربی مجرب جنگ شهری‪ ،‬شهید‬ ‫مدافع حرم ابراهیم عشریه را که تهیه این اثر جز با عنایت و همراهی معنوی او میسر نبود‪.‬‬ ‫همچنین از تمامی کسانی که در تهیه و پربار شدن این اثر نقش ایفا کردند ازجمله اساتید‬ ‫محترم و پیشکسوتان جنگ و جهاد برادران پاسدار سردار مهدی صباغی‪ ،‬سردار عباسعلی‬ ‫سلمانی‪ ،‬سردار هادی مرادپیری و برادر گرانقدر بهرام فتحی به همراه تیم ویژه تهیه تصاویر‬ ‫تقدیر و تشکر خالصانه به عمل می‌آید‪.‬‬ ‫والسالم علی من اتبع الهدی‬ ‫تابستان ‪1403‬‬ ‫‪15‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫بخش اول‬ ‫کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫فصل اول‪ :‬کلیات و تعاریف‬ ‫فصل دوم‪ :‬ویژگی‌ها و اطالعات محیط جنگ شهری‬ ‫فصل سوم‪ :‬مالحظات جنگ شهری‬  ‫‪17‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫مقدمه بخش‬ ‫«پاسداران برای صلح می‌جنگند»‪ ،‬شعاری است که در روزهای ابتدایی درگیری‌های‬ ‫کردستان(اسفند ‪ )1357‬روی دیوارهای شهر سنندج حک شده بود؛ اما این صرفًا یک جمله‬ ‫عادی نیست؛ بلکه بیان راهبرد سپاه پاسداران انقالب اسالمی است و نوع نگاه این نهاد‬ ‫مقدس مردمی را به مقوله جنگ نشان می‌دهد‪.‬همان‌گونه که شهید بروجردی در بخشی از‬ ‫سخنرانی خود در غائله کردستان تأ کید می‌کند‪« :‬دو مبارزه داریم که فعًال ناچاریم موازی جلو‬ ‫ببریم‪.‬یكی مبارزه نظامی است؛ به خاطر اینكه عده‌ای فریب خورده‌اند و اسلحه به‌دست‬ ‫گرفته‌اند‪ ،‬ناچاریم برای دفاع از کیان انقالب اسالمی با آن‌ها بجنگیم؛ اما این اصل مبارزه ما‬ ‫نیست‪.‬مبارزه ما این است که قلوب مردم را فتح کنیم؛ باید قلب‌ها را فتح کرد‪.‬نباید خانه‌ها‬ ‫و سرزمین‌ها را فتح کرد؛ ولی چون ما را وادار کرده‌اند اسلحه دست بگیریم‪ ،‬ناچاریم این کار‬ ‫را انجام دهیم‪(».‬نداف‪)25 :1388 ،‬‬ ‫بنابراین هنگامی‌که ناچار به جهاد درمناطق مسکونی تحت اشغال یا مورد تهدید دشمن‬ ‫شدیم؛ باید از قبل آموزش‌های مربوط به این نوع رزم به رزمندگان داده شود‪.‬بایستی همه‬ ‫نیروها در تمامی سطوح درک یکسانی از قوانین‪ ،‬اصطالحات و تعاریف موجود در عملیات‌های‬ ‫شهری داشته باشند تا با یک نگرش و ادبیات واحد بتوانند با حداکثر هماهنگی و حداقل‬ ‫مشکالت به اجرای نبرد بپردازند‪.‬‬ ‫از نظر فردی که با نگاه غیر حرفه‌ای با این موضوع برخورد می‌کند‪ ،‬ممکن است این‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪18‬‬ ‫اصطالحات پیش‌پاافتاده و دارای معنای معمولی باشند؛ اما از دیدگاه رزمنده‌های حرفه‌ای‪،‬‬ ‫باتجربه و کهنه‌سربازهای جنگ‌‍‌های گذشته‪ ،‬هریک از این واژه‌‌ها دارای انبوهی از خاطرات‬ ‫و تجربیات سخت و تکان‌دهنده است‪.‬چرا که این افراد تصاویر و صحنه‌های خرابی‌های‬ ‫گسترده و تلفات زیاد و خشونت‌بار در شهرهای درگیر جنگ‌های جهانی اول و دوم‪ ،‬سومالی‪،‬‬ ‫ویتنام و حتی نبردهای دوران ‪ 8‬ساله دفاع مقدس در مناطق شهری مانند خرمشهر‪،‬‬ ‫کردستان‪ ،‬پاوه و سایر مناطق را به چشم خود دیده‌اند یا درباره آن مطالعه و تحقیق کرده‌اند‪.‬‬ ‫سخت‌ترین و پرتلفات‌ترین نوع جنگ به‌صورت جنگ‌های شهری در مناطق ساختمانی‬ ‫نمود پیدا می‌کند که این محیط‪ ،‬ترکیبی از جنگ‌های نامنظم و ضد چریکی را به نظامیان‬ ‫دیکته می‌کند‪.‬‬ ‫به دلیل پرهزینه بودن‪ ،‬زمان‌بر بودن و پرتلفات بودن جنگ شهری نظامیان ترجیح‬ ‫می‌دهند تا حد ممکن از آن دوری کنند؛ اما با توجه‌ به تغییر سیاست‌های استکبار جهانی‬ ‫و کشورهای تحت امر او و تغییر مدل جنگ‌ها به‌صورت جنگ‌های نیابتی این امر‬ ‫اجتناب‌ناپذیر است‪.‬‬ ‫اما واقعیت امر این است که در مقابله با ملتی سلحشور‪ ،‬مقاوم و بصیر دشمن متجاوز‬ ‫قادر نخواهد بود تلفات و نیروی انسانی مورد نیاز خود را حتی در رده‌های ستادی برآورد‬ ‫کند و تخمین بزند‪.‬نمونه بارز آن مقاومت و همکاری مردم خرمشهر با نیروهای ارتش و‬ ‫سپاه در سال ‪ 59‬یا مقاومت مردم شهرهای شیعه‌نشین نبل‪ ،‬الزهرا‪ ،‬فوعه و کفریای سوریه‬ ‫مقابل عناصر تکفیری داعش و النصره که تحت حمایت مادی گسترده ابرقدرت‌های بودند‪،‬‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫بنابراین با توجه به موارد باال و دکترین دشمنان قسم‌خورده کشور ایران اسالمی واقعیت‬ ‫این است که باید برای مقابله با تهدیدهای دشمن به آموزش جنگ شهری توجه ویژه‌ای‬ ‫صورت گیرد؛ چرا که دشمن عمدتًا از طریق دولت‌ها یا گروه‌های وابسته به او که مأمور‬ ‫جنگ‌های نیابتی در منطقه هستند‪ ،‬اهداف اشغالگرانه و شوم خود را دنبال می‌کند‪.‬همین‬ ‫عمال دشمن با بر هم زدن آرامش و امنیت در شهرها و مناطق مسکونی زمینه حضور‬ ‫سرکرده‌هایشان را در کشورهای هدف فراهم می‌کنند‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫بنابراین با عنایت به دکترین جاری که از سوی ستاد کل نیروهای مسلح و سپاه ابالغ‬ ‫شده‪ ،‬الزم است تمرکز بیشتری بر عملیات‌های شهری و عوامل ایجاد ناامنی در شهرها‬ ‫صورت گیرد‪.‬‬ ‫در این بخش بر آنیم تا فراگیران عزیز پس از آشنایی با مبانی‪ ،‬کلیات و اصطالحات‬ ‫مربوط به این نوع رزم‪ ،‬بتوانند جایگاه رزم در مناطق ساختمانی و شهری را درک کنند و پس‬ ‫از آن با ویژگی‌های خاص جنگ شهری و تفاوت آن با سایر مناطق متعارف آشنا شوند‪.