Rolne Pytania Niewiadomski 4 PDF

Egzamin z Prawa Rolnego i Żywnościowego Zagadnienia na egzamin prof. A. Niewiadomskiego na podstawie podręcznika „Prawo Rolne”, Paweł Czechowski 1. Definicje prawa rolnego (3), str. 33 ✅ Przedmiotem prawa rolnego są stosunki społec...

Egzamin z Prawa Rolnego i Żywnościowego Zagadnienia na egzamin prof. A. Niewiadomskiego na podstawie podręcznika „Prawo Rolne”, Paweł Czechowski 1. Definicje prawa rolnego (3), str. 33 ✅ Przedmiotem prawa rolnego są stosunki społeczne w rolnictwie, a prawo rolne jest po prostu prawem rolnictwa. Wyróżnia się dwa modele rozwoju prawa rolnego. o W modelu romańskim prawo to wywodzi się w większym stopniu z prawa cywilnego. Widać tu przejście w regulowaniu spraw rolnych od prawa cywilnego do prawa szczególnego w obrębie tej gałęzi prawa. o W modelu germańskim rozwój legislacji rolnej związany jest z narastaniem ustawodawstwa specjalnego dotyczącego rolnictwa przede wszystkim w obszarze prawa administracyjnego. 1. Andrzej Stelmachowski – prawo rolne to całokształt norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z kształtowaniem ustroju rolnego, w tym także produkcji rolnej i rynku rolnego. o Definicja sformułowana jeszcze przed objęciem polskiego rolnictwa mechanizmami europejskiej Wspólnej Polityki Rolnej. Ma charakter na tyle ogólny, że może być odniesiona i łatwo dostosowana również do obecnej legislacji rolnej. Wystarczyłoby uzupełnić zakreślony przedmiot prawa rolnego o kolejne dziedziny, np. o rozwój obszarów wiejskich. 2. Aleksander Lichorowicz – przez prawo rolne należy rozumieć zespół instytucji i rozwiązań prawnych o charakterze szczególnym, podyktowanym specyfiką rolnictwa jako odrębnego działu gospodarki, które tworzą ramy prawne (strukturalne i techniczne) dla działalności produkcyjnej w rolnictwie, jak też dla przetwarzania i obrotu produktami rolnymi. o Definicja ta skupia się na wyodrębnieniu rolnictwa jako odrębnego działu gospodarki. 3. Roman Budzinowski – prawo rolne to zespół norm prawnych regulujących działalność rolniczą oraz stosunki społeczne ściśle z tą działalnością związane. o Definicja ta ma charakter uniwersalny w tym sensie, że nie wymaga uzupełnienia o kolejne dziedziny regulacji odpowiednio do rozwoju ustawodawstwa. Odwołuje się do działalności rolniczej, która nie sprowadza się wyłącznie do działalności wytwórczej, ale obejmuje również związane z nią działalność przetwórczą oraz działalność handlową. 2. Relacja prawa żywnościowego do prawa rolnego, str. 51 ✅ Prawo żywnościowe ma swoje korzenie w prawie rolnym i silne z nim związki. Pomostem łączącym prawo rolne i prawo żywnościowe jest produkt rolny: podstawowy dla produkcji rolniczej, wyjściowy dla żywności. Jeszcze w okresie ustroju socjalistycznego pisano o ewoluowaniu prawa rolnego w kierunku kompleksu żywnościowego, mając na względzie ujmowanie gospodarki żywnościowej jako całości. Obecnie prawo żywnościowe autonomizuje się ze względu na przedmiot regulacji, jakim jest żywność, która wymaga szczególnego systemu ochrony. To właśnie w ramach tej dziedziny prawa kształtuje się ochrona m.in. życia i zdrowia człowieka zwana bezpieczeństwem żywności; jakości handlowej żywności; zdrowia i dobrostanu zwierząt gospodarskich; zdrowia roślin oraz środowiska. 1 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  Prawo żywnościowe – jest zespołem powiązanych ze sobą norm prawnych regulujących jakość żywności oraz jej produkcję i obrót ze względu na ochronę zdrowia człowieka i innych jego interesów o charakterze poza-zdrowotnym. Prawo żywnościowe – oznacza przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne regulujące sprawy żywności w ogólności, a ich bezpieczeństwo w szczególności, zarówno na poziomie Wspólnoty, jak i na poziomie krajowym. Prawo żywnościowe jest prawem zarówno publicznym jak i prywatnym. Podział ten wiąże się z celami i zasadami tego prawa. o Publicznoprawne cele prawa żywnościowego, to: ▪ Ochrona życia i zdrowia konsumenta żywności, ▪ Ochrona interesów ekonomicznych konsumenta żywności, ▪ Ochrona zdrowia i dobrostanu zwierząt gospodarskich, ▪ Ochrona zdrowia roślin, ▪ Ochrona środowiska naturalnego człowieka. o Cele podmiotów prywatnych (przedsiębiorców): ▪ Produkcja pierwotna żywności, ▪ Przetwarzanie żywności, ▪ Dystrybucja żywności. 3. Prawa związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (+ jakiś przykład), str. 58 ✅ Prawo własności rolniczej – według prof. Andrzeja Stelmachowskiego – jest kompleksem praw i obowiązków określających sytuację prawną podmiotu właściciela gospodarstw rolnego. Prawo własności: o Wyraża najszerszy zakres treściowy stosunku podmiotu dorób mu przypisanych, o Przyznaje właścicielowi wyłączność w odniesieniu do określonego przedmiotu, o Charakteryzuje się specyficzną elastycznością. Cechą charakterystyczną własności rolniczej jest to, że wspomniane obowiązki odnoszą się nie tylko do określonych jednostek, lecz także wobec państwa reprezentującego interes społeczeństwa jako całości. W zamian za należyte wykonywanie własności rolniczej właściciel ma prawo liczyć na pomoc (ze strony państwa) przy wykonywaniu swego prawa własności. Ochrona własności rolniczej – stanowi kontynuację zasadniczej myśli autora koncepcji i obejmuje zatem nie tylko ściśle rzeczowy charakter prawa własności rolniczej, lecz także mienie w postaci gospodarstwa rolnego. W skład gospodarstwa rolnego wchodzą także prawa związane z jego prowadzeniem. Można tu wymienić: prawa wynikające z zawartych umów kontrakcyjnych, z umów ubezpieczenia mienia i ziemiopłodów, oszczędności w bankach przeznaczone na cele inwestycyjne (str. 120). 4. Źródła prawa rolnego, str. 61 ✅ Konstytucja RP, art. 23 [Gospodarstwo rodzinne jako podstawa ustroju rolnego] – Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne. Zasada ta nie narusza postanowień art. 21 zasada ochrony własności i art. 22 zasada wolności gospodarczej. TFUE, TUE, rozporządzenia, dyrektywy, normy prawa unijnego, umowy międzynarodowe zawierane przez UE z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi, Kodeks Cywilny, w zakresie: własności (nieruchomości), gruntu, gospodarstwa rolnego, umowy dożywocia, umowy kontraktacji, rolniczych spółdzielni produkcyjnych, dziedziczenia gospodarstw rolnych, 2 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  Ustawa o Księgach Wieczystych, Ustawa o Kształtowaniu Ustroju Rolnego (UKUR), KPA, Ustawa o Ubezpieczeniu Społecznym Rolników, Rozporządzania i Akty Izb Rolniczych. 5. Co to jest ustrój rolny? str. 66 ✅ F.Longchamps – ustrojem rolnym jest układ form gospodarczych i prawnych korzystania z ziemi i ogół stosunków społecznych współzależnych z tym układem. Andrzej Stelmachowski – ustrój rolny to układ stosunków własnościowych i form organizacji produkcji w rolnictwie, jak również form organizacyjnych rynku rolnego. o Z powyższego wynika, że zapis „ustrój rolny” z art. 23 Konstytucji RP odnosi się jedynie w bardzo ograniczonym zakresie do problematyki ujętej w definicji ustroju rolnego. 6. Definicja gospodarstwa rodzinnego, str. 68 + 235 ✅ Gospodarstwo rodzinne w rozumieniu UKUR – to to podgrupa w zbiorze gospodarstw rolnych zdefiniowanych w przepisach KC, do elementów której odnosi się limit powierzchni (od 1 do 300 ha użytków rolnych) oraz pewne podmiotowe ograniczenia dotyczące osób fizycznych, które mogą zarządzać gospodarstwem rodzinnym i w nim pracować. Za gospodarstwo rodzinne ustawa uznaje prowadzone przez rolnika indywidualnego gospodarstwo rolne, w którym łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha. o Przy ustalaniu powierzchni rodzinnego gospodarstwa rolnego uwzględnia się nie tylko powierzchnię gruntów stanowiących własność rolnika, lecz także powierzchnię gruntów przez niego dzierżawionych, a w przypadku gdy rolnik jest współwłaścicielem lub współdzierżawcą nieruchomości rolnej – także powierzchnię odpowiadającą przysługującemu mu udziałowi we współwłasności oraz powierzchnię gruntów będących przedmiotem współposiadania na podstawie umowy dzierżawy. o Dowodem potwierdzającym osobiste prowadzenie gospodarstwa jest obecnie, składane pod groźbą odpowiedzialności karnej za składanie fałszywego oświadczenia, oświadczenie rolnika, a dowodem spełnienia warunku dotyczącego łącznej powierzchni użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rodzinnego – pisemne oświadczenie nabywcy albo uprawnionego do pierwokupu. 7. Cele WPR (+ jaki instrument służy zagwarantowaniu bezpieczeństwa dostaw?), str. 83 ✅ Wspólna Polityka Rolna – powstała w 1968 r. Jest partnerstwem między sektorem rolnym a społeczeństwem, między Unią i rolnikami. Pierwotnym celem WPR było zapewnienie Europie samowystarczalności w zakresie zaopatrzenia w żywność. Wspólna polityka rolna to wszystkie przedsięwzięcia podejmowane przez UE w celu wypełniania postanowień zapisanych w TFUE. o Obejmuje: rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo. Zadania/ cele WPR (art. 39 ust. 1 TFUE): o Zapewnienie UE samowystarczalności w zakresie produktów rolnych strefy umiarkowanej, o Zwiększenie wydajności produkcji rolnej w drodze postępu technicznego, zapewnienie racjonalnego rozwoju produkcji rolnej oraz jak najpełniejszego wykorzystania czynników produkcji, a w szczególności pracy, 3 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  o Zapewnienie w ten sposób należytego standardu życia ludności rolniczej, w szczególności przez podniesienie dochodów osób zatrudnionych w rolnictwie, o Stabilizacja rynków, o Zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia/dostaw, o Zabezpieczenie odpowiednich (rozsądnych) cen dla konsumentów, o Stworzenie wspólnego rynku europejskiego – europeizacja regulacji prawnych. Traktat nie przewiduje definicji legalnej Wspólnej Organizacji Rynków Rolnych. Można przyjąć, że jej istotą są jednakowe we wszystkich państwach członkowskich instrumenty regulowania podaży produkcji rolnej, obrotu produktami rolnymi wewnątrz UE oraz reguły handlu rolnego z państwami trzecimi, a także zasady finansowania rolnictwa unijnego. Instrumenty prawne polityki rynkowo-dochodowej w