Starożytność - Podstawowe Cechy i Bogowie

1. Omów najważniejsze cechy mitu: - podaj definicję mitu: - opowieść, która przedstawia i organizuje wierzenia danej społeczności (opowiadają one historię świętą); - funkcje mitów: 1. Poznawcza - stanowiły interpre...

1. Omów najważniejsze cechy mitu: - podaj definicję mitu: - opowieść, która przedstawia i organizuje wierzenia danej społeczności (opowiadają one historię świętą); - funkcje mitów: 1. Poznawcza - stanowiły interpretację niezrozumiałych zjawisk przyrody, służyły pogłębieniu wiedzy o świecie; 2. Sakralna: a. tworzyły system wierzeń, b. przedstawiały wzorce rytualnych obrzędów (wskazywały jak czcić bogów). 3. Światopoglądowa (społeczna): wskazywały wzorce postaw, określały normy moralne, ustanawiały obowiązujące w społeczeństwie zasady. - rodzaje mitów: teogeniczne kosmogenic antropogeni eschatologi ajtiologiczn genealogicz (gr. theos - zne czne - e ne bóg, (gr. kosmos - (gr. antropos czne (gr. aitia - (genealogia - gonomai - świat) - człowiek) (gr. eschatos przyczyna) historia rodu) staje się, - ostateczny) powstaje) wyjaśniają przedstawia- wyjaśniają mówią o wyjaśniają opowiadają pochodzenie ją powstanie jak powstał sposobie pochodzenie o dziejach bogów, świata człowiek przejścia zjawisk, sławnych ich naturę, człowieka do obyczajów, rodów mówią o ich krainy nazw, losach umarłych i kultów, jego wyroczni pośmiertnym losie 2. Wymień i krótko scharakteryzuj (kim byli, czym się opiekowali, ich atrybuty) najważniejszych bogów I. Zeus kim był? czym się opiekował? jego atrybut: Król i ojciec wszystkich Bóg nieba i burz, Piorun, orzeł, tron, dąb. bogów opiekun porządku i  sprawidliwości II. Hera kim była? czym się opiekowała? jej atrybut: Królowa bogów, Strażniczka ogniska Paw, diadem, granat, lilia. żona (i siostra) Zeusa rodzinnego. Bogini małżeństwa, rodziny, macierzyństwa i kobiecości. III. Posejdon kim był? czym się opiekował? jego atrybut: Brat Zeusa, bóg mórz i Władca mórz i oceanów, Trójząb, koń, delfin. oceanów opiekun rybaków i żeglarzy. IV. Atena kim była? czym się opiekowała? jej atrybut: Córka Zeusa, bogini Patronka uczonych, ”Egida” - tarcza, mądrości. filozofów, rzemieślników, sowa, włócznia, hełm, a także miasta Aten. Jest drzewo oliwne. boginią strategicznych aspektów wojny. Atena symbolizuje intelektualne podejście do wojny, często przedstawiana w zbroi. V. Apollo kim był? czym się opiekował? jego atrybut: Bóg słońca, muzyki, Uosabia harmonię, Lira, łuk, laur, słońce. poezji, sztuki, piękno, sztukę i porządek. uzdrowienia i wyroczni. Patron muzyków, poetów, Jego lira symbolizuje lekarzy, a także wyroczni talent muzyczny. Syn Zeusa. w Delfach. VI. Hades  kim był? czym się opiekował? jego atrybut: Bóg podziemi i zmarłych. Władca świata zmarłych i Berło, Cerber (trójgłowy Brat Zeusa. opiekun dusz pies), klucze, hełm pośmiertnych. niewidzialności. Jego królestwo, Hades, Hades rzadko opuszczał było miejscem, do podziemia, a jego hełm którego trafiały wszystkie pozwalał mu stawać się dusze po śmierci. niewidzialnym. VII. Hermes kim był? czym się opiekował? jego atrybut: Bóg podróżników, Opiekun handlu, granic, Skrzydlate sandały, kupców, złodziei i podróżników, a także kaduceusz (laska), posłańców. posłaniec bogów. kapelusz podróżny. Syn Zeusa. Związany z komunikacją i Jego skrzydlate sandały szybkością. symbolizują szybkość, a kaduceusz jest atrybutem posłańców. VIII. Hefajstos kim był? czym się opiekował? jego atrybuty: Bóg ognia, kowali i Patron kowali, Młot, kowadło, ogień. rzemieślników. wynalazców i wszystkich, którzy tworzą przedmioty Często przedstawiany z metalu. jako rzemieślnik przy pracy. Jest też bóstwem ognia w jego twórczym aspekcie. IX. Demeter kim była? czym się opiekowała? jej atrybuty: Bogini urodzaju, rolnictwa Odpowiada za urodzaj Kłosy zboża, sierp, kosz i płodności ziemi. ziemi, wzrost roślin i cykl owoców, symbolizujące pór roku. Jest szczególnie jej związek z rolnictwem. Siostra Zeusa. związana z rolnictwem i plonami. X. Ares kim był? czym się opiekował? jego atrybuty:  Bóg wojny, szczególnie Opiekun żołnierzy i wojny, Miecz, tarcza, hełm, dzik, brutalnej i krwawej strony ale bardziej tej sęp. walki. destrukcyjnej, dzikiej natury walki niż Często przedstawiany z Syn Zeusa. strategicznej. uzbrojeniem, gotowy do walki. XI. Afrodyta kim była? czym się opiekowała? jej atrybuty: Bogini miłości, piękna i Patronka zakochanych, Gołąb, róża, jabłko, pożądania. opiekunka harmonii i muszla. zmysłowości. Jej atrybuty symbolizują piękno, miłość i seksualność. XII. Artemida kim była? czym się opiekowała? jej atrybuty: Bogini łowów, dzikiej Opiekunka zwierząt, łowców Łuk, strzały, księżyc, sarna. przyrody, księżyca i oraz dziewcząt przed ich dziewictwa. małżeństwem. Związana z nocą i księżycem. XIII. Dionizos kim był? czym się opiekował? jego atrybuty: Bóg wina, zabawy, ekstazy i Patron wina, winorośli, Winorośl, kielich wina, tyrs płodności. teatru, świętowania i dzikiej (laska opleciona radości. bluszczem), pantera. Syn Zeusa i śmiertelniczki Semele. Symbolizuje także odrodzenie i przemianę, zarówno w naturze, jak i w ludzkim doświadczeniu. XIV. Hestia kim była? czym się opiekowała? atrybuty:  Bogini domowego ogniska, Patronka domu, ogniska Ogień domowy, płomień, rodziny i porządku. domowego i wspólnoty naczynie. Symbolizuje rodzinnej. domowe ognisko, które Córka Kronosa i Rei, zawsze płonęło ku jej czci. najstarsza z rodzeństwa Zapewnia harmonię w domu Zeusa. i świętość ognia. Wyjaśnij także, kim były muzy oraz mojry. Muzy - boginie sztuk i nauk, córki Zeusa i Mnemosyne (bogini pamięci). Były inspiracjami dla artystów, poetów i uczonych, każda opiekowała się inną dziedziną twórczości. imię muzy: czym się opiekowała? jej atrybut: Kaliope poezja epickiej tabliczka i rylec (bohaterskiej) Euterpe poezja liryczna aulos (podwójny flet) Taleja komedia maska komiczna, laska pasterska, wieniec bluszczowy Klio historia pergamin Melpomene tragedia maska tragiczna, maczuga Herkulesa Terpsychora taniec i pieśń lira, plektron Erato liryka miłosna lira Polihymnia poezja chóralna i sztuka zadumana postawa mimiczna Urania astronomia cyrkiel, globus astralny Mojry - zwane także Parkami, to w mitologii greckiej boginie przeznaczenia, które kontrolowały losy zarówno ludzi, jak i bogów. Były córkami Zeusa i Temidy lub, według innych wersji, samego przeznaczenia (Ananke). Mojry były trzy: 1. Klotho – przędła nić życia, symbolizując początek istnienia. 2. Lachesis – mierzyła długość nici życia, decydując o losie każdego człowieka. 3. Atropos – przecinała nić życia, wyznaczając moment śmierci. 3. Przedstaw dwie mitologiczne koncepcje powstania człowieka. Mit o Prometeuszu: Prometeusz (tytan) ulepił człowieka z gliny (materialność, krucha, słaba, zdolność kształtowania, śmiertelność) pomieszanej ze łzami (emocje, uczucia, wrażliwość, sfera duchowa). Duszę zaś robił z iskry ognia niebiańskiego (wewnętrzna siła, wola, samoświadomość), który wykradł z rydwanu słońca. Człowiek stworzony przez Prometeusza był podobny do bogów, ale słaby i bezradny. Mit o Prometeuszu oprócz wyobrażeń początków ludzkości, pokazuje również źródło zła, które dotyka człowieka (puszka Pandory). Mit o 4 wiekach ludzkości: 1. Wiek złoty: (Za panowania Kronosa) - wszechobecny dobrobyt, - ludzie nie starzeją się, żyją bez trosk, smutków, nie wojują, - na świecie nie ma chorób. 2. Wiek srebrny: (nad światem panuje Zeus) - ludzie rozwijają się i starzeją bardzo powoli (okres dzieciństwa trwa 100 lat), - kiedy człowiek doszedł do wieku dojrzałego, jego życie bardzo szybko się kończyło, byli wtedy pełni zgryzot, byli źli i dumni (nie chcieli składać ofiar bogom), - Zeus wytępił ich do ostatniego (potop) lecz w pamięci ludzkiej pozostali oni jako dusze błogosławione. 