Araling Panlipunan 9: Ekonomiks (PDF)

ARALING PANLIPUNAN 9 EKONOMIKS nagmula sa salitang Griyego na "oikonomia" na nangangahulugang "pamamahala sa sambahayan" OIKOS - sambahayan Nomos - pamamahala Sambahayan + Pamahalaan = Namumuno sa Pagkontrol ng Limitadong Pangangailangan Walang katapusan ang pangangailangan at kagustuha...

ARALING PANLIPUNAN 9 EKONOMIKS nagmula sa salitang Griyego na "oikonomia" na nangangahulugang "pamamahala sa sambahayan" OIKOS - sambahayan Nomos - pamamahala Sambahayan + Pamahalaan = Namumuno sa Pagkontrol ng Limitadong Pangangailangan Walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao + Limitadong pinagkukunang yaman = kakapusan -- alokasyon KAHULUGAN NG EKONOMIKS - Agham panlipunan na tumutukoy sa pag-aaral ng pagkilos at pagsisikap ng mga tao at paraan ng paggamit ng mga limitadong pinagkukunang-yaman upang matugunan ang walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. APAT NA MAHAHALAGANG KATANUNGAN SA EKONOMIKS 1. Anong gagawing produkto? 2. Para kanino ang produkto? gagawa o bibili 3. Paano gagawin ang produkto? 4. Gaano karami ang gagawing produkto? DALAWANG DEBISYON NG EKONOMIKS MAKROEKONOMIKS - pag-aaral sa asal, gawi at desisyong ginagawa ng buong ekonomiya = PAMBANSA MAYKROEKONOMIKS - pag-aaral sa asal, galaw at desisyong ginagawa ng maliit na unit = PAMILYA EKONOMIKS Nakapaloob kung paano tutugunan ang mga pangangailangan ng mga tao sa lipunan. Unang nakilala bilang "political economy" na sentral na paksa ng mga philosopher o pilosopo. Economic Goods- mga bagay na may katumbas na halaga o presyo tulad ng pagkain, damit, at bahay. Free Goods - mga bagay na nakakamit ng tao nang walang bayad tulad ng init ng araw at hangin. MGA PILOSOPONG NAGPALAGANAP NG KAISIPAN NG EKONOMIKS XENOPHON - mabuting pamamahala at pamumuno ng ekonomiks PLATO - Espesyalisasyon at division of labor ARISTOTLE - pribadong pagmamay-ari. Topics and Rhetoric MERCANTILIST - paglikom ng mga likas na tama tulad ng lupa, ginto, at pilak FRANCIS QUESNAY at PHUSIOCRATS - pagbibigay-halaga sa kalikasan at paggamit nang wasto sa mga likas na yaman. EKONOMISTA - isang tao na nag-aaral ukol sa pagpili at pagdedesisyon ng mga tao at lipunan at ang epekto nito sa buong ekonomiya. ADAM SMITH - AMA ng makabagong ekonomiks - Laissez - Faire o Let Alone Policy - An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations - Ang espesyalisasyon ay paghahati ng mga gawin sa produksiyon ayon sa kapasidad at kakayahan sa paggawa. DAVID RICARDO - yumaman dahil sa stock market - Law of Diminishing Margin Returns, isinasaad nito ang patuloy na paggamit ng tao sa mga likas na yaman ay nagiging dahilan ng pagpilit ng pakinabang na nakukuha mula sa mga ito - Law of Comparative Advantage, isang prinsipyong nagsasaad na mas nakalalamang ang mga bansa na nakakagawa ng mga produkto sa mas mababang halaga (production cost) THOMAS ROBERT MALTHUS - binigyang diin ang mga epekto ng mabilis na pagpapalaki ng populasyon - Malthusian Theory - ang populasyon ay mas mabilis lumaki kaysa sa supply ng pagkain na nagdudulot ng kagutuman - Paraang positibo - taggutom, salot, at peste JOHN MAYNARD KEYNES - Father of Modern Theory of Employment - ipinakilala nya ang Keynesian Economics kung saan binibigyang diin niya ang pamumuhunan at pagkonsumo ay lilikha ng employment KARL MARX - Ama