rolnictwie UE: o 1. Ustalanie ceny interwencyjnej. Zasadnicze znaczenie ma tu cena gwarantowana. Jeśli cena ta spadła do poziomu tzw. ceny interwencyjnej, agencje interwencyjne utworzone na poziomie państw członkowskich rozpoczynały skup interwencyjny. Wykupienie nadwyżki produktów rolnych prowadziło do utrzymania cen na wysokim poziomie. Wieloletnie stosowanie systemu gwarancji cenowych nie doprowadziło do realnego podwyższenia dochodów rolników, ale – jako efekt uboczny – spowodowało duże rozwarstwienie zarówno między grupami gospodarstw rolnych, proporcjonalnie do ich rozmiarów produkcji, jak i między grupami państw członkowskich w ramach UE. ▪ Ceny rolne – ustalane na szczeblu Wspólnoty przez Radę UE na wniosek Komisji na stosunkowo wysokim poziomie, znacznie przekraczającym ceny światowe – miały służyć podtrzymywaniu dochodów rolniczych, a przez to gwarantować odpowiedni poziom życia populacji produkcyjnej w rolnictwie. ▪ System cen rolnych był przedmiotem krytyki ze strony państw trzecich. Najbardziej protestowały kraje biedne, które dotkliwie odczuwały efekty protekcjonistycznych mechanizmów WPR. Wobec tych zastrzeżeń, ceny gwarantowane były stopniowo redukowane. o 2. Interwencja publiczna (skup interwencyjny) – jest podstawowym środkiem prawnym stabilizacji rynku wewnętrznego. Unijne regulacje prawne określają zasady nie tylko skupu interwencyjnego produktów rolnych, lecz także ich magazynowania, przemieszczania i późniejszego rozdysponowania. ▪ W założeniu skup interwencyjny ma przeciwdziałać spadkowi cen rolnych poniżej pewnego z góry określonego poziomu, chroniąc w ten sposób dochody rolnicze. Interwencja publiczna jest dostępna w określonych w rozporządzeniu okresach roku, w odniesieniu do szczególnie wrażliwych kategorii produktów, które może cechować nadpodaż. ▪ Interwencję publiczną przeprowadzają wyspecjalizowane krajowe agencje interwencyjne. Zgodnie z generalną zasadą produkty rolne objęte interwencyjnym skupem powinny być zmagazynowane na terytorium państwa członkowskiego, a następnie rozdysponowane w cenach i na warunkach obowiązujących w miejscu ich przechowywania. ▪ Mogą być one przeznaczone na potrzeby określonych grup społecznych w Unii (np. znajdujących się w trudnej sytuacji), eksportowane do państw trzecich lub służyć produkcji artykułów nieżywnościowych. 4 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  o 3. Mechanizm dopłat do prywatnego przechowywania – jest uruchamiany czasowo i ma na celu osiągnięcie stabilizacji rynku określonych prawnie produktów poprzez zagospodarowanie sezonowych nadwyżek produkcyjnych. Mechanizm ten zakłada zatem zgodę na nadprodukcję (nie da się bowiem z góry zaplanować i wykonać w rolnictwie zadania w postaci wyprodukowania określonej ilości zwierząt gospodarskich lub ton zbóż). ▪ Magazynowanie produktów przez rolników w zamian za dopłaty jest bardziej ekonomiczne niż prowadzenie interwencji i przechowywanie na koszt państwa. Należy zaznaczyć, że prywatne przechowywanie dotyczy ściśle określonych produktów: cukru białego, oliwy z oliwek, włókna lnianego, świeżego lub schłodzonego mięsa z bydła w wieku ośmiu miesięcy lub więcej, masła, sera, wieprzowiny itd. o 4. Zasady udzielania przez państwa członkowskie tzw. pozwoleń na przywóz i wywóz produktów rolnych – wymogiem przedstawienia pozwolenia może zostać objęty przywóz w celu dopuszczenia do swobodnego obrotu lub wywóz z unii jednego lub większej liczby produktów należących do określonych sektorów, np. zbóż, ryżu, cukru, wieprzowiny. ▪ Państwa członkowskie wydają pozwolenia na przywóz i wywóz co do zasady każdemu wnioskodawcy, niezależnie od tego, gdzie znajduje się jego siedziba w Unii. Pozwolenia te służą kontroli administracyjnej wymiany handlowej Unii z państwami trzecimi. ▪ Określają one rozmiary eksportu i importu produktów rolnych oraz terminy ich ważności, służą także uzyskaniu informacji o rozmiarach planowanych transakcji handlowych w cel ewentualnego zastosowania odpowiednich środków interwencyjnego oddziaływania na rynki rolne. o 5. Należności celne przywozowe – są elementem relacji handlowych Unii z państwami trzecimi. Aktualnie Unia Europejska stosuje stawki zerowe lub minimalne w odniesieniu do 775 spośród 1764 pozycji taryfowych. Jedynie w przypadku 8% pozycji taryfowych stawka celna przekracza 50%. Dotyczy to produktów mlecznych, mięsa wołowego, zbóż i produktów na bazie zbóż, cukry oraz substancji słodzących. ▪ W 2014 r. do około 71% całkowitego przywozu artykułów rolno-spożywczych do Unii o wartości 72 mld euro zastosowano zerową stawkę celną. ▪ Stopniowa redukcja stawek celnych wynika z zobowiązań przyjętych przez unię w ramach Porozumienia w sprawie rolnictwa. o 6. Mechanizmy administracyjnego ograniczania rozmiarów produkcji rolnej – stanowią odrębną grupę środków prawnego oddziaływania na organizację rynków rolnych. Ich wprowadzenie zostało wymuszone problemem narastających nadwyżek żywności i związanym z tym wzrostem wydatków budżetowych, a także wymogami ochrony środowiska naturalnego. ▪ Według kryterium rodzaju obowiązków nałożonych na rolników można wyodrębnić (1) instrumenty ograniczania produkcji polegające na ilościowym limitowaniu rozmiarów produkcji w skali rocznej oraz (2) instrumenty określające obowiązki rolników, polegające na przyjęciu innych od dotychczasowych metod lub kierunków produkcji. o 7. Instrumenty wycofywania z rynku w celu bezpłatnej dystrybucji, lub do przeznaczeń innych, niż bezpłatna dystrybucja, zielonych zbiorów i niezbierania plonów – mają zastosowanie w sytuacjach wystąpienia zakłóceń w sektorze świeżych owoców i warzyw. ▪ Jednym z ostatnich unijnych aktów prawnych otwierających ten instrument jest rozporządzenie Komisji (UE) 2017/1165 z 2017 r. Zostało ono przyjęte w związku z wystąpieniem poważnych zakłóceń na rynkach niektórych owoców i warzyw w 5 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  wyniku wprowadzonego w 2014 r. przez rząd rosyjski zakazu importu niektórych produktów z Unii do Federacji Rosyjskiej (embarga). ▪ Rozporządzenie Komisji określiło rodzaje i ilości produktów objętych tymi instrumentami oraz kwoty unijnej pomocy dla producentów realizujących operacje wycofania produktów, zielonych zbiorów lub nazbierania plonów. o 8. Do grupy instrumentów limitujących produkcję rolną, które polegają na określeniu innych, niż dotychczas stosowanych metod lub kierunków produkcji rolnej, trzeba zaliczyć m.in.: ▪ Instytucję wyłączenia gruntów rolnych z produkcji, ▪ zalesianie gruntów rolnych, ▪ podejmowanie przedsięwzięć o charakterze agro-środowiskowym. o 9. Refundacje wywozowe – stosowane są w eksporcie produktów rolnych z UE. Pierwotnie zadaniem refundacji wywozowych było zwiększenie konkurencyjności towarów unijnych na rynkach światowych oraz zachęcenie producentów do eksportu produktów występujących w Unii w nadmiarze. ▪ Refundacje wywozowe zakłóciły jednak konkurencję na światowych rynkach produktów rolnych. W obecnej perspektywie finansowej (tj. 2014-2020 (nieaktualne)), refundacje wywozowe mogą być stosowane tylko wyjątkowo, w sytuacjach poważnych zakłóceń lub szczególnych problemów na rynkach rolnych. 8. Produkt rolny + produkt rolny wg. TFUE (+ czy jest tam załącznik z listą produktów rolnych?) str. 86 ✅ Przepisy traktatowe odnoszą się bezpośrednio do pojęcia „produkty rolne”. Zgodnie z art. 38 ust. 1 TFUE przez produkty rolne rozumie się – płody ziemi, produkty hodowli i rybołówstwa, a także bezpośrednio z nimi związane produkty pierwszego stopnia przetworzenia. o Produkty przetworzone, których koszty przetworzenia były tak znaczne, że w porównaniu z nimi cena produktów podstawowych wydaje się kosztem marginalnym, nie zostają objęte tą definicją. Na podstawie art. 38 TFUE ustanawiającego UWG została przedstawiona szczegółowa lista produktów objętych postanowieniami Traktatu w zakresie rolnictwa. 9. Instrumenty WPR, str. 90 ✅ → punkt 7 1. Ustalanie ceny interwencyjnej, 2. Interwencja publiczna (skup interwencyjny), 3. Mechanizm dopłat do prywatnego przechowywania, 4. Zasady udzielania przez państwa członkowskie tzw. pozwoleń na przywóz i wywóz produktów rolnych, 5. Należności celne przywozowe, 6. Mechanizmy administracyjnego ograniczania rozmiarów produkcji rolnej, 7. Instrumenty wycofywania z rynku w celu bezpłatnej dystrybucji, lub do przeznaczeń innych, niż bezpłatna dystrybucja, zielonych zbiorów i niezbierania plonów, 8. Instytucja wyłączenia gruntów rolnych z produkcji, 9. Refundacje wywozowe. 6 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22 10. Ceny rolne w UE, str. 92 ✅ → punkt 7 Ceny rolne – ustalane na szczeblu Wspólnoty przez Radę UE na wniosek Komisji na stosunkowo wysokim poziomie, znacznie przekraczającym ceny światowe – miały służyć podtrzymywaniu dochodów rolniczych, a przez to gwarantować odpowiedni poziom życia populacji produkcyjnej w rolnictwie. System cen rolnych był przedmiotem krytyki ze strony państw trzecich. Najbardziej protestowały kraje biedne, które dotkliwie odczuwały efekty protekcjonistycznych mechanizmów WPR. Wobec tych zastrzeżeń, ceny gwarantowane były stopniowo redukowane. 11. Gospodarstwo rolne w KC (i definicje spoza KC), str. 90 i +119 ✅ 1. Art. 55³ KC [Gospodarstwo rolne] – Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. o Zakres składników wchodzących w skład gospodarstwa rolnego według powyższej definicji jest bardzo szeroki, ale nie wyczerpujący. Ustawodawca nie ogranicza całości gospodarczej tylko do nieruchomości (gruntów) rolnych, które stanowią własność określonej osoby. Tym samym w skład gospodarstwa rolnego mogą wchodzić także nieruchomości dzierżawione. o W skład gospodarstwa rolnego wchodzą np. prawa wynikające z zawartych umów kontraktacji, z zawartych umów ubezpieczenia mienia i ziemiopłodów, itp. 2. Art. 2 UKUR [Definicje] – (przez gospodarstwo rolne) należy rozumieć prowadzenie działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. 