Шоқан Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің рефераты: Әлеуметтік мәдениет

Шоқан Уалиханов атындағы Көкшетау Мемлекеттік Университеті РЕФЕРАТ Пәні: Мәдениеттану Тақырыбы: Әлеуметтік мәдениет Орындаған: Пулатова Зарина Тексерген: Жахина Айнур Курманбаевна Көкшетау 2024ж Әлеуметтік мәдениет Кіріспе Әлеуметтік мәдениет -- қоғамның дамуының, тұрақтылығының және рухани...

Шоқан Уалиханов атындағы Көкшетау Мемлекеттік Университеті РЕФЕРАТ Пәні: Мәдениеттану Тақырыбы: Әлеуметтік мәдениет Орындаған: Пулатова Зарина Тексерген: Жахина Айнур Курманбаевна Көкшетау 2024ж Әлеуметтік мәдениет Кіріспе Әлеуметтік мәдениет -- қоғамның дамуының, тұрақтылығының және рухани байлығының маңызды көрсеткіші. Бұл мәдениет қоғамда қалыптасқан құндылықтар, дәстүрлер, мінез-құлық нормалары мен іс-әрекет үлгілерінен тұрады. Әлеуметтік мәдениет қоғамдағы адамдардың өзара қарым-қатынасын қалыптастырады, қоғамның тұтастығын сақтауға, әлеуметтену процесіне, ұрпақтар арасындағы байланысты нығайтуға ықпал етеді. Бұл рефератта әлеуметтік мәдениет ұғымы, оның құрамдас бөліктері, қоғамдағы рөлі, қазіргі заманғы өзгерістері мен маңыздылығы талқыланады. 1\. Әлеуметтік мәдениеттің теориялық негіздері Әлеуметтік мәдениет -- көпқырлы ұғым. Бұл ұғымды түсіну үшін бірнеше ғылым саласы, оның ішінде әлеуметтану, мәдениеттану, психология және антропология маңызды рөл атқарады. Әлеуметтік мәдениет әрбір қоғамда қалыптасатын құндылықтар мен нормаларды, оларды ұрпақтан ұрпаққа жеткізу тәсілдерін қамтиды. Әлеуметтану ғылымы әлеуметтік мәдениетті қоғамның дамуын реттейтін фактор ретінде қарастырады, ал мәдениеттану оны рухани құндылықтардың жиынтығы ретінде зерттейді. Мәдениеттің бұл түрі қоғамның тарихи дамуына, әлеуметтік құрылымына, экономикалық жағдайына байланысты әртүрлі болып келеді. Мысалы, ауылдық қоғамдарда халықтық мәдениет дәстүрлі рөл атқарса, урбанизацияланған қоғамдарда массалық және элиталық мәдениет алдыңғы орынға шығады. Осылайша, әр қоғам өзінің әлеуметтік мәдениетін қалыптастыра отырып, ұрпақтарына белгілі бір құндылықтар мен дәстүрлерді қалдырады. 2\. Әлеуметтік мәдениеттің элементтері Әлеуметтік мәдениет бірнеше маңызды элементтерден тұрады. Олардың ішінде құндылықтар, нормалар, дәстүрлер және әлеуметтік рөлдер ерекше орын алады. Әрбір элемент қоғамның дамуында маңызды рөл атқарады. 2.1 Құндылықтар Құндылықтар -- бұл қоғам мүшелерінің мінез-құлқын анықтайтын негізгі идеялар мен принциптер. Әлеуметтік мәдениеттің құндылықтары әр қоғамның тарихи, мәдени және әлеуметтік жағдайларына байланысты қалыптасады. Мысалы, отбасылық құндылықтар бір қоғамда басым болса, басқа қоғамдарда индивидуализм мен дербестік маңызды рөл атқарады. Құндылықтар адамның өмірлік ұстанымын, оның таңдауын және қоғамдағы орнын анықтайды. 2.2 Әлеуметтік нормалар Әлеуметтік нормалар -- қоғамда қалыптасқан ережелер мен қағидалар жиынтығы. Бұл нормалар қоғамның мінез-құлық стандарттарын анықтап, адамдардың іс-әрекеттерін реттейді. Әлеуметтік нормалар құқықтық, моральдық және этикалық негіздерге сүйенеді. Мысалы, қоғамдық орындарда белгілі бір ережелерді сақтау, моральдық құндылықтарды ұстану қоғамның тұрақтылығына ықпал етеді. 2.3 Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар -- әлеуметтік мәдениеттің маңызды элементтері. Олар қоғамда тарихи қалыптасқан және ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын іс-әрекеттер мен рәсімдер. Дәстүрлердің мақсаты -- қоғам мүшелерінің бірлігін нығайту, құндылықтарды сақтау. Әрбір халықтың өзіне тән ұлттық мерекелері, салт-дәстүрлері бар. Мысалы, қазақ халқының қонақжайлылығы, наурыз мерекесі -- дәстүрлердің айқын көрінісі. 2.4 Әлеуметтік рөлдер Әлеуметтік рөлдер -- бұл қоғам мүшелерінің белгілі бір жағдайларда атқаратын мінез-құлқы мен іс-әрекеттері. Әрбір адам қоғамда белгілі бір рөлдерге ие: ата-ана, студент, жұмысшы, жетекші және т.