Psychopatologia - Lista Pojęć PDF

ZABURZENIA NASTROJU, EMOCJI, AFEKTU Typu nastrój depresyjny - uczucie głębokiego smutku, przygnębienia, obniżenia nastroju i utraty zainteresowania lub radości z codziennych aktywności. Zwykle bardziej intensywny i wyraźny, z towarzyszącymi objawami, takimi jak niska samoocena, poczucie winy, bezs...

ZABURZENIA NASTROJU, EMOCJI, AFEKTU Typu nastrój depresyjny - uczucie głębokiego smutku, przygnębienia, obniżenia nastroju i utraty zainteresowania lub radości z codziennych aktywności. Zwykle bardziej intensywny i wyraźny, z towarzyszącymi objawami, takimi jak niska samoocena, poczucie winy, bezsenność, utrata apetytu czy myśli samobójcze. Jeden z głównych objawów epizodu depresyjnego lub większego zaburzenia depresyjnego (musi trwać co najmniej dwa tygodnie w przypadku epizodu depresji wg ICD-10 i DSM-5). nastrój depresyjno-dysforyczny - uczucie głębokiego dyskomfortu, niezadowolenia, drażliwości lub napięcia. Dysforia nie jest specyficznym zaburzeniem, ale raczej objawem, który może występować w depresji (drażliwość i frustracja zamiast smutku), epizodzie mieszanym w zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym (jednoczesna mania i depresja), w borderline (pustka, niestabilność emocjonalna, drażliwość), odstawieniu substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki), zaburzeniu tożsamości płciowej (dysforia płciowa). nastrój dystymiczny - chronicznie obniżony nastrój, ale mniej intensywny niż nastrój depresyjny. Osoba może funkcjonować na co dzień, choć z poczuciem stałego niezadowolenia, zmęczenia, niskiego entuzjazmu i pesymizmu. Trwa przez bardzo długi czas, często przez lata (według DSM-5 wymaga minimum dwóch lat dla diagnozy zaburzenia dystymicznego). nastrój maniakalny - ekstremalnie podwyższony nastrój, często połączony z uczuciem wielkościowości, nadmiernej pewności siebie i brakiem krytycyzmu wobec własnych działań. Może obejmować euforię, ale także drażliwość, agresję lub niestabilność emocjonalną. Zwiększona energia i aktywność (np. nadmierna rozmowność, szybkie myślenie, brak potrzeby snu), impulsywność i ryzykowne zachowania (np. nadmierne wydawanie pieniędzy, lekkomyślne decyzje). Typowy dla epizodu maniakalnego w zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym. Może prowadzić do hospitalizacji. nastrój euforyczny - podwyższony nastrój, z nadmiernym poczuciem szczęścia, optymizmu i pewności siebie, który może być nieadekwatny do sytuacji. Jest mniej intensywny i bardziej jednowymiarowy w porównaniu z nastrojem maniakalnym - skupia się na pozytywnych emocjach. Może występować samodzielnie, w hipomanii lub po zażyciu substancji psychoaktywnych. nastrój moriatyczny - stan charakteryzujący się dziecinną wesołkowatością, niedojrzałym humorem i nieodpowiednim żartowaniem. Może występować w kontekście otępienia czołowo-skroniowego. nastrój ekstatyczny - ekstremalna forma euforii, często połączona z poczuciem ekstazy religijnej lub duchowej. Może występować w zaburzeniach maniakalnych lub mistycznych przeżyciach. lęk uogólniony (przewlekły, wolnopłynący) - charakteryzuje się ciągłym, nadmiernym niepokojem i martwieniem się dotyczącym codziennych spraw, bez konkretnego powodu. W DSM-5 opisany jako zaburzenie lękowe uogólnione (GAD). lęk napadowy, paniczny - nagłe, intensywne epizody silnego lęku lub przerażenia, często z towarzyszącymi objawami somatycznymi (np. kołatanie