3. Art. 6 pkt. 4 Ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników [Definicje] – (przez gospodarstwo rolne) rozumie się każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej. 4. Art. 2 Ustawy o podatku rolnym [Pojęcie gospodarstwa rolnego i działalności rolniczej] – Za gospodarstwo rolne uważa się obszar gruntów, o których mowa w art. 1, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej. 12. Co to jest inwentarz (spis inwentarza + wykaz inwentarza + inwentarz a urządzenie), str. 122 ✅ Pojęcie inwentarza pojawia się w art. 55³ KC. Są to trwałe składniki majątku/gospodarstwa rolnego. Zgodnie z teząwyroku WSA w Gorzowie Wielkopolskim II SA/Go 79/15: Użyte w niej (tu: definicji gospodarstwa rolnego z art. 55³ KC) pojęcie "inwentarz" obejmuje natomiast zwierzęta, maszyny, narzędzia, zaś przez "inne urządzenia" rozumieć należy np. studnie, szklarnie, magazyny, urządzenia do hodowli ryb itp. Spis inwentarza ma charakter dokumentu urzędowego – sporządzany jest przez komornika na podstawie postanowienia sądu o sporządzeniu spisu inwentarza, na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu lub wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy. W spisie inwentarza komornik zamieszcza przedmioty należące do spadku i 7 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  przedmioty zapisów windykacyjnych, z zaznaczeniem wartości każdego z tych przedmiotów oraz długi spadkowe ze wskazaniem wysokości każdego z nich. Wykaz inwentarza jest dokumentem prywatnym, sporządzanym przez spadkobiercę, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, który to wykaz składa się w sądzie albo przed notariuszem. W wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku. 13. KOWR – krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (Cele, zadania, kompetencje), str. 168 + 345 ✅ KOWR został powołany do życia dwiema ustawami w 2017 rok. Nadzór nad Krajowym Ośrodkiem Wsparcia Rolnictwa sprawuje minister właściwy ds. rozwoju wsi. KOWR stanowi kontynuację działań likwidowanych Agencji Nieruchomości Rolnych i Agencji Rynku Rolnego. Zgodnie z art. 4 ustawy o KOWR organem Krajowego Ośrodka jest Dyrektor Generalny, który kieruje Krajowym Ośrodkiem i reprezentuje go na zewnątrz. Dyrektora Generalnego powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra do spraw rozwoju wsi. Zgodnie z art. 9 ustawy o KOWR, do zadań Krajowego Ośrodka należy m.in.: o Tworzenie oraz poprawa struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych, o Restrukturyzacja oraz prywatyzacja mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze, o Obrót nieruchomościami i innymi składnikami majątkowymi Skarbu Państwa, o Administrowanie zasobami majątkowymi SP przeznaczonymi na cele rolne, o Zabezpieczenie majątku SP, o Gromadzenie, analiza i udostępnianie informacji dotyczących rynków produktów rolnych i żywnościowych. Skarb Państwa powierza Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do mienia wchodzącego do Zasobu. Uprawnienia KOWR w zakresie gospodarowania mieniem SP opierają się na konstrukcji prawnej „powiernictwa”. Powiernikiem jest m.in. osoba wykonująca we własnym imieniu cudze prawa podmiotowe. Tak jest w przypadku Krajowego Ośrodka – nie staje się on właścicielem przejętego mienia, a wyłącznie podmiotem wykonującym w imieniu własnym powierzone mu uprawnienia właścicielskie. 14. Obrót nieruchomościami, str. 213 ✅ Art. 46 § 1 KC [Nieruchomości] – Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Art. 46¹ KC [Nieruchomości rolne] – Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. W kodeksowej definicji nieruchomości rolnej (art. 46¹) zwraca uwagę m.in. wskazana tu równoznaczność pojęć nieruchomości rolnej i gruntu rolnego. 8 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  Formuła art. 46¹ KC łącząca pojęcie gruntu rolnego i nieruchomości rolnej w sposób, który może nasuwać wniosek, że są to identyczne kategorie prawne, prowadzi do błędnego wniosku. o Określenia „grunt rolny” używa się bowiem wtedy, gdy chce się podkreślić zdolność produkcyjną danego gruntu, abstrahując jednak w tym przypadku od kryterium własnościowego. o Nieruchomość rolna jest zawsze jednostką własnościową – inaczej niż grunt rolny, który takiego charakteru nie ma i jest to pojęcie zawsze abstrahujące od problematyki własnościowej. Art. 47 KC [Część składowa]: o § 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. o § 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Art. 48. [Części składowe gruntu] – Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania. Pojęcie obrotu nieruchomościami (również rolnymi): o Obrót w znaczeniu szerszym (sensu largo) – obejmuje wszelkie formy przeniesienia praw do korzystania z nieruchomości. Tak rozumiane pojęcie obrotu określa wszelkie zmiany podmiotowe dotyczące faktycznego władztwa nad nieruchomością i obejmuje zarówno zdarzenia prawne prowadzące do zmiany właściciela, jak i do przeniesienia posiadania pod jakimkolwiek innym tytułem prawnym, w tym np. na podstawie umowy dzierżawy czy najmu. o Obrót w znaczeniu węższym (sensu stricto) – dotyczy wyłącznie zmian własnościowych dokonywanych w drodze czynności prawnych. Obrót w tym znaczeniu nie obejmuje zmian władztwa nad nieruchomościami, również tych obejmujących zmianę właściciela, o ile nie wynikają z czynności prawnych. Nie jest zatem objęty tym pojęciem w szczególności obrót dzierżawny, jako że nie wiąże się ze zmianą osoby właściciela. Również zmiany własnościowe wynikające z dziedziczenia oraz będące skutkiem wydawanych aktów administracyjnych czy normatywnych, znajdą się poza zakresem wąsko pojmowanego pojęcia obrotu nieruchomościami, gdyż nie wynikają z czynności prawnych. Przeniesienie własności nieruchomości rolnej jest prawną formą obrotu w węższym znaczeniu (sensu stricto), regulowaną przede wszystkim przepisami KC. Zgodnie z zasadą konsensualności umowy sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inne mowy zobowiązujące do przeniesienia własności rzeczy oznaczonych co do tożsamości (czyli np. nieruchomości) przenoszą własność na nabywcę z mocy samej umowy obligacyjnej zobowiązującej do przeniesienia własności. Własność nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Kolejną, ogólną zasadą kodeksową odnoszącą się do umów przenoszących własność nieruchomości jest zasada kauzalności, która łączy przeniesienie własności z istnieniem uprzedniego zobowiązania (causa). Zobowiązanie to powinno być wymienione w akcje obejmującym umowę rozporządzającą. Wadliwość causa może skutkować nieważnością umowy. 9 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  Zgodnie z ogólnymi regułami kodeksowymi umowa zobowiązująca do przeniesienia wartości nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Zawarcie umowy przeniesienia własności nieruchomości bez zachowania formy aktu notarialnego powoduje nieważność umowy. Dla skutecznego przeniesienia własności nieruchomości nie jest natomiast wymagane dokonanie wpisu w KW. Sposoby przeniesienia własności nieruchomości rolnej (+ jeden wybrany przykład): umowa sprzedaży; umowa darowizny nieruchomości rolnej; umowa dożywocia; przekazywanie gospodarstw w zamian za emeryturę lub rentę. Umowa z następcą; przekazanie gospodarstwa za rentę strukturalną. o Umowa sprzedaży – jest najczęściej spotykaną w obrocie formą przeniesienia własności nieruchomości rolnej. Przepisy KC określają sprzedaż jako umowę, w której sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Do przedmiotowo istotnych elementów umowy sprzedaży należą: oznaczenie przedmiotu świadczenia, oznaczenie stron oraz wskazanie ceny. Umowa sprzedaży jest umową wzajemną i stanowi czynność odpłatną i konsensualną. o Z umową sprzedaży nieruchomości może wiązać się także uprawnienie osoby trzeciej w stosunku do stron samej umowy. Jest to prawo pierwokupu. W szczególności może ono przysługiwać dzierżawcy, współwłaścicielowi, gminie czy SP. Prawo pierwokupu nieruchomości rolnej może też wynikać z umowy lub z ustawy. Ustawowe prawo pierwokupu może także dotyczyć udziału we współwłasności nieruchomości rolnej. W razie sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej udziału we współwłasności lub części tego udziału – pozostałym współwłaścicielom przysługuje prawo pierwokupu, jeżeli prowadzą gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym. o Nabywcą nieruchomości rolnej może być tylko rolnik indywidualny – a więc nie osoba prawna itp. (ew. dyrektor KOWR może dać na wniosek zezwolenie innym osobom). Powierzchnia zaś nabywanej nieruchomości rolnej wraz z powierzchnią nieruchomości rolnych wchodzących już wcześniej w skład gospodarstwa rodzinnego nabywcy nie może przekroczyć 300 ha. Zakres stosowania ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (ad. pkt 16 ✅): o Na potrzeby regulacji dotyczącej oddziaływania na obrót nieruchomościami rolnymi ustawodawca zawęził nieco pojęcie nieruchomości rolnej. o W myśl art. 2 pkt 1 UKUR – za nieruchomość rolną należy rozumieć nieruchomość rolną w rozumieniu Kodeksu cywilnego, wyłączeniem nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne. o Definicja ta odwołuje się zatem w zasadniczej części do omówionej wyżej koncepcji nieruchomości rolnej określonej w art. 46¹ KC [Nieruchomości rolne], wyłączając jednocześnie z kategorii nieruchomości rolnych nieruchomości położone na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne. o Taka konstrukcja art. 2 pkt 1 UKUR powoduje, że badanie, czy konkretna nieruchomość jest zawsze nieruchomością rolną w rozumieniu tej ustawy, jest wielostopniowe, a pierwszym etapem jest ustalenie, czy jest to nieruchomość rolna w rozumieniu art. 46¹ KC. Pozytywna odpowiedź powoduje konieczność ustalenia, czy jest ona objęta obowiązującym planem zagospodarowania przestrzennego, a jeśli tak, to jakie jest jej przeznaczenie zgodnie z tym planem. 10 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  o Z zakresu oddziaływania ustawy wyłączono (ad. pkt 17 ✅): ▪ Nieruchomości rolne o powierzchni mniejszej niż 0,3 ha, ▪ Nieruchomości rolne będące drogami wewnętrznymi, a także, bez względu na ich powierzchnię, ▪ Nieruchomości rolne wchodzące w skład Zasobu Własności Rolnej SP, ▪ Nieruchomości, w których grunty, oznaczone w ewidencji gruntów i budynków jako grunty pod stawami, stanowią co najmniej 70% powierzchni nieruchomości. 