3. Wiek brązowy: - ludzie nabyli zamiłowanie do wojen, - ludzie byli dumni, serca mieli twarde jak kamień, - nie znali żelaza, wszystko sporządzali z brązu, - był to okres heroiczny (żył wtedy Herakles, Tezeusz, bohaterowie spod Teb i Troi, - dokonywano czynów niezwykłych, które już nigdy nie nastąpiły w wieku żelaznym. 4. Wiek żelazny: (bogowie opuszczają ziemię) - ujawniły się ludzkie skłonności do złego - ludzie zaczęli się przemieszczać; - zaczęto wydobywać z ziemi różne bogactwa, zjawiło się stąd żelazo i złoto; - wybuchały wojny; nikt nie czuł się bezpieczny, panowała nienawiść (nawet w rodzinach); - „ostatnia z bogiń, Astrea, opuściła ziemię”. (Jest to wiek, w którym żyjemy.) 4. Wyjaśnij znaczenie podanych związków frazeologicznych pochodzenia mitologicznego; wskaż, z jakiego mitu pochodzą: związek frazeologiczny: mit z którego pochodzi: znaczenie: pod Egidą Mit o stworzeniu świata. Oznacza bycie pod czyjąś Zrobiona ze skóry kozy opieką lub ochroną, często Amaltei. w kontekście autorytetu lub władzy. jabłko niezgody Od mitu o wojnie Oznacza przyczynę sporu trojańskiej. lub konfliktu. Jabłko „zdrowia”, o które Hera, Atena i Afrodyta rzuciły się do rywalizacji o tytuł najpiękniejszej bogini. Wybrał je Parys, co doprowadziło do wojny trojańskiej. herkulesowa praca Nawiązanie do mitu o Oznacza zadanie trudne, dynastu pracach wymagające wielkiego Herkulesa, które musiał wysiłku i determinacji. wykonać jako karę. Ikarowy lot Od mitu o Dedalu i Ikarze, Oznacza nieostrożne który wzleciał do nieba na dążenie do ambitnych skrzydłach z wosku. celów, które prowadzi do Ignorując ostrzeżenia, katastrofy. zbliżył się do słońca, co spowodowało, że jego skrzydła się stopiły i spadł. koń trojański Od mitu o wojnie Coś lub ktoś, kto pod trojańskiej. Grecy, którzy pozorem dobrych intencji zbudowali wielkiego konia, działa szkodliwie i w którym ukryli żołnierzy. podstępnie Koń został podarowany Trojanom, a następnie nocą został z niego przypuszczony atak na miasto. nić Ariadny Mit o Tyzeuszu i Ariadnie, Oznacza sposób lub która dała Tezeuszowi nitkę, wskazówkę prowadzącą do aby mógł znaleźć drogę z rozwiązania labiryntu po pokonaniu skomplikowanego problemu. Minotaura. koszula Dejaniry Mit o Heraklesie. Dejanira, Oznacza coś, co wydaje się żona Herkulesa, dała mu korzystne, ale prowadzi do koszulę nasączoną krwią zguby lub katastrofy. Nessosa, co doprowadziło do jego śmierci. pięta Achillesa Mit o Achillesie. Oznacza słaby punkt, Achilles był niepokonany z wrażliwość osoby lub wyjątkiem swojej pięty, która rzeczy, która jest w inny  była jedynym słabym sposób silna. punktem. Jego matka, Thetis, zanurzyła go w rzece Styks, trzymając go za piętę. puszka Pandory Od mitu o Prometeuszu, Oznacza coś, co może Pandora - pierwsza kobieta, wprowadzić wielkie kłopoty która otworzyła puszkę (lub lub zło, zwłaszcza w wyniku słoik) i uwolniła wszelkie zło nieostrożności. na świat, pozostawiając jedynie nadzieję. stajnia Augiasza Mit o Herkulesie. Augiasz Bałagan, którego miał stajnie, które nie były uporządkowanie wymaga sprzątane przez długi czas. ogromnego wysiłku. Herkules musiał je oczyścić w jednej ze swoich prac. róg obfitości Mit o powstaniu świata. Z Symbol dobrobytu i mitów, w których róg był dostatku. darem od bogów, symbolizującym obfitość i dobrobyt. złote runo Od mitu o Panie, którzy Oznacza coś cennego i wyruszyli na poszukiwanie pożądanego, ale trudnego złotego runa, aby zdobyć do osiągnięcia. władzę i uznanie. syzyfowa praca Od mitu o Syzyfie, który był Oznacza pracę, która jest skazany na wieczne bezowocna, niekończąca wtaczanie głazu na górę, z się i skazana na której za każdym razem niepowodzenie. spadał. męki Tantala Mit o Tantalu Cierpienie, które polega na Wieczny głód i pragnienie, niemożności zaspokojenia na które Tantal został czegoś, co znajduje się skazany przez bogów. blisko, jednak jest nieosiągalne. paniczny strach Mit o Dionizosie Nagły strach, przerażenie. Strach jaki wywołało wśród nimf nagłe pojawienie się Pana. nić żywota Klato przędła nić życia Ciągłość, bieg życia. każdego człowieka, od niej zależała długość życia danej jednostki. Objęcia Morfeusza Mit o Morfeuszu Zapaść w sen. Morfeusz był bogiem snu, zsyłał marzenia senne.  Między Scyllą a Charybą Odyseja Między młotem a kowadłem Dwa potwory morskie znajdujące się po obu stronach cieśni morskiej. Wierna Penelopa odyseja Być wiernym do samego Penelopa była bardzo końca. wierną żoną, ponieważ czekała na Odysa 20 lat. Cerber Mit o Podziemiu Strzec, pilnować czegoś Mityczny pies o trzech bardzo uważnie. głowach strzegący wejścia do Hadesu. 5. Jaką rolę odgrywają mity w kulturze? opisuje początki świata, człowieka, zjawisk przyrody, obyczajów, norm moralnych; przynosi odpowiedź na dręczące ludzi pytania - jak powstał świat i człowiek, jaka jest ich natura i przeznaczenie; objaśnia niezrozumiałe zjawiska w otaczającym świecie (np. zmienność pór roku); w mitach utrwalone zostały pierwotne wzory ludzkich postaw i zachowań - ARCHETYPY. 6. Podaj przykłady utworów literackich lub dzieł plastycznych odwołujących się do mitologii (co najmniej dziesięć). 1. „Narodziny Wenus” - Sandro Botticelli 2. „Illiada” - Homer 3. ”Odyseja” - Homer 4. „Antygona” i „Król Edyp” - Sofokles 5. ”O co poeta Apollina” - Horacy 6. ”Historia Minotaura” - Zbigniew Herbert 7. „Percy Jackson” - Rick Riordan 8. ”Syzyfowe Prace” - Stefan Żeromski 9. ”Werter” - odysea illiada Johann Wolfgang van Goethe 10. „Pan Tadeusz” - A. Mickiewicz (motyw arkadii) 11. „Historia Minotaura” - Zbigniew Herbert 12. ”Stary Prometeusz” - Zbigniew Herbert 13. 7. Wymień i omów cechy stylu klasycznego. Klasycyzm: kult rozumu, racjonalizm (dzięki którym człowiek poznaje piękno - ład, harmonię świata); janoś, prostota; równowaga, proporcje, ład, harmonia; symetria, proporcja; przywiązanie do liczby, matematyczny porządek;  duch antyku (nawiązania), tradycjonalizm; zamiłowanie do muzyki (rytm wiersza); przywiązanie do autorytetów, wzorów, archetypów; twórcy inspirują się koncepcjami myślicieli, filozofów starożytnej Grecji; tematyka mitologiczna; Oświecenie - podręcznik 8. Kim był Homer? Na czym polega tzw. kwestia homerycka? Homer: - uważany za ojca poezji greckiej, najstarszy znany z imienia europejski poeta; - „Illiada”, „Odysea”; kwestia homerycka - spór dotyczący autorstwa i okoliczności powstania „Illiady” i „Odysei” 9. Wymień cechy eposu homeryckiego (na przykładzie Iliady). Omów kreację bohaterów w utworze 1. Przedstawia dzieje postaci mitycznych, legendarnych lub historycznych na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności, np. narodowej. Dla Greków była to wojna trojańska, która zaangażowała większość społeczności Hellady. 2. Na początku występuje inwokacja (rozbudowana apostrofa skierowana do bóstwa lub muzy z prośbą o natchnienie i pomoc w tworzeniu dzieła). W inwokacji zostaje ujawniony temat dzieła W Illiadzie inwokacja kierowana jest prawdopodobnie do Kaliope (muza poezji epickiej, bohaterskiej). Zaprezentowany zostaje główny bohater dzieła - Achilles. Wprowadzony zostaje świat boski, reprezentowany przez Zeusa. Zapowiadane są zdarzenia znane przez wszechwiedzącego bohatera. Wprowadzenie czytelnika w akcję. Zastosowanie „in media res” (opowiadanie historii zaczyna się od środka lub zakończenia przedstawionych wydarzeń, a nie od początku, przedstawiając poprzedzające wydarzenia w formie retrospekcji) 3. Paralelizm dwóch płaszczyzn fabularnych: a. w świecie bogów (sacrum), b. w świecie ludzi (profanum). Pomiędzy nimi istnieją liczne związki, zależność, np: - część wydarzeń rozgrywa się równolegle w obu światach, - wielu bohaterów ma boską genealogię,  - motywację dla czynów ludzi stanowiłą wola bogów, którzy ingerowali w wydarzenia na ziemi, np. pojedynek Achillesa z Hektorem; - sami bogowie wyposażeni byli w cechy ludzkie (antropomorfizacja). 