‬‬ ‫بر همین مبنا نیز بتوانند هنر تجزیه‌وتحلیل اطالعات مربوط به این محیط ویژه را‬ ‫کسب کنند و سپس با در نظر گرفتن مالحظات جنگ شهری پای در عرصه نبرد بگذارند‪.‬در‬ ‫بخش‌های بعدی هم با تاکتیک‌ها و اصول عمومی و تخصصی رزم آشنا خواهند شد‪.‬‬ ‫‪21‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫فصل اول‬ ‫کلیات و تعاریف‬ ‫‪ -1‬مقدمه‬ ‫‪ -2‬هدف و منظور‬ ‫‪ -3‬تعاریف و اصطالحات‬ ‫‪ -4‬علل وقوع جنگ در مناطق شهری‬ ‫‪ -5‬دالیل عدم حمله و عبور از مناطق مسکونی‬ ‫‪ -6‬نقش دشمن و عناصر نفوذی در وقوع جنگ شهری‬ ‫‪ -7‬انواع مختلف مناطق ساختمانی و شهری‬ ‫‪ -8‬ابعاد و مناطق درگیری در شهر‬ ‫‪23‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫‪ -1‬مقدمه‬ ‫وجود بناهای مسکونی‪ ،‬تجاری‪ ،‬صنعتی و سایر تأسیسات شهری و سکنه غیر نظامی در‬ ‫شهرها و مناطق ساختمانی موجب شده این جنگ نوعی عملیات ویژه تلقی شود؛ لذا الزم‬ ‫است رزمندگان‪ ،‬افسران و فرماندهان نظامی توانایی طر ح‌ریزی و هدایت عملیات شهری و‬ ‫نبرد در مناطق ساختمانی و رویارویی با آن را داشته باشند‪.‬‬ ‫مراکز سیاسی‪ ،‬حکومتی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬فرهنگی یا گره‌های مواصالتی ممکن است در شهری‬ ‫قرار داشته باشند که برای کشور مقابل دارای ارزش حیاتی است‪.‬در چنین وضعیتی اشراف‬ ‫یا عدم اشراف روی این شهر می‌تواند دارای پیامدهای روحی و سرنوشت‌ساز باشد و روی‬ ‫پیروزی یا شکست نیروهای رزمی اثر داشته باشد‪.‬‬ ‫تسلط بر روستاها و شهرهای کوچک به دلیل نزدیکی‌شان به راه‌ها و معابر وصولی و‬ ‫قرارگرفتن آن‌ها در مسیر جاده‌های ارتباطی که برای ادامه عملیات حیاتی است‪ ،‬اهمیت دارد‪.‬‬ ‫در جنگ شهری دو عامل اساسی «ساختمان‌ها و تأسیسات شهری» و «وجود مردم غیر‬ ‫نظامی ساکن در شهر» ممکن است عملیات نیروهای عمل‌کننده را هنگام رزم در این مناطق‬ ‫محدود کند و در اجرای آتش تهیه و آتش‌های پشتیبانی و مانور تأثیرگذار باشد‪.‬‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪24‬‬ ‫‪ -2‬هدف و منظور‬ ‫هدف از آموزش جنگ شهری مقابله با دشمنان به‌منظور سلب میل جنگجویی از او و‬ ‫بازگرداندن امنیت و آرامش و زندگی امن در مناطق مسکونی و حفظ تأسیسات عمومی و‬ ‫دولتی با کمترین آسیب به زیرساخت‌‍‌ها و زیربناهای این مناطق و اموال ساکنان آن است‪.‬‬ ‫در ضرورت آموزش جنگ شهری و دفاع از مناطق ساختمانی رهبر کبیر انقالب اسالمی‬ ‫‪ 5‬مهر ‪ 59‬فرمودند‪« :‬امروز روزی است که تمام مردم باید از شهرهای خود دفاع کنند و به‬ ‫شهرهای جنگ‌زده کمک نمایند؛ امروز روزی است که بر تمام ملت واجب است با سربازان‬ ‫و پاسداران اسالم و ایران همکاری الزم و نزدیک داشته باشند‪.‬امروز روزی است که عشایر‬ ‫عزیز و غیور از مرزهای کشورشان باید دفاع نمایند؛ امروز‪ ،‬روزی است که ملت ما باید دست‬ ‫در دست سپاه و ارتش نجیب و دلیر گذاشته و به دشمنان بفهمانند که بر فرض محال اگر‬ ‫وارد شهری شدند‪ ،‬تازه با مردمی مسلح و جنگجو مواجه خواهد شد که از وجب‌به‌وجب‬ ‫شهرشان دفاع می‌نمایند‪(».‬مرندی‪)40 :1380 ،‬‬ ‫‪ -3‬تعاریف و اصطالحات‬ ‫‪ -1-3‬شهر‬ ‫ارائه تعریف جامعی از شهر که شامل همه شهرهای جهان باشد‪ ،‬مشکل است؛ چرا که‬ ‫شهرها به سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی همسان وابسته نبوده و نکات مشترکی بین‬ ‫آن‌ها وجود ندارد تا مبنایی برای تعریف عام و جهان‌شمول باشد‪.‬بنابراین جغرافی‌دانان‬ ‫هریک با توجه‌ به نظر خود تعریفی از شهر کرده‌اند که اهم آن‌ها عبارت است از‪:‬‬ ‫‪-‬شهر محل اجتماع انسان‌هایی است که حیات عادی آنان از فعالیت‌های غیر زراعی‬ ‫به‌ویژه از راه‌های بازرگانی و صنعت تأمین می‌شود و اجتماع آن از سینه جامع روستایی قد‬ ‫کشیده و تعداد جمعیت آن به بیش از ‪ 3000‬نفر رسیده است‪(.‬مهری و گرمابدری‪)16 :1383 ،‬‬ ‫‪-‬از نظر فردریک فن ریشتفن‪ ،‬شهر اجتماعی از انسان‌ها در مکان معینی است که‬ ‫حیات عادی آنان از فعالیت‌های غیر زراعی به‌ویژه از راه بازرگانی و صنعت تأمین می‌شود‪.‬‬ ‫(در حالی که بعضی از جغرافی‌دانان برای تعریف و شناخت شهر تنها به تعداد جمعیت آن‬ ‫‪25‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫توجه کرده‌اند‪().‬فرید‪)1375 ،‬‬ ‫شهر در برابر واژه قصبه و بخش می‌آید که ساکنان آن خارج از منطقه شهری و بعضًا در‬ ‫داخل فعالیت دارند‪.‬شهر مکانی است که بیشتر جمعیت آن قسمت عمده وقت خود را در‬ ‫داخل منطقه شهری صرف کنند‪(.‬همان)‬ ‫برخی جغرافی‌دانان بر این باورند که شناخت شهر باید با همه‌سو نگری انجام و شهر‬ ‫به مقتضای ساختارهای فیزیکی‪ ،‬انسانی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬نظامی و باالخره اجتماعی و فرهنگی‬ ‫شناخته شود‪.‬‬ ‫‪ -1-1-3‬سیستم‌های خدماتی و اداری موجود در شهرها‬ ‫سیستم وسیع سازمان‌های خدمات اداری شهری که با رفاه‪ ،‬ایمنی و بهداشت عمومی‬ ‫ارتباط دارد‪ ،‬شامل بسیاری از سازمان‌ها‪ ،‬مراکز و ‪...‬است که هویتی اجتماعی به مردم‬ ‫می‌بخشند؛ اهم این مراکز در زیر آمده است‪:‬‬ ‫‪ -1‬مؤسسه‌های سیاسی دولتی‪ ،‬ارائه‌دهنده خدمات دیپلماتیکی و سفارتخانه‌ای و‪...