15. Umowa dożywocia, str. 224 ✅ Umowa ta była tradycyjną formą przekazywania gospodarstwa rolnego w tzw. obrocie rodzinnym. Elementem przedmiotowo istotnym jest przeniesienie własności nieruchomości w zamian za zobowiązanie się nabywcy do dożywotniego utrzymywania zbywcy (dożywotnika) w zakresie określonym przez art. 908 KC.. Umowa dożywocia jest więc umową wzajemną o charakterze odpłatnym. Jeżeli dożywotnik i nabywca nieruchomości, zawierając umowę dożywocia, inaczej nie postanowili, nabywca powinien przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczyć mu wyżywienie, ubranie, mieszkanie, światło i opał, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Dodatkowo nabywca nieruchomości może zobowiązać się do obciążenia nabywanej nieruchomości na rzecz dożywotnika użytkowaniem, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą, albo spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub rzeczach oznaczonych co do gatunku. W takim przypadku użytkowanie, służebność osobista oraz uprawnienie do powtarzających się świadczeń należą do treści prawa dożywocia. Prawa dożywotnika wynikające z umowy dożywocia są niezbywalne i wygasają z chwilą jego śmierci. Dożywocie może zostać zastrzeżone nie tylko na rzecz zbywcy nieruchomości, lecz także na rzecz osoby mu bliskiej. Prawo dożywocia ustanowione na rzecz kilku osób w razie śmierci jednej z tych osób ulega odpowiedniemu zmniejszeniu. Ponieważ umowa dożywocia przenosi prawo własności nieruchomości, do jej zawarcia wymagana jest – pod rygorem nieważności – forma aktu notarialnego. Należy podkreślić, że choć prawa dożywotnika wynikające z zawartej umowy dożywocia mogą zostać ujawnione w dziale III księgi wieczystej, to nawet w przypadku ich nieujawnienia nabywca nieruchomości obciążonej dożywociem, bez względu na to, czy działa w dobrej czy złej wierze, nabędzie nieruchomość w stanie obciążonym. Rękojmia publicznej wiary KW nie działa bowiem m.in. przeciwko prawu dożywocia. 16. Jaki cel i sens ma Ustawa o Kształtowaniu Ustroju Rolnego, str. 229 ✅→ punkt 14 17. Wyłączenia przedmiotowe z UKUR, str. 230 ✅→ punkt 14 11 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22 18. Rolnik indywidualny + osoba bliska, str. 234 ✅ Zgodnie z art. 6 UKUR, za rolnika indywidualnego uważa się – osobę fizyczną będącą właścicielem lub dzierżawcą, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni użytków rolnych nieprzekraczającej 300 ha, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadząca przez ten okres osobiście to gospodarstwo. Rolnikiem indywidualnym nie może być zatem osoba prawna. Uważa się, że osoba fizyczna osobiście prowadzi gospodarstwo rolne, jeżeli pracuje w tym gospodarstwie oraz podejmuje wszelkie decyzje dotyczące prowadzonej działalności rolniczej w tym gospodarstwie. Warunkiem uznania rolnika za posiadającego kwalifikacje rolnicze jest posiadanie wykształcenia rolniczego o najmniej zasadniczego, zasadniczego branżowego, a także średniego, średniego branżowego lub wyższego, posiadanie tytułu kwalifikacyjnego, tytułu zawodowego lub tytułu zawodowego mistrza w zawodzie przydatnym do prowadzenia działalności rolniczej uzupełnione co najmniej 3-letnim stażem pracy w rolnictwie. o Alternatywnie rolnik posiadający wykształcenie wyższe lub średnie lub średnie branżowe inne niż rolnicze może wykazać że ma kwalifikacje rolnicze, jeśli ma co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, a w przypadku rolnika posiadającego wykształcenie wyższe inne niż rolnicze – także jeśli ukończył studia podyplomowe w zakresie związanym z rolnictwem. o Z kolei rolnik, który ma wykształcenie podstawowe, gimnazjalne, zasadnicze zawodowe lub zasadnicze branżowe inne niż rolnicze, może zostać uznany za posiadającego kwalifikacje rolnicze, jeżeli wykaże się co najmniej 5-letnim stażem w pracy w rolnictwie. Art. 2 pkt 6 UKUR [definicje] – Ilekroć w ustawie jest mowa o: osobie bliskiej – należy przez to rozumieć zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, małżonka, osoby przysposabiające i przysposobione oraz pasierbów. W UKUR zawarto ograniczenie dotyczące nabywania nieruchomości rolnych – nabywcą może być jedynie rolnik indywidualny. Istnieje jednak wiele wyłączeń od tej regulacji. Przykładem jest właśnie nabycie nieruchomości rolnej przez osobę bliską. Z kategorii osób bliskich wyłączono nie tylko konkubentów, lecz także np. dalszych krewnych opiekujących się osobami starszymi i zajmujących się gospodarstwem rolnym. 19. Nabywanie nieruchomości według UKUR, str. 236 ✅ Nabywcą nieruchomości rolnej od 2016 roku może być wyłącznie rolnik indywidualny. Z kręgu podmiotów, które mogą nabyć nieruchomość rolną, z pewnymi wyjątkami, wyłączono zatem osoby prawne, w tym zarówno spółki prawa handlowego, jak i spółdzielnie, a także osoby fizyczne, które nie są rolnikami indywidualnymi. Nowelizacja UKUR wprowadziła maksymalną normę obszarową nabywanych nieruchomości rolnych. Powierzchnia nabywanej nieruchomości rolnej wraz z powierzchnią nieruchomości rolnych wchodzących już wcześniej w skład gospodarstwa rodzinnego nabywcy nie może przekraczać powierzchni 300 ha użytków rolnych. Jeżeli nabywana nieruchomość rolna ma wejść w skład wspólności majątkowej małżeńskiej, wystarczające jest, gdy określone w UKUR wymogi dotyczące nabywcy nieruchomości rolnej spełnia jeden z małżonków. o Od wskazanych zasad ustawodawca przewidział wiele wyjątków o charakterze zarówno podmiotowym, jak i przedmiotowym, wskazując sytuacje, w których może dojść do nabycia prawa własności nieruchomości rolnej przez osobę niebędącą rolnikiem indywidualnym. 12 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  o Wprowadzone ograniczenia nie dotyczą nabywania nieruchomości rolnych przez osoby bliskie zbywcy, jednostki samorządu terytorialnego, SP lub KOWR, osoby prawne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP. Ograniczenia te nie dotyczą również nabywanie nieruchomości w wyniku zniesienia współwłasności, podziału majątku wspólnego po ustaniu małżeństwa oraz działu spadku. W wyniku nowelizacji UKUR z 2019 r. umożliwiono nabywanie nieruchomości rolnych także innym osobom niebędącym rolnikami indywidualnymi, o ile powierzchnia nabywanej nieruchomości jest mniejsza niż 1 ha. Rygorystyczną zasadę, że nabywcą nieruchomości rolnej może być jedynie rolnik indywidualny, łagodzi dodatkowo art. 2a ust. 4 ustawy, który przyznaje Dyrektorowi Generalnemu KOWR kompetencję do wydawania w drodze decyzji administracyjnej zgody na nabycie nieruchomości także przez inne osoby, niebędące rolnikami indywidualnymi. 20. Prawo pierwokupu, str. 245 ✅ też → pkt 14 Prawo pierwokupu – w szczególności może ono przysługiwać dzierżawcy, współwłaścicielowi, gminie czy SP. Prawo pierwokupu nieruchomości rolnej może też wynikać z umowy lub z ustawy. Ustawowe prawo pierwokupu może także dotyczyć udziału we współwłasności nieruchomości rolnej. W razie sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej udziału we współwłasności lub części tego udziału – pozostałym współwłaścicielom przysługuje prawo pierwokupu, jeżeli prowadzą gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym. Instytucja prawa pierwokupu uregulowana jest przede wszystkim przepisami Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 596 KC, jeżeli ustawa lub czynność prawna zastrzega dla jednej ze stron pierwszeństwo kupna oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby druga strona sprzedała rzecz osobie trzeciej (prawo pierwokupu), stosuje się w braku przepisów szczególnych przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące prawa pierwokupu. W konsekwencji do prawa pierwokupu nieruchomości rolnej zastosowanie będą miały przepisy KC z modyfikacjami wynikającymi z przepisów ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Przepisy UKUR nie zmieniają istoty prawa pierwokup, określając jedynie krąg podmiotów, którym ustawodawca przyznał ustawowe prawo pierwokupu nieruchomości rolnej, a także regulując zagadnienia dotyczące terminów i sposobów składania oświadczenia o wykonywaniu tego prawa oraz trybu i sposobu ustalania ceny za nabywaną nieruchomość. Prawo pierwokupu można realizować dopiero w wypadku sprzedaży nieruchomości rolnej. Zbywca powinien niezwłocznie zawiadomić uprawnionego do pierwokupu o treści umowy sprzedaży z osobą trzecią. Następnie, w ciągu miesiąca od daty otrzymania wymienionego zawiadomienia, osoba uprawniona powinna złożyć oświadczenie woli w formie aktu notarialnego o wykonaniu przysługującego jej prawa. Oczywiście skorzystanie z prawa pierwokupu jest uprawnieniem, nie obowiązkiem. Z chwilą złożenia przez podmiot, któremu przysługuje prawo pierwokupu, skutecznego, tj. terminowego i we właściwej formie (aktu notarialnego) oświadczenia woli o wykonaniu przysługującego mu prawa, dochodzi do skutku umowa sprzedaży pomiędzy sprzedającym a podmiotem uprawnionym. Obecnie ustawowe prawo pierwokupu przysługuje dzierżawcy w przypadku, gdy dzierżawiony przez niego grunt wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy, a umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej i ma datę pewną, przy czym dzierżawa była faktycznie wykonywana co najmniej przez 3 lata, licząc od tej daty. o W praktyce oznacza to, że prawo pierwokupu może przysługiwać wyłącznie dzierżawcom będącym rolnikami indywidualnymi prowadzącymi gospodarstwa, w których łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha. 13 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  Prawo pierwokupu przysługuje KOWR (działającemu na rzecz SP) – jeśli zbywana nieruchomość nie jest przedmiotem dzierżawy, ewentualna dzierżawa nie spełnia opisanych wyżej warunków (zarówno co do formy, w jakiej została zawarta, jak i czasu trwania), wydzierżawiania nieruchomość nie wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy, a także gdy uprawniony dzierżawca nie wykona przysługującego mu prawa pierwokupu. Kiedy prawo pierwokupu nie obowiązuje? o Opisywane prawo pierwokupu nie przysługuje, jeżeli nabywcą nieruchomości rolnej jest jednostka samorządu terytorialnego, SP lub osoba bliska zbywcy (tj. zstępny, wstępny, rodzeństwo ,dzieci rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, małżonek, osoba przysposabiająca, osoba przysposobiona lub pasierb). Z zakresu prawa pierwokupu wyłączono zatem tzw. obrót rodzinny, tj. obrót między członkami rodziny. o Prawo pierwokupu nie przysługuje również, gdy sprzedaż nieruchomości rolnej następuje między osobami prawnymi tego samego Kościoła lub związku wyznaniowego. o Prawo pierwokupu nie przysługuje również, jeżeli nabycie nieruchomości rolnej następuje za zgodą Dyrektora Generalnego KOWR wyrażoną na podstawie przepisów UKUR. Jeżeli cena sprzedawanej nieruchomości rażąco odbiega od jej wartości rynkowej, wykonujący prawo pierwokupu może, w terminie 14 dni od dnia złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, wystąpić do sądu o ustalenie ceny tej nieruchomości. 21. Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego, str. 258 ✅ Zniesienie współwłasności nieruchomości rolnej, uregulowane w art. 213-218 KC, prowadzi do nabycia nieruchomości przez współwłaściciela, który otrzymuje ją na wyłączną własność albo też nabywa udział większy niż mu poprzednio przysługiwał, a także w wyniku fizycznego podziału nieruchomości objętej zniesieniem współwłasności otrzymuje on na wyłączną własność wydzieloną fizycznie (geodezyjnie) część. Sposoby zniesienia współwłasności: o Podział z wyrównaniem udziałów: Zgodnie z treścią art. 213 KC jednym ze sposobów zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego jest jego podział między współwłaścicieli. Przepis ten dotyczy tylko sądowego zniesienia współwłasności. W świetle art. 213 sąd musi ocenić czy podział gospodarstwa nie będzie sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi. Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. o Przyznanie gospodarstwa rolnego jednemu ze współwłaścicieli w przypadku niemożności podziału ze względu na sprzeczność z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, lecz zgody właścicieli: Jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele. o W przypadku niemożności podziału i braku zgody właścicieli: W razie braku zgody wszystkich współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. Jeżeli warunki przewidziane w poprzednim paragrafie spełnia kilku współwłaścicieli albo jeżeli nie spełnia ich żaden ze współwłaścicieli, sąd przyzna 14 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  gospodarstwo rolne temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia. Współwłaściciel, który otrzymuje gospodarstwo rolne, jest obowiązany do spłat na rzecz innych współwłaścicieli. Każdy współwłaściciel jest uprawniony do spłaty, niezależnie czy spełnia jakiekolwiek warunki w chwili zniesienia współwłasności. Współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego lub jego części, lecz do chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie mieszkali, zachowują uprawnienia do dalszego zamieszkiwania, jednakże nie dłużej niż przez pięć lat, a gdy w chwili znoszenia współwłasności są małoletni - nie dłużej niż pięć lat od osiągnięcia pełnoletności. Ograniczenie terminem powyższym nie dotyczy współwłaścicieli trwale niezdolnych do pracy. 22. Jakie znaczenie dla prawa rolnego (rolnictwa) ma ewidencja budynków i gruntów, str. 276 ✅ Z normatywnego punktu widzenia ewidencja gruntów i budynków jest jednolitym, systematycznie aktualizowanym, prowadzonym w skali kraju zbiorem informacji o gruntach, budynkach lokalach, ich właścicielach oraz innych osobach władających tymi gruntami i budynkami. W obecnym stanie prawnym prowadzeni ewidencji należy do starostów. o Inaczej: ewidencja to rejestr stanów prawnych i faktycznych nieruchomości. Cechami ewidencji powinny być: o Powszechność – rozumiana jako objęcie ewidencją wszystkich gruntów bez względu na charakter użytków i podmiot władający, o Ograniczona jawność – rozumiana jako możliwość wglądu każdego zainteresowanego do ewidencji i otrzymania wyrysów i wypisów z ewidencji oraz kopii map ewidencyjnych, o Jednolitość – rozumiana jako prowadzenie ewidencji według tych samych przepisów i zasad dla wszystkich gruntów, o Zupełność – rozumiana jako objęcie ewidencją ogólnych, niezbędnych danych o gruntach i budynkach, o Wiarygodność – oznaczająca, że informacje o gruntach i budynkach stanowią jedyne kompletne źródło informacji. Ewidencja powinna odpowiadać aktualnemu terytorialnemu podziałowi kraju. W konsekwencji podstawowy obszar podziału ewidencyjnego – jednostka ewidencyjna – obejmuje obszar gminy, miasta lub dzielnicy w mieście. Podstawowym elementem ewidencji jest działka. Z punktu widzenia ewidencji działkę stanowią grunty zlokalizowane w ramach jednego obrębu, jednorodne ze względu na stan prawny. Pojęcie działki nie jest tożsame z pojęciem nieruchomości. O ile bowiem nieruchomość z punktu widzenia władztwa nad rzeczą ściśle powiązana jest z prawem własności, o tyle działką może władać nie tylko właściciel, lecz także każdy inny władający na podstawie odrębnego tytułu, w tym także posiadacz samoistny. Ewidencja gruntów przyjmuje podział gruntów na następujące kategorie: o Grunty użytkowane rolniczo – użytki rolne, ▪ Grunty orne (R), ▪ Sady (S), ▪ Łąki trwałe (Ł), ▪ Pastwiska trwałe (Ps). o Grunty pod lasami i zadrzewieniami – użytki leśne, o Grunty zabudowane lub przeznaczone do zabudowy (zurbanizowane), 15 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  o Grunty pod wodami, o Użytki ekologiczne, o Tereny różne. Ewidencja gruntów spełnia przede wszystkim funkcje informacyjne. Informacje ewidencyjne są podstawą ustalania podatków i wszelkich innych obciążeń o charakterze publicznoprawnym. Informacje te stanowią również bardzo istotny element zagospodarowania przestrzennego, statystyki państwowej i szeroko pojmowanej gospodarki gruntami. Ewidencja gruntów odgrywa niezwykle istotną rolę w gospodarce przestrzennej i obrocie nieruchomościami (w tym rolnymi). 23. Umowa z następcą, str. 290 ✅ Umowa z następcą jest swoistą, prawnoformalną formą zmiany generacji w rolnictwie, uregulowaną poza KC. Zgodnie z art. 84 ustawy o Ubezpieczeniach Społecznych Rolników (UUSR) – przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytur lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracował w tym gospodarstwie. Powyższe sformułowanie określa podstawowe elementy umowy z następcą. Ustawodawca przyznaje stronom kompetencję do wprowadzenia do treści umowy innych postanowień, w szczególności dotyczących wzajemnych świadczeń stron przed przeniesieniem i po przeniesieniu przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę. Umowę z następcą należy traktować jako nową szczególną umowę prawa cywilnego, a nie jako nowy typ czy postać umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy. Umowa z następcą powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (ad solemnitatem). Stronami omawianego kontraktu są rolnik oraz następca. Umowę z następcą może zawrzeć rolnik, który w przyszłości uzyska prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej. Musi więc on być objęty rolniczym ubezpieczeniem emerytalno-rentowym. Po tej stronie umowy nie może wystąpić rolnik, który ma już ustalone prawo do emerytury lub renty. Oznacza to w praktyce wyłączenie tych rolników, którzy osiągnęli już wiek emerytalny. Następcą powinna być osoba młodsza od rolnika o co najmniej 15 lat, co wskazuje na to, że po tej stronie umowy może wystąpić tylko osoba fizyczna. Następcą może być zarówno osoba należąca do kręgu rodziny, jak i tzw. osoba obca. Nie ma przeszkód, aby rolnik zobowiązał się przenieść własność gospodarstwa rolnego na rzecz kilku następców. Przedmiotem świadczenia jest gospodarstwo rolne. Umowa z następcą obejmuje rolniczą jednostkę wytwórczą jako pewną całość, a więc – co do zasady – wszystko, co wchodzi w jej skład. Podstawowym obowiązkiem rolnika jest przeniesienie własności i posiadania gospodarstwa na następcę z chwilą uzyskania emerytury lub renty, jeżeli następca do tego czasu będzie pracował w tym gospodarstwie. Przeniesienie własności może nastąpić także wcześniej. Z uwagi na cel zobowiązania – wykluczone jest żądanie zapłaty ceny za gospodarstwo. Rolnik może wymagać od następcy pracy w gospodarstwie rolnym do czas uzyskania prawa do emerytury lub renty. Jeżeli rolnik przeniósł własność gospodarstwa rolnego na następcę przed nabyciem prawa do emerytury lub renty, a w umowie z następcą nie postanowiono inaczej, to może on także żądać od następcy świadczeń pieniężnych w takim zakresie, jak dla świadczeń dożywotnich, ale w 16 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  wysokości nieprzekraczającej połowy emerytury podstawowej miesięcznie do czasu nabycia prawa do emerytury lub renty. Następcy przysługuje roszczenie o wykonanie umowy, tj. o zawarcie umowy przenoszącej własność i posiadanie gospodarstwa rolnego z chwilą zawarcia tej umowy na drodze sądowej, jeżeli rolnik odmawia uczynienia zadość ciążącemu na nim obowiązkowi. Należy zwrócić uwagę na słabą pozycję następcy względem rolnika do czasu uzyskania przez tego ostatniego prawa do emerytury lub renty. Aby wzmocnić pozycję następcy, roszczenie o przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w wykonaniu umowy z następcą powinno być ujawnione w KW. 24. Dziedziczenie gospodarstw rolnych, str. 300 ✅ Gospodarstwo rolne z chwilą śmierci jego właściciela przechodzi wraz z pozostałymi składnikami spadku w drodze sukcesji uniwersalnej na spadkobierców zmarłego. Zmiana właściciela gospodarstwa rolnego w drodze dziedziczenia stanowi zazwyczaj poważne zagrożenie dla jego bytu. Zawsze bowiem wtedy, gdy do dziedziczenia dochodzi więcej niż jeden spadkobierca, pojawia się groźba podziału spadkowego gospodarstwa rolnego. Znane są dwa modele dziedziczenia gospodarstw rolnych, germański i romański: o Germański – ingeruje w dziedziczenie już na etapie otwarcia spadku w celu ustalenia jedynego spadkobiercy gospodarstwa rolnego. O losie spadkowego GR przesadza otwarcie a nie dział