PRACA Z RODZINĄ - NOTATKI Z WYKŁADU PDF

PRACA Z RODZINĄ - NOTATKI Z WYKŁADU WYKŁAD 1 – PERSPEKTYWA WIĘZI 1. Źródła Teorii przywiązania: John Bowlby (1907-1990). - Urodzony w 1907 r. w Wielkiej Brytanii. - Wychowany w rodzinie z klasy średniej wyższej. - Opieka niani, ograniczony kontakt z...

PRACA Z RODZINĄ - NOTATKI Z WYKŁADU WYKŁAD 1 – PERSPEKTYWA WIĘZI 1. Źródła Teorii przywiązania: John Bowlby (1907-1990). - Urodzony w 1907 r. w Wielkiej Brytanii. - Wychowany w rodzinie z klasy średniej wyższej. - Opieka niani, ograniczony kontakt z rodzicami. - Ścisłe reguły zachowania, kultura nieokazywania emocji. - W wieku 7 lat zostaje wysłany do szkoły z internatem. - W 1921 r. idzie do szkoly wojskowej marynarki wojennej. - W 1925 r. śladem swojego ojca chirurga podejmuje studia medyczne w Trinity College w Cambridge, gdzie zostaje odkryty jego potencjał intelektualny. - Podczas studiów interesuje się psychologią. - Zbiera doświadczenie w placówkach opieki nad dziećmi i młodzieżą nieprzystosowaną społecznie, dostrzegając źródeł ich problemów w doświadczeniach dziecięcych. - Podczas studiów rozpoczyna szkolenie psychoanalityczne w Institute of Psychoanalysis oraz rozpoczyna własną psychoterapię w tym nurcie. - Wybiera specjalizację w psychiatrii osób dorosłych, jednak chcąc zostać psychiatrą dziecięcym podejmuje pracę w London Child Guidance Clinic. - Pozostaje sceptyczny wobec atmosfery dyskusji panującej w społeczności psychoanalitycznej, wskazując, że formułowane tezy wyjaśniające omawiane przypadki powinny mieć solidne zaplecze naukowe. - W 1937 r. uzyskuje kwalifikacje do prowadzenia psychoanalizy i podejmuje pracę jako terapeuta dziecięcy. - Pracuje pod superwizją Melanie Klein jednak nie ma między nimi zgody - Zarzuca Klein, że nadmiernie skupia się na konflikcie edypalnym, a ignoruje znaczenie realnej relacji dziecka z matką w pierwszych latach życia - Podejmuje otwartą krytykę pracy terapeutycznej na fantazjach dziecięcych jako domniemanych przyczynach zaburzeń psychicznych i pokazuje rolę faktycznych doświadczeń w środowisku. Szczególną wagę przypisuje doświadczeniom separacji i utraty (publikacja w International Journal of Psychoanalysis w 1940) - Tezy Bowlby’ego pozostają w tym czasie w sprzeczności z założeniami psychoanalizy, że podstawą relacji małego dziecka z matką jest zaspokojenie potrzeb na poziomie fizjologicznym - W 1940 r. zaciąga się do wojska, jednak nie zostaje powołany do walki, ale do grupy specjalistów lekarzy psychiatrów. - Po wojnie nie rozwija prywatnej praktyki, ale pracuje w szpitalu klinicznym Tavistock Clinic szybko obejmując opiekę nad oddziałem psychiatrii dziecięcej - Podejmuje badania naukowe nad dziećmi odseparowanymi od rodziców i wychowanymi w instytucjach interpretując ich zaburzenia w kontrze do dominującego kleinizmu - Aktywnie promuje wiedzę o znaczeniu wczesnych bliskich relacji w pozytywnym rozwoju - Do zespołu zatrudnia Johna Robertsona, z którym współtworzy film A Two- year- old Goes to Hospital (Robertson, Bowlby 1952) - 1951 r. raport dla WHO dotyczacy sytuacji emocjonalnej bezdomnych dzieci - 1969-80r. Wydanie trzytomowej pracy Attachement and Loss  2. Pierwsze założenia teorii przywiązania I - Potrzeba przywiązania jest wrodzona i konieczna do przetrwania dziecka – potwierdzona II- Przywiązanie bazuje na wzajemnych interakcjach a) Dziecko wciąż sprawdza, czy rodzic jest w pobliżu b) Reakcje pobudzenia i dystresu (płacz, uśmiech i poruszanie się) są sygnałami względem rodzica – potwierdzona c) Rodzic reaguje zwrotnie wysyłając sygnał do dziecka III - Monotropia - dziecko początkowo tworzy więź tylko z jednym rodzicem - podważona: dziecko od początku może się przywiązać do więcej niż jednej osoby IV – Okres krytyczny – dziecko powinno otrzymać ciągłą i troskliwą opiekę od podstawowego opiekuna do wieku dwóch i pół roku, okres ten ma szczególnie istotne znaczenie dla