ng Komunismo -naniniwala sa pagkakaroon ng pagkakapantay ng tao sa lipunan - isinulong na ang rebolusyon ng mga ploletariat (maggagawa) ang magpapatalsik sa mga kapitalista - naniwala na ang esdato ang dapat na nagmamay-ari ng mga salik na produksiyon at distribusyon na yaman ng bansa MGA BATAYANG GAWAING PANG EKONOMIYA 1. Produksiyon INPUT Lupa Paggawa Kapital o Puhunan Entrepreneurship PROSESO Pagsasama-sama ng materyales, paggawa, kapital, at entrepreneurship OUPUT kalakal o serbisyo pagkonsumo kalakal o serbisyo na gamit sa paglikha ng ibang produkto 2. PAGKONSUMO (consumption) - tumutukoy sa pagbili, paggamit o pag-bue ng mga produkto na matutugunan ang pangangailangan at kasiyahan ng tao 3. PAGPAPALITAN (exchange) - paglipat ng produkto at serbisyo mula sa isang tao patungo sa ibang tao 4. PAMAMAHAGI (distribution) SALIK NG PRODUKSIYON NATATANGGAP NA BAYAD SA SERBISYO -Lupa - renta o lupa -Paggawa - sahod o seweldo -Kapital - interes -Entrepreneur - tubo 5. PANGTUSTOS O PAMPUBLIKONG PANANALAPI (public finance) - pagbibigay ng subsidiya, pampublikong paaralan, ospital at marami pang iba - dahilan kung bakit mahalagang makalikom ng salapi tulad ng buwis. KAUGNAYAN NG EKONOMIKS AT IBA PANG LARANGAN NG PAG-AARAL KASAYSAYAN SOSYOLOHIYA ETIKA HEOGRAPYA NATURAL SCIENCE BIYOLOHIYA KEMISTRI PISIKA MATEMATIKA MAHAHALAGANG KONSEPTO SA PAGPILI AT PAGDEDESISYON -> Ang pagpili at pagdedesiyon ay magkaugnay. Ang tao na nakapili ng isang bagay na bibilhin o gagawin ay tanda na siya ay nakagawa ng pagdedesisyon. ECONOMIC CHOICE/ECONOMIC DECISION - may kinalaman sa desisyon ukol sa iba't ibang gamit ng limitadong pinagkukunang yaman. - ang pagpili ng pagkain, mga damit, bahay, at iba pang bagay na kinakailangan ng tao upang matugunan ang kaniyang pangangailangan sa nuhay ay bahagi ng economic choice/decision. MGA MAHAHALAGANG KONSEPTO NG EKONOMIKS Equality Pantay-pantay ang karapatan ng tao at ang distribusyon ng pinagkukunang-yaman. Ang yaman na mapapasakamay ng tao ay nakabatay sa hirap at haba ng kanyang pagpapagod sa pagkamit nito. MGA KONSEPTO NG KAKAPUSAN Ano ang kakapusan? - ito ang hindi kasapatan ng pinagkukunang-yaman upang mapunan ang pangangailangan at kagustuhan ng isang tao. - pinaniniwalaan na ang bawat ekonomiya ay nakakaranas ng kakapusan sa pinagkukunang-yaman. URI NG KAKAPUSAN AYON SA KALAGAYAN Pisikal na Kalagayan - tumutukoy sa aktwal na kawalan ng yaman na tutugon sa mga pangangailangan ng tao. Pangkaisipan na Kalagayan - Tumutukoy sa pagpigil ng tao na tugunan ang pangangailangan kahit may kakayanan siya na tugunan nito. URI NG KAKAPUSAN AYON SA KALUTASAN NITO Absolute - ang kakapusan kapag nahihirapan ang kalikasan at tao na malutas ang sanhi ng kakapusan Relative - ang kakapusan kapag ang pinagkukunang-yaman ay hindi nasasapat sa pangangailangan ng tao DAHILAN NG KAKAPUSAN Maaksayang paggamit ng pinangkukunang-yaman Non-renewability ng ilang piangkukunang-yaman Kawalang-hanggan ng pangangailangan ng tao PAGKAKAIBA NG KAKAPUSAN AT KAKULANGAN KAKAPUSAN - Ang hindi kasapatan ng pinagkukunang-yaman upang mapunan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao. KAKULANGAN - Pansamantalang hindi kasapatan ng pinagkukunang-yaman na kayang matugunan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Teoryang pang-Ekonomiks ni THOMAS MALTHUS Magpapatuloy sa