4. Styl utworu jest patetyczny - dostosowany do heroiczności opisywanych czynów - decorum. Jego ważnymi elementami są: - inwokacja, - porównania homeryckie (długie rozbudowane tworzące samodzielne obrazy poetyckie, często odwołujące się do zjawisk świata przyrody, epitety stałe, identyfikujące osoby i rzeczy raz na zawsze). 5. 3-osobowy narrator wszechwiedzący starający się zachować obiektywizm wobec opisywanych zdarzeń i postaci, ***swoją obecność ujawnia w inwokacji a także w bezpośrednich zwrotach do odbiorcy. 6. Epizodyczny charakter fabuły - główny wątek uzupełniany był przez szereg pomniejszych opowieści, opisów, historii, które razem tworzyły panoramiczny obraz opisywanej rzeczywistości. 7. Opisy realiów w funkcji retardacji - wstrzymywały one lub spowalniały rozwój akcji budując w czytelniku napięcie związane z oczekiwaniem na dalsze wydarzenia lub je rozładowując. Opis tarczy Achillesa, na której umieszczono sceny z życia Greków. 8. Retrospekcje uzupełniające akcję. Najpierw dowiadujemy się o gniewie Achillesa, a dopiero potem o jego przyczynach. 9. Bohaterowie eposu to jednostki wywodzące się często ze znamienitych rodów, odznaczających się często szczególnymi cechami osobowości. 10. Wykorzystanie heksametru - podniosłego wiersza bohaterskiego, który składa się 6 stóp metrycznych (długich i krótkich) Omów kreację bohaterów w utworze (Hektor i Achilles), ich postawy, koncepcję losu. W kreacji bohaterów Iliady widoczny jest motyw kalos kagathos - w starożytnej grecji ideał harmonijnego połączenia w człowieku, piękna ciała ze szlachetnością duszy Achilles Hektor Jest synem pięknej boginki morskiej Tetydy Syn króla Troi Priama walczy po stronie i księcia Peleusza. Walczy po stronie Trojan.  Greków. Walczy albo dla zdobycia sławy, albo ze złości. Hektor walczy z obowiązku, musi bronić swojej ojczyzny, choć ma świadomość , że Kiedy Hektor zabija w pojedynku jego sprawa, o którą walczą nie jest tego warta. przyjaciela Patroklesa postanawia za Przez bezmyślność brata, gród, w którym wszelką cenę się na nim zemścić. mieszka rodzina i poddani, jest zagrożony, a on musi stanąć w jego obronie. Hektor Traktuje to , jako sprawę osobistą, a nie jest o wiele rozsądniejszy i opanowany od normalną kolej działań wojennych. zapalczywego i impulsywnego Achillesa. Ma kochającą żonę, Andromachę, mimo to musi zrezygnować ze szczęścia u jej boku i wypełnić patriotyczny obowiązek. Nie ma w nim tyle nienawiści , co w zawziętym Achillesie, który jest bezwzględny w imię swojej urażonej dumy i zranionych uczuć przyjacielskich. Hektor ginie z rąk Achillesa, przed śmiercią nie unosi się dumą, ale prosi przeciwnika, aby wydał jego ciało rodzinie, jednak Achilles jest zbyt rozgniewany , aby zgodzić się, na honorowe spełnienie tej prośby. Bezwzględnie napawa się bólem bliskich Hektora , przywiązując jego ciało do swego rydwanu i włócząc je dookoła murów Troi.Nie ma poszanowania wobec zmarłych. Jednak kiedy przychodzi do niego Priam i błaga , aby mu wydał zwłoki syna , pokazuje swoją ludzką twarz i lituje się nad cierpieniem starca. Achilles także ginie w wojnie trojańskiej, z ręki Parysa, który swoją strzałą trafia w piętę bohatera. Losy Hektora i Achillesa były naznaczone przez przeznaczenie, śmierć w młodym wieku była im pisana, nie mogli zmienić swej doli. 10. Czego dotyczy Odyseja? Kto jest jej głównym bohaterem? Wyjaśnij symbolikę wędrówki bohatera. Wędrówka (życia) Powrót do domu Kobieta Natura (peregrinato vitae) x Bohater jest x Dom jako wartość x W eposie x Ukazana jako człowiekiem w duchowa (ojczyzna, pojawiają się różne żywioł, tajemnicza drodze, rodzina, swojska typy kobiet, które siła, często groźna, wędrowcem, przestrzeń dająca mogą być nad którą ludzie nie  tułaczem (z łac. poczucie archetypem są w stanie homoviator). bezpieczeństwa), pewnych postaw, zapanować; staje się dla np: pozostaje we x Jego podróż ma bohatera siłą, dzięki władaniu sił sens dosłowny i której nie poddaje o Penelopa - wierna potężniejszych od metaforyczny. się przeciwnościom i i cierpliwa żona; człowieka. uparcie dąży do x Symbolizuje życie celu. o Nauzykaa - człowieka, pełne uosobienie dobroci, niebezpieczeństw. x Dopiero w Itace, w gotowa nieść pomoc Osiągnięcie celu, ojczyźnie, na czele każdemu szczęście wymaga ludu, u boku żony i potrzebującemu. pokonania syna, czuje się przeciwności losu, naprawdę ważny i o Nimfa Kalipso i pokus, własnych potrzebny. czarodziejka Kirke słabości. - przykłady kobiet fatalnych, pięknych i x Pozwala zdobyć uwodzicielskich, doświadczenie, mogących poznać świat, ale doprowadzić także samego mężczyzn do zguby. siebie, a w konsekwencji osiągnąć duchową dojrzałość. x Pozwala też uświadomić sobie wartość życia, które przecież przemija (Odyseusz zrozumiał to podczas pobytu w Hadesie). x Podróż bohatera symbolizuje również odwieczną ludzką tęsknotę za odkrywaniem nowych lądów, nieznanych przestrzeni. 11. Skąd się wzięła nazwa „liryka” i co oznacza? Wymień i scharakteryzuj podstawowe gatunki liryki greckiej. liryka (lira - instrument strunowy popularny w starożytnej Grecji) Sam termin „liryka” etymologicznie wywodzi się od śpiewu wykonywanego przy akompaniamencie liry. Jest ona związana zarówno z pieśnią solową (monodią), jak i chóralną. Ta ostatnia zaś miała często wyraźne związki z tańcem. Znamienne jest, że wybitni greccy poeci byli jednocześnie kompozytorami, np. Safona czy Pindar. Anakreontyk – lekki, pogodny w nastroju utwór poetycki, głosi pochwałę beztroskiego życia, wina, sztuki, miłości, uroków chwil, w myśl zasady carpe diem. Nazwa pochodzi od Anakreonta z Teos. W Polsce anakreontyki pisał m.in. Jan Kochanowski, a w epoce baroku Jan Andrzej Morsztyn. Popularnością cieszył się również w czasie oświecenia. Elegia – początkowo jedna z form poezji żałobnej, wyróżniająca się użyciem dystychu (dwuwiersza), następnie (w znaczeniu szerszym) utwór liryczny o treści poważnej i pełen osobistej refleksji. Epitafium – krótki napis nagrobkowy, najczęściej wierszowany, a także utwór poetycki sławiący zmarłego utrzymany w stylu takiego napisu. Gatunek ten ukształtował się w Atenach w V wieku p.n.e. w czasie wojen grecko-perskich, kiedy służył utrwalaniu pamięci o poległych wojownikach. Epitafium odznacza się epigramatyczną zwięzłością i wyrazistością stylistyczną. Epigramat – pierwotnie krótki wierszowany napis (często dystych) umieszczany na pomnikach i grobowcach. Z czasem zatracił ton żałobny, pozostał jednak krótkim utworem poetyckim, charakteryzującym się kondensacją treści i wyrazistym zakończeniem. Epinikion – pieśń, oda triumfalna na cześć zwycięzców. Jest oparta na tradycyjnym schemacie – pochwale bohatera i jego rodzinnych stron; na pochwale herosa i boga opiekuna miasta; na uwagach chóru, przez którego wyraża się poeta. Hymn – uroczysta i podniosła pieśń pochwalna sławiąca bóstwo, bohaterskie czyny, wielkie idee. Utwór ten wiązał się z publicznymi uroczystościami kultowymi. Najstarszym zachowanym hymnem są tzw. Hymny homeryckie (z VII i V w. p.n.e.). Autorstwo licznych hymnów na cześć Apollina i Dionizosa przypisuje się Pindarowi, Symonidesowi, legendarnemu poecie Orfeuszowi oraz Safonie. Jamb – utwór napisany metrem jambicznym, złośliwie wyszydzający określone osoby lub grypy społeczne. Wyrósł on z pieśni ludowych śpiewanych podczas świąt ku czci bogini Demeter. Uprawiał go m.in. Symonides, Horacy. Oda – wierszowany utwór stroficzny o charakterze pochwalnym lub dziękczynnym, utrzymany w stylu podniosłym, sławiący boga, wydarzenie historyczne, bohatera, uroczystość lub szczytną ideę. Pieśń (łac. carmen) – gatunek liryki, pochodzący ze starożytnych pieśni obrzędowych śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Pieśń ma prostą składnię, układ stroficzny, występują refren oraz paralelizmy. Do tradycji starożytnych pieśni Horacego nawiązywał w Polsce Jan Kochanowski. Sielanka (idylla, bukolika) – poetycki gatunek literacki, w którym na tle realiów życia wiejskiego przedstawione są postacie pasterzy, rolników, rybaków itp., ich zajęcia i przeżycia. Łączy opis i liryczne wyznanie, a jej głównym tematem jest zazwyczaj życie uczuciowe bohaterów, ich kłopoty miłosne. Tren – utwór o żałobnym, elegijnym charakterze, poświęcony zmarłej osobie, rozpamiętujący jej uczynki i zalety. Ukształtował się w Antyku, m.in. dzięki wkładzie Pindara i Owidiusza. Do polskiej poezji wprowadzony przez Jana Kochanowskiego, potem korzystał z niego m.in. Franciszek Dionizy Kniaźnin, Władysław Broniewski. 