dalszego rozwoju – w większości potwierdzona: jest on kluczowy w wytwarzaniu się wewnętrznej reprezentacji modelu przywiązania, ale nie determinuje dalszego funkcjonowania, późniejsze czynniki też odgrywają rolę V – Hipoteza deprywacji matczynej – deprywacja potrzeby więzi w okresie krytycznym prowadzi do nieodwracalnych skutków w rozwoju emocjonalnym, społecznym, poznawczym - częściowo potwierdzona (skutki nie muszą być nieodwracalne) VI – Model etapów reakcji na separację: 1. Protest 2. Rozpacz 3. Odrzucenie/Odcięcie W większości potwierdzony: w większości wypadków występuje taka kolejność, jednak nie jest ona zupełnie powszechna VII – Relacja dziecka z jego głównym opiekunem prowadzi do wykształcenia wewnętrznego modelu operacyjnego a) WMO są reprezentacjami umysłowymi o silnym komponencie afektywnym służące zrozumieniu świata, siebie i innych b) Istotne znaczenie skryptów i schematów autobiograficznych c) Mniejsze znaczenie wiedzy deklaratywnej - operują w znacznej mierze poza świadomą kontrolą d) Człowiek w interakcji z innymi kieruje się oczekiwaniami związanymi z jego wewnętrznym modelem przywiązania. wrazliwos adekwatre , reagowanie na potreby , ↑ dostepnos(fizyczna i mentalna 3. Mary Ainsworth z domu Salter (1913 – 1999) - Na studiach psychologicznych na University of Toronto zainteresowała się teorią bezpieczeństwa autorstwa Williama Blatza (1940) powstałej w kontrze do dominujących wtedy twierdzeń klasycznej psychoanalizy. - W 1939 r. obroniła doktorat na podstawie badań metodą wywiadów narracyjnych dotyczących poczucia bezpieczeństwa studentów w relacji z rodzicami. - 1942 r. wstępuje do Canadian Women’s Army Corps, gdzie ma okazję doskonalenia warsztatu diagnostycznego - Po II Wojnie Światowej przyjeżdża do Wielkiej Brytanii i tam dołącza do zespołu J.Bowlby’ego, gdzie tworzy procedurę obcej sytuacji, a na jej podstawie opisuje różnice indywidualne w sposobie tworzenia przywiązania - Podkreślała znaczenie jakości (a nie tylko ilości) kontaktu w diadzie rodzic-dziecko - Istotne są wrażliwość, adekwatne reagowanie na potrzeby dziecka przez opiekuna oraz jego dostępność (fizyczna i mentalna) - Cechą charakterystyczną relacji przywiązania jest używanie rodzica przez dziecko jako bezpiecznej bazy do eksplorowania otoczenia i schronienia w sytuacjach stresu - Procedura obcej sytuacji: a) Współustrukturyzowana i laboratoryjna b) Przeznaczona dla dzieci w wieku 18 mies. - 5,6 lat c) Pokazuje jakość więzi (a nie, czy ona istnieje) d) Pozwala zidentyfikować, jak efektywnie figura przywiązania służy jako bezpieczna baza  4. Procedura obcej sytuacji (Ainsworth, Bell, 1970) - powtórka Idea: dziecko poddawane jest stresorom: separacji i obecności obcej osoby – obserwuje się wzajemne reagowanie matki i dziecka 1. Matka, dziecko i eksperymentator 2. Matka i dziecko sami 3. Obca osoba dołącza do matki i dziecka 4. Matka zostawia dziecko i nieznajomego samych 5. Matka wraca i nieznajomy wychodzi 6. Matka wychodzi; niemowlę zostaje zupełnie samo 7. Nieznajomy powraca 8. Matka wraca i nieznajomy odchodzi  5. Wzorce przywiązania 1. B – Bezpieczny (ufny) - 65 – 75% jednorocznych dzieci (z klasy średniej, wychowywanych w domach rodzinnych). - Zaufanie do dostępności i szybkości reakcji opiekuna. - Posiadanie bezpiecznej bazy w środowisku domowym. Zachowania podczas procedury obcej sytuacji: - Może, ale nie musi płakać. - Akceptuje powrót matki. - Brak gniewnego unikania lub niekomfortowego kontaktu. - Wraca do zabawy, gdy zostanie pocieszone. 2. A - Lękowo - unikowy - 10 – 15% jednorocznych dzieci. - Brak pewności, że opiekun jest dostępny i gotowy do reagowania. - Niekonsekwentna bezpieczna baza w domu. Zachowania podczas procedury obcej sytuacji: - Mniej prawdopodobne, że będzie płakać - zwłaszcza przy pierwszym oddzieleniu. - Może ignorować powrót matki. - Może podejść do matki, a następnie zatrzymać się lub odwrócić. - Może kontynuować zabawę nie zwracając uwagi na matkę. - Podwyższone tętno. 