ARALING PANLIPUNAN 9 Ekonomiks PDF

**ARALING PANLIPUNAN 9** **Ekonomiks** - sangay ng Agham Panlipunan na nag-aaral kung paano tutugunan ang tila walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao \- nagmula sa salitang Griyego na *oikonomia* 4 Pang-ekonomikong Katanungan: \*Ano ang gagawin, \*Paano gagawin, \*Para kanino gag...

**ARALING PANLIPUNAN 9** **Ekonomiks** - sangay ng Agham Panlipunan na nag-aaral kung paano tutugunan ang tila walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao \- nagmula sa salitang Griyego na *oikonomia* 4 Pang-ekonomikong Katanungan: \*Ano ang gagawin, \*Paano gagawin, \*Para kanino gagawin, \*Gaano karami ang gagawin 4 konsepto ng Ekonomiks: \*Trade off - pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay \*Opportunity Cost - halaga ng isang bagay o best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon \*Incentives - Mga inaalok ng mga gumagawa ng produkto at serbisyo \*Marginal Thinking - pagsusuri ng isang indibidwal mula sa gagawing desisyon EKONOMIKS - Mahalagang Mapag-aralanan ang ekonomiks upang makatulong sa matalinong pagdedesisyon. - Mauunawaan ang mga desisyon mula sa mga pamimilian - Kailangan nating isa-alang alang ang ibubunga ng pagbuo ng mga desisyon - Kinakailangang maintindihan ang mga mahahalagang usaping pang-ekonomiya. - Ang walang pakundangan na paggamit ng pinagkukunang-yaman ay hahantong sa kakapusan. - Walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao sa limitadong pinagkukunang-yaman. - Naglilikom at nagsusuri ng mga datos o impormasyon upang makapagbigay ng angkop na kongklusyon. - Pag-aaral sa mga gawi, kilos, at siyentipikong pamamaraang makatutulong sa pagdedesisyong pangkabuhayan ngayon at sa hinaharap. **Sistemang Pang-ekonomiya** - institusyonal na kaayusan at paraan upang maisaayos ang gawaing pang-ekonomiko \*Traditional - tumutukoy sa kultura at paniniwala. \*Market - pagkakaroon ng malayang pamilihan \*Mixed - kinapapalooban ng magkaugnay na katangian ng dalawang sistema \*Command - kontrolado ng pamahalaan - Nabubuo ang isang lipunan o etnisidad dahil sa pare-parehong paniniwala at kulturang dapat pagyamanin at ipagmalaki. - Katuwang ng command at mixed economy ang pribadong sektor sa pagtatakda ng mga produktong ibebenta sa merkado at pangangasiwa sa mga likas na yaman para sa kanilang bansa o ekonomiya. - Ang traditional economy ay Malayang makakakilos ayon sa sariling kagustuhan o interes nang hindi pinapakialaman ng pamahalaan. - Ang traditional economy ay pagbabahagi ang mga produkto ayon sa kanilang pangangailangan at kung sino pa ang dapat gumamit. **Produksiyon** - proseso ng paglikha o pagpapalit anyo ng isang produkto o serbisyo Input - tawag sa mga hilaw na materyales na kinakailangan sa pagbuo ng output Output - Kinalabasan ng nagawang produkto o serbisyo Mga Salik ng Produksyon: \*Lupa - naiibang katangian dahil fixed \*Lakas- paggawa - kakayahan ng tao sa produksyon ng kalakal 2 uri ng paggawa: White-collar-job - kakayahang mental, Blue-collar-job - kakayahang pisikal \*Kapital - kalakal na nakalilikha ng iba pang produkto \*Entreprenyur - kakayahan ng tao na magsimula ng negosyo **Pagkonsumo** - pagbili, paggamit, o pag-ubos ng mga produkto o serbisyo upang matugunan ang pangangailangan at kagustuhan.\ TUWIRANG PAGKONSUMO - Ang mamimili ay agarang nakakakuha ng satisfaction. Consumption Goods ang tawag sa produktong ito.