12. Omów początki teatru greckiego. Jak wyglądał teatr grecki? Jakie funkcje spełniał. początki teatru: ukształtował się w VI w p.n.e. wywodzi się z kultu Dionizosa (bóg wina, winorośli, zabawy, narodzin i śmierci), jest ściśle związany z obrzędami religijnymi, głównie: - Wielkie Dionizje - wiosna, Dionizos budzi się by dać początek nowemu życiu, obchodzone głównie w miastach, rozpasany, szalony korowód, bachanalie, pochód obejmował taniec, śpiew, przebrania. Wywodzi się z nich tragedia - Małe Dionizje, obchodzone zimą na wsiach, świętowano otwieranie dzbanów z młodym winem, procesja, zabawy, dały początek komedii z czasem obrzędy te zaczęły przybierać bardziej uporządkowany, spokojny charakter, towarzyszyły im pieśni na cześć Dionizosa, które przerodziły się w dialog, oraz chór, którego przewodnik - koryfeusz przerodził się w pierwszego aktora. funkcje: - edukacja - o świecie, o bogach, polityka - rozrywka - wstęp był darmowy, miejsce spotkań i dyskusji - obrzędy religijne Tespis - twórca teatru, wprowadził 1 aktora Ajschylos - wprowadził 2 aktora na scenę, akcję dziejącą się poza sceną i rozwinął dialog i akcje 13. Opisz budowę tragedii antycznej. Zdefiniuj pojęcia: tragizm, konflikt tragiczny, hamartia, hybris, ironia tragiczna, katharsis (w odniesieniu do tragedii antycznej), fatum. budowa 1. prologos - wprowadzenie aktorów, wprowadzenie do akcji 2. paredos - pierwsza pieśń chóru 3. epizodion - dialogi i monologi bohaterów 4. stasimon - pieśni chóru rozdzielające dialogi 5. exodos - ostatnia pieśń chóru, schodzi ze sceny tragizm: ○ bohater musi dokonać wyboru między dwiema równorzędnymi wartościami, każdy wybór doprowadzi do tragedii w życiu bohatera; konflikt tragiczny: ○ istnienie dwóch równorzędnych wartości, między którymi nie sposób dokonać wyboru; ○ zmagania z nieuniknionym losem; hamartia: ○ wina tragiczna, zła ocena sytuacji przez bohatera, która zamiast poprawić sytuację, prowadzi do klęski; hybris: ○ pycha, duma, zarozumialstwo, które nie pozwalają poprawnie ocenić sytuacji i rodzą przeświadczenie, że bohater jest w stanie oszukać przeznaczenie, sprowadzają na niego karę; ironia tragiczna: ○ sytuacja, w której działania i decyzje bohatera wbrew jego woli i wiedzy prowadzą do tragedii, ironia polega na sprzeczności między jego świadomością a prawdziwą sytuacją; katharsis: ○ oczyszczenie, funkcja, którą przypisywano tragedii antycznej, Widz miał przeżywać litość dla bohatera, trwogę związaną z własnym podobieństwem do bohatera a następnie wyzbyć się tych uczuć i osiągnąć wewnętrzną harmonię; fatum: ○ główna siła kierująca losem bohaterów, nie można jej się przeciwstawić ani przed nią uciec; 14. Dlaczego Antygona, tytułowa bohaterka tragedii Sofoklesa, jest postacią tragiczną? Omów konflikt bohaterki z Kreonem. Antygona jako postać tragiczna: 1. stoi przed wyborem tragicznym - musi wybierać między posłuszeństwem wobec króla a stosowaniem się do praw boskich, nie ważne co wybierze spotka ją kara albo ze strony Kreona albo bogów, własnego sumienia; 2. ciąży nad nią przeznaczenie, zły los rodu, który przesądza o jej losie; 3. wykazuje się hybris, jej duma, pycha, sprawia, że nieprawidłowo ocena sytuacje co prowadzi do jej śmierci; 4. ironia tragiczna - nie wie, że Kreon ją ułaskawi więc popełnia samobójstwo 15. Na podstawie tragedii Król Edyp określ przyczyny klęski tytułowego bohatera. Dlaczego Edyp to bohater tragiczny (tragedia losu, tragedia poznania); Tragizm Edypa tragizm losu - jego przeznaczenie dopełnia się już w przed akcji, kiedy zabija Lajosa i bierze ślub własną matką (chcąc uniknąć przeznaczenia - ironia tragiczna); - popada w hybris - uważa że przez ucieczkę udało mu się uniknąć losu, że oszukał bogów, jest dumny, zarozumiały; - poznajemy go jako dobrego i szanowanego władcę, a na koniec utworu jest załamany, popada w rozpacz; - nie był w stanie uciec przed swoim losem; - jego pycha prowadzi do złej oceny sytuacji w jakiej się znajduje, nadmierne zaufanie do rozumu; tragizm poznania: ○ dramat sugeruje że poznanie jest nieszczęściem, wiąże się z karą od bogów, strasznie jest wiedzieć; ○ stara się zrozumieć swoją sytuację za pomocą rozumu, pragnie poznać prawdę uświadamia sobie, że poznanie jest zgubne i konieczne; ○ był szczęśliwy, dopóki pozostawał w nieświadomości, można więc stwierdzić, że nigdy nie był szczęśliwy, przeżywał tylko pozory szczęścia, które brał za prawdę; ○ Edyp nie doświadcza zmiany losu, tylko swój los poznaje; ○ dąży do poznania prawdy, jest gotowy ponieść konsekwencje; ○ ironia tragiczna - przeklina zabójcę Lajosa, którego ciągle szuka, nie wiedząc że to on. Nie wie skąd pochodzi, kim jest; ○ nie chce i nie może zawrócić z drogi poznania. 16. Wymień najważniejszych filozofów greckich i krótko omów ich poglądy. Scharakteryzuj następujące koncepcje filozoficzne: epikureizm, stoicyzm, hedonizm, cynizm, sceptycyzm, koncepcje sofistów. Jońscy filozofowie przyrody: pierwsi filozofowie poszukujący naukowego uzasadnienie działania świata, przyczyny (arche) zasady początku kosmosu. byli to: - Tales z Melitu uważany za pierwszego filozofa i matematyka, odpowiedzialny za twierdzenie Talesa, wierzył, że wszystko jest pełne bogów, twierdził, że dusza jest nieśmiertelna, uważał, że arche była woda - Heraklit z Efezu uważał, że zasadą rządzącą światem jest zmienność (wariabilizm), obrazem zmienności jest rzeka, rzeczywistość jest radykalna ale nie chaotyczna, wierzył w jedność przeciwieństw, ciągłe stawanie się i przemijanie było dla niego najważniejszą cechą bytu, za arche uważał ogień, „panta rhei” - wszystko płynie, ”niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki” - Demokryt z Adbery wiele podróżował, zyskał wszechstronną, szeroką wiedzę, uważał, że atom jest arche najważniejsi filozofowie Sokrates Uznawany za najwybitniejszego starożytnego filozofa i twórcę etyki, “wiem, że nic nie wiem”, wiedza jest najważniejszą z wartości i szczęściem, a punktem wyjściowym do poznania jest zrozumienie własnej niewiedzy, cnota. Łączył rozum z dobrocią, uważał, że zło wynika z niewiedzy, za cel życia uznawał poznanie samego siebie. Tylko człowiek mądry jest szczęśliwy. Uznawał dwie metody dochodzenia do prawdy: - mejotyczna - wydobywanie wiedzy z człowieka, - elektyczna - zadaje ludziom uznawanym za mądrych na ulicy pytania udając głupiego aż doprowadzi ich do samozaprzeczenia; Platon ( platonizm ): dualizm rzeczywistości - świat idei - doskonały, wieczny, niezmienny, idealny i świat rzeczy fizycznych, poznawalnych, zmiennych i przemijających, które są odbiciem  świata idei, naśladują go Idee tworzą hierarchię na której szczycie jest dobro, prawda i piękno. człowiek jest najważniejszą istotą a dusza jest nieśmiertelna Arystoteles: Dystansuje się od platońskiego idealizmu, wierzy w dualizm bytu, który składa się: z formy - nadaje ona charakter, tożsamość, określa sposób jego bycia oraz