serca, duszności). Opisany w DSM-5 jako napad paniki, część zaburzenia panicznego. fobia - intensywny, irracjonalny lęk przed określonym obiektem, sytuacją lub aktywnością, który prowadzi do unikania. Przykłady to fobia społeczna lub fobie specyficzne. wybuchy złości - nagłe, intensywne epizody niekontrolowanej złości, często nieadekwatne do sytuacji. Mogą występować np. w zaburzeniu eksplodującym napadowym (DSM-5). złość uogólniona (rozlana) - stałe uczucie gniewu lub frustracji, bez wyraźnej przyczyny lub skierowanej na konkretny obiekt. Może być objawem zaburzeń osobowości lub depresji. nastrój wyrównany (eutymiczny) - ustabilizowany nastrój bez cech patologicznego obniżenia (depresji) lub podwyższenia (manii). Typowy dla osób zdrowych lub w remisji zaburzeń afektywnych. Dynamiki zobojętnienie (apatia, stępienie) - wyraźne ilościowe ograniczenie (hipopatia) lub brak (apatia) przeżywania uczuć, ich rozpiętości i różnorodności spłycenie (bladość) - ekspresja uczuć ma spłycony wyraz, reakcje są słabsze, monotonne, o mało żywym zabarwieniu (blade), bez intensywności, amplitudy, zabarwienia reakcji emocjonalnych na zachodzące wydarzenia zubożenie uczuciowe (uproszczenie, prymitywizacja) - przewaga bardziej elementarnych uczuć związanych z zaspokajaniem potrzeb biologicznych nad bardziej złożonymi, związanymi z zaspokajaniem potrzeb społecznych zaleganie uczuć - długotrwałe utrzymywanie się uczuć w niezmienionej postaci. Dotyczy trwałości emocji, które są wynikiem nieprzetworzonych doświadczeń, a ich efekt trwa dłużej niż jest to adekwatne do sytuacji. lepkość uczuciowa - niemożność oderwania się od uczuć i przejścia nad nimi do porządku. Trudność w zmienianiu stanów emocjonalnych, co powoduje, że osoba trzyma się jednej emocji przez zbyt długi czas, mimo zmieniających się okoliczności. chwiejność uczuciowa, labilność (uczuciowa, afektu) - nadmierna zmienność, niestałość, nietrwałość nastroju, łatwe przechodzenie między przeciwstawnymi stanami uczuciowymi anhedonia - obniżona zdolność lub niemożność odczuwania przyjemności i radości nietrzymanie afektu - gwałtowne i słabo kontrolowane reakcje emocjonalne z wzbudzeniem ruchowym i słownym afekt sztywny (sztywność uczuciowa) – brak możliwości współgrania emocjonalnego z otoczeniem afekt patologiczny – krótka i silna reakcja emocjonalna, często nieadekwatna do przyczyny, przebiegająca z wysokim stopniem pobudzenia psychoruchowego i pojawianiem się gwałtownych wyładowań, np. aktów agresji, bardzo silnymi objawami wegetatywnymi Jest mocno zawężonym stan świadomości, krótkim, z burzliwym przebiegiem, kończącym się silnym znużeniem i zwykle snem, pozostawiającym częściową lub całkowitą niepamięć. Występuje rzadko. Wysycenia syntymia (afekt dostosowany) - proporcjonalność, spójność, zbieżność przeżyć i zachowań z towarzyszącymi im emocjami zarówno w zdrowiu jak i w zaburzeniach psych. Mechanizmy scalające emocje z innymi składnikami przeżywania działają harmonijnie hipotymia, atymia (afekt osłabiony)- ograniczenie lub brak ekspresji uczuciowej; przeżycia i zachowania przybierają postać chłodną, bezbarwną, nie angażującą paratymia (afekt niedostosowany) - rozdźwięk między ujawnianą przez chorego a oczekiwaną przez otoczenie ekspresją uczuciową, niedostosowanie ekspresji uczuciowej do okoliczności paramimia (afekt niedostosowany) - nieodpowiedniości mimiki w stosunku do przeżywanych uczuć i sytuacji