mabilis na paglaki ang populasyon kunh hindi ito makokontrol. Samantala, ang produksyon ng pagkain ay mabagal at hindi makakasabay sa mabilis na paglaki ng populasyon. KAKAPUSAN BILANG SULIRANING PANLIPUNAN Nag-iiba ang pag-uugali ng tao kapag hindi niya nakakamit ang kanyang pangangailangan at kagustuhan. Ang pag-uugali ng tao ay magiging hindi katanggap-tanggap. Natututo siyang magdamot, mandaya at manlinlang sa kapwa. Nagiging bunga ng kakapusan ang kaguluhan at pagtaas ng presyo ng mga bilihin (inflation) TATLONG PARAAN UPANG MALABANAN ANG KAKAPUSAN 1. Gamitin nang maayos ang mga pinagkukunang-yaman 2. Bawasan ang sobrang paggastos ng mga tao 3. Palaguin ang Ekonomiya PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN MGA SALIK NA NAKAIMPLUWENSIYA SA MGA PANGANGAILANGAN NG TAO 1. EDAD - ang produkto at serbisyo na binibili at ginagamit ay nagkakaiba ayon sa edad 2. HANAPBUHAY - ang uri nito ang nagtatakda ng kanyang pangangailangan 3. PANLASA - ang pagkain ng bata ay iba sa mga may edad na 4. EDUKASYON - ang pangangailangan ng estudyante ay malaki kaysa sa nakapagtapos na 5. KITA - salaping tinatanggap ng tao kapalit ng ginagawang produkto at serbisyo ORGANISASYON SA NEGOSYO NEGOSYO - Gawaing pang-ekonomiya SOLE PROPRIETORSHIP - negosyo na pagmamayari ng isang tao PARTNERSHIP - Dalawa o higit pa na tao na namahahala, General Partners: Pantay Pantay na pinangangasiwian Limited Partners: Maaring makilahok sa mga pangagasiwaan, nakatuon lamang sa halaga na kanila lamang na binigay CORPORATION - Pinaka maraming bilang, legal na katauhan, maaring bumili o magbayad ng buwis Incorporation: limited liability ang mga may ari ng korporasyon ang mga may ari ay walang dapat panagutan sa kahit ano mang mawala COOPERATIVE - Hindi bababa sa 15 members, makapagbigay ng produkto sa mga kasapi PRODUKSYON - pagsasama sama ng mga sangkap ng produksyon at hilaw na materyales para makabuo ng bilihin at kalakal batay sa teknolohiyang ginagamit INPUT: Hilaw na materyales PROCESS: Pinagdadaanan ng mga produksyon OUTPUT: Kalakal at serbisyo MGA SALIK SA PRODUKSIYON - proseso ng pagpapalit anyo ng produkto sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng mga salik upang makabuo ng output. 1. LUPA - Lahat ng yaman ng likas kasama ang tubig, hayop, halaman at mineral na matatagpuan sa lupa, Renta, kabayaran sa paggamit ng lupa. 2. PAGGAWA - Kakayahan ng tao sa produksyon white collar job - Kakayahang Mental (Professional) blue collar jobs - kakayahang pisikal (tubero, karpentero, driver) sahod- kabayaran sa pag gawa 3.KAPITAL - Kalakal Makina, langis, at bakal interes - kabayaran sa paggamit ng kapital 4. ENTREPRENEURSHIP - Kagustuhan ng tao upang makagawa ng kalakal at serbisyo. Sila ay malikhain at puno ng inibasyon Tubo/Profit- kita ng entrepreneur sila ang nag-oorganisa, kumokontrol, nakikipagsapalaran sa mga desisyon JOSEPH SCHUMPETER (ekonomista ng ika-20 siglo) - napakahalaga ng isang inobasyon para sa mga entrepreneur - ang inobasyon ay susi sa pagtamo ng pagsulong ng isang bansa. KATANGIAN NA DAPAT TAGLAYIN UPANG MAGING MATAGUMPAY NA ENTREPRENEUR 1. Kakayahan sa pangangasiwa ng negosyo 2. Matalas na pakiramdam hinggil sa pagbabago sa pamilihan 3. May lakas ng loob na humarap at makipagsapalaran sa kahihinatnan ng negosyo PAGKONSUMO -> pagbili o paggamit ng mga produkto o