materii - tworzywa z którego złożony jest każdy byt. Świat bytów jest zhierarchizowany: najniżej jest przyroda nieożywiona, a najwyżej człowiek. Uważał, że cnota to nie tylko wiedza o tym co jest dobre a co złe ale też stała gotowość do postępowania zgodnie z normami moralnymi. Uważał że drogą poznania jest obserwacja i badanie za pomocą zmysłów - empiryzm i dokonywanie uogólnień rozumowych - racjonalizm. Uważał, że istnieje pierwszy poruszyciel, który zapoczątkował ruch w świecie, ale nie stworzył go, bo świat jest wieczny. Wyznawca zasady złotego środka, aby być szczęśliwym należy znaleźć równowagę między nadmiarem a niedoborem. Epikur (epikureizm): Człowiek powinien dążyć do szczęścia, przyjemności, (umiarkowany hedonizm) jest ono nadrzędną wartością. Powinien wyzbyć wszelkich lęków, zwłaszcza lęku przed śmiercią, na który lekiem jest filozofia. Bogowie ani siły wyższe nie mają wpływu na człowieka, dlatego ich też nie powinniśmy się obawiać. Zenon z Kition ( stoicyzm) Najważniejszą wartością jest rozum. Los człowieka jest z góry przesądzony, dlatego nie powinniśmy kierować się emocjami ale rozumem. Człowiek nie powinien ulegać ani wielkiej radości ani smutku, niezależnie od emocji zachować równowagę, oraz cnoty takie jak umiarkowanie, męstwo, mądrość, sprawiedliwość co pozwoli osiągnąć spokój ducha, szczęście. Diogenes (cynicy ): Uważali, że aby osiągnąć szczęście człowiek powinien wyzbyć się dóbr materialnych, oraz kontrolować dążenie do przyjemności. Człowiek powinien zaspokajać tylko elementarne potrzeby. Zasady, normy społeczne ograniczają człowieka i jego wolność, dlatego trzeba je odrzucić by osiągnąć szczęście.  Pyrron z Elidy ( sceptycyzm ): Prawda jest względna, a każda opinia jest subiektywna, dlatego człowiek powinien powstrzymać się od wszelkich sądów i zachować spokój, co pozwoli osiągnąć szczęście. Prawda jest niemożliwa do poznania, każdemu twierdzeniu można zaprzeczyć a próby poznania prawdy wprowadzają człowieka w obawy i zamęt, dlatego wobec świata należy przyjąć postawę sceptyczną - wątpienia. hedonizm - przyjemność jest jedynym, bądź najwyższym celem życia ludzi, najważniejszym dobrem. koncepcja sofistów - początkowo byli to nauczyciele przygotowujący do życia społecznego i politycznego, potem przekształciło się w szkołę filozoficzną, głoszącą, że prawda jest względna, każdemu twierdzeniu da się zaprzeczyć, jedynymi pewnymi źródłami poznania są zmysły, a za prawdziwe powinniśmy przyjmować to co jest w danym momencie praktyczne. 17. Omów założenia poezji tyrtejskiej, wskaż cechy anakreontyku, elegii, epigramatu. Poezja tyrtejska - rodzaj poezji patriotycznej, nawołującej do walki za ojczyznę, ma mobilizować obywateli, budzić w nich ducha walki, oraz poczucie przynależności, odpowiedzialności. Walka jako obowiązek, który uszlachetnia. Poezja ta zazwyczaj gloryfikuje poświęcenie dla państwa, heroizm, walkę oraz przedstawia konsekwencje braku zaangażowania takie jak hańba, upadek państwa, bieda. W poezji tyrtejskiej jest stosowania liryka apelu, perswazja. anakreontyk - krótki utwór liryczny o tematyce miłosnej, biesiadnej, opiewający radość z życia. Napisany lekkim stylem, najczęściej pojawia się w nich motyw dionizyjski zabawa, wino, śpiew, kobiety, wesoły, beztroski nastrór, miłość erotyczna. elegia - utwór o tematyce podniosłej smutnej, a formę lamentu, skargi na coś, często porusza problemy egzystencjalne, osobiste rozterki, emocje, udręki, panuje nastrój melancholii, smutku, powagi, wywodzi się z poezji żałobnej i taką tematykę często przybiera jednak w starożytności były to też często utwory miłosne epigramat - krótki, zazwyczaj lekki i dowcipny utwór poetycki, zakończony wyrazistą puentą, często o charakterze satyrycznym lub refleksyjnym, nieraz przybierający kształt aforyzmu. Wywodzi się z napisów informacyjnych w starożytnej Grecji zamieszczanych na grobach, pomnikach, napisy informujące jakiemu bogu i kto coś poświęcił. 18. Kiedy powstały księgi biblijne Starego i Nowego Testamentu? W jakich językach je spisano? 22. Podaj przykłady utworów literackich lub dzieł plastycznych odwołujących się do Biblii (co najmniej dziesięć). ​Dzieła malarskie: 1.Pieter Bruegel obraz pt. "Wieża Babel" 2.Leonardo da Vinci obraz "Ostatnia Wieczerza" 3.Michał Anioł fresk "Sąd Ostateczny" Dzieła literackie: 4.Cyprian Kamil Norwid "Psalm w Hebronie" 5.Dante Alighieri "Boska Komedia" 6.Adam Mickiewicz "Wielka Improwizacja" z III części "Dziadów" 7. Czesław Miłosz "Piosenka o końcu świata” 8. ”Bogurodzica”, 9. „Żale Matki Boskiej pod krzyżem” 10. „Quo Vadis” Sienkiewicz 11. ”Dies Irae” Kasprowicz 12. ”Czego chcesz od nas Panie” j.Kochanowski 23. Jak Biblia przedstawia stworzenie świata? Porównaj kosmogonię biblijną i mitologiczną. Omów obraz człowieka wyłaniający się z Ks. Rodzaju. Księga Rodzaju" - Księga początków (Genesis) - Pierwsze rozdziały mówią o początkach świata i człowieka, następne przedstawiają dzieje patriarchów, a zatem wspólnoty ludzi i ich historii, a także prapoczątki Izraela. - Zawarte w pierwszych rozdziałach opowieści nie mają charakteru historycznego ani naukowego. Ich autorzy próbowali opisać nie rzeczywiste wydarzenia, ale jedynie dać odpowiedź na podstawowe pytania o sens losu ludzkiego, ludzkiej śmierci i cierpienia, o wymiar odpowiedzialności za zło dobro wokół nas i w nas samych. - Zostały one napisane językiem mitu, stanowią obraz symboliczny. - Rozdział pierwszy to hymn o stworzeniu świata (kolejne dni stworzenia przypominają paralelnie zbudowane strofy, przeplatane refrenem). - Opowieść historyczna rozpoczyna się dopiero od powołania Abrahama. - Początek Ks. Rodzaju powstała pod koniec VI w. p.n.e. prawdopodobnie w okresie niewoli babilońskiej Izraelitów, kiedy ich wiara trudnych okolicznościach mogla ulec zachwianiu. Autorom chodziło o podkreślenie odrębności religijnej żydów, utwierdzenie ich w wierze, przeciwstawienie Boga Mardukowi, przypomnienie o konieczności zachowywania Szabatu. - „Ks Rodzaju" zaczyna się hymnem na cześć Boga - jedynego stwórcy nieba i ziemi. Miało to podkreślić, ze to Jahwe jest jedynym bogiem. Wnioski wynikające z biblijnego opisu stworzenia : - jest jeden Bóg - Stwórca świata i człowieka - Bóg powołuje wszystko do istnienia słowem; - wszystko pochodzi od Boga i do niego należy - świat jest harmonijny - człowiek jest koroną dzieła stworzenia, nosi w sobie boski pierwiastek - jest odpowiedzialny za świat, nad którym otrzymał władzę, - różnicę płci ustanowił Bóg, ale kobieta i mężczyzna są sobie równi; - kobieta i mężczyzną dążą do pierwotnej jedności, a rodzicielstwo jest moralną powinności a człowieka; - zło nie zostało stworzone przez Boga, weszło do świata przez nieposłuszeństwo ludzi. Obraz upadku pierwszych ludzi - Pierwsi ludzie zrywają zakazany owoc z drzewa poznania w akcie nieposłuszeństwa (boski zakaz miał być przestrogą, by człowiek sam nie ustanawiał norm, co jest dobre, a co złe) z czynem tym wiąże się pojęcie grzechu pierworodnego.  - Człowiek w Edenie został poddany próbie Bogu, co było możliwe, gdyż został on obdarzony wolną wolą. - Grzech pierworodny można definiować jako zło dosięgające w sposób analogiczny każdą jednostkę w momencie poczęcia. Podstawowym skutkiem grzechu pierworodnego jest obecność śmierci w ludzkim życiu. Istota winy pierwszych ludzi: - złamanie przykazania, odwrócenie się od Boga; - odrzucenie przyjaźni ze Stwórcą; - nieposłuszeństwo, bunt przeciw stworzonemu porządkowi rzeczy dążenie do samowystarczalności; - niewiara wobec Bożego słowa; - pycha, niewdzięczność, samowola, egoizm, chciwość; - Grzech pierworodny jest grzechem historycznym; objął on wszystkich ludzi pochodzących od Adama i spowodował utratę darów nadprzyrodzonych, wzbudzając w ludziach prowadząca do różnych osobistych. 