3. C - Lękowo - oporny - 15 – 20% jednorocznych dzieci. - Brak pewności, że opiekun jest dostępny i gotowy do reagowania na potrzeby. - Niekonsekwentne korzystanie z bezpiecznej bazy w domu. Zachowania podczas procedury obcej sytuacji: - Silny płacz podczas obu rozłąk. - Słabe lub nieobecne zbliżenie po powrocie matki. - Może płakać, aby pozostać na rękach, a następnie walczyć, aby zostać odłożonym. - Gniewne uderzanie w zabawki. - Może nie powrócić do dobrej zabawy. 4. D – Zdezorganizowany - - zachowania eksploracyfie poznawczy > prekonanie o wrazlinosci/dosteprosci opiekuna - pozytywy/negatyway obraz Siebie i figury praywizania emocionally > regularia emoji -  WYKŁAD 2 – DIAGNOZA I POMOC PSYCHOLOGICZNA OPARTA NA TEORII PRZYWIĄZANIA 1. Obserwacja nieustrukturyzowana interakcji rodzic – dziecko Podstawowe właściwości relacji: - Wrażliwość na potrzeby dziecka - Responsywność, adekwatne reagowanie - Emocjonalne zaangażowanie Rola funkcjonowania refleksyjnego rodzica jako mediatora między uczuciami a zachowaniem (ten punkt jest do stwierdzenia w wywiadzie). Zachowanie się w sytuacjach stresogennych: - Reakcja na oddalenie się opiekuna - Lęk przed obcymi Zabawy samotne i z rodzicem: eksploracja i szukanie wsparcie. 2. Interwencje w oparciu o nagrania video (video – feedback intervention) Video Interaction Guidance (Kennedy, 2011) 1. Ustalanie celów z terapeutą. 2. Nagrywanie interakcji rodzic – dziecko przez ok. 10 min. 3. Edycja filmu przez terapeutę - wybór momentów komunikacji “lepszej niż zwykle”, w których rodzic dostosowuje się do dziecka. 4. Oglądanie fragmentów - refleksja podczas rozmowy z terapeutą. - Szerokie zastosowanie: dzieci i młodzież, rodzice, opiekunowie, profesjonaliści; różnorodne problemy (w tym związane z przywiązaniem) - Cel (w przypadku przywiązania): zwiększenie wrażliwości rodzica na potrzeby dziecka i wzmacnianie synchronii emocjonalnej - Krótkotrwała (zwykle 1 – 4 sesji) - Oparta na dowodach Video – feedback intervention to promote Positive Parenting and Sensitive Discipline (VIPP – SD) (Juffer, Bakermans – Kranenburg, Van Ijzendoorn, 2008) - Celem polepszanie jakości więzi. - Technika nakierowana na pomoc rodzicom dzieci z problemami eksternalizacyjnymi (1 – 6 lat) przez: zwiększenie wrażliwości na potrzeby dziecka oraz uczenie efektywnego stawiania granic. - Krótkoterminowa (7 sesji). - Wizyty domowe. - Omawianie filmowanych scen i podawanie rad mających wzmacniać wrażliwość i reaktywność rodzica, rozumienie przez niego intencji dziecka oraz sposobów wprowadzania “wrażliwej dyscypliny”. - Mocno udowodniona skuteczność w różnorodnych grupach.  3. Krąg bezpieczeństwa (circle of security) Autorzy: Glen Cooper, Kent Hoffman, Robert Marvin, Bert Powell (2002) Program wczesnej interwencji Grupa docelowa: - Dzieci z wczesnego i średniego dzieciństwa, ewentualnie pierwsza połowa późnego dzieciństwa. - Rodzice dzieci z grup ryzyka, odmiany dla rodziców zastępczych i adopcyjnych, dla nauczycieli nauczania przedszkolnego i wczesnoszkolnego Cele: - Zwiększenie wrażliwości i responsywności, które mają pomóc w kształtowaniu adekwatnych reakcji w dawaniu bezpieczeństwa i uspokajaniu oraz wspieraniu eksploracji. - Zwiększenie umiejętności refleksji nad zachowaniem swoim i dziecka. - Refleksja nad własną historią i wynikającymi z niej wzorcami przywiązania. - Polepszanie jakości relacji i zwiększanie umiejętności rodzicielskich, a nie nauka konkretnych zachowań. Główną techniką jest refleksja nad konkretnymi interakcjami nagranymi na wideo interakcjach analogicznych do procedury obcej sytuacji pod kątem dawania bezpieczeństwa i autonomii zgodnie z teorią przywiązania - prosty i prejraysty sposob komunikaji , graficana prezentaja Kota, psychoedukaja 4. Krąg bezpieczeństwa - techniki Używanie prostego i przejrzystego sposobu