lub wypowiadanych słów ambiwalencja (afekt niedostosowany) hipertymia (afekt przesadny) - ekspresja uczuciowa o cechach przesady, nadmiaru, zbytniej intensywności katatymia - życzeniowe przekształcanie się przeżyć lub zachowań pod wpływem nastawień emocjonalnych (oczekiwań, nadziei, obaw) ZABURZENIA AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ Ilościowe pobudzenie psychoruchowe (agitacja) - nadmierna aktywność ruchowa, połączona z przyspieszeniem tempa myślenia; na ogół bezcelowa i chaotyczna, choć w nienasilonej postaci (niepokój ruchowy) wzmożenie aktywności mimo uczucia niepokoju i niemożności wyciszenia się nie musi wiązać się z zaburzeniem produktywności (celowości, skuteczności) spowolnienie psychoruchowe - zmniejszenie szybkości i zmienności różnych form aktywności psychomotorycznej - ogólnej ruchliwości, mimiki, gestykulacji, ruchów lokomocyjnych, a także wypowiadania się i tempa myślenia osłupienie (stupor) - skrajna postać spowolnienia: ruchy spontaniczne oraz reakcje na bodźce i kontrola czynności fizjologicznych zamierają, mowa ustaje (mutyzm), a chory wymaga całkowitej opieki Jakościowe parakineza - niezwykłe formy aktywności ruchowej typowe dla katatonii. Ze względu na ograniczenie kontaktu ich motywy pozostają nieznane. Można je jednak interpretować jako wyraz AUTOMATYCZNEJ ULEGŁOŚCI lub AUTOMATYCZNEGO OPORU chorych w stosunku do nakazów i działań otoczenia lub chorobliwie WZMOŻONEJ lub OBNIŻONEJ SUGESTYWNOŚCI. katalepsja (giętkość woskowa) - zwiększone napięcie mięśniowe połączone z utrzymywaniem ciała lub części ciała w pozycji nadanej przez inną osobę (zastyganie) zastyganie - spowolnienie ruchów, które powoduje, że pozycja nadana ciału chorego z trudem i bardzo wolno powraca do stanu pierwotnego lub długotrwale pozostaje w takiej nadanej pozycji. OBJAWY ECHA: echopraksja - powtarzające się odtwarzanie ruchów i gestów innych osób; echomimia - odtwarzanie mimiki innych osób; echolalia - powtarzanie wypowiedzi automatyzm nakazowy - skrajna uległość chorego wobec minimalnych sugestii z otoczenia: ,,poruszanie za” czyli nadawanie częściom ciała chorego nienaturalnych pozycji bez oporu z jego strony i “podążanie za” czyli bezwolne przedłużanie ruchu zapoczątkowanego przez badającego mimo ustania nacisku negatywizm bierny (niepodejmowanie nakazanych lub narzuconych czynności) i czynny (aktywne przeciwstawianie się nakazanym lub narzucanym czynnościom) RUCHY MIMOWOLNE drżenia - rytmiczne ruchy mimowolne ruchy pląsawicze - szybkie, obszerne, wyglądające na nienaturalne i teatralne, dyskinezy - powolne, “przymusowe” skręcające ściągające, rozciągające ruchy różnych grup mięśni powodujące ustawienie części ciała w nienaturalnej pozycji tiki - nagłe, mimowolne, nierytmiczne skurcze określonych mięśni, zwykle twarzy, szyi, obręczy barkowej. tiki złożone mimowolne bezcelowe czynności ruchowe jak podskakiwanie i uderzanie się. tiki wokalne proste (pochrząkiwanie, syczenie) i złożone (powtarzanie zdań lub słów) katapleksja - nagła utrata napięcia mięśniowego, doprowadzająca do upadku (objaw narkolepsji) posturyzmy - przyjmowanie niezwykłych dziwacznych nierzadko niewygodnych pozycji ciała (np. w wygięciu, skłonie, z dziwacznie ułożonymi kończynami) stereotypie ruchowe - uporczywie, mechanicznie powtarzane, pozornie celowa, ale niefunkcjonalne ruchy lub czynności (kołysanie ciała, uderzanie głową, potrząsanie dłońmi, wykręcanie