‬‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫‪ -2‬سازمان‌هایی نظیر ثبت و احوال و اسناد که مدارک را نگهداری می‌کنند‪.‬‬ ‫‪ -3‬اداره‌ها و وزارتخانه‌ها‪ ،‬مراکز حیاتی‪ ،‬مراکز حساس‪ ،‬مهم و طبقه‌بندی‌شده‪ ،‬زندان‌ها و ‪...‬‬ ‫‪ -4‬مؤسسه‌های رفاهی اعم از هتل‌ها‪ ،‬مراکز تفریحی و‪...‬‬ ‫‪ -5‬مراکز آموزشی اعم از مدارس و دانشگاه‌ها‬ ‫‪ -6‬سازمان‌های مذهبی شامل امامزاده‌ها‪ ،‬مساجد‪ ،‬حسینیه‌ها‪ ،‬کلیساها و آرامگاه‌ها‬ ‫‪ -7‬مکان‌های تاریخی و دیگر منابع فرهنگی که توریست‌پذیرند‪.‬‬ ‫‪ -8‬خدمات پزشکی اعم از بیمارستان‌ها‪ ،‬درمانگاه‌ها‪ ،‬نقاهتگاه‌ها‪ ،‬خدمات اتاق عمل و ‪...‬‬ ‫‪ -9‬سیستم‌های تأمین آب که برای حیات مناطق زیستی و سکونتگاه‌های شهری بسیار‬ ‫مهم هستند‪.‬‬ ‫‪ -10‬تأسیسات فرآوری و ذخیره زباله و مواد خطرناک به‌ویژه انبارهای سوخت و‪...‬‬ ‫‪ -11‬خدمات اضطراری مانند پلیس‪ ،‬آتش‌نشانی و امداد و‪...‬‬ ‫‪ -12‬پادگان‌های نظامی‪ ،‬سایت‌های هوایی‪ ،‬معابر ورودی و خروجی و اهمیت آن‌ها در‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪26‬‬ ‫پایداری شهر‪.‬‬ ‫‪ -2-1-3‬شهر از دیدگاه نظامیان‬ ‫نظامیان به شهر به‌عنوان نقطه اتصال راه‌ها و خطوط ارتباطی می‌نگرند‪.‬نقاط حساس‬ ‫این خطوط را ایستگاه‌ها‪ ،‬فرودگاه و کارخانه‌ها و همچنین مراکز تولید برق‪ ،‬گاز‪ ،‬مراکز اداری‬ ‫و رسانه‌های گروهی به‌ویژه صداوسیما و‪...‬که مانند رشته‌های عصبی در شهر گسترده‬ ‫شده‌اند‪ ،‬تشکیل می‌دهند که معموًال از راه زمینی یا هوایی قابل نفوذ و آسیب‌پذیر هستند‪.‬‬ ‫بدیهی است که اهمیت و موفقیت در تسلط نظامی بر شهرها با مسیر و کیفیت راه‌ها و میزان‬ ‫شکنندگی این مراکز حساس ارتباطی در رابطه است‪(.‬مهری و گرمابدری‪)16 :1383 ،‬‬ ‫‪ -2-3‬روستا‬ ‫برای روستا نیز مانند شهر تعاریف مختلفی ارائه شده؛ اما به‌طور کلی روستا محل اجتماع‬ ‫انسان‌هایی است که زندگی عادی آن‌ها از فعالیت کشاورزی‪ ،‬دامداری یا از طریق سایر‬ ‫امکانات طبیعی مانند جنگل‪ ،‬دریا‪ ،‬صحرا و کوه‌ها تأمین می‌شود و دارای جمعیتی حداکثر‬ ‫‪ 3000‬نفر یا کمتر است‪.‬‬ ‫‪ -3-3‬مناطق ساختمانی‬ ‫مناطق ساختمانی عبارت‌اند از مجتمعی از تأسیسات‪ ،‬اماکن رفاهی‪ ،‬اقتصادی(تجاری‪،‬‬ ‫صنعتی‪ ،‬کشاورزی)‪ ،‬سیاسی(هیئت حاکمه شهر‪ ،‬احزاب و گروه‌های موافق و مخالف) و‬ ‫جمعیت که مشغول فعالیت‌های اقتصادی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی هستند‪.‬‬ ‫‪ -4-3‬جنگ‬ ‫واژه جنگ در اصطالح نظامی به رویارویی شدید مسلحانه میان دولت‌ها‪ ،‬حکومت‌ها‪،‬‬ ‫جوامع یا گروه‌های شبه‌نظامی مانند مزدورها‪ ،‬شورشگران و شبه‌نظامیان اطالق می‌شود که‬ ‫در محیط‌های مختلف جغرافیایی طبیعی(کویر‪ ،‬دشت‪ ،‬کوهستان‪ ،‬جنگل‪،‬آب ها و‪ )...‬و‬ ‫مصنوعی(شهر‪ ،‬روستا‪ ،‬کارخانجات‪ ،‬تأسیسات و‪ )...‬ممکن است روی رهد‪.‬‬ ‫به عبارت دیگر «جنگ» به معنای برخورد خشونت‌آمیز نیروهای مسلح دو یا چند دولت‬ ‫به دنبال تأثیرگذاری ایدئولوژیک یک کشور یا پس از به بن‌بست رسیدن راه حل‌های سیاسی‬ ‫برای تحمیل اراده یا جلوگیری از تحمیل اراده بر دیگری است‪.‬‬ ‫‪27‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫ارکان و عناصر مختلفی در طر ح‌ریزی‪ ،‬هدایت و کنترل و اجرای جنگ نقش دارند‪.‬این‬ ‫عناصر شامل یگان‌های زمینی‪ ،‬هوایی‪ ،‬دریایی‪ ،‬پدافند هوایی‪ ،‬اطالعات نظامی‪ ،‬تجهیزات‬ ‫نظامی‪ ،‬فرماندهی و کنترل‪ ،‬تدارکات و لجستیک‪ ،‬آموزش و تربیت‪ ،‬و سایر نیروهای ستادی‬ ‫و صفی مرتبط با جنگ است‪.‬‬ ‫‪ -5-3‬جنگ‌های ویژه‬ ‫به عملیات نظامی و شبه‌نظامی وسیعی اطالق می‌شود که در سه شاخه جنگ‌های‬ ‫نامنظم‪ ،‬جنگ‌های روانی‪ ،‬عملیات توسعه و پدافند داخلی اجرا می‌شود‪(.‬مهری و‬ ‫نویسندگان‪)25 :1385 ،‬‬ ‫‪ -6-3‬جنگ‌های نامنظم‬ ‫طیف وسیعی از عملیات‌های نظامی و شبه‌نظامی که در سرزمین دشمن یا مناطق‬ ‫اشغال‌شده و تحت کنترل او یا یک منطقه حساس و ویژه اجرا شده و معموًال از سوی یک‬ ‫نیروی خارجی طر ح‌ریزی‪ ،‬هدایت‪ ،‬اجرا و پشتیبانی می‌شود‪(.‬رستمی‪)337 :1386 ،‬‬ ‫‪ -7-3‬جنگ‌های روانی‬ ‫استفاده برنامه‌ریزی‌شده از تبلیغات و بهره‌برداری از سایر اقدامات به هنگام جنگ یا‬ ‫اعالن موارد اضطراری به منظور نفوذ در عقاید‪ ،‬احساسات‪ ،‬رفتار و تمایالت نیروهای دشمن‪،‬‬ ‫بی‌طرف و دوست به طریقی که از اهداف‌ و مقاصد ملی ما پشتیبانی کنند‪(.‬همان‪)332 :‬‬ ‫‪ -8-3‬جنگ‌های چریکی‬ ‫این نوع از جنگ که یکی از زیرشاخه‌های جنگ‌های نامنظم است‪ ،‬این‌گونه تعریف‬ ‫می‌شود‪ :‬هدایت و اجرای عملیات نظامی و شبه‌نظامی در مناطق اشغالی یا سرزمین اصلی‬ ‫دشمن که ]معموًال [ به‌وسیله مردم بومی انجام می‌شود‪(.‬مهری و نویسندگان‪)26 :1385 ،‬‬ ‫‪ -9-3‬اغتشاش‬ ‫عبارت است از بروز عدم آرامش در جامعه که به‌صورت تظاهر و طغیان درآید‪(.‬همان)‬ ‫‪ -10-3‬شورش‬ ‫عبارت است از تالشی که عناصر مخالف به‌منظور سازماندهی و تحریک مردم برای‬ ‫واژگونی حکومت موجود با توسل به زور انجام می‌دهند‪(.‬رستمی‪)531 :1386 ،‬‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪28‬‬ ‫‪ -11-3‬ضد شورش‬ ‫عبارت است از کلیه اقداماتی که یک دولت برای حفظ کشور خود در مقابل شورش انجام‬ ‫می‌دهد و ممکن است در این راستا از یک دولت خارجی نیز کمک بگیرد‪.