serbisyo upang natugunan ang pangangailangan ng isang tao URI NG PAGKONSUMO PRODUKTIBO - pagbili ng produkto upang makagawa o makalikha ng ibang produkto TUWIRAN - natatamo ng isang indibidwal ang kasiyahan sa pagbili at paggamit ng produkto o serbisyo MAPANGANIB - pagbili at paggamit ng produkto na maaaring makasama sa kalusugan ng isang tao MAAKSAYA - pagbili ng mga produkto na hindi direktang tumutugon sa pangangailangan ng tao URI NG PAG-AANUNSYO PAG-AANUNSYO - pagbibigay impormasyon upang hikayatin ang mga tao na bilhin ang isang produkto TESTIMONIAL - personalidad na nag-eendorso ng produkto upang tangkilikin ang mga tao BRAND NAME - pagpapakilala ng produkto batay sa katangian at kabutihan ng paggamit or pagbili nito  BANDWAGON - pagpapakita ng dami ng taong bumubili ng isang produkto MGA SALIK NA NAKAKAIMPLUWENSIYA SA PAGKONSUMO Pang-gagaya/Imitation - pagbili ng produkto o serbisyo na nakita mula sa iba Pagpapahalaga ng tao - pagbibigay prioridad kung alin ang higit na kailiangan Kita - ang malaking bahagi ng kita ng isang tao ay nilalaan sa pagkonsumo ng pangunahing pangangailangan ng tao - ayon kay JOHN MAYNARD KEYNES sa kanyang aklat na "The General Theory of Employment, Interest, and Money" OKASYON - tumataas ang pagkonsumo ng tao sa bawat okasyon na nagaganap PRESYO - halaga ng isang produkto KAUGALIAN AT KULTURA NG PILIPINO NA NAKAKAIMPLUWENSIYA SA PAGKONSUMO REHIYONALISMO KAISIPANG KOLONYAL PAKIKISAMA PAGTANAW NG UTANG NA LOOB BATAS NG PAGKONSUMO Law of Variety - isinasaaad ng batas na ito ang higit na kasiyahan ng tao sa paggamit ng ibat ibang produkto Law of Harmony- kumukonsumo ang tao ng magkakomplimentaryong produkto upang matamo ang higit na kasiyahan Law of Imitation - nasisiyahan ang tao sa pamamagitan ng paggaya sa ibang tao Law of Economic order - nasisiyahan ang isang tao kapag natutugunan at nabibigyang halaga nya ang kaniyang pangangailangan KONSUMER - mga taong bumubili at gumagamit ng produkto at serbisyo upang matugunan ang kanilang pangangailangan ANG MATALINONG KONSUMER KATANGIAN NG KONSUMER Mapanuri - sinusuri ang produktong bibilhin makatwiran May alternatibo o pamalit - ang matalinong mapanuri mamimili ay marunong humanap ng pamalit may alternatibo na matutugunan ang kaniyang sumusunod sa budget pangangailangan hindi nagpapadaya Hindi nagpapadaya- ang matlinong mamimili KARAPATAN NG KONSUMER ay laging handa, alerto ay mapagmasid sa sa pagpili mga maling gawain lalo na sa pagsukli at sa tamang impormasyon paggamit ng timbangan sa maayos at malinis na kapaligiran Malatuwiran - iuuna ang bagay na mahalaga sa matatag na organisasyon kompara sa mga luho lamang magkaroon ng pangunahing Sumusunod sa badyet -hindi siya pangangailangan nagpapadala sa popularidad ng produkto na magkaroon ng edukasyon may mataas na presyo upang matiyak na matamo sa kaligtasan maging sapat ang kaniyangpera sa kaniyang TUNGKULIN NG KONSUMER pangangailangan pagkilos at pagbabantay sa pagpapatupad ng Hindi nagpapanic-buying - hindi tamang presyo ikinababahala ngmatalinong konsyumer dahil pangangalaga sa kapaligiran alam niyang ang pagpapanic-buying ay lalo pagiging alerto lamang magpapalala ng sitwasyon pagtangkilik sa sariling product Hindi nagpapadala sa anunsiyo - ang kalidad pagkakaisa ng produkto ang tinitignan at hindi ang paraan ng pag-aanunsyo na ginagamit