rąk, dłubanie w otworach ciała) manieryzmy ruchowe - dziwaczne, nieadekwatne do sytuacji i niezrozumiałe dla otoczenia gesty lub czynności ruchowe (np. poruszanie się wyłącznie ruchem wirowym, podawanie ręki każdej przechodzącej osobie) grymasowanie - dziwaczna, niezrozumiała, niedostosowana do sytuacji ekspresja mimiczna (zaciskanie oczu, grymasy twarzy) ZABURZENIA WOLI awolicja - znaczne ograniczenie lub brak zdolności do inicjowania i utrzymywania działań celowych; musi obejmować wiele codziennych aktywności (dbałość o higienę, pracę, czynności intelektualne) i wpływać na zdolność ich przeprowadzenia. Zmniejszenie chęci do działania i myślenia - abulia ambitendencja - współwystępowanie sprzecznych dążeń, które uniemożliwia podjęcie decyzji i działań (np. chory stoi w progu nie mogąc zdecydować się, czy wejść) lub skutkuje występowaniem sprzecznych zachowań (na przemian wchodzi i wychodzi). ZABURZENIA AKTYWNOŚCI ZŁOŻONEJ Ilościowe obniżenie zmniejszenie liczby i zakresu podejmowanych działań, często tempa z poczuciem zmniejszonej chęci i braku energii do działania apatia - obniżenie aktywności i zainteresowań połączone ze spadkiem nastroju lub zobojętnieniem podwyższenie podejmowanie licznych działań, z poczuciem zwiększonej energii i często brakiem krytycznej oceny własnych zachowań. Działanie może stawać się chaotyczne, zdezorganizowane i bezproduktywne osłupienie (stupor) - skrajna postać spowolnienia Jakościowe kompulsje proste lub złożone czynności ruchowe związane z poczuciem wewnętrznego przymusu ich wykonania, które chory uporczywie powtarza mimo świadomości ich bezsensowności i prób przeciwstawienia się im (służą zazwyczaj zredukowaniu lęku wywołanego przez obsesję lub zapobieżeniu “katastrofie”) np. przymus wielokrotnego sprawdzania, wykonywania różnych czynności np. czyszczących i porządkujących, manipulacji dotyczących ciała typu pocieranie, skubanie, uporczywego przeliczania, dziwacznych ruchów ciała. Czasem układają się w złożone rytuały natrętne. kompulsje, dezorganizacja negatywizm czynny - stawianie czynnego oporu wobec oddziaływań otoczenia poprzez przeciwstawianie się im lub robienie czegoś przeciwnego negatywizm bierny - stawianie biernego oporu wobec poleceń, nakazów i innych oddziaływań otoczenia (niespełnianie poleceń, ignorowanie otoczenia) automatyzm nakazowy (automatyczna uległość) bezwiedne, bezrefleksyjne, automatyczne poddawanie się poleceniom dezorganizacja zachowania - utrata zdolności do przeprowadzenie celowych działań, która może uniemożliwiać wykonywanie podstawowych codziennych czynności apraksje - niemożność wykonywania prostych ruchów mimo prawidłowego napięcia mięśniowego, kontroli somatosensorycznej i zrozumienia czynności, którą chce się wykonać (np. zapięcia guzików, ubrania się, napicia herbaty etc.). Czasem ruch może być wykonany spontanicznie, ale nie może być wykonany na polecenie. odhamowanie - utrata zdolności dostosowania zachowań do norm społecznych ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA, MYŚLENIA I MOWY złudzenie (iluzje) - fałszywe postrzeganie rzeczywistych bodźców omamy (halucynacje) - wrażenia zmysłowe bez zewnętrznego bodźca zaburzenia psychosensoryczne - obejmują zaburzenia percepcji, w których osoba zdaje sobie sprawę, że bodziec jest nierealny pseudoomamy słuchowe - słyszenie głosów z wewnątrz (z głowy) parahalucynacja - to świadome doświadczenia fałszywych bodźców