‬به عبارت ساده‌تر‬ ‫ضد شورش عبارت است از فعالیت‌ها و اقدامات نظامی و شبه‌نظامی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪،‬‬ ‫روانی و عملیات مردم‌یاری است که به‌وسیله یک دولت برای از بین بردن شورش‌های‬ ‫براندازانه اجرا می‌شود‪(‌.‬همان‪)547:‬‬ ‫‪ -12-3‬جنبش مقاومت‌(جنبش رهایی‌بخش)‬ ‫تالش هماهنگ‌شده و سازمان‌یافته‌ای است که عده‌ای از مردم یک کشور برای‬ ‫ایستادگی‪ ،‬مقاومت و سرنگون‌کردن یک حکومت یا بیرون‌راندن نیروی اشغالگر انجام‬ ‫می‌دهند‪(‌.‬مهری و نویسندگان‪)26 :1385 ،‬‬ ‫‪ -13-3‬نهضت مقاومت‌(جنبش پایداری)‬ ‫تالش و فعالیت سازمان‌یافته بخشی از اجتماع یک کشور است که برای پایداری در برابر‬ ‫دولت حاکم یا نیروی اشغالگر ایستادگی می‌کند و با فعالیت‌های سیاسی مخرب‪ ،‬ایجاد‬ ‫آشوب و سلب اعتماد مردم از حکومت آغاز می‌شود‪.‬چنانچه شورش یا جنبشی که در این‬ ‫مرحله آسیب‌پذیر است‪ ،‬از بین نرود به شورش همه‌گیر و دامنه‌دار تبدیل می‌شود‪(‌.‬همان)‬ ‫‪ -14-3‬مقاومت مردمی‬ ‫مقاومت مردمی به مجموعه اقداماتی اطالق می‌شود که از سوی نیروهای مردمی در‬ ‫مقابل تهاجم دشمن خارجی و داخلی صورت می‌گیرد‪.‬‬ ‫ب ‌ه عبارت ‌دیگر هرگونه پایداری و مبارزه مردمی سازمان‌یافته در مقابل تهاجم دشمن‬ ‫خارجی و داخلی را مقاومت مردمی می‌نامند‪.‬‬ ‫‪ -15-3‬خرابکاری‬ ‫خرابکاری یعنی عملی که موجب رکود امور جاری یا سبب خرابی در یک مؤسسه یا مانع‬ ‫انجام وظیفه یک شخص شود؛ به‌نحوی‌که منظور از انجام این عمل‪ ،‬مستقیم یا غیر‬ ‫مستقیم کمک به حریف باشد‪(.‬همان‪)27 :‬‬ ‫‪29‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫‪ -16-3‬جاسوسی‬ ‫جمع‌آوری اخبار طبقه‌بندی‌شده‌ای که دشمن به دلیل اهمیت این اخبار برای نگهداری‬ ‫آن اقدامات حفاظتی شدیدی به عمل می‌آورد‪(‌.‬همان)‬ ‫‪ -17-3‬عوامل اطالعاتی دشمن‬ ‫افراد خائن پنهانی هستند که در خدمت دشمن و در پشتیبانی از او به عملیات خرابکارانه‬ ‫دست می‌زنند‪(‌.‬همان)‬ ‫‪ -18-3‬براندازی‬ ‫عبارت است از یک‌سری فعالیت‌های پنهانی‪ ،‬غیر قانونی‪ ،‬خالف مصالح یک نظام‬ ‫و به نفع کشورهای بیگانه یا گروهک‌های سیاسی داخلی مخالف آن نظام‪.‬این عملیات‬ ‫ممکن است بر حسب شرایط‪ ،‬موقعیت یا زمینه ماهیت دینی و مذهبی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪،‬‬ ‫اجتماعی و‪...‬داشته باشد‪.‬هدف اصلی براندازی واژگون‌کردن نظام حاکم یا هیئت حاکمه‬ ‫یا هردو خواهد بود‪(.‬همان)‬ ‫‪ -19-3‬ضد براندازی‬ ‫عبارت است از اقداماتی که به‌منظور پیشگیری‪ ،‬جلوگیری‪ ،‬مبارزه و مقابله با فعالیت‌های‬ ‫براندازی برای خنثی‌سازی آن به‌وسیله سازمان‌های امنیتی و انتظامی و نظامی در داخل‬ ‫یک کشور انجام می‌شود‪.‬‬ ‫‪ -20-3‬کودتا‬ ‫تغییر ناگهانی نظام حاکم یک کشور به دست برخی از مقامات نظامی یا دولتی که طی‬ ‫آن افرادی از دستگاه دولت یا از طبقه حاکم قدرت را در دست می‌گیرند‪.‬‬ ‫‪ -21-3‬انقالب‬ ‫انقالب به معنی یک تغییر اساسی و عمیق در زیربنای تشکیالت سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪،‬‬ ‫اجتماعی و نظامی یک جامعه است که معموًال با اعمال خشونت همراه است؛ زیرا تغییر‬ ‫زیربنای سیاسی و اقتصادی یک جامعه مستلزم تغییر نظام حاکم بر جامعه است و این‬ ‫تغییر هم بدون یک حرکت عمومی برای سرنگونی نظام حاکم میسر نیست و نظام حاکم‬ ‫نیز حداکثر توان خود را برای مقابله با این اقدام به کار می‌گیرد‪(.‬همان)‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪30‬‬ ‫‪ -22-3‬جنگ داخلی‬ ‫جنگی است که پس از توسعه یک شورش؛ مردم کشور به دو یا چند گروه متمایز تقسیم‬ ‫شده؛ به‌طوری‌که هریک از گروه‌ها پس از یک مرحله پیچیده‪ ،‬قسمتی از اراضی و نیروهای‬ ‫مسلح و امکانات کشور را در اختیار می‌گیرند و به دفاع از آن می‌پردازند که ممکن است در‬ ‫شهر‪ ،‬روستا‪ ،‬کوهستان‪ ،‬جنگل‪ ،‬کویر و باتالق اجرا شود‪(.‬مهری‪)15 :1383 ،‬‬ ‫‪ -23-3‬دفاع شهری (دفاع از کوی و برزن)‬ ‫به‌کلیه اقداماتی که در جهت سازماندهی و به‌کارگیری نیروهای بسیج مردمی در راستای‬ ‫کمک به یگان‌های رزم زمینی در امر دفاع و مقاومت مردمی در مراکز و بافت‌های جمعیتی‬ ‫برای مقابله با پیشروی و نفوذ دشمن به شهرها و مناطق مسکونی و نیز انهدام نیروهای‬ ‫متجاوز صورت می‌گیرد‪ ،‬عملیات دفاع از کوی و برزن(دفاع شهری) اطالق می‌شود‪(.‬دکترین‬ ‫رزم نزسا‪)1396 ،‬‬ ‫‌ریزی اقداماتی را که برای توقف یا به تأخیر‬ ‫همچنین پیش‌بینی‪ ،‬برنامه‌ریزی و طر ح ِ‬ ‫انداختن حمله ناگهانی دشمن به یکی از نقاط مرزی کشور تا رسیدن نیروهای مسلح به یک‬ ‫منطقه اجرا می‌شود‪ ،‬دفاع از کوی و برزن می‌گویند‪.‬این اقدامات شامل جذب‪ ،‬سازماندهی‪،‬‬ ‫تجهیز‪ ،‬آموزش مردم‪ ،‬تجهیز سازمان‌های اقتصادی‪ ،‬صنعتی و کشاورزی‪ ،‬حمل‌ونقل‪ ،‬علوم‪،‬‬ ‫ادبیات و هنر در رفع نیازهای جنگ بوده تا از تأسیسات‪ ،‬کارخانه‌ها و سازمان‌های دولتی و‬ ‫شخصی نهایت استفاده صورت گیرد‪.‬‬ ‫دفاع شهری عبارت است از مجموعه اقداماتی که از سوی نیروهای مردمی‬ ‫سازمان‌یافته(بسیجی) در برابر تهاجم دشمن(خارجی و داخلی) با هدف جلوگیری از ورود‬ ‫به مناطق مسکونی و محروم ساختن از دستیابی به منابع خودی و وارد آوردن تلفات و‬ ‫ضایعات اجرا می‌شود‪.