24. Jaki obraz Boga i człowieka wyłania się z Psalmów? Psalm 1 - psalm mądrościowy, stanowiący wstęp do Psałterza, - utwór posiada antytetyczną strukturę (sposób zdobienia, w którym powtarzające się elementy leżą naprzeciw siebie po obu stronach osi symetrii); - ukazane zostały (na zasadzie kontrastu) w nim dwa paralelne obrazy (postawy ludzi) - jest rozmyślaniem nad podstawowymi wyborami egzystencjalnym - jest rozmyślaniem nad podstawowymi wyborami egzystencjalnymi ; ukazano dwie przeciwstawne drogi - postawy życiowe, które może wybrać człowiek wolności człowieka pozostawiono decydujący wybór, akcent pada na pierwszą , na pierwszy pozytywny obraz Psalm 130 utwór o charakterze pokutnym, błagalnym, lamentacyjnym przybiera formę monologu grzesznika kierowanego do Boga, który oczekuje, by Bóg również do niego przemówił podmiotów mówiący: woła z głębokości - Głębia jest symbolem sytuacji człowieka bedącego bez Boga żyjącego w grzechu (to sytuacja wszystkich ludzi w następstwie grzechu pierworodnego)co powoduje zerwanie relacji ze Stwórcą to zatem człowiek grzeszny, przyznający się do upadku moralnego, istota słaba; czuje się zagubiony przerażony, osamotniony, rozumie, że tylko w Bogu może kiwać oparcia; blaga o przebaczenie swoich grzechów  obraz Boga - jest surowym, ale też sprawiedliwym i miłosiernym sędzią, ojcem który nie pozostanie obojętny na błaganie swego dziecka relacja Bóg - człowiek szuka wsparcia u Boga (Bóg jest dla niego ratunkiem ); prosi Boga o przebaczenie grzechów (odkupienie); się przed Nim; bóg jest dla człowieka ucieczką (ratunkiem przed grzechem ); człowiek lęka się Boga jego gniewu, ale jednocześnie pragnie spotkania z Nim jest pelen. nadziei i ufności człowiek pragnie dążyć ku Bogu przekraczać perspektywę ziemską (grzeszną), a dążyć ku niebu (zbawieniu) - wertykalizm (górze”) dążeń 25. Dokonaj alegorycznej interpretacji bohaterów Pieśni nad Pieśniami. Omów obraz miłości tam zawarty. biblijny poemat miłosny Jedyna księga biblijna, w której wprost nie mówi się o Bogu, ani o narodzie wybranym, nie ma bezpośredniego odniesienia do sfery sacrum; Rozumiana dosłownie, jest po prostu miłosnym poematem lirycznym; w interpretacji religijnej ma głębszą, mistyczną wymowę Tradycja przypisywała autorstwo Salomonowi (nie mógł on być jednak jej twórca) Pieśń nad pieśniami czyli przewyższająca inne najważniejsze to szereg poematów opiewających miłości oblubienicy pasterki i oblubieńca króla pasterzy którzy się tracą odnajdują *Sens Dosłowny* Oblubieniec Oblubienienica (ukazanie uczucia, miłości) *Sens Alegoryczny* Bóg< ——-> naród wybrany(zapis przymierza) *Sens Alegoryczny*JezusKościół (czasem dusza ludzka, Maryja - Ukazanie mistycznej wizji księga była odczytywana podczas obchodzonego przez wiosną święta Paschy (pamiątka wyzwolenia z niewoli egipskiej); pod względem gatunkowym jest to poemat liryczny o tematyce miłosnej, udramatyzowany - forma utworu to dialog Oblubieńca i Oblubienicy do których przyłącza się chór bohaterowie wygłaszają hymny pochwalne o urodzie ukochanego ukochanej, opowiadają o swoich uczuciach i miłosnych perypetiach. - porównania , epitety np. (młoda gazela , a włosy twoje są jak szkarłat) - oryginalne, plastyczne (oddziałują na wyobraźnię) - czynią one (podobnie jak inne środki) opis niezwykle sensualnym (oddziałującym na zmysły ) - powtórzenia podkreślają piękno zachwyt ukochaną osobą wyliczenia (enumeracja) elementów ciała, które poddane opisowi, o pochwale - podkreślają wyjątkowość kochanej osoby - wykrzyknienia - podkreślają, potęgują zachwyt, - hiperbole - np. najprzedniejsza , najczystsze - funkcja: idealizacja partnera, ukazanie jego wyjątkowości, a przez to miłości do niego, przywiązania, ale także pozadania, pragnienia (w wymiarze fizycznym), - sensualność opisu, odwoływanie się do wszystkich zmysłów, pokazuje, ze miłość jest uczuciem angażującym człowieka, które nie pozwala zachować mu bierne postawy, jest źródłem wielu emocji. W religijnej interpelacji - księga obrazuje miłość, którą Bóg okazuje człowiekowi a on tę miłość przyjmuje w darze i czyni ją podstawą (wzorem) swojej miłości Wypowiedzi bohaterów, ich wzajemny stosunek wyrażają naturę i piękno miłości jako wspólnoty dwóch osób, opartej na dostrzeganiu wzajemnego piękna, radości, zaufaniu; uczucie to stanowi element natury człowieka, ofiarowanej mu przez Boga (PnP przypomina o prawdach zawartych już w Księdze Rodzaju) Motyw miłości ukazany w Pieśni" dowodzi, jeśli wież między Stwórca człowiekiem opiera się właśnie na takiej relacji, to uczucie, którym darzą się kobieta i mężczyzna, stanowi odbicie relacji Bóg - człowiek. Księga podkreśla również wartość ludzkiego ciała i ludzkiej miłości (także jej wymiaru fizycznego) jest ona zródłem małżeństwa - pierwotnego , ścisłego związku kobiety i mężczyzny, dzięki któremu mogą oni powtarzać boski akt kreacji ( dawać życie). 26. Odwołując się do znanych fragmentów Księgi Hioba oraz wiedzy o bohaterze utworu, przedstaw wyłaniający się z tekstu obraz człowieka i ludzkiego życia. Omów historię życia bohatera, relację Hioba z Bogiem (także w kontekście problemu teodycei). Na czym polega „trudna” prawda tej księgi? tematy podejmowane przez ,,Księgę Hioba” Tajemnica cierpienia , szczególnie cierpienia człowieka niewinnego, jak zachować się w cierpieniu, ocalić w nim wiarę ( moralne i religijne aspekty zachowania człowieka, który cierpi) jak mówić o Bogu w czasie cierpienia ? problem teodycei (filozoficzno -religijne rozważania poświęcone problemowi , jak pogodzić istnienie wszechmocnego i dobrego Boga z istnieniem zła i cierpienia w świecie) Bóg nie może postępować niesprawiedliwie. Boskie postępowanie opiera się na zasadzie odpłaty ( Bóg nagradza bogobojnych, tych , którzy przestrzegają jego praw, karze natomiast grzeszników). Tym, którzy się przed nim ukorzą, zrozumiawszy swój błąd, odrzuciwszy grzech, okazuje miłosierdzie, łaskę. Hiob : hebr. doświadczony prześladowany": opowieść rozgrywa się w bliżej nieokreślonym miejscy i czasie (powoduje to, ze losy bohatera nabierają uniwersalnego , parabolicznego charakteru )  przedmiotem swoistego zakładu pomiędzy Bogiem a Szatanem , co miało sprawdzić jego wiarę w Boga pozwolił odebrać Hiobowi dzieci majątek , doświadczyć go chorobą - trądem ( powoduje straszliwe cierpienie , skazuje na wykluczenie społeczne i samotność) bohater traci niemal wszystko , prócz troski oraz wiary we własną nienawiść jego przyjaciele są przekonani , jest on winien swoich nieszczęść - sprawiedliwy Bóg doświadcza w ten sposób niewinnych Hiob musiał zatem ciężko ( myślenie w kategoriach ludowej - Bóg nagradza sprawiedliwych , a karze występnych - zasad odpłaty) Szeol Uważano, ze to w życiu doczesnym Stwórca nagradza za cnotliwe życie , a karze za występki. Nie dzieje się to po śmierci.