spadku. o Romański – ingeruje w dziedziczenie gospodarstwa rolnego dopiero na etapie działu spadku. Dochodzeniem do dziedziczenia rządzą reguły powszechnego prawa spadkowego. Do sadku obejmującego gospodarstwo rolne i/lub wkład gruntowy mają zastosowanie przede wszystkim przepisy powszechnego prawa spadkowego, zmodyfikowane przez przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, obejmujące także przepisy dotyczące dziedziczenia wkładu gruntowego. Wkład gruntowy – są to grunty i budynki lub ich części i inne urządzenia trwale z gruntem związane, znajdujące się na tych gruntach w chwili ich wniesienia. Majątek osoby zmarłej należący do spadku przechodzi na spadkobierców z chwila jej śmierci. Przejdzie następuje ex lege według stanu z chwili otwarcia spadku. W sprawach spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, a do działu spadku przepisy obowiązujące w chwili jego wykonania. Dziedziczenie ustawowe spadku rolnego. Spadkobierców ustawowych spadku rolnego, który otwarł się po 13.02.2001 r., ustala się wyłącznie według przepisów powszechnego prawa spadkowego. Osoba powołana do spadku rolnego z ustawy nie musi wówczas spełniać dodatkowych warunków. Na dziedziczenie spadków rolnych, które otwarły się przed 14.02.2201 r., mają już wpływ przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych. Dziedziczenie testamentowe. Od 1.10.1990 r. (czyli od wejścia w życie noweli KC z 1990 r.) osoba powołana do spadku w testamencie nie musi spełniać dodatkowego warunku, by dziedziczyć należące do spadku gospodarstwo rolne. Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, lub SP mogą dziedziczyć na podstawie ustawy i testamentu. Inne osoby prawne tylko na podstawie testamentu. Inne osoby prawne tylko na podstawie testamentu. 17 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  Instytucja zapisu windykacyjnego – polega na tym, że zapisobierca nabywa przedmiot zapisu (np. własność nieruchomości rolnej) z chwilą otwarcia spadku, a nie – jak przy zwykłym zapisie – tylko roszczenie o jego wykonanie (np. o przeniesienie własności nieruchomości rolnej). Prawo do sadu stwierdza – co do zasady – właściwy sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. W postępowaniu o stwierdzenie praw do spadku sąd nie ustala ani zapisobierców zwykłych, ani osób uprawnionych do zachowku. W stwierdzeniu nabycia spadku wymienia się, oprócz spadkobierców powołanych do spadku i ich udziałów w spadku, również spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne oraz ich udziały w tym gospodarstwie. W postanowieniu wymienia się także zapisobiercę windykacyjnego i przedmiot zapisu. o Prawa do spadku może ustalić także notariusz w akcie poświadczania dziedziczenia. Dział spadku powoduje ustanie wspólności majątku spadkowego między spadkobiercami; z chwilą jego dokonania poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi podmiotami praw i majątkowych, które wcześniej były objęte wspólnością. o Przepisy ogólne prawa spadkowego przewidują dwie formy prawne zniesienia wspólności majątku spadkowego: dział sądowy i dział umowny. Dział sądowy następuje a mocy orzeczenia sądu wydawanego w trybie nieprocesowym na wniosek któregokolwiek ze spadkobierców. Dział umowny następuje na podstawie umowy zawartej między wszystkimi spadkobiercami. Sposoby podziału majątku spadku – na pierwszym miejscu jest podział w naturze, następnie przyznanie przedmiotu spadku jednemu ze spadkobierców z obowiązkiem uiszczenia spłat pozostałym spadkobiercom oraz podział cywilny. 25. Odpowiedzialność spadkobiercy za długi związane z prowadzeniem gosp. rolnego, str. 318 ✅ Art. 1081 KC [Odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa] – Odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego ponosi od chwili działu spadku spadkobierca, któremu to gospodarstwo przypadło, oraz spadkobiercy otrzymujący od niego spłaty. Każdy z tych spadkobierców ponosi odpowiedzialność w stosunku do wartości otrzymanego udziału. Odpowiedzialność za inne długi ponoszą wszyscy spadkobiercy na zasadach ogólnych. Reguła zawarta w art. 1081 KC stanowi wyraźnie, że po dziale spadku za długi związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego odpowiadają tylko spadkobierca, którzy otrzymał gospodarstwo, i spadkobiercy otrzymujący od niego spłaty. Inni spadkobiercy nie ponoszą odpowiedzialności za długi związane z gospodarstwem rolnym. Za inne długi niezwiązane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego po dziale spadku odpowiedzialność ponoszą natomiast wszyscy spadkobiercy na zasadach ogólnych, czyli stosownie do wielkości udziałów. Ta szczególna regulacja dotycząca odpowiedzialności za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (art. 1081 KC) dotyczy odpowiedzialności po dziale spadku, ustawodawca nie wprowadził zaś szczególnych rozwiązań co do zasad odpowiedzialności za powyższe długi przed działem spadku. 18 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22 26. Grunty Skarbu Państwa (ich cele i ograniczenia), str. 343 ✅ Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa jest wyodrębnioną instytucjonalnie częścią funduszu własności państwowej, obejmującą zasadniczo mienie rolnicze stanowiące własność SP. Gospodarowanie Zasobem powierzono od 2017 r. Krajowemu Ośrodkowi Wspierania Rolnictwa (KOWR). Uprawnienia KOWR w zakresie gospodarowania mieniem SP opierają się na konstrukcji prawnej „powiernictwa”. Powiernikiem jest m.in. osoba wykonująca we własnym imieniu cudze prawa podmiotowe. Tak jest w przypadku KOWR – nie staje się on właścicielem przejętego mienia, a wyłącznie podmiotem wykonującym w imieniu własnym powierzone mu uprawnienia właścicielskie. Krajowy Ośrodek zasadniczo nie może, nie uzyskawszy zgody Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, sprzedawać nieruchomości z Zasobu do 30.04.2021 r. (nieaktualne), co dotyczy zwłaszcza nieruchomości rolnych o powierzchni równej i przekraczającej 2 ha. o Ponieważ nieruchomości rolne o powierzchni równej i przekraczającej 2 ha zasadniczo nie mogą być sprzedawane, dominującą formą zagospodarowania mienia Zasobu jest dzierżawa, a nie sprzedaż. Nie zmienia to faktu, że zadaniem KOWR jest szybkie i racjonalne gospodarowanie Zasobem. W świetle przepisów ustawy można wyróżnić: ▪ 1) Zagospodarowanie poprzez wykorzystanie na cele rolnicze, ▪ 2) Przeznaczenie mienia na inne niż rolnicze cele, ▪ 3) Zabezpieczenie mienia niezagospodarowanego przed zniszczeniem lub uszkodzeniem. 1) Gospodarowanie Zasobem poprzez wykorzystanie na cele rolnicze polega na: o Prowadzeniu gospodarstwa rolnego przez Krajowy Ośrodek, o Rozdysponowaniu gruntów rolnych na rzecz osób trzecich (sprzedaż, dzierżawa, zamiana). 2) Przeznaczenie nieruchomości i innych składników Zasobu na inne niż rolnicze cele obejmuje różnorodne kierunki zagospodarowania. Zamknięty katalog celów, na jakie Krajowy Ośrodek może przekazywać nieruchomości, określają przepisy. 3) Mienie wchodzące w skład Zasobu, które nie zostało zagospodarowane w formach przewidzianych ustawą, krajowy Ośrodek zabezpiecza w taki sposób, aby nie uległo ono zniszczeniu, uszkodzeniu albo kradzieży. Administrowanie gospodarstwem rolnym Zasobu polega na gospodarowaniu wydzieloną częścią mienia Zasobu, w imieniu Krajowego Ośrodka, na podstawie umowy, za wynagrodzeniem przez czas oznaczony. Administratorem może być osoba fizyczna lub prawna. Umowa między Krajowym Ośrodkiem a administratorem powinna być zawarta na piśmie. Jeśli chodzi o charakter prawny umowy o administrowanie gospodarstwem, to umowa ta zalicza się do umów o świadczenie usług. Jeżeli natomiast umowa między administratorem a Krajowym Ośrodkiem jest umową o pracę, to może być zawarta również na czas nieokreślony. Sprzedaż nieruchomości jest cywilnoprawną formą dysponowania Zasobem Własności Skarbu Państwa. Ustawodawca wymienia enumeratywnie przypadki, w których – w drodze wyjątku – możliwa jest sprzedaż nieruchomości z Zasobu. Dotyczy to: o Nieruchomości i ich części przeznaczonych w: ▪ Miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub ▪ Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, lub ▪ Ostatecznej decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu na cele inne niż rolne, w szczególności na parki technologiczne, parki przemysłowe, centra biznesowo- 19 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  logistyczne, składy magazynowe, inwestycje transportowe, budownictwo mieszkaniowe, obiekty sportowo-rekreacyjne, o Nieruchomości położonych w granicach specjalnych stref ekonomicznych, lub o Domów, lokali mieszkalnych, budynków gospodarczych i garaży wraz niezbędnymi gruntami oraz ogródków przydomowych, lub o Nieruchomości rolnych o powierzchni do 2 ha. W innych niż wskazane powyżej przypadkach, gdy jest to uzasadnione względami społeczno- gospodarczymi, sprzedaż nieruchomości z Zasobu jest możliwa jedynie w razie uzyskania zgody ministra właściwego do spraw rozwoju wsi udzielonej na wniosek Dyrektora Generalnego KOWR. Naruszenie wymogu uzyskania zgody na sprzedaż nieruchomości w stanach faktycznych objętych powyższym zakazem skutkuje nieważnością dokonanej czynności prawnej. Jeżeli chodzi o tryb sprzedaży nieruchomości, to w świetle obowiązującej regulacji prawnej należy wyróżnić: o Sprzedaż bez przetargu, o Sprzedaż w trybie przetargowym, w formie: ▪ Publicznego przetargu ustnego (licytacji), nieograniczonego lub ograniczonego, ▪ Przetargu ofert pisemnych, który zawsze przybiera postać procedury ograniczonej. 