‬‬ ‫هنگام تهاجم برق‌آسا و غیرمنتظره دشمن از نیروهای مردمی و نیروهای مسلح خواسته‬ ‫می‌شود به هر روش و هزینه‌ای که باشد‪ ،‬دشمن را متوقف کنند‪.‬این اقدامات شامل‬ ‫شناسایی‪ ،‬کشف‪ ،‬جلوگیری از پیشروی دشمن‪ ،‬به‌ تعویق انداختن عملیات او از سوی‬ ‫نیروهای مردمی سازمان‌یافته‪ ،‬آموزش‌دیده‪ ،‬مجهز و آماده است و تا رسیدن نیروهای نظامی‬ ‫‪31‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫برای خنثی‌سازی‪ ،‬انهدام و بیرون‌راندن متجاوز به اجرا درمی‌آید‪.‬‬ ‫اوایــل مهرمــاه ســال ‪ 1359‬ارتــش بعــث عــراق کــه تقریبــا یــک لشــکر در منطقــه‬ ‫مســتقر کــرده بــود‪ ،‬توانســت علی‌رغــم هشــت روز مقاومــت جانانــه از شــلمچه تــا‬ ‫نهــر عرایــض رزمنــدگان از مرزهــای جنــوب غربــی وارد کشــور ایــران شــود؛ امــا فاصلــه‬ ‫بســیار کــم (فاصلــه حــدود ‪ ١٥‬کیلومتــری شــلمچه تــا خرمشــهر) و ایــن منطقــه از لحــاظ‬ ‫نظامــی کامــًا بی‌دفــاع بــود‪.‬آنجــا بــود کــه مــردم بومــی منطقــه کنــار ســپاه خرمشــهر و‬ ‫آبــادان بــه کمــک آمدنــد و در مرحلــه بعــد از شــهرهای اطــراف نیروهــای ســپاه دزفــول و‬ ‫مسجد‌ســلیمان‪ ،‬بهبهــان و در مرحلــه آخــر از تمــام ایــران بــه کمــک رزمنــدگان ســرازیر‬ ‫شــدند‪.‬‬ ‫‪ -24-3‬عملیات شهری‬ ‫عملیات شهری شامل مأموریت‌هایی است که به نیروهای نظامی و انتظامی در مناطق‬ ‫ساختمانی و شهری واگذار شده و توسط فرماندهان مربوطه طراحی و اجرا می‌شوند‪.‬‬ ‫این عملیات‌ها به‌صورت کلی شامل عملیات‌های «تأمینی و امنیتی»‪« ،‬امداد و نجات»‪،‬‬ ‫«آرام‌سازی و مقابله با ناآرامی‌های اجتماعی» و «جنگ شهری» است‪.‬‬ ‫‪ -25-3‬جنگ شهری‬ ‫جنگ شهری به طیف خاصی از نبردها اطالق می‌شود که در محیط‌ها و بافت‌های‬ ‫ساختمانی از جمله شهرها‪ ،‬شهرک‌ها و حومه‌ی آن‌ها صورت می‌گیرد‪.‬‬ ‫‪ -1-25-3‬جایگاه جنگ شهری‬ ‫الف) از منظر عملیات شهری‪ :‬وقتی در شهر یا منطقه ساخته‌شده‌ای نوعی از بحران‬ ‫و ناآرامی واقع شود به‌طوری‌که برقراری امنیت و آرامش نیازمند دخالت نظامیان باشد یا‬ ‫احتمال بحران و ناامنی وجود داشته باشد‪ ،‬عملیات‌های شهری با هماهنگی نظام حاکم و‬ ‫متعاقبًا دستور فرماندهان نظامی مربوطه اجرا می‌شود‪.‬یکی از انواع عملیات‌های شهری که‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪32‬‬ ‫معموًال از طریق عناصر داخلی کشور و پس از طی مراحل آشوب‪ ،‬اغتشاش یا شورش شهری‬ ‫آغاز می‌شود‪ ،‬جنگ شهری است‪.‬همچنین ممکن است جنگ شهری از سوی دشمن‬ ‫متخاصم هم تحمیل شود‪.‬‬ ‫ب) از منظر جنگ‌های نظامی‪ :‬تجربیات بشر از جنگ‌های طول تاریخ به تدوین اصول‬ ‫و روش‌های جنگیدن در قالب دو دسته کلی با عنوان اصول جنگ‌های کالسیک و غیر‬ ‫کالسیک منجر شده است‪.‬در رزم کالسیک نیروها وظیفه دارند با یک حمله کلی و همه‌جانبه‬ ‫به یک منطقه‪ ،‬با بیشترین فشار و تجهیزات و در کمترین زمان و کمترین تلفات‪ ،‬به هدف‬ ‫خود برسند و در جنگ پیروز شوند؛ ولی رزم غیرکالسیک با روش‌ها و قواره‌های بسیار متنوعی‬ ‫مانند روش‌های رزم نامتقارن‪ ،‬ناهمگون‪ ،‬ناهمطراز‪ ،‬رزم نامنظم و‪...‬اجرا می‌شود‪.‬‬ ‫امروزه کامًال می‌توانیم دریابیم که اغلب جنگ نامنظم به‌طور مستقل و خارج از حیطه‬ ‫جنگ منظم و در نقاط مختلف جهان همه‌روزه رخ می‌دهد و حتی برای مقابله با جنگ‌های‬ ‫منظم برپا می‌شود و نیروهای نامنظم یک ابرقدرت را مستأصل و درمانده می‌کنند‪.‬‬ ‫طراحان ملی جنگ‌های نامنظم را زیرمجموعه بخش «عملیات‌های ویژه» قرار داده‌اند‪.‬‬ ‫از این منظر «جنگ‌های نامنظم» در کنار«عملیات توسعه و پدافند داخلی» و «عملیات‬ ‫روانی» زیرشاخه‌های «عملیات ویژه» را تشکیل می‌دهند‪.‬جنگ‌های نامنظم نیز شامل سه‬ ‫زیرشاخه فرعی عملیات‌های «خرابکاری و براندازی»‌‪« ،‬گریز و فرار» و «جنگ‌های چریکی»‬ ‫است‪(.‬عشریه و صباغ‪)202 :1398 ،‬‬ ‫بنابراین چون در طول مدت وقوع یک جنگ شهری تمامی شاخه‌ها و زیرشاخه‌های‬ ‫عملیات ویژه اجرا می‌شود و معموًال لزوم رعایت آن‌ها غیر قابل اجتناب است؛ «جنگ‬ ‫شهری» می‌تواند نوعی از عملیات‌های ویژه و جنگ‌های نامنظم باشد که ممکن است از‬ ‫سوی نیروهای چریک و ضد چریک اجرا شود‪.‬‬ ‫‪ -2-25-3‬شاخصه‌های پیروزی در جنگ شهری‬ ‫با توجه به هدف و منظورهای بیان‌شده از جنگ شهری در ابتدای فصل‪ ،‬این نتیجه‬ ‫حاصل می‌شود که الزامًا به هر جنگی که در شهر واقع شود‪« ،‬جنگ شهری» اتالق نمی‌شود‪.‬‬ ‫به عبارتی شرایط پیروزی و موفقیت هریک از طرفین درگیر در جنگ شهری صرفًا تصرف‬ ‫‪33‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫منطقه مورد نظر یا حذف دشمن نیست؛ بلکه شاخصه‌های اصلی پیروزی در جنگ شهری‬ ‫پس از پایان جنگ شامل موارد زیر می‌شود‪:‬‬ ‫‪ -‬شهر تا حد قابل قبولی مجددًا قابل سکونت و قابل بازسازی باشد‪.‬‬ ‫‪ -‬به تأسیسات زیربنایی شهر آسیب جدی وارد نشده باشد‪.‬‬ ‫‪ -‬شهر تحت کنترل نظامیان قرار گیرد‪.‬‬ ‫‪ -‬دشمنان و اشغالگران از شهر خارج یا نابود شده باشند‪.‬‬ ‫‪ -‬امنیت و آرامش حاکم شود‪.‬‬ ‫‪ -‬تلفات غیر نظامیان حداقل ممکن باشد‪.