komunikacji, graficzna prezentacja koła i psychoedukacja. Zwykle 8 – 10 sesji, forma indywidualna lub grupowa. Możliwa w różnych środowiskach: gabinetu prywatnego, instytucjonalnym, domowym. Przed rozpoczęciem: przyjęcie zgłoszenia, sformułowanie problemu jako relacyjnego, wykluczenie nieodpowiednich przypadków, ustalenie zmiany relacji jako celu. Diagnoza: - Obserwacja dziecka - Aranżowana SSP - Sformułowanie elementu w interakcji kluczowego dla zmiany - Kontekst zachownia - Intencja zachowania – komunikacja potrzeby (nie “zyskanie uwagi”) i potrzeby stojące za zachowaniem - Odnoszenie się do cyklu przywiązania Psychoedukacja Analiza nagrań interakcji: - Oglądanie dobranych przez terapeutę fragmentów nagrań z aranżowanej procedury zbliżonej do obcej sytuacji. - Analiza najpierw przez terapeutę, potem przez rodzica, potem przez grupę. - W pierwszych etapach wskazywanie na właściwe zachowania, potem identyfikacja myśli i wzorców rodzica, następnie identyfikacja kluczowych elementów interakcji odpowiedzialnych za pozabezpieczne przywiązanie. - Celowa modyfikacja zachowania rodzica w procedurze obcej sytuacji. - Ponowna analiza nagrań. Zakończenie Pytania do rodzica do obserwowanej interakcji: - Co robi twoje dziecko? (obserwacja) - Jak myślisz, czego potrzebuje twoje dziecko? (wnioskowanie) - Jak myślisz, co czuje twoje dziecko? (wnioskowanie) - Co robisz? (obserwacja) - Co czujesz? (autorefleksja) - Czego potrzebujesz w tej chwili? (autorefleksja) - Co myślisz o sobie, kiedy to oglądasz? (autorefleksja)  WYKŁAD 3 – REPREZENTACJA WIĘZI W PSYCHOTERAPII 1. Wywiad przywiązania dla dorosłych (Mary Main, Carol George, Nancy Kaplan, 1984) - Wykrywa reprezentację relacji z własnymi rodzicami. - Silnie związany z przeszłymi doświadczeniami, ale nie stanowi ich zapisu, tylko sposób opracowania. - Dotyczy głównie przeszłych doświadczeń rodzinnych i ich postrzeganego związku z aktualnymi relacjami. - Ma za zadanie aktywować reprezentację przywiązania. - Zastosowanie nie tylko do badań, ale też i w praktyce klinicznej do pogłębienia autorefleksji. - Obszerny (dwadzieścia podstawowych pytań) wpółustrukturyzowany. W wersji badawczej dokładne kodowanie i sformalizowana analiza przez sędziów. Przykładowe pytania: - Z którym z rodziców miałeś najbliższe relacje i dlaczego? Dlaczego nie miałeś aż tak bliskich relacji z drugim z rodziców? - Co robiłeś jako dziecko, jak byłeś smutny? - Ogólnie rzecz biorąc, jak twoim zdaniem całokształt twoich doświadczeń z rodzicami wpłynął na twoją dorosłą osobowość? - Czy doświadczyłaś utraty rodzica lub innej bliskiej osoby, gdy byłaś małym dzieckiem na przykład rodzeństwa, czy innego bliskiego członka rodziny? Czy mógłbyś mi opowiedzieć o okolicznościach i ile miałeś wtedy lat? Jak wtedy zareagowałeś? Czy ta śmierć była nagła czy była spodziewana? Czy pamiętasz swoje uczucia w tym czasie? Czy twoje uczucia dotyczące tej śmierci zmieniły się znacznie w czasie? Rzetelność i użyteczność w praktyce potwierdzona w licznych badaniach Samoświadomość pełni rolę ochronną - odczytując sygnały i ukierunkowując zachowanie człowiek łatwiej reguluje swoje reakcje: Efektem psychoterapii jest zwiększenie umiejętności ujmowania przeżywanych trudności w spójną narrację. Terapia jest tworzeniem narracji o problemie w dialogu pacjenta i psychoterapeuty: bazowanie na doświadczeniu i wiedzy początkowo niedeklaratywnej.  2. Wzorzec opowiadania stan umysłu 1. Bezpieczny – autonomiczny: - Wspomnienia relacji z dzieciństwa (negatywne i pozytywne) są łatwo dostępne i uporządkowane. - Trudne doświadczenia są poddane refleksji i opracowane. - Ogólnie widoczne poczucie równowagi, ale też elastyczności i otwarcia na nowe interpretacje. 2. Pozabezpieczny - odrzucający: - Nikła artykulacja stanów emocjonalnych, ubogie wspomnienia relacji (“po prostu nie pamiętam”). - Idealizacja relacji (np. “Oni byli kochający. Wszyscy rodzice kochają swoje dzieci”). - Brak wprowadzania konkretnych osobistych wspomnień. 