27. Cena państwowych nieruchomości rolnych i inne postanowienia umowy sprzedaży, str. 362 ✅ Określenie ceny sprzedawanej nieruchomości stanowi element przedmiotowo istotny umowy sprzedaży. Przy sprzedaży nieruchomości w trybie przetargu ustnego ustalona cena jest wynikiem konkurencyjnej rywalizacji uczestników w toku przeprowadzonej procedury – jest to najwyższa osiągnięta cena w licytacji; w przypadku konkursu ofert – jest to cena, której wielkość nie jest wynikiem konkurencji uczestników, ale jest równa wartości rynkowej nieruchomości określonej przy zastosowaniu sposobów jej ustalania przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami powiększonej o koszty przygotowania nieruchomości do sprzedaży. Ustawowe reguły ustalania ceny nieruchomości dotyczą sprzedaży bez przetargu oraz określenia ceny wywoławczej podawanej w ogłoszeniu o przetargu ustnym, jak również znajdują zastosowanie w przetargu ofert. Są 2 sposoby ustalania ceny nieruchomości Zasobu: o 1) cenę nieruchomości ustala się w wysokości nie mniejszej niż wartość tej nieruchomości określanej przy zastosowaniu sposobów przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami; wyceny nieruchomości dokonuje rzeczoznawca majątkowy, o 2) Cenę nieruchomości rolnej można również ustalić w wysokości nie mniejszej niż suma wartości gruntu, określonej z uwzględnieniem stawek szacunkowych jednego hektara oraz ceny 100 kg żyta, ustalonej stosownie do przepisów o podatku rolnym, i wartości części składowych gruntu, określonej przez rzeczoznawcę. W przypadku nierozstrzygnięcia przetargu Krajowy ośrodek, ogłaszając kolejne przetargi, może ustalić niższą cenę wywoławczą, nie niższą jednak niż połowa ceny ustalonej wg. zasad określonych w art. 30 u.g.n.r (ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi SP). 20 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22 28. Ceny w UE ✅ Ceny w UE są silnie regulowane na podstawie popytu i podaży oraz legislacji. Ceny możemy podzielić na: o Służące stabilizacji rynku wewnętrznego UE: ▪ Cena maksymalna – po jakiej rolnik może sprzedać towar, ▪ Cena minimalna – po jakiej rolnik może sprzedać towar, ▪ Cena referencyjna – rekomendowana/najbardziej pożądana cena, po jakiej rolnik powinien sprzedać towar, ▪ Cena interwencyjna – cena po jakiej przeprowadza się skup interwencyjny. o Służące ochronie rynku wewnętrznego produktów rolnych przed konkurencją z zewnątrz: ▪ Cena wejścia – cena po jakiej rolnik z państwa trzeciego może wejść na rynek UE, ▪ Cena wyjścia – cena, po jakiej rolnik z UE może sprzedać produkt do państwa trzeciego. 29. Scalanie gruntów (kto może złożyć wniosek), str. 411 ✅ Przez scalanie należy rozumieć zmianę nieruchomości rozdrobnionych lub o nieprawidłowej konfiguracji, należących do różnych podmiotów i znajdujących się na określonym obszarze, w celu tworzenia korzystniejszych warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie, poprawy struktury obszarowej gospodarstw rolnych, lasów i gruntów leśnych, racjonalnego ukształtowania rozłogów gruntów, dostosowania granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu. Wszczęcie postępowania: o W zakresie wszczęcia postępowania scaleniowego ustawodawcy w zasadzie oddają inicjatywę zainteresowanym. Towarzyszą mu często dodatkowe wymogi, np. liczba wnioskodawców stanowiących określoną większość czy władanie odpowiednim obszarem gruntów. Polska ustawa scaleniowa przewiduje dwie możliwości wdrożenia postępowania: na wniosek i z urzędu. o Dla podjęcia postępowania muszą być spełnione pewne przesłanki. Mają one charakter materialnoprawny (np. tytuł do gruntów) lub formalny (np. liczba wnioskodawców). o Ustawa scaleniowa stanowi jednoznacznie, że z wnioskiem może wystąpić większość właścicieli lub posiadaczy samoistnych gospodarstw rolnych położonych na projektowanym obszarze scalania albo tych właścicieli, którzy władają więcej niż połową gruntów projektowanego obszaru scalenia. o Wnioskodawcami mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Ustawa scaleniowa nie wprowadza w tym zakresie żadnych ograniczeń. o Złożenie wniosku spełniającego wszystkie wymogi materialne i formalnoprawne nie przesądza jednak samo przez się, że zostanie podjęte orzeczenie wszczynające postępowanie. Kompetentny organ (starosta) orzeka w ramach tzw. uznania administracyjnego. Do niego należy ocena, czy w konkretnej sprawie zachodzą okoliczności uzasadniające wszczęcie postępowania. o Wszczęcie postępowania następuje postanowieniem starosty, na które przysługuje zażalenie. Organem odwoławczym jest wojewoda. Na jego orzeczenie przysługuje skarga do WSA. Odmowa wszczęcia postępowania scaleniowego następuje w drodze decyzji starosty. Z uwagi na specyfikę scalania gruntów wszczęcie postępowania z urzędu – wbrew inicjatywie zainteresowanych – powinno mieć charakter wyjątkowy. 21 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  o Postanowienie o wszczęciu postępowania scaleniowego doręcza się w sposób szczególny, przez odczytanie na zwołanych w tym celu zebraniach i przez wywieszenie na okres 14 dni w lokalach urzędów gmin i we wsiach. Przedmiot postępowania: o Przedmiotem scalenia są grunty. Zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt 1 ustawy grunty są to nieruchomości rolne, grunty leśne, w tym przeznaczone na inwestycje celu publicznego, grunty pod wodami, drogami i obszarami kolejowymi. Grunty objęte scaleniem tworzą obszar scalenia i mogą być położone w jednej lub kilku wsiach bądź w ich częściach. Włączenie gruntu do obszaru scalenia nie oznacza oczywiście pozbawienia dotychczasowych właścicieli lub posiadaczy praw do gruntu. Zachowują je nadal – aż do momentu prawomocnego zakończenia postpowania, choć sama technika prac scaleniowych powoduje, że doznają oni pewnych ograniczeń. o Grunty zabudowane mogą być scalane, a zatem wydzielone innemu uczestnikowi scalania, tylko za zgodą tego uczestnika oraz dotychczasowego właściciela, i to pod warunkiem: ▪ 1) rozbiórki lub przeniesienia przez dotychczasowego właściciela zabudowań w oznaczonym terminie albo ▪ 2) wyrażenia dotychczasowego właściciela na dokonanie rozliczenia wartości zabudowań w gotówce lub innej formie. Uczestnicy postępowania: o Uczestnikiem scalania jest każdorazowy właściciel, posiadacz samoistny lub użytkownik gruntów objętych obszarem scalania albo inwestor, a w przypadku gruntów stanowiących własność SP lub jednostek samorządu terytorialnego – także podmiot gospodarujący tymi gruntami. o Zasadą jest osobisty udział w postępowaniu, choć nie można wykluczyć działania przez pełnomocników czy przedstawicieli ustawowych w przypadkach przewidzianych prawem. o Scalanie gruntów należy do tego typu postępowań administracyjnych, w których z uwagi na dużą niekiedy liczbę uczestników oraz techniczno-geodezyjny charakter niemożliwy jest stały udział wszystkich zainteresowanych. Uczestnicy spotykają się na zwoływanych – w kilku przypadkach – zebraniach ogólnych, natomiast ich reprezentantem działającym stale jest rada uczestników scalania. Szacunek gruntów: o Ustawa scaleniowa przyjmuje zasadę ekwiwalentności gruntów otrzymanych w następstwie scalania. Uczestnicy scalania otrzymują w zamian grunty o takiej samej wartości szacunkowej jak posiadane przed podjęciem postępowania. Dla obiektywnego przeprowadzenia szacunku gruntów konieczne jest m.in. wcześniejsze ustalenie stanu własności lub posiadania, powierzchni poszczególnych użytków i klas gruntów. o Szacunek gruntów jest jedną z najważniejszych czynności w postępowaniu scaleniowym. Na podstawie szacunku gruntów ustala się wartość gruntów posiadanych przez uczestnika przed scaleniem i te ustalenia stanowią podstawę do wydzielenia ekwiwalentu. W praktyce chodzi o to, by uczestnik postępowania był przeświadczony nie tylko o korzyściach scalenia „jako takiego”, lecz także wierzył, że wszyscy uczestnicy są traktowani równo. o Szacunku gruntów dokonuje upoważniony przez starostę geodeta-projektant, pod nadzorem powołanej przez niego (starostę) komisji jako ciała doradczego geodety. 22 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  Wykonanie decyzji o zatwierdzeniu projektu + koszty postępowania: o Projekt scalania zatwierdza decyzją starosta. Decyzję o zatwierdzeniu projektu scalania podaje się do wiadomości przez jej odczytanie na zebraniu uczestników postępowania. o Uprawomocnienie się decyzji o zatwierdzeniu projektu scalania jest podstawą do podjęcia czynności wykonawczych, w szczególności wprowadzenia uczestników postępowania w posiadanie nowych działów. o Koszty scalenia i wymiany ponosi budżet państwa. Ustawodawca przewiduje również partycypację uczestników w kosztach postępowania scaleniowo-wymiennego. 30. KRUS (+ kto nabywa emeryturę), str. 473 ✅ Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) – została powołana w celu realizacji ubezpieczenia społecznego rolników. Poza typową działalnością ubezpieczeniową do zadań KRUS należy również zapobieganie wypadkom przy pracy rolniczej i rolniczym chorobom zawodowym, pomoc ubezpieczonym w korzystaniu z różnych form rehabilitacji, udzielenie rolnikom informacji o umowach, jakie mogą być zawierane w związku z zamiarem zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej itd. Ponadto na podstawie odrębnych ustaw KRUS wykonuje określone zadania w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego, wydawania zaświadczeń niezbędnych do ustalenia prawa do świadczeń rodzinnych, a także wypłaty rent strukturalnych. Prezes KRUS jest centralnym organem administracji rządowej, podległym ministrowi właściwemu do spraw rozwoju wsi. Zgodnie z art. 1 ust. 2 UUSR. w ubezpieczeniu społecznym rolników wyodrębnia się: ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz ubezpieczenie emerytalno- rentowe. Zakres podmiotowy ubezpieczenia: o 1) Rolnik – pełnoletnia osoba fizyczna zamieszkująca i prowadząca na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym. Zgodnie z przepisami ustawy UUSR ubezpieczenie społeczne rolników obejmuje rolników i pracujących z nimi domowników oraz pomocników rolnika, którzy są uprawnieni do wykonywania prac na terytorium RP. Ponadto przepisy ustawy dotyczące ubezpieczenia rolników stosuje się także do małżonka rolnika, chyba że ten małżonek nie pracuje w gospodarstwie rolnika ani w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z tym gospodarstwem rolnym. o 2) Domownik – to osoba bliska rolnikowi, która: ▪ ukończyła 16 lat, ▪ pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie, ▪ stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. Wobec braku ustawowej definicji osoby bliskiej przy ustalaniu stosunku bliskości można wykazywać różne okoliczności świadczące o szczególnie ścisłej więzi między rolnikiem a osobą, która ma być uznana za bliską. o 3) Pomocnik rolnika – osoba pełnoletnia, z którą rolnik zawarł umowę o pomocy przy zbiorach. Przez umowę o pomocy przy zbiorach pomocnik rolnika zobowiązuje się do świadczenia pomocy przy zbiorach produktów rolnych w określonym miejscu w gospodarstwie rolnika i przez określony czas, a rolnik – do zapłaty umówionego wynagrodzenia za świadczoną pomoc. 