‬‬ ‫‪ -4‬علل وقوع جنگ در مناطق شهری‬ ‫عمومًا جنگ در مناطق شهری زمانی اتفاق می‌افتد که‪:‬‬ ‫‪-1‬شهر بین ‪ ٢‬مانع طبیعی رخ دهد و نتوان بدون عبور از شهر به هدف مورد نظر رسید؛‬ ‫لذا برای عبور امن از شهر‪ ،‬درگیری با مدافعان شهری اجتناب‌ناپذیر می‌شود‪.‬‬ ‫‪-2‬منطقه شهری در مسیر پیشروی عملیات باشد و نتوان آن را محاصره کرد یا از آن‬ ‫چشم پوشید‪.‬مانند عبور نیروهای آمریکایی برای عبور از شهر نجف در سال ‪.2003‬‬ ‫‪-3‬تصرف شهر به‌عنوان هدف نهایی تعیین شده باشد‪.‬‬ ‫‪-4‬تصرف شهر موجب جلوگیری از تهدیدها و خسارت‌های بیشتر باشد‪.‬‬ ‫‪-5‬مالحظات سیاسی یا بشردوستانه الزم می‌داند که شهر تصرف یا از آن حفاظت شود‪.‬‬ ‫(ناصری‪)20 :1390 ،‬‬ ‫‪ -1-4‬سایر دالیل فرعی اجرای عملیات در مناطق شهری‬ ‫‪-1‬کنترل مسیرهای تجاری و کلیدی شهری‪ ،‬برتری تاکتیکی را در اختیار فرمانده قرار‬ ‫می‌دهد‪(.‬مانند شهر بوکمال سوریه که یک مسیر تجاری مهم است‪).‬‬ ‫‪-2‬کنترل سازه‌هایی مانند پل‌ها‪ ،‬خطوط راه‌آهن و شبکه‌های جاده‌ای و‪...‬تأثیر بسزایی‬ ‫در عملیات آتی دارند‪(.‬مانند عملیات دیرالزور در سوریه برای حفظ فرودگاه)‬ ‫‪-3‬اهمیت سیاسی این مناطق استفاده از زمان و منابع را توجیه کرده و اثر روانی روی‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪34‬‬ ‫غیر نظامیان و نیروهای مقابل دارد‪(.‬مانند عملیات میمک‪ 1‬که دارای اهمیت سیاسی بود و‬ ‫روی نظامیان اثرات روانی داشت‪).‬‬ ‫‪-4‬چنانچه نیروهای دشمنی که در منطقه مسکونی استقرار یافته‌ بر حرکات و عبور‬ ‫نیروها تأثیر گذاشته و مشکالتی را ایجاد‌کنند‪ ،‬ضرورت دارد این منطقه را به تصرف درآورد‪.‬‬ ‫‪-5‬بر اساس نتایج برآوردهای اطالعاتی و تدابیر فرماندهی باید حمله به منطقه‬ ‫ساخته‌شده در دستور کار قرار گیرد‪(.‬عملیات آزادسازی شهر حلب در سال ‪)1395‬‬ ‫‪ -5‬دالیل عدم حمله و عبور از مناطق مسکونی‬ ‫‪-1‬در صورتی که فرماندهان تشخیص دهند خطری از جانب شهر‪ ،‬نیروهای خودی را‬ ‫تهدید نمی‌کند‪ ،‬وارد شهر نمی‌شوند‪.‬‬ ‫‪-2‬چنانچه در طی برآوردها‪ ،‬فرمانده و ستاد وی تشخیص دهند که نیروی کافی‬ ‫برای تصرف‪ ،‬حفظ‪ ،‬پاکسازی و حتی پشتیبانی لجستیکی آن را در اختیار ندارند‪ ،‬از حمله‬ ‫خودداری می‌کنند‪.‬‬ ‫‪-3‬چنانچه منطقه مسکونی به‌عنوان «شهر باز» اعالم شده باشد تا از واردشدن تلفات غیر‬ ‫نظامی یا آسیب‌رسیدن به اماکن تاریخی و فرهنگی جلوگیری شود‪ ،‬حمله انجام نمی‌شود‪.‬‬ ‫توضیح‪ :‬شهر باز بر اساس قوانین جنگ زمینی شهری است که نباید از آن دفاع یا به آن‬ ‫حمله کرد‪.‬مدافعان این شهرها باید بالفاصله شهر را تخلیه و از توزیع اسلحه در بین مردم‬ ‫خودداری کنند‪.‬مهاجمان نیز باید کنترل نظارتی بر روی شهر اعمال کنند و با شهروندان‬ ‫به‌عنوان غیر نظامیان منطقه اشغالی برخورد کنند‪.‬‬ ‫‪ -6‬نقش دشمن و عناصر نفوذی در وقوع جنگ شهری‬ ‫دشمن سعی می‌کند از نارضایتی‌های مردم از نظام‪ ،‬هیئت حاکمه و وضع جاری شهرها‬ ‫و روستاها استفاده کند‪.‬همچنین با نارضایتی‌هایی که خود با برنامه قبلی و شیوه‌های‬ ‫مختلف توسط عناصر نفوذی یا خودفروخته به‌وجود آورده‪ ،‬نهایت بهره‌برداری را کرده و‬ ‫‪.-1‬عملیات ضربت ذوالفقار ‪ -‬در تاریخ ‪ 19‬دی‌ماه ‪.1359‬‬ ‫‪35‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫با توسعه و شدت بخشیدن آن در میان مردم روگردانی‪ ،‬ازدحام و آشوب ایجاد می‌کند‪.‬در‬ ‫نتیجه زمین ‌ه مناسب و مطلوب برای شروع و گسترش شورش‪ ،‬بی‌ثباتی سیاسی‪ ،‬بی‌نظمی و‬ ‫از هم‌گسیختگی اجتماعی را فراهم می‌آورد و سپس در یک جنگ به‌ظاهر انقالبی به‌صورت‬ ‫جنگ شهری‪ ،‬روانی یا چریکی در روستا و شهر به‌وجود می‌آید‪.‬‬ ‫پــس از وقــوع انقــاب اســامی ایــران در ســال ‪ ،۱۳۵۷‬برخــی اســتان‌ها از جملــه‬ ‫خوزســتان دچــار آشــوب شــد‪.‬در اهــواز‪ ،‬حــزب خلــق عــرب ادعــای جدایــی و پیوســتن‬ ‫بــه عــراق را داشــت‪.‬بمب‌گــذاری و خرابــکاری آن‌هــا مدتــی مــردم شــهر خرمشــهر را‬ ‫عاصــی کــرده بــود‪.‬در خرمشــهر و اهــواز گــروه جدایی‌طلــب جبهــه خلــق عــرب‪،‬‬ ‫شــورش‌هایی کــرده بــود و بــه کمــک صــدام حســین‪ ،‬بــرای مدتــی در شــهرهای اســتان‬ ‫خوزســتان بمب‌گــذاری می‌کــرد و در جاده‌هــای مــرزی‪ ،‬میــن ضــد نفــر یــا ضــد خــودرو‬ ‫می‌گذاشــت‪.‬اســتاندار وقــت خوزســتان‪ ،‬در نامه‌هایــی بــه تاریــخ ‪ 1358//2/15‬بــه وزیــر‬ ‫کشــور چنیــن نوشــت‪« :‬کنســول عــراق در خرمشــهر بــا بعضــی از عناصــر مشــکوک محلی‬ ‫رابطــه دارد‪.‬ایــن مســلم شــده کــه کنســول عــراق در خرمشــهر یکــی از فعــاالن دســتگاه‬ ‫جاسوســی اســت و در خرابــکاری دســت دارد‪.‬اخیــرًا نامبــرده ســفارش کرده‌اســت در‬ ‫نقــاط مختلــف خرمشــهر‪ ،‬بــرای وی خانــه اجــاره کننــد و اکنــون خان ‌ههــا مهیاســت‪.‬‬ ‫عالوه‌برایــن گفتــه می‌شــود کــه کارمنــدان حســاس کنســولگری عــراق از ‪ ۴‬نفــر بــه ‪۱۴‬‬ ‫نفــر کــه همــه یــا اغلــب آن‌هــا افســر هســتند‪ ،‬افزایــش یافته‌اســت‪.‬مدرســه عراقی‌هــا‬ ‫در خرمشــهر نیــز کانــون جاسوســی اســت‪.