3. Pozabezpieczny – nadmiernie zaangażowany / zaabsorbowany - Silne ujawnianie negatywnych emocji względem relacji. - Poczucie bycia niekochanym, źle zrozumianym i zranionym w wyniku tych doświadczeń.  3. Międzygeneracyjna transmisja przywiązania Badania nad międzygeneracyjnym przekazem przywiązania (Steele, Steele, 1994; 2008): - Reprezentacja własnego przywiązania młodych matek do rodziców badana podczas ciąży wywiadem przywiązania AAI - Procedura obcej sytuacji, gdy dziecko miało 12 miesięcy - Reprezentacja przywiązania silnym predyktorem funkcjonowania jako bezpieczna baza z własnym dzieckiem. Moderujący efekt mentalizacji (Fonagy, Target, Steele, Steele, 1998) Reprezentacja relacji z rodzicem matki Styl przywiązania w diadzie matka – dziecko (Wywiad Przywiązania Dorosłych AAI) (Procedura obcej sytuacji SSP) Autonomiczny Bezpieczny Nadmiernie zaangażowany Oporny Odrzucający Unikowy Nieopracowany Zdezorganizowany  4. Międzygeneracyjna transmisja przemocy Przekazywanie znaczenia zachowań i sposobu postrzegania relacji (niekoniecznie konkretnych zachowań lub umiejętności). Rodzice, którzy w dzieciństwie byli ofiarami przemocy mogą: - Powtarzać podobne zachowania - Niemal całkowicie powstrzymywać się od ekspresji gniewu - Powtarzać zachowania przemocowe w innej formie, np. Zaniedbania - Być nadmiernie permisywni Badania nad jakością opieki matek z grupy ryzyka (Egeland, Jacobvitz, Sroufe, 1988): - 40% matek, u których stwierdzono doświadczenie przemocy w dzieciństwie, stosowało przemoc względem dziecka. - U 30% występowały zachowania na pograniczu przemocy lub podejrzewano przemoc. - 30% matek, które doświadczyły przemocy, nie stosowało jej względem dziecka. Matki, które przetrwały transmisję przemocy znacznie częściej: - Otrzymywały w dzieciństwie wsparcie emocjonalne od nieprzemocowych dorosłych. - Uczestniczyły w psychoterapii w jakimkolwiek okresie swojego życia. - Miały niebędący źródłem przemocy, bardziej stabilny, emocjonalnie wspierający i satysfakcjonujący związek z partnerem. Maltretowane matki, które odtwarzały swoje przemocowe zachowania z własnymi dziećmi: - Doświadczały znacznie większego stresu życiowego. - Były bardziej niespokojne, zależne, niedojrzałe i przygnębione.  5. Mentalizacja - “funkcjonowanie refleksyjne” Mentalizacja - proces rozumienia stanów mentalnych (myśli, uczuć, intencji) innych osób i swoich (Bateman, Fonagy, 2010): - Ujawnia się szczególnie podczas interakcji interpersonalnych. - Odgrywa istotną rolę w regulacji emocji. - Na planie jawnym (kontrolowana) i niejawnym (automatyczna). - Deficyty w mentalizowaniu są obecne w większości zaburzeń psychicznych. Mentalizowanie odgrywa istotną rolę w kształtowaniu się bezpiecznej więzi. Zdolność do mentalizacji rozwija się w dialogu z rodzicem: - Rodzic przyjmuje, - Odzwierciedla, - Nazywa - I reguluje emocje dziecka Wymaga wysiłku: domyślnym trybem jest egocentryzm Utrudnienia: silne emocje i doświadczenia traumatyczne w relacji (np. Nadużycia) Rolą psychoterapeuty jest stymulowanie rozwoju mentalizacji poprzez angażowanie klientów w ten proces w sposób świadomy: - Tonowanie i potęgowanie emocji. - Nadawanie sensu własnym i cudzym stanom mentalnym. - Mentalizowanie drugiego rzędu. - Mentalizowanie obecne jest w różnych podejściach terapeutycznych. Terapia oparta na mentalizowaniu jest długotrwała i wymagająca wysiłku.  6. Kwestionariusze Nie są dobrym wyborem w kontekście klinicznym, gdyż zostały zaprojektowane do badań naukowych na większych grupach. Aktywują wiedzę deklaratywną. W ograniczonym stopniu są zbieżne z wywiadami (np. AAI) i innymi technikami narracyjnymi (które ujawniają wiedzę proceduralną i pamięć autobiograficzną oraz zdolność do mentalizowania). 