(motyw Deus Absconditus Bóg ukryty ) Kryzys wiary: Hiob nigdy nie neguje istnienia Boga ani jego wszechmocy nie rozumie jednak powodów, dla których spotkało nieszczęście przyjmuje podobny schemat myślenia co jego przyjaciele - jeżeli był niewinny, to Bóg powinien mu odpowie , cierpieniu widział odrzucenie przezBoga) nie zgadza się jednak z wyrokami, zbliżając do granicy bluźnierstwa pojmuje sensu cierpienia którego doświadcza (cierpi niewinny) buntuje się przeciwko Bogu, oskarża go o obojętność, nawet okrucieństwo, ale myśl, Bóg istnieje (wiara w ST to zawierzenie, zaufanie, oddanie Bogu). Bóg nagradza Hioba za to, ze nawet wtedy, gdy go oskarżał, to do wolał poszukiwał za spotkanie nim traktował, jako najważniejszy punkt odniesienia Teofania (objawienie się Boga, któremu często towarzyszą nadprzyrodzone znaki) Bóg objawia się Hiobowi, odpowiada mu „z wichru” nie daje mu łatwych odpowiedzi, zmuszając do zaakceptowania trudnej prawdy zamiary i plany Boga są niepojęte dla człowieka, nie może os ich głębokiego jedyną odpowiedzią staje się spotkanie z Bogiem - jego wszechmocą , w sposób absolutny przerasta człowieka ( zaczyna on rozumieć swoje miejsce we wszechświecie ) ze spotkanie płynie nauka , człowiek nie wie i nigdy się nie dowie, dlaczego istnieje zło, a ludzi dotyka cierpienie wiedzę musi zastąpić wiara w miłość Boga i Jego nieomylność ; Boga nie można mierzyć miarą ludzkiej sprawiedliwości Hiob , dzięki cierpieniu , które okazało się próbą , zyskał świadomość swojego miejsca we wszechświecie i wiedzę o boskiej wszechmocy oraz celowości ( ma zatem wyższy sens , którego człowiek nie pojmuje) 27. Omów koncepcję życia człowieka wyłaniającą się z Księgi Koheleta. Biblijna wizja losu ludzkiego - Księga Koheleta „Księga Koheleta" (inaczej Eklezjasty) zaliczana do ksiąg mądrościowych ST Powstała prawdopodobnie w III autor - nieznany mędrzec żydowski, w tradycji przypisywano ją królowi Salomonowi (uosobienie mądrości) Kohelet (w j.hebrajskim, w greckim - eklezjasta) - człowiek przemawiający na zgromadzeniu (nazwa księgi pochodzi od funkcji - kaznodzieja, mówca, nauczyciela nie od imienia własnego)  światopogląd księgi - do jednoznacznego określenia: wyraża zarówno ufność wobec Boga, jego sprawiedliwości, jak i pesymizm oraz sceptycyzm wobec świata i życia człowieka w którym jest jednak radość ludzkie życie (jednostkowe ) - opisywane jest przy pomocy linearnej koncepcji czasu (czas historyczny, przemijający) ( marność ) natura, ludzkość ( zmiana pokoleń) doświadczenia człowieka wpisują się w cykliczną koncepcję czasu cechuje je zatem swoista stałość, niezmienność. Księga Koheleta przynosi pesymistyczna wizje życia człowieka: wszelki trud , wysiłki , które podejmuje w życiu człowiek, nie przynoszą trwałych rezultatów; człowiek na ziemi nie pozostawia po sobie trwałych śladów, odchodzi w niepamięć ludzki umysł jest ograniczony, człowiek nie jest zatem w stanie poznać świata Nie można utrwalić doznań ani nasycić się wrażeniami, których się doświadcza; nie można uchwycić teraźniejszości, stającej się od razu przeszłości mądrość, dociekliwość umysłu stają się zródłem cierpienia, rozpaczy Księga Koheleta stała się źródlem motywu vanitas (od łac. „vanitatum et omnia vanitas” - marność nad marnościami i wszystko marność" vanitas - motyw oznaczający znikomość, bezwartościowość rzeczy i spraw ludzkich; oznacza on przemijanie, nietrwałość, nikłą wartość dóbr doczesnych i pragnień człowieka. Kohelet nie zaleca jednak postawy eskapizmu ( ucieczki od świata) Nie neguje wartości życia , mimo podkreśla jego ulotność W życiu spotykają człowieka różne doświadczenia zarówno radość, jak i cierpienie, star nie jest jednak trwały i nie może dawać człowiekowi poczucia pewności Mimo ludzkie życie jest kruche i ulotne, można odnaleźć w nim lad zapewnia go wiara w Boga i sens stworzonego przez niego świat. W ten sposób człowiek może wpisać swoja przemijającą i nietrwałą egzystencję w wieczny i niezmienny plan boskiego stworzenia 28. Jak zbudowana jest przypowieść biblijna? Jakie cechy posiada? Omów problem, odwołując się do wybranego przykładu przypowieści. - Przypowieść, inaczej parabola ( gr. parabole - zestawienie obok siebie) - gatunek literatury moralistycznej - krótka fabuła, uschematyzowana i uboga w realia; - zestawia dwie rzeczywistości - pierwsza jest obrazem życia codziennego (świat przedstawiony), druga ma wymiar alegoryczny (symboliczny) i odsyła do prawd etycznych religijnych, egzystencjalnych; - właściwa interpretacja wymaga przejścia od znaczenia dosłownego do ukrytego (alegorycznego ); - dwa poziomy znaczeń lạczy zasada analogii ; - postaci i zdarzenia ilustrują uniwersalne postawy życiowe , wzorce postępowania, prawdy egzystencjalne lub religijne (prowadzące do zbawienia). 29. Jaką rolę Biblia odgrywa w kulturze? (Dłuższa wypowiedź – argumenty + przykłady). - Sacrum - współdziałanie Boga i człowieka - zapis Bożego Objawienia dla żydów i chrześcijan - dzieło historyczne - dzieje narodów, kultura, obyczaje, prawo, system wierzeń - zbiór uniwersalnych prawd moralnych - źródło refleksji etycznych - pouczeń moralnych - refleksji na temat dobra i zła - dzieło literackie - rozwój kultury - liczne symbole i alegorie - wiele stylów, form i gatunków literackich - pismo historyczne - podmiot epicki, nowela, opowiadanie, kronika, zbiór praw - język o dużym bogactwie stylistycznym 30. Wyjaśnij znaczenie podanych związków frazeologicznych pochodzenia biblijnego: Hiobowe cierpienie, Hiobowe wieści, manna z nieba, ciemności egipskie, Kainowe znamię, Sodoma i Gomora, Wieża Babel, plagi egipskie, salomonowy wyrok, judaszowe srebrniki, judaszowy pocałunek, od Annasza do Kajfasza, umywać ręce, wdowi grosz, Salomonowy wyrok, przenieść się na łono Abrahama i in. https://quizlet.com/pl/669654397/zwiazki-frazeologiczne-flash-cards/?i=2efjmh&x=1jqY 31. Zdefiniuj apokalipsę jako gatunek literacki. Omów okoliczności powstania Apokalipsy św. Jana, zawarte tam symbole, wizję końca świata oraz nowego Jeruzalem. Apokalipsa jako gatunek charakteryzuje się: a) jawnością osoby narratora przez którego przemawia Bóg b) zapowiedzą interwencji Boga w losy świata (wizja jego końca) c) symboliczny język, wizyjność obrazowania Powstanie Apokalipsy sw. Jana - ma ona charakter profetyczny łączy ona eschatologiczne wizje przyszłości (związane z tzw czasami ostatecznymi – koniec świata, zagłada ludzkości i sąd ostateczny) z moralny mi pouczeniami (Jan napomina, poucza, grozi) - jej autorem jest. Jan Ewangelista, najmłodszy z dwunastu apostołów, ukochany uczeń Jezusa; - Apokalipsa jest zapisem objawienia, którego doświadczył na wyspie Patmos, dokąd został zesłany jako biskup Efezu przez cesarza Domicjana w 95.; - dzieło powstało w momencie kryzysu, kiedy prześladowanym chrześcijanom łatwiej było lękom popaść w zwątpienie, odejść od wiary: - w tym czasie wielu wyznawców Chrystusa zostało zabitych, a Rzym wprowadził obowiązkowy kult cezara, do którego zobowiązani byli wszyscy mieszkańcy imperium. - Głównym celem Apokalipsy było pocieszenie prześladowanych chrześcijan, a zatem, by zrozumieć znaczenie księgi, należy skupić się nie na opisach zagłady świata, ale  na wizji Nowego Jeruzalem-nagroda życia wiecznego dla wyznawców Chrystusa, którzy pozostali mu wierni. - Dzieło pokazuje, to Bóg rządzi światem i Chrystus a nie cesarz jest panem historii ( wizja Chrystusa jako Pantokratora - władcy sędziego Wszechświata). d) Symbolika https://quizlet.com/pl/672010209/symbolically-w-apokalipsie-flash-cards/?i=2efjmh&x=1jqY Symbolika: Babilon - zło świata (miasto grzechu i rozpusty, nierządu, w ten sposób mówiono niekiedy o Rzymie) Jeruzalem - „miasto” (przestań) zbawionych; obietnica królestwa Bożego Tęcza rozciągająca się woku tronu Boga-symbol boskiego miłosierdzia Sposób kreacji apokaliptycznej wizji : hermetyczność osiągnięta dzięki wprowadzeniu dużej liczby symboli ; symboliczność - symboliczne liczby, postaci, kolory, przedmioty, przydomki, Boga obrazowe, metaforyczne porównania, np. „Niebo zostało zsunięte jak księga, która się zwija dynamiczność i hiperboliczność obrazowania , np. wizja czterech jeźdźców, kataklizmów rozbudowane paralelizmy i rozmaite typy powtórzeń ( rytmizacja ) luźna kompozycja (wizyjność obrazowania ). 