‬مســئول مدرســه عراقی‌هــا‪ ،‬ولیــد ســامرایی‬ ‫رایــزن فرهنگــی کنســولگری عــراق اســت کــه قبــًا مســئول جبهه‌التحریــر خوزســتان در‬ ‫عــراق بــوده‌ و فعالیت‌هــای خــود را از بصــره اداره می‌کــرد و از جاسوســان شــناخته شــده‬ ‫اســت‪ ».‬خــرداد ‪ ،۱۳۵۸‬آشــوب در خرمشــهر بــه اوج رســید‪.‬نیروهــای جبهــه خلــق عــرب‪،‬‬ ‫شــهر را بــه اشــغال خــود درآورده و ســاختمان شــهرداری و برخــی اماکــن دیگــر دولتــی را‬ ‫اشــغال کردنــد و مســلحانه در شــهر مانــور می‌دادنــد‪.‬همچنیــن بــه مقــر ســپاه پاســداران‬ ‫در خرمشــهر ریختــه‪ ،‬محمــد جهــان‌آرا و هفــده نفــر دیگــر را بــه گــروگان گرفتنــد‪.‬ایــن‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪36‬‬ ‫غائلــه بــا دخالــت تکاورهــای نیــروی دریایــی پایــان گرفــت و عناصــر خرابــکار از شــهر‬ ‫بیــرون رانــده شــدند‪.‬‬ ‫‪ -8‬انواع مناطق ساختمانی و شهری‬ ‫یگان‌های رزم پیش از طر ح‌ریزی عملیات‌های شهری(آفندی و پدافندی) می‌بایست‬ ‫اطالعات و درک صحیحی از مناطق ساختمانی داشته باشند‪.‬آن‌ها باید بدانند که مهم‌ترین‬ ‫قسمت‌های شهر کجاست تا از آن دفاع یا آن‌ها را تصرف کنند؛ همچنین با کارکرد اصلی شهر‪،‬‬ ‫نوع بافت‪ ،‬طرح و شکل شهری و میزان تراکم آن‪ ،‬مسیرهای دسترسی و‪...‬کامًال آشنا باشند تا‬ ‫در نهایت برنامه‌ریزی واقع‌بینانه‌ای برای عملیات خود داشته باشند‪.‬لذا انواع محیط‌های‬ ‫شهری را از منظرهای مختلف به صورت زیر بررسی می‌کنند‪:‬‬ ‫‪ -8-1‬مناطق ساختمانی از لحاظ اهمیت‬ ‫هریک از عوارض موجود در محیط شهری از نظر حفاظتی‪ -‬امنیتی‪ ،‬امکان ایجاد برتری‬ ‫نظامی و سیاسی و اقتصادی و‪...‬در طول جنگ‪ ،‬دارای سطح اهمیت متفاوتی است‪.‬به‬ ‫همین دلیل هریک از طرفین درگیر در جنگ شهری به منظور کسب برتری نسبت به حریف‬ ‫خود این عوارض را به عنوان اهداف اصلی یا واسطه انتخاب و سعی در تصرف آن در‬ ‫کوتاه‌ترین زمان ممکن به منظور سلب میل جنگجویی طرف مقابل می‌کند‪.‬این عوارض به‬ ‫ترتیب زیر سطح‌بندی می‌شوند‪:‬‬ ‫‪ -1‬عوارض حیاتی‪ :‬عوارض و اماکنی است که از نقطه‌نظر دفاعی(مردم‪ ،‬رهبری)‬ ‫حائز اهمیت بسیار بوده و خسارت وارده به آن یا تصرف آن از طرف دشمن‪ ،‬موجب زیان‬ ‫فوق‌العاده و جبران‌ناپذیری به منافع کشور می‌شود و دشمن معموًال برتری مطلق پیدا‬ ‫خواهد کرد‪.‬مانند اماکن و ساختمان‌های هیئت رهبری‪ ،‬تعیین‌کننده‌های خط‌ مشی کشور‬ ‫مانند مجلس شورای اسالمی‪ ،‬دفتر ریاست‌جمهوری یا منابع انرژی مانند سد کرج‪ ،‬نیروگاه‬ ‫شهید رجایی و‪...‬‬ ‫‪ -2‬عوارض حساس‪ :‬عوارض و اماکنی که از نقطه‌نظر دفاعی حساس بوده و اگر خسارتی‬ ‫‪37‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫به آن وارد شود یا تحت تصرف دشمن قرار گیرد؛ زیان عمده‌ای به کشور وارد خواهد شد و‬ ‫دشمن برتری قابل مالحظه‌ای خواهد داشت‪.‬مانند صنایع دفاعی‪ ،‬تسلیحاتی‪ ،‬موشکی‪،‬‬ ‫هوایی‪ ،‬دریایی‪ ،‬وزارت امور خارجه‪ ،‬بانک مرکزی‪.‬‬ ‫‪ -3‬عوارض مهم‪ :‬عوارضی است که اگر به آن خسارت وارد شود یا از طرف دشمن‬ ‫متخاصم اشغال شود؛ به منافع دفاعی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی کشور لطمه خواهد زد و دشمن‬ ‫نسبت به حریف خود برتری منطقه‌ای خواهد داشت‪.‬مانند پادگان‌های نظامی‪ ،‬وزارت‬ ‫اقتصاد و دارایی‪.‬‬ ‫‪ -4‬عوارض قابل حفاظت‪ :‬نقطه یا منطقه‌ای است که اگر به آن خسارت وارد شود یا‬ ‫تحت اشغال دشمن قرار گیرد؛ به قسمتی از اداره شهر یا منطقه لطمه خواهد زد؛ اشغال‌کننده‬ ‫این عارضه برتری در سطح محلی خواهد داشت‪.‬مثل شعب بانک‌ها‪ ،‬ترمینال مسافری‪،‬‬ ‫پمپ بنزین‌ها و‪(...‬مهری و گرمابدری‪)17 :1383 ،‬‬ ‫‪ -8-2‬مناطق ساختمانی از نظر کارکرد‬ ‫از لحاظ نوع فعالیت جاری و کارکرد‪ ،‬مناطق ساختمانی و شهرها شامل اداری‪ ،‬مسکونی‪،‬‬ ‫مذهبی‪ ،‬نظامی‪ ،‬معدنی‪ ،‬تجاری و بازرگانی‪ ،‬مجتمع صنعتی‪ ،‬ترابری و کارخانه‌ها و‪...‬‬ ‫می‌شود‪.‬نیروهای نظامی پیش از هر نوع فعالیت نظامی در مناطق ساختمانی می‌بایست‬ ‫کارکرد منطقه مورد هدف را در طر ح‌ریزی خود لحاظ کنند‪.‬‬ ‫‪ -8-3‬مناطق ساختمانی از نظر ترا کم‬ ‫و بافت‬ ‫میزان تراکم مناطق ساختمانی‪ ،‬نظم و‬ ‫مشخصات ساختمان‌ها و خیابان‌های آن‬ ‫اهمیت زیادی در اجرای جنگ شهری و‬ ‫اجرای آتش پشتیبانی و انجام مانور و تحرکات‬ ‫در شهر دارد و باید در طراحی و اجرای عملیات‬ ‫بافت نامنظم و مترا کم شهر ساوه‬ ‫شهری مدنظر قرار گیرد‪.‬مناطق شهری از نظر‬ ‫میزان تراکم به گروه‌های زیر تقسیم می‌شوند‪:‬‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪38‬‬ ‫‪ -1‬مناطق ساختمانی متراکم و نامنظم‪ :‬مناطق قدیمی شهری هستند که در ساختمان‬ ‫آن‌ها از طرح شهرسازی مشخصی پیروی نشده است‪.‬کوچه و خیابان‌های آن تنگ‪،‬‬ ‫پیچ‌درپیچ و ساختمان‌های اطراف آن‌ها به‌صورت فشرده در کنار هم قرار گرفته‌اند‪.‬تعداد‬ ‫طبقات ساختمان‌ها در این مناطق عمومًا یک یا دو طبقه است مانند بافت شهر قدیمی‬ ‫تهران و سایر شهرستان‌های ایران‪.‬جنگیدن در این مناطق برای نیروی آفند‌کننده بسیار‬ ‫سخت و گیج‌کننده و پر از ابهام خواهد بود‪.