23 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie: Zgodnie z art. 7 ust. 1 UUSR ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega z mocy ustawy: o 1) rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, o 2) domownik tego rolnika, – jeżeli ten rolnik lub domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. o Ubezpieczenie to obejmuje ochroną ubezpieczeniową skutki następujących zdarzeń: wypadek przy pracy rolniczej, rolnicza choroba zawodowa, choroba. o Zasiłek przysługuje na okres czasowej niezdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez 180 dni. Jeżeli po tym czasie ubezpieczony jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie i rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy, okres pobierania zasiłku chorobowego przedłuża się na okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie więcej jednak niż o dalsze 360 dni. o Zawarty w art. 9 UUSR katalog świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego obejmuje: ▪ 1) jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej chorobie zawodowej, ▪ 2) zasiłek chorobowy. Ubezpieczenie emerytalno-rentowe: o Krąg osób podlegających ubezpieczeniu emerytalno-rentowym z mocy ustawy lub objętych tym ubezpieczeniem na wniosek został ustalony w sposób podobny jak w ubezpieczeniu wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim. o W ustawowym ubezpieczeniu emerytalno-rentowym krąg osób ubezpieczonych obejmuje również: ▪ 1) i 2) Rolnika i domownika tego rolnika (jak w ubezpieczeniu wyp/chorob/macierz), ▪ 3) osobę pobierającą rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, ▪ 4) małżonka tej osoby, jeżeli renta strukturalna, o której mowa wyżej, wypłacana jest wraz ze zwiększeniem na tego małżonka. o Na wniosek osób ubezpieczonych w ubezpieczeniu emerytalno-rentowym, krąg osób ubezpieczonych może obejmować przykładowo również: ▪ Rolnika lub domownika, który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w pełnym zakresie, ▪ Osobę pobierającą rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową. o Zgodnie z art. 18 UUSR świadczeniami z ubezpieczenia emerytalno-rentowego są m.in.: ▪ Emerytura rolnicza z tytułu niezdolności do pracy, ▪ Renta rolnicza szkoleniowa, ▪ Renta rodzinna, ▪ Zasiłek pogrzebowy, ▪ Zasiłek macierzyński. 24 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  Emerytura: o Zgodnie z art. 19 UUSR emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki: ▪ Osiągnął wiek emerytalny, ▪ Podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat. o Według przepisów obowiązujących od 2017 roku wiek emerytalny kobiet wynosi 60 lat, a mężczyzn 65. Renta rolnicza: o Nabycie prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy uzależnione jest od krótszego okresu ubezpieczenia. Długość okresu zależy od tego, kiedy powstała całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, która jest konieczną przesłanką warunkującą nabycie prawa do renty. o Całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym może być trwała lub okresowa. 31. Rolnicze ubezpieczenia społeczne, str. 482 ✅ → punkt 30 32. Instrumenty interwencyjne w Unii (interwencja publiczna/skup + dopłaty za prywatne przechowywanie produktów rolnych), str. 529 ✅ → punkt 7 33. Co to jest dopłata do prywatnego przechowywania, str. 94 i 530 ✅→ punkt 7 Mechanizm dopłat do prywatnego przechowywania – jest uruchamiany czasowo i ma na celu osiągnięcie stabilizacji rynku określonych prawnie produktów poprzez zagospodarowanie sezonowych nadwyżek produkcyjnych. Mechanizm ten zakłada zatem zgodę na nadprodukcję (nie da się bowiem z góry zaplanować i wykonać w rolnictwie zadania w postaci wyprodukowania określonej ilości zwierząt gospodarskich lub ton zbóż). Magazynowanie produktów przez rolników w zamian za dopłaty jest bardziej ekonomiczne niż prowadzenie interwencji i przechowywanie na koszt państwa. Należy zaznaczyć, że prywatne przechowywanie dotyczy ściśle określonych produktów: cukru białego, oliwy z oliwek, włókna lnianego, świeżego lub schłodzonego mięsa z bydła w wieku ośmiu miesięcy lub więcej, masła, sera, wieprzowiny itd. 34. Program mleko w szkole (przykładowo: mleko musi być w specjalny sposób transportowane + w szkołach powinno być specjalnie przetrzymywane), str. 532 ✅ Rozporządzenie nr 1308/2013 wprowadziło także do regulacji europejskich program „Mleko w szkole”. W ramach tego programu przyznaje się pomoc unijną dotyczącą dystrybucji wśród dzieci uczęszczających do placówek oświatowych określonych kategorii mleka i przetworów mlecznych objętych kodami […]. 25 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22 35. Instrumenty w handlu z państwami trzecimi, str. 533 ✅ W rozporządzeniu 1308/2013 uregulowano problematykę związaną z handlem z krajami trzecimi spoza UE. Poza wyjątkami przewidzianymi w rozporządzeniu państwo członkowskie nie może w handlu z państwami trzecimi nakładać jakiekolwiek ograniczenia ilościowe lub o skutku równoważnym. Odnośnie do produktów będących w obrocie z państwami trzecimi obowiązuje tzw. wspólnotowy taryfikator celny. W celu ochrony rynku wewnętrznego importerzy produktów objętych regulacją wspólnej organizacji rynku muszą uzyskać od państwa pozwolenie na przywóz. Importer musi co do zasady złożyć zabezpieczenie gwarantujące dostarczenie towaru do Unii oraz wnieść należności celne i opłaty przewozowe. Regulacje dotyczące przywozu towarów z państw trzecich mają chronić rynek unijny przed napływem produktów słabej jakości i wywołujących nieuczciwą konkurencję. Wprowadzone i powtórzone w rozporządzeni środku w postaci pozwoleń przywozowych oraz uiszczenia należności przywozowych stanowią sprawdzone rozwiązanie, które pozwala regulować obrót w handlu międzynarodowym. Osobną regulacją w rozporządzeniu jest wywóz towarów z UE. Unormowano w niej pozwolenia na wywóz oraz refundacje wywozowe. Refundacje, wcześniej zwane dopłatami, mają przede wszystkim pomóc konkurować eksporterom na rynkach państw trzecich. Kolejnym środkiem pozwalającym regulować branżowe rynki rolne są limity wywozowe. System kwotowania wewnątrz Unii oraz sposób kontroli ilości produktów sprowadzanych i eksportowanych mają sprzyjać właściwej regulacji obrotu produktami. 36. Płatności (+ moja opinia o tym mechanizmie), str. 547 ✅ Postanowieniami Traktatu Akcesyjnego z 2003 r. o przystąpieniu do UE państwa przystępujące, w tym Polska, uzyskały dostęp do płatności bezpośrednich. W ramach tego systemu płatności rolnicy otrzymywali wsparcie z budżetu unijnego do powierzchni użytków rolnych, utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej, z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska. W prawie krajowym poszczególnych państw członkowskich uchwalono akty prawne regulujące zadania i właściwość organów w zakresie dotyczącym płatności bezpośrednich oraz zasady i tryb przyznawania płatności bezpośrednich, przeprowadzania kontroli i wypłaty płatności. W Polsce jest to ustawa kompetencyjna z 2015 roku o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego. Po reformie Wspólnej Polityki Rolnej w państwach członkowskich Unii funkcjonują dwa systemy płatności: system płatności podstawowej oraz system jednolitej płatności obszarowej. o System płatności podstawowej (BPS) – stosowany jest w państwach tzw. Starej Unii oraz w Chorwacji, Słowenii i na Malcie. W nowym systemie – płatności są przyznawane rolnikom na podstawie posiadanych przez nich uprawnień, które muszą być aktywowane poprzez przypisanie ich do ziemi. Nowy system składa się z elementów obowiązkowych (płatność podstawowa, płatność za zazielenienie, płatność dla młodych rolników), które państwo musi wdrożyć, oraz elementów dobrowolnych (płatności związane z produkcją, płatność dodatkowa oraz system płatności dla małych gospodarstw), których stosowanie uzależnione jest od danego państwa. o System jednolitej płatności obszarowej (SAPS) – to uproszczony system płatności bezpośrednich stosowanych przez państwa, które przystąpiły do UE w 2004 lub później (z wyjątkiem Chorwacji, Malty i Słowenii). Stawkę jednolitej płatności obszarowej oblicza się 26 Wiktor Kukliński, WPiA UW 21/22  poprzez podzielenie rocznej puli środków finansowych przez powierzchnię referencyjną danego kraju (w Polsce 14 mln ha). Założeniem reformy Wspólnej Polityki Rolnej z 2013 roku jest skierowanie wsparcia wyłącznie do rolników aktywnych zawodowo, tak by stanowiło ono pomoc w utrzymaniu poziomu dochodów profesjonalnych producentów rolnych i ich rodzin oraz wynagrodzenia za świadczenia i usługi publiczne dostarczane przez rolnictwo ogółowi społeczeństwa. Uprawnienie do płatności bezpośrednich przysługuje, jeżeli spełnione są ustawowo określone podmiotowe i przedmiotowe przesłanki wsparcia. Płatności bezpośrednie przysługują rolnikom, tj. osobom fizycznym oraz prawnym bądź grupie osób fizycznych lub prawnych, bez względu na status prawny takiej grupy i jej członków w świetle prawa krajowego, których gospodarstwo rolne jest na terenie RP oraz którzy prowadzą działalność rolniczą, jeżeli spełnią następujące przesłanki: o Został im nadany numer identyfikacyjny w trybie przepisów o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności, o Łączna powierzchnia gruntów objętych obszarem zatwierdzonym będącym w posiadaniu rolnika jest nie mniejsza niż 1 ha. Rolnicy mogą uzyskiwać wsparcie bezpośrednie w ramach: o Jednolitej płatności obszarowej, o Płatności za zazielenienie (niżej opisane), o Płatności dla młodych rolników (niżej opisane), o Płatności dodatkowych, o Płatności związanych z produkcją. Płatność za zazielenienie – to płatność z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska. Cel