32. Wymień i omów cechy stylu biblijnego. przewaga parataksy nad hipotaksą (zdań współrzędnie złożonych nad podrzędnie złożonymi); polisyndeton - rozpoczynanie zdań od zaimków względ nych i spójników (np. itedy , zaprawdę, albowiem) nadużywanie zaimków dzierżawczych , np. ,,zzuj buty twoje z nóg twoich” paralelizm składniowy ( analogiczna konstrukcja sąsiadnich zdań lub znaczeniowy (wyrażenie w kolejnych zda niach podobnej myśli ) anafora, epifora - powtarzanie tego samego wyrazu lub zwrotu na początku (lub na końcu ) wersów, akapitów ; Inwersja-szyk - orzeczenie po dopełnieniu („nie samym chlebem żyje człowiek”) Czasownik na końcu zdania(„oko moje wróci się”) przymiotnik po rzeczowniku („krzak gorejący”) Częste spójniki: i, oraz, a (wprowadzają wypowiedź lub nowy obraz) imiesłowowe równoważniki zdań, z wykorzystaniem imiesłowów przysłówkowych uprzednich, np. powiedziawszy. przyszedłszy wysłuchawszy stosowanie mowy niezależnej jako sposoby przywoływanie cudzych wypowiedzi : np. „Piłat rzekł: Oto człowiek podniosłe, często archaiczne (lub przestarzałe ) nacechowane em emocjonalnie; pojęcia abstrakcyjne zastępowane obrazami, symbolami, analogiami (np. Królestwo niebie skie podobne jest do ziarnka gorczycy ) semityzmy , biblizmy , bezpośrednio odnoszące się do realiów życiowych i kulturowych okresu opisywanego w Biblii ; oznaczają osoby, przed mity , miejsca ;  biblijne nazwy własne (np. osobowe , geograficzne ); związki frazeologiczne, pochodzenia biblijnego (np. droga krzyżowa); dawne archaiczne formy fleksyjne 33. Wskaż i omów najważniejsze archetypy biblijne i mitologiczne. Biblijne archetypy: Maryja - matka cierpiąca (Maryja) Judasz – zdrajca, mający wyrzuty sumienia Mojżesz - mędrzec, przewodnik Maria Magdalena – nawrócona grzesznica Hiob – człowiek cierpiący bez winy Kain – bratobójca Św. Paweł – nawrócony grzesznik Prorocy starotestamentowi Syn marnotrawny Samarytanin – człowiek miłosierny, współczujący Mitologiczne archetypy: Dedal – wzór człowieka rozważnego, poważnego, doświadczonego. Realista. Wynalazca. Uosabia tęsknotę za ojczyzną, pragnienie niezależności. Ikar – człowiek przełamujący granice za wysoką cenę – z jednej strony; człowiek lekkomyślny, łatwo upajający się swobodą – z drugiej. Edyp – postać mityczna symbolizująca przewrotność losu, tragiczną ironię. W micie zabił swego ojca i ożenił się ze swoją matką – nie wiedząc o tym. Herakles – symbol odwiecznego snu o potędze, marzeń człowieka, by być silnym i szlachetnym jak bogowie. Kasandra – archetyp złej wieszczki, zwiastującej katastrofy i nieszczęścia. Niobe – archetyp cierpiącej matki. Niobe, żona Tantala szczyciła się siedmioma synami i siedmioma córkami, bogowie zabili wszystkie jej dzieci. (Parandowski natomiast za pierwszą mater dolorosa uznaje Demeter, gdy ta cierpiała po stracie córki do tego stopnia, że przybrała postać żebraczki). Orfeusz – boski muzyk i wierny mąż, który po swoją żonę zszedł do Tartaru, gdzie wzruszył Hadesa swoim śpiewem; archetyp wirtuoza, artysty, mistrza, gotowego poświęcić wszystko dla ocalenia małżonki. Prometeusz – archetyp buntownika, dobroczyńcy, altruisty. Chrystus został także nazwany Prometeuszem, ponieważ, będąc Bogiem, poświęcił życie z miłości do ludzi. Syzyf – archetyp człowieka, którego ciężka i wyczerpująca praca nie daje żadnych efektów, jest bezowocna. Narcyz - mitologiczny piękniś, który zakochał się we własnym odbiciu i został zamieniony w kwiat; archetyp człowieka zakochanego w sobie, egosity, skupionego tylko na własnych potrzebach. Pigmalion - mityczny rzeźbiarz, który zakochał się w swoim dziele (Galatei) i ożywił je mocą miłości; archetyp artysty stwarzającego rzeczy niezwykłe, zakochanego w swym dziele. Penelopa - żona Odyseusza, czekała na niego bardzo długo; archetyp wiernej żony, czekającej niestrudzenie na swego męża. 34. Kim był Horacy? Omów koncepcję życia wyłaniającą się z jego poezji oraz toposy odnoszące się do poety i poezji. Cechy twórczości Horacego: - łączenie twórczości poetyckiej z filozoficzną refleksją ( nurt refleksyjno - filozoficzny w poezji ) - namysł nad sensem istnienia człowieka oraz drogą do osiągnięcia szczęścia ; odwołanie do filozofii stoickiej i epikurejskiej ( umiar, dystans wobec życiowych przeciwności i sukcesów, poszukiwanie radości życia oraz satysfakcji w codziennych przyjemnościach zasada diem, akceptacja wyroków Fortuny); - akceptacja życia wg zasady „ złotego środka ” – umiar we wszystkim , który prowadzi do wewnętrznej równowagi , spokoju , jest źródłem radości z małych osiągnieć ; - pochwała prawd i wartości uniwersalnych istotnych w życiu osobistymi społecznym, cnoty , piękna moralnego , patriotyzmu , tężyzny fizycznej ( zdrowia ) - doskonałość formy poetyckiej ; - klasycyzm - poezja ma porządkować wprowadzać ład, harmonię w życie człowieka - W wierszu zatem również powinny panować: harmonia ( elementów ), spokój (powściągliwość w wyrażaniu emocji ), ład, równowaga między treścią a formą zachowanie zasady decorum , oszczędne stosowanie środków stylistycznych, pomagających zrozumieć treść dzieła; Wybudowałem pomnik (łac. Exegi monunentum aere perennius..."); (mamy tu zastosowany incipit - pierwszy wers funkcji tytułu) podmiot mówiący utożsamiać z autorem - Horacym liryka bezpośrednia (podmiot mówi w 1 os. Ip wyraża swoje refleksje, myśli, przekonania; podmiotem lirycznym jest poeta, świadomy wielkości swoich dokonań , znaczenia napisanych dzieł jest głęboko przekonały ze jego twórczość zapewni mi nieśmiertelność i pamięć wśród potomnych Pod względem tematycznym jest to utwór autotematyczny (w tym przypadku -metapoetycki) dotyczy poezji jej twórcy, sztuki tworzenia Utwór Horacego stał się źródłem dwóch słynnych toposów: Non omnis moriar- topos nieśmiertelności twórcy który żyje dzieli swoim dziejom w których zawarł cząstkę siebie Exegi monumentum- topos twórczości (dzieł) która zapewni sławę oraz nieprzemijającą pamięć wśród potomnych Horacy dostrzega we własnej poezji wartość trwałą, która nie podlega destrukcji - służy temu metafora poezji jako pomnika trwalszego niż ze spiżu, którego nie zniszczą ani czas natura i który jest większy od największych osiągnięć cywilizacyjnych piramid (świadomość własnej wielkości); podmiot liryczny siebie ukazuje jako twórcę, który Rzymianom przyswoił tradycje greckiej poezji lirycznej , zasłużył zatem na to by muza obdarzyła go laurem Apollona  Słowa poety nie wszystek umrę wskazują, że ocalenie przed śmiercią zapewnia jedynie pozostawienie po sobie czegoś, co zachowa pamięć o istnieniu człowieka, da mu wieczność dla poety ta nieśmiertelna cząstką bytu jest jego poezja. O co poeta prosi Apollina hymn okolicznościowy skierowany do Apollina, formą zbliżony do modlitwy (wyraża prośbę do boga poezji, co podkreśla inicjalna apostrofa); reprezentuje on lirykę bezpośrednią z elementami liryki inwokacyjnej wiersz utrzymany w podniosłym, uroczystym nastroju ; kompozycja: utwór ma budowę klamrowa -- na pytanie zawarte w pierwszej strofie odpowiedź odnajdujemy w strofie ostatniej, w której zostaje sformułowana prośba modlitwa podmiot liryczny- poeta (utożsamiany z autorem) prezentuje w utworze światopogląd przeciwstawia go poglądom innych ludzi); odrzuca on dobra , powszechnie cenione przez ludzi bogactwo dobra materialne zapewniające wysoką pozycje społeczną w ostatniej strofie formułuje swoje prośby do Apollina, wskazując tym samym, co uważa za Wartościowe w życiu, zdrowie ciała i umysłu (odwołanie do epikureizmu i stoicyzmu); możliwość korzystania z tego co posiada ( zasada carpe diem), dostrzeganie uroków życia codziennego (zapewnia dobre samopoczucie, poczucie szczęścia); ochronę przed starością i jej negatywnymi skutkami; poetyckie natchnienie, pozwalające tworzyć pieśni widoczny w jego postawie jest stoicki dystans wobec świata i jego bogactw, epikurejska radość, czerpana z codziennych doświadczeń z tego, co człowiek już posiada zasada umiaru oraz środka" - umiejętność poprzestawania, na odnajdywania szczęścia dzięki temu, co już posiadamy wartości, które ceni poeta, pozwalają na osiągnięcie w życiu spokoju stanu równowagi du chowej, harmonii, co z kolei jest szczęścia.