‬‬ ‫‪ -2‬مناطق ساختمانی منظم‪ :‬مناطقی هستند که بر اساس طرح شهرسازی ساخته‬ ‫شده که ممکن است متراکم(که محدودیت روشنایی‪ ،‬و دید ایجاد می‌کند) یا غیر متراکم‬ ‫باشد‪.‬در این‌گونه مناطق خیابان‌ها دارای شکل هندسی مشخصی هستند و ساختمان‌ها در‬ ‫ردیف‌های منظم در کنار خیابان‌ها بنا شده‌اند‪.‬تعداد طبقات این ساختمان‌ها عمومًا بین‬ ‫یک تا چند طبقه است‪.‬مانند ساختمان‌های ساخته‌شده در شهرک غرب‪ ،‬اکباتان‪ ،‬امید‪،‬‬ ‫منطقه تهرانپارس‪ ،‬نارمک و‪...‬در تهران و سایر شهرستان‌های بزرگ ایران‪.‬‬ ‫‪ -3‬مناطق ساختمانی پراکنده‪ :‬در این نوع مناطق‪ ،‬ساختمان‌ها به‌صورت تکی یا‬ ‫مجموعه‌های چندخانه‌ای ساخته شده‌اند که ممکن است دارای بافت منظم یا نامنظم‬ ‫باشند‪.‬میان ساختمان‌ها پیوستگی وجود ندارد و فضاهای باز‪ ،‬فضای سبز‪ ،‬باغ‪ ،‬زمین‌های‬ ‫کشاورزی و‪...‬موجب عدم پیوستگی ساختمان‌ها می‌شوند‪.‬اغلب شهرک‌ها‪ ،‬دامداری‌ها‪،‬‬ ‫باغات روستایی و کشاورزی و مناطق ساختمانی در حال‌ توسعه در حاشیه شهرهای بزرگ و‬ ‫شهرهای ییالقی این‌گونه هستند‪(.‬همان‪ )18 :‬در این مناطق‪ ،‬حرکات خودروهای نظامی و‬ ‫واحدهای رزم با محدودیت کمتری روبه‌رو است‪.‬‬ ‫‪ -8-4‬مناطق ساختمانی از لحاظ ارتفاع‬ ‫میزان بلندی و تعداد طبقات ساختمان‌ها و عوارض شهری از مؤلفه‌های بسیار مهم در‬ ‫برتری دیدوتیر‪ ،‬اختفا و پوشش و‪...‬نسبت به دشمن است؛ لذا مناطق شهری از نظر ارتفاع‬ ‫به سه دسته کلی تقسیم می‌شود‪:‬‬ ‫‪ -1‬مناطق دارای عوارض و ساختمان‌های کوتاه(یک تا چهار طبقه) و هم‌ارتفاع‪:‬‬ ‫چنین مناطقی دیدوتیر محدودی را برای نیروهای عمل‌کننده فراهم می‌کند و به دلیل‬ ‫‪39‬‬ ‫بخش اول‪ /‬کلیات و مبانی جنگ شهری‬ ‫محدودبودن طبقات ساختمان‌ها‪ ،‬واگذاری منطقه‌ای با عرض بیشتر به واحدهای رزم‬ ‫امکان‌پذیر می‌شود‪.‬‬ ‫‪ -2‬مناطق دارای عوارض و ساختمان‌های بلند(آپارتمانی) و هم‌ارتفاع‪ :‬میزان دیدوتیر در‬ ‫این مناطق بسیار محدود بوده و مزیت دیدو تیر مؤثر نیز به ساختمان‌هایی که فضای بازی‬ ‫در اطراف خود دارند‪ ،‬منحصر می‌شود‪.‬از طرفی عرض واگذاری به یگان‌های عمل‌کننده در‬ ‫این مناطق نسبت به ارتفاع ساختمان‌ها کاهش قابل مالحظه‌ای می‌یابد‪.‬‬ ‫‪ -3‬ترکیبی از عوارض و ساختمان‌های با ارتفاع کوتاه و بلند‪ :‬استفاده از مزیت دیدوتیر‬ ‫ساختمان‌ها و عوارض بلند در چنین مناطقی‪ ،‬برتری قابل توجهی برای هریک از دو طرف‬ ‫که این عوارض را در اختیار داشته باشند‪ ،‬ایجاد و بدین لحاظ اجرای عملیات در سایر‬ ‫مناطقی را که دارای عوارض کوتاه‌تر هستند و تحت کنترل ساختمان‌های بلندتر خودی قرار‬ ‫گرفته باشد‪ ،‬تسهیل می‌کند‪.‬‬ ‫‪ -8-5‬مناطق ساختمانی از نظر راه‌های ارتباطی و ترابری‬ ‫راه‌های ارتباطی و ترابری میان شهری(داخل شهر) اتوبان‌ها‪ ،‬خیابان‌ها‪ ،‬کوچه‌ها هستند‬ ‫که ممکن است شوسه‪ ،‬آسفالته یا خاکی باشد‪.‬همچنین در بعضی از شهرها از اتوبوس‌های‬ ‫برقی‪ ،‬مترو‪ ،‬تونل‪ ،‬و راه‌های آبی‪ ،‬هوایی‪ ،‬تله‌کابین و‪...‬استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫ارتباط میان شهرها با سایر مناطق عمومًا از طریق راه‌های ارتباطی شوسه‪ ،‬آسفالته‪،‬‬ ‫راه‌آهن‪ ،‬راه‌های هوایی و دریایی انجام می‌شود‪.‬وجود راه‌های مناسب و عریض مانند‬ ‫اتوبان‌ها‪ ،‬راه‌های هوایی یا داشتن فرودگاه‌ها و هواپیماهای مدرن و کافی‪ ،‬نقل‌وانتقال‬ ‫سریع مسافران‪ ،‬بار و وسایل را برای رسیدن به‬ ‫مناطق مختلف یک کشور میسر می‌سازد‪.‬‬ ‫اگر راه‌های ارتباطی از شهرهای بزرگ عبور‬ ‫کند؛ حتی این شهرها به‌عنوان هدف‌های‬ ‫نظامی نباشند‪ ،‬مانع بزرگی در مسیر راه‌ها‬ ‫تخریب راه‌آهن خرمشهر توسط‬ ‫خواهند بود؛ ولی اگر تصرف شهر به‌عنوان‬ ‫ارتش بعث عراق (‪)1359‬‬ ‫هدف نهایی باشد‪ ،‬در صورت تخریب پل‌ها‪،‬‬  ‫تا کتیک‌های جنگ شهری‬ ‫‪40‬‬ ‫تونل‌ها‪ ،‬متروها‪ ،‬سیستم ترابری و ارتباطی به‌هم‌ریخته خواهد شد و نیروهای نظامی دچار‬ ‫مشکل می‌شوند‪(.‬همان‪)20 :‬‬ ‫‪ -6-8‬مناطق ساختمانی از نظر شکل هندسی‬ ‫شهرها بر اساس بافت شهری‪ ،‬ترتیب قرارگرفتن ساختمان‌ها و عوارض موجود‪ ،‬وضعیت‬ ‫جغرافیایی و زمین و سایر عوامل به شکل‌های هندسی گوناگونی ساخته شده‌اند که در روش‬ ‫طر ح‌ریزی و اجرای عملیات‌های نظامی اثرگذاری فوق‌العاده‌ای خواهد داشت‪.‬‬ ‫عمده ساختار و شکل شهرها و اثر آن بر عملیات نظامی به شرح زیر است‪:‬‬ ‫‪ -1‬شکل خطی‪ :‬در این مدل ساختمان‌ها و‬ ‫تأسیسات شهر عمومًا در امتداد یک جاده اصلی‬ ‫شکل ‌گرفته است‪.‬شهرهای کوچک ساحلی و‬ ‫مناطق ساختمانی که در گذرگاه‌های باریک و‬ ‫کم‌عرض ساخته می‌شوند‪ ،‬از این شکل تبعیت‬ ‫شهر طولی خزرآباد استان مازندران‬ ‫می‌کنند‪.‬مثل شهرهای ساحلی ایران(چالوس‪،‬‬ ‫نوشهر‪ ،‬رامسر‪ ،‬رودسر‪ ،‬بابلسر‪ ،‬محمودآباد و غیره)‪(.‬همان‪)20 :‬‬ ‫نیروهای حمله‌کننده برای تصرف شهرها با نقشه طولی که از طرفین امکان آفند وجود‬ ‫نداشته باشد‪ ،‬عمومًا مجبور به آرایش نیروهای خود در عرض کم هستند؛ در حالی که‬ ‫مدافعان مواضع دفاعی خود را در خطوط متوالی سازمان داده که این نوع مواضع پیشروی‬ ‫نیروهای حمله‌کننده را متوقف یا کند می‌کند‪(‌.‬سادات طوسی‪ )59 :1380 ،‬اما در شرایطی که‬ ‫شهر طولی جناحین باز داشته باشد؛ از سوی نیروهای مهاجم بسیار آسیب‌پذیر خواهد بود‪.‬‬