\ DI-TUWIRANG PAGKONSUMO - Ginagamit ito upang makagawa ng iba pang produkto. Intermediate Goods and tawag sa ginagamit sa bahay-kalakal. Mga Salik ng Produksiyon: \*Mga Inaasahan - nakakaapekto sa pagkonsumo napapabilang ang mga kalamidad \*Kita - salaping natatanggap kapalit ng produkto o serbisyo \*Pagkakautang - nababawasan ang kakayahan na makabili ng produkto o serbisyo \*Okasyon - paggasta sa bawat selebrasyon na dumarating \*Demonstration Effect - paggamit ng kilalang personalidad para sap ag-promote ng produkto \*Imitasyon - panggagaya sa mga nakikita sa iba **Mga Karapatan, Pananagutan at Tungkulin bilang Konsyumer** Republic Act 7394 - batas na kilala bilang Consumer Act of the Philippines 5 Pananagutan ng mga Mimili: \*Mapanuring Kamalayan - tungkuling maging listo at mausisa \*Pagkilos - maipahayag ang ating sarili at kumilos upang makatiyak sa makatarungang pakikitungo \*Pagmamalasakit Panlipunan - alamin ang ibubunga ng ating pagkonsumo ng mga kalakal at serbisyo sa ibang mamamayan \*Kamalayan sa Kapaligiran - tungkulin na mabatid ang kahihinatnan ng ating kapaligiran bunga ng hindi wastong pagkonsumo \*Pagkakaisa - magtatag ng samahang mamimili 8 Karapatan ng Mamimili: \*Karapatan sa mga Pangunahing Pangangailangan - karapatan sa sapat na pagkain, pananamit etc \*Karapatan sa Kaligtasan - karapatang bigyan ng katiyakang ligtas \*Karapatan sa Patalastasan - karapatang mapangalagaan laban sa mapaglinlang madaya at mapanligaw na patalastas \*Karapatang Pumili - May karapatang pumili ng iba't-ibang produkto at paglilingkod sa halagang kaya mo. \*Karapatang Dinggin - May karapatang makatiyak na ang kapakanan ng mamimili ay lubusang isinaalang-alang \*Karapatang Bayaran at Tumbasan sa Anumang Kapinsalaan - karapatang bayaran at tumbasan sa ano mang kapinsalaan \*Karapatan sa Pagtuturo Tungkol sa Pagiging Matalinong Mamimili - Karapatan sa consumer education \*Karapatan sa Isang Malinis na Kapaligiran - karapatan sa kalayaan, pagkapantay-pantay at sapat na mga kalagayan 11Consumer Protection Agencies\ **Bureau of Food and Drugs (BFAD)** - Hinaluan/ pinagbabawal /maling etiketa ng gamot, pagkain, pabango, make up, etc. **City/ Provincial/ Municipal Treasurer** - Maling timbang at sukat, madayang (tampered) timbangan at mapanlinlang na pagsukat. **Department of Trade and Industry (DTI) -** Paglabag sa batas ng kalakalan at industriya-maling etiketa ng mga produkto, madaya at mapanlinlang na gawain ng mga mangangalakal.\ **Energy Regulatory Commission (ERC) -** Laban sa pagbebenta ng di-wastong sukat o timbang ng mga gasolinahan at mga mangangalakal ng "Liquified Petroleum Gas".\ **Environmental Management Bureau - DENR-EMB -** Namamahala sa pangangalaga sa kapaligiran (polusyon- halimbawa ay pagsalaula sa hangin at tubig).\ **Fertilizer and Pesticide Authority (FPA) -** Hinaluan/ pinagbabawal/ maling etiketa ng pamatay-insekto at pamatay-salot **Housing & Land Use Regulatory Board (HLURB) -** Bumibili ng bahay at lupa pati na rin ang mga subdivision.\ **Insurance Commission** - Hinggil sa hindi pagbabayad ng kabayaran ng Seguro **Philippine Overseas Employment Administration (POEA)** - Reklamo laban sa illegal recruitment activities. **Professional Regulatory Commission (PRC) -** Hinggil sa mga hindi matapat na pagsasagawa ng propesyon kabilang na ang accountant, doctor, engineer, atbp.\ **Securities & Exchange Commission (SEC) -** Hinggil sa paglabag sa binagong Securities Act tulad ng pyramiding. 행운을 빌어요 guysue!\ **MATYU POGI**