mikropsja / makropsja - zaburzenia postrzegania wielkości obiektów depersonalizacja / derealizacja - zaburzenia związane z poczuciem nierealności siebie i otoczenia prozopagnozja - trudność z rozpoznawaniem twarzy, a możliwość poznania danej osoby po głosie czy sposobie poruszania się zaburzona treść myślenia - urojenia, idee nadwartościowe, myśli natrętne zaburzona logika myślenia / myślenie paralogiczne - magiczne, dereistyczne, ambiwalentne zaburzony tok myślenia - tempo, ilość, struktura UROJENIA urojenia prześladowcze - przekonanie, że osoba jest śledzona, atakowana, szkalowana lub prześladowana przez innych, mimo braku dowodów na potwierdzenie tych obaw. Osoba wierzy, że inni mają złe zamiary wobec niej np. współpracownicy chcą mnie otruć urojenia odnoszące (ksobne) - przekonanie, że wydarzenia, sytuacje lub ludzie mają bezpośredni związek z osobą i dotyczą jej osobiście, mimo że nie mają takiego charakteru np. wszyscy w autobusie o mnie rozmawiają urojenia oddziaływania - przekonanie, że siły zewnętrzne (np. obce moce, urządzenia elektroniczne, czy inne osoby) wpływają na myśli, uczucia, działania lub percepcję osoby w sposób, który jest dla niej niemożliwy do kontrolowania np. telewizja kontroluje moje działania urojenia nasyłania / zabierania myśli - przekonanie, że myśli osoby są wtrącane do jej umysłu przez zewnętrzną siłę. Urojenia zabierania myśli to natomiast przekonanie, że myśli są wyjmowane z umysłu przez zewnętrzne moce. urojenia odsłonięcia - przekonanie, że myśli lub uczucia osoby są publicznie ujawniane innym, np. są słyszane przez innych ludzi lub mogą być poznane przez nieznane moce. urojenia zazdrości - przekonanie, że partner lub współmałżonek osoby jest niewierny, mimo braku jakichkolwiek dowodów. urojenia erotyczne - przekonanie, że ktoś znany np. prezydent ma romantyczne lub seksualne zainteresowanie osobą, mimo braku jakichkolwiek realnych dowodów. urojenia somatyczne - przekonanie, że osoba ma poważne problemy zdrowotne np. jest poważnie chora lub ma pasożyty w ciele, mimo że badania lekarskie nie wykazują żadnych nieprawidłowości urojenia wielkościowe - przekonanie o wielkich osiągnięciach, możliwościach lub wyjątkowości osoby, nie mając ku temu żadnych podstaw np. bycie wyjątkowym geniuszem urojenia owładnięcia - przekonanie, że osoba jest pod wpływem zewnętrznych sił, które kontrolują jej myśli, uczucia lub działania. urojenia ugłaśniania myśli - przekonanie, że myśli osoby są publicznie słyszane przez innych ludzi urojenia małej wartości, winy, nihilistyczne - przekonanie, że osoba jest bezwartościowa, winna, świat nie ma sensu lub że życie nie ma wartości np. osoba może wierzyć, że nie zasługuje na miłość urojenia zmiany osoby - przekonanie, że osoba stała się kimś innym, np. uważa, że stała się inną osobą lub została wymieniona z kimś innym. myśli / idee nadwartościowe - przekonania, które są silnie podkreślane przez osobę i mają wpływ na jej zachowanie, mimo że nie są one realistyczne ani logiczne, ale nie są jeszcze urojeniami. myśli natrętne / obsesje - natrętne, uporczywie powracające myśli, pragnienia, impulsy lub wyobrażeniami, które pojawiają się wbrew woli człowieka, przeżywane są jako niechciane i narzucające się i u większości osób wywołują lęk lub cierpienie. Osoba usiłuje zignorować lub stłumić takie myśli, pragnienia, impulsy czy wyobrażenia albo zwalczyć je przy pomocy innej myśli lub czynności (tzn. przy pomocy kompulsji) kompulsje - powtarzające się zachowania (np. mycie rąk, porządkowanie, sprawdzanie) lub czynności psychiczne (np. uporczywe modlenie się, liczenie, ciche powtarzanie słów). Osoba odczuwa przymus ich wykonania w odpowiedzi na obsesję albo zgodnie ze sztywno przestrzeganymi regułami. Mają zapobiegać lękowi i cierpieniu lub zmniejszać ich nasilenie, mają też zapobiegać budzącym lęk wydarzeniom lub sytuacjom. Nie mają rzeczywistego związku z tym, czemu mają zapobiegać lub co mają łagodzić albo są zdecydowanie przesadne myślenie magiczne - przekonanie, że myśli, uczucia lub działania osoby mogą wpływać na wydarzenia w świecie zewnętrznym w sposób nadprzyrodzony, mimo braku logicznych dowodów. Osoba wierzy, że jej myśli mają moc sprawczą lub mogą powodować zmiany w rzeczywistości np. osoba może wierzyć, że jeśli myśli o czymś bardzo intensywnie, to to zdarzenie się wydarzy, np. myśli o wygranej na loterii, wierząc, że ma na to wpływ. myślenie ambiwalentne - mieszane emocje i sprzeczne przekonania wobec jednej osoby, sytuacji lub obiektu. Osoba odczuwa jednocześnie sprzeczne uczucia – np. miłość i nienawiść – wobec tego samego obiektu np. soba może kochać swojego partnera, ale jednocześnie czuć do niego nienawiść, ponieważ ma sprzeczne uczucia i nie potrafi zdecydować się, jak naprawdę się czuje. myślenie dereistyczne - rodzaj myślenia, które odstępuje od rzeczywistości i jest nielogiczne lub nierealistyczne. Osoba angażuje się w myślenie, które nie jest związane z rzeczywistością, ignorując fakty i racjonalność. mutyzm - brak mowy lub niezdolność do mówienia w sytuacjach, w których normalnie oczekuje się komunikacji, mimo że osoba jest zdolna do mówienia w innych okolicznościach. alogia - ubóstwo mowy, objawiające się w trudności w organizowaniu wypowiedzi lub ograniczeniu ilości mówionych słów, co może prowadzić do zubożenia komunikacji. Może być objawem psychotycznym np. osoba może mówić bardzo mało lub jej wypowiedzi mogą być zbyt krótkie i ubogie w treść, np. „tak” lub „nie”, bez rozwinięcia wypowiedzi. słowotok - nadmierna mowa, która jest często chaotyczna, zbyt szybka lub trudna do zrozumienia, z wieloma przeskokami między tematami. otamowanie - przyspieszone tempo wypowiedzi zahamowanie - spowolnione tempo wypowiedzi rozkojarzenie - zaburzenie struktury wypowiedzi np. Mieszkałem we Wrocławiu. W telewizji mówili dziś, że będzie padać. Nie mogę spać i boli mnie głowa. Moja żona to córka krawca. Budzą mnie odgłosy ciężarówek. Adrian mówił, że pójdzie za Krystyną. perseweracje - powtarzanie tych samych słów lub fraz lub powtarzanie odpowiedzi na różne pytania, mimo że kontekst się zmienia. Osoba nie może zmienić tematu lub odpowiedzi. drobiazgowość - nadmierna szczegółowość w mowie, która powoduje, że wypowiedź staje się przesadnie szczegółowa, ale mało istotna dla głównego tematu rozmowy. inkoherencja (sałata słowna) - całkowita utrata logicznej spójności wypowiedzi, w której słowa i zdania są przypadkowo połączone, tworząc chaos słowny np. „Ogród rośnie z wiatrem, bo pies lata na księżycu.” Wypowiedź jest niezrozumiała i pozbawiona sensu. echolalia - powtarzanie słów, zdań lub dźwięków, które osoba usłyszała, często bez pełnego zrozumienia ich znaczenia. Jest to rodzaj naśladownictwa. werbigeracje - powtarzanie tego samego słowa lub frazy w sposób bezsensowny i mechaniczny, często bez świadomości znaczenia.