б. Әлеуметтік рөлдер адамның жынысы, жасы, кәсібі және басқа да сипаттарына байланысты қалыптасады. Әрбір рөл белгілі бір құқықтар мен міндеттерді қамтиды. 3\. Әлеуметтік мәдениеттің түрлері Әлеуметтік мәдениетті оның мазмұнына және таралуына байланысты бірнеше түрге бөлуге болады: 3.1 Халықтық мәдениет Халықтық мәдениет -- қоғамның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарына негізделген мәдениет түрі. Бұл мәдениет ұрпақтан ұрпаққа беріліп, халықтың рухани байлығы ретінде сақталады. Халықтық мәдениет көбінесе ұлттық фольклор, өнер, қолөнер және ауыз әдебиеті арқылы көрініс табады. Мысалы, қазақ халқының айтыс өнері, домбыра шертпе күйі халықтық мәдениеттің жарқын үлгілері болып табылады. 3.2 Элиталық мәдениет Элиталық мәдениет -- қоғамның зияткерлік және шығармашылық элиталары арасында қалыптасатын мәдениет түрі. Ол көбінесе философиялық ойлар, классикалық өнер, ғылыми жетістіктер арқылы көрініс табады. Элиталық мәдениет қоғамның жоғарғы қабаттары арасында кең таралған, бірақ оның қоғамның дамуына тигізетін ықпалы зор. 3.3 Массалық мәдениет Массалық мәдениет -- бұқаралық ақпарат құралдары, теледидар, интернет сияқты кең таралған арналар арқылы таралатын мәдениет түрі. Бұл мәдениет заманауи қоғамның ажырамас бөлігі болып табылады, себебі массалық мәдениет арқылы қоғамдағы адамдардың үлкен бөлімі ақпарат алып, ортақ құндылықтарды бөліседі. Массалық мәдениет кино, музыка, спорт, ойын-сауық арқылы көрініс табады. 4\. Әлеуметтік мәдениеттің қоғамдағы рөлі Әлеуметтік мәдениет қоғамдағы адамдардың мінез-құлқын қалыптастырып, олардың өмірлік ұстанымдарына әсер етеді. Ол әлеуметтік тұрақтылықты сақтауға, ұрпақтан ұрпаққа құндылықтар мен білімді жеткізуге ықпал етеді. Әлеуметтік мәдениет әрбір қоғамның ішкі тұтастығын қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар оның сыртқы қатынастарында да маңызды рөл атқарады. Әртүрлі халықтар мен мәдениеттер арасындағы диалогты нығайтып, халықаралық байланыстарды дамытуға ықпал етеді. Мысалы, қазіргі жаһандану жағдайында әлеуметтік мәдениет қоғамдар арасындағы мәдени алмасу процесінде маңызды рөл атқарады. Халықаралық конференциялар, мәдени фестивальдер арқылы халықтар бір-бірінің мәдениетін танып, өзара түсіністікті арттырады. 5\. Әлеуметтік мәдениеттің заманауи өзгерістері Ғылыми-техникалық прогресс, ақпараттық технологиялардың дамуы әлеуметтік мәдениеттің өзгеруіне әкелді. Қазіргі кезде әлеуметтік желілер, интернет ресурстар арқылы мәдениетаралық байланыстар күшейді. Бұл мәдениеттің жаңа формаларын қалыптастыруға ықпал етті. Алайда, жаһандану процесі кейбір қоғамдарда мәдени әртүрліліктің азаюына, дәстүрлі мәдениеттің ұмытылуына да себеп болуы мүмкін. Сонымен қатар, урбанизация процесі қоғамның мәдениетіне де өз әсерін тигізді. Қалаларда халықтық мәдениет элементтері заманауи мәдениетпен араласып, жаңа мәдени құбылыстар пайда болуда. Бұл құбылыс мәдени синтез деп аталады. Міне, әлеуметтік мәдениетті бейнелейтін сурет дайын. Ол қоғамдағы дәстүрлі және заманауи мәдени элементтерді көрсетеді. Қорытынды Әлеуметтік мәдениет қоғамның ажырамас бөлігі болып табылады. Ол қоғамның тұрақтылығы мен дамуын қамтамасыз етіп қана қоймай, адамдардың мінез-құлқын, қарым-қатынасын және әлеуметтік рөлдерін реттейтін маңызды құрал болып табылады. Әлеуметтік мәдениетті сақтау және дамыту әрбір қоғамның болашағы үшін маңызды міндет болып табылады. Заманауи қоғамдағы мәдени өзгерістер мен жаһандану процестері әлеуметтік мәдениеттің жаңа формаларын қалыптастыруға ықпал етсе де, дәстүрлі құндылықтарды сақтау қоғам үшін өзекті болып қала береді. Пайдаланылған әдебиеттер 1\. Әлембекова А. «Әлеуметтік мәдениет және оның қоғамдағы рөлі». Алматы: Қазақ университеті баспасы, 2019. 2\. Құнанбайұлы С. «Қазақ халқының дәстүрлері мен мәдениеті». Астана: «Фолиант» баспасы, 2021. 3\. Төлеубеков Ж. «Әлеуметтану: теория және тәжірибе». Алматы: «Мектеп» баспасы