7. Budowanie relacji w praktyce klinicznej – metafora systemu odpornościowego (Holmes, 2004) Jaki jest związek przywiązania ze zdrowiem psychicznym? Usytuowanie przyczyn zaburzeń w układach interpersonalnych, a nie jedynie w rzeczywistości intrapersonalnej. Pośrednicząca rola przywiązania: - Nie jest jedyną przyczyną. - Perspektywa psychopatologii rozwojowej: - Czynniki ryzyka (np. Wzorce relacyjne rodzica, bieżący stres) - Odporność psychiczna - kształtowana we wczesnych relacjach. - Zasoby (np. Bezpieczne relacje w szerszym kręgu) Psychopatologia w kontekście przywiązania (uproszczony schemat): - Depresja – reakcja na zerwanie więzi. - Gniew i lęk - reakcja na zagrożenie więzi. - Zaburzenie z pogranicza – deregulacja systemu przywiązania. - Schizofrenia – zatarcie granicy między ja a innymi.  8. Rola terapeuty w kształtowaniu zdrowej relacji Relacja czynnikiem leczącym w każdym podejściu terapeutycznym Rola terapeuty jako bezpiecznej bazy: terapeuta jest tymczasowym modelem relacji Terapeuta powinien wykazać się takimi cechami, jak dobry rodzic: - Stałością - Wiarygodnością - Wrażliwością - Responsywnością - Umiejętność absorbowania negatywnych emocji - Dostrzeganie drugiej osoby jako autonomicznej i rozróżnianie między własnymi stanami umysłu a jego - Stabilnymi granicami 9. Bezpieczna baza Rola komfortu fizjologicznego i psychologicznego. Bezpieczna baza w przywiązaniu dorosłych: - Rola uwewnętrznionych obrazów. - Umiejętność samodzielnego zapewniania sobie komfortu emocjonalnego. Patologiczne formy zyskiwania poczucia bezpieczeństwa. 10. Eksploracja i radość Doświadczenie pozytywnych wspólnych chwil jest elementem każdej bliskiej relacji. Dzięki bezpiecznej bazie klient chętnie eksploruje nowe możliwości. Dawanie wyzwań w terapii. Humor. Eksploracja w dorosłych relacjach intymnych: - Radość i otwartość wymagają poczucia bezpieczeństwa. - Rozdzielanie sfery fizycznej i emocjonalnej. - Seks kompulsywny. WYKŁAD 4 - WPŁYW SILNEGO STRESU U DZIECKA I TRAUMY PRZYWIĄZANIOWEJ NA DALSZY ROZWÓJ 1. Negatywny wpływ traumy z dzieciństwa na późniejsze życie 1. Zakłócony rozwój mózgu 2. Skutki emocjonalne - Wzmożona reaktywność emocjonalna - Trudności z zaufaniem innym - Niska samoocena 3. Skutki behawioralne - Nieadaptacyjne mechanizmy radzenia sobie - Agresja lub wycofanie 4. Skutki poznawcze - Zniekształcenia poznawcze i negatywne wzorce myślowe - Upośledzona pamięć i koncentracja 5. Wpływ na rozwój społeczny 6. Wpływ na zdrowie fizyczne 7. Wpływ na zdrowie psychiczne - Wyższe ryzyko zaburzeń zdrowia psychicznego (depresja, lęk, zespół stresu pourazowego (PTSD) i zaburzenie osobowości typu borderline).  2. Projekt ERA (English and Romanian Adoptees, Rutter, 2011) Tło badania: odkrycie poważnego zaniedbania i instytucjonalizacji dzieci w rumuńskich domach dziecka w latach 90. Po upadku reżimu komunistycznego. Osoby badane: - 165 dzieci, które doświadczyły wczesnej deprywacji instytucjonalnej, a następnie zostały adoptowane przez rodziny z Wielkiej Brytanii (z okresem deprywacji od 3 do 41 miesięcy). - Dzieci te porównano z grupą kontrolną 52 adoptowanych dzieci urodzonych w Wielkiej Brytanii. Projekt podłużny: długoterminowa obserwacja, z ocenami przeprowadzonymi w wieku 4,6,11 lat... Skutki rozwojowe: W momencie adopcji dzieci wykazywały znaczące deficyty poznawcze i behawioralne, wykazując objawy opóźnienia rozwoju (IQ), emocjonalne i behawioralne (np. ADHD), brak zachowań przywiązaniowych. Potencjał powrotu do zdrowia: W wieku 6 lat większość dzieci wykazywała znaczną poprawę funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego Okresy sensytywne: Czas adopcji i jakość opieki w krytycznym okresie mogą mieć znaczący wpływ na rozwój dziecka. - Większość dzieci adoptowanych przed 6 miesiącem życia była nie do odróżnienia pod względem szeregu wskaźników rozwojowych w dzieciństwie, okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości od grupy porównawczej, która nie była pozbawiona opieki - Dzieci adoptowane po 6 miesiącach wykazywały oznaki zdezorganizowanego przywiązania: poszukiwanie uwagi, lgnięcie i zachowania społeczne skierowane bezkrytycznie na wszystkich dorosłych (znajomych i nieznajomych) - Znacząca mniejszość wykazywała zaskakująco specyficzny zestaw trudności psychologicznych, w tym problemy z uwagą, cechy autystyczne, upośledzenie funkcji poznawczych i zachowania społecznie zahamowane. Trudności te utrzymywały się u wielu z nich przez całe dzieciństwo i okres dojrzewania, aż do młodego wieku  dorosłego i były związane z doświadczeniem długotrwałej deprywacji trwającej dłużej niż pierwsze 6 miesięcy życia. Rozwój emocjonalny i społeczny: Instytucjonalizacja opieki nad dziećmi może prowadzić do trudności w tworzeniu zdrowych więzi i relacji; Jakość więzi przywiązania jest najważniejszym czynnikiem, a nie tylko deprywacja w krytycznym okresie.  3. Odporność psychiczna Odporność indywidualna – Proces dobrego radzenia sobie w obliczu przeciwności losu, traumy, silnego stresu (APA). Zdolność do korzystania z wewnętrznych i zewnętrznych zasobów w odpowiedzi na różne wyzwania (Pooley, Cohen). Aktywnymi składnikami budowania odporności są: wspierające relacje z bliskimi i osobami w szerszym kręgu społecznym. Odporność rodziny - Zdolność systemu do pomyślnego przystosowania się do znaczących wyzwań, które zagrażają jego funkcji, żywotności lub rozwojowi (Masten, 2018) Typowe czynniki wzmacniające odporność: - Wspierające relacje dorosły - dziecko - Budowanie poczucia własnej skuteczności i postrzeganej kontroli - Wzmacnianie umiejętności adaptacyjnych i zdolności samoregulacji - Wartości, nadzieja i tradycji kulturowych Osoby, które radzą sobie z jedną formą przeciwności losu, niekoniecznie muszą to robić w odpowiedzi na inną; sukces w poradzeniu sobie z jedną sytuacją poprawia odporność w wielu kontekstach. Model psychopatologii rozwojowej (Cicchetii, 2016): - Nie ma bezpośredniego związku między niekorzystnymi sytuacjami a negatywnymi wynikami rozwojowymi. - Procesy rozwojowe są prawie zawsze wzajemne i mają charakter transakcyjny, np. w ADHD impulsywność może prowadzić do negatywnych interakcji z innymi znaczącymi osobami. Negatywna postawa rodziców może prowadzić do prowokacyjnych zachowań. - Czynniki stresogenne, np. Rozwód. - Czynniki ryzyka, np. Unikowy wzorzec relacji, niskie dochody, poważny konflikt między rodzicami. - Zasoby (wewnętrzne i zewnętrzne), np. Poczucie sprawczości, wspierająca społeczność, wrażliwość matki.  WYKŁAD 5 SYSTEMOWA TERAPIA RODZIN - PODEJŚCIE TRANSGENERACYJNE 1. Systemowa terapia rodzin – kontekst powstania Psychoanaliza jako obowiązujące i dominujące podejście: - Podejście intrapsychiczne: umiejscowienie przyczyn zaburzeń w wewnętrznym świecie - Myślenie linearne: istnieje przyczyna, która wpływa na powstanie zaburzenia w sposób jednokierunkowy II Wojna Światowa ujawnianie się nowych problemów w wyniku traum, utrat, rozłąk i zmian miejsca zamieszkania. Poszerzenie popularności zakresu psychoterapii o inne problemy, takie jak lżejsze zaburzenia psychiczne, konflikty rodzinne, trudności wychowawcze. Po psychoterapię sięgają też inni klienci niż dotychczas, w tym osoby po traumie wojennej, po stracie bliskich osób, osoby z różnych warstw społecznych. Poradnictwem zaczynają się zajmować osoby z wykształceniem innym niż psychiatryczne. Poszerzenie modelu pomocy psychoterapeutycznej i poradnictwa psychologicznego - konieczność wyjścia poza podejście psychoanalityczne 2. Systemowa terapia rodzin – podstawowe założenia Przyjęcie perspektywy interpersonalnej w rozumieniu zaburzeń psychicznych. Pojęcie systemu rodzinnego: - Całość nie jest prostą sumą części - Rodzina kieruje się własnymi zasadami, relacje - System dąży do homeostazy Podstawową funkcją rodziny jest wspieranie rozwoju każdego z członków. Przyczynowość dwustronna: mechanizm sprzężenia zwrotnego, cyrkularność. Identyfikowany pacjent: najsłabsze ogniwo, które reaguje na dysfunkcje systemu; nikt nie jest winny (również nie obwinia się rodziców).  3. Model międzypokoleniowy - założenia Murray Bowen: - Wykształcenie psychoanalityczne - 1946 – 1954 praca w Menninger Clinic (USA) - 1954 – 1959 National Institute of Mental Health - Obserwacja “fuzji” uczuciowej między chorymi na schizofrenię a matkami - Próby włączania członków rodziny pacjenta w leczenie schizofrenii - 1959 – 1990 Georgetown University Medical Center - Podjęcie pracy naukowej i praktyka przy lżejszych zaburzeniach emocjonalnych Przyjęcie perspektywy historycznej: - Aktualny sposób funkcjonowania jest odbiciem wcześniejszych wzorów rodzinnych. - Silne wydarzenia w życiu rodzin pochodzenia wpływają na życie obecnych członków. Tendencje rodziny: - Dążenie do wspólnoty - Różnicowanie poszczególnych członków  4. Model międzypokoleniowy - podstawowe pojęcia Zróżnicowanie Ja - Zdolność oddzielania uczuć od myślenia i decydowania - Doświadczanie intymności z innymi jako autonomiczna jednostka - Symbioza – brak oddzielenia emocjonalnego od rodziców, rodzice i dzieci nie mogą bez siebie przetrwać - Ideałem nie dystans emocjonalny i pełen obiektywizm, ale dojście do samookreślenia bez utraty spontanicznej ekspresji emocjonalnej - Fuzja - zróżnicowanie - Po wyjściu z domu rodzinnego Ja zwykle pozostaje na tym samym poziomie zróżnicowania - Ludzie dobierają się w pary z osobami o podobnym stopniu zróżnicowania Ja - Podczas terapii terapeuta stanowi model zdrowego zróżnicowania - znaczenie pracy własnej terapeuty Trójkąt / triangulacja - Włączanie osoby trzeciej w procesy emocjonalne diady - Pojawia się, gdy trudno sobie poradzić z napięciem - Rozmywa konflikt, stabilizuje układ, umożliwia większą tolerancję stresu - Im wyższy stopień fuzji rodzinnej, tym większa tendencja do triangulacji - Osoby najmniej zróżnicowane mają większą tendencję do bycia wciągnięte w konflikt - Terapeuta prowadząc terapię par tworzy trójkąt relacyjny Proces projekcji rodzinnej – przeniesienie własnego poziomu niezróżnicowania na dziecko Proces transmisji międzypokoleniowej - dysfunkcja wynika z przekazywanego poziomu zróżnicowania Odcięcie emocjonalne: - Ucieczka w skrajny dystans emocjonalny w celu zerwania więzi - Dystans nie jest zakończeniem procesu emocjonalnego, tylko jego intensyfikacją - Dorośli muszą rozwiązać swoje związanie emocjonalne z rodzinami pochodzenia  - Terapeuci rodzinni muszą nawiązać kontakt ze swoją zinternalizowaną rodziną pochodzenia i uwolnić się od niej tak, aby nierozwiązane problemy nie zakłócały bieżących kontaktów z klientami. WYKŁAD 6 – SYSTEMOWA TERAPIA RODZIN – GENOGRAM 1. Genogram Genogram - Graficzna prezentacja struktury i historii rodziny. Warstwa informacyjna: - Członkowie rodziny, ich wiek, płeć, zawód, choroby i inne - Relacje między członkami: pokrewieństwo, małżeństwa etc. - Istotne wydarzenia w życiu rodziny (np. Rozwód, utrata pracy, emigracja) Relacje emocjonalne: bliskość, zlanie, odcięcie, konflikty, przemoc, etc. 2. Genogram - symbole  3. Genogram – zastosowanie Zastosowanie: - Zapis diagnostyczny rodziny - Element pracy terapeutycznej: rodzinnej, indywidualnej Wskazówki do wprowadzenia w trakcie terapii: - Terapeuta prowadzi wywiad z rodziną / klientem i rysuje przed nimi genogram, następnie daje interpretacje - Wprowadzać, gdy rodzina / osoba jest gotowa - Szczególną ostrożność zachować w przypadku traum i kryzysów - Zapewnienie odpowiedniej ilości czasu – lepiej zamknąć na jednej sesji określone zagadnienie lub całość - Posiadanie jasnego celu pracy - Może prowadzić do silnego przeżycia emocjonalnego  WYKŁAD 7 - PODEJŚCIE STRUKTURALNE W TERAPII RODZIN 1. Salvador Minuchin (1921-2017) - Urodzony w Argentynie, syn emigrantów rosyjskich Żydów. - 1947 r. ukończył studia medyczne. - Podjął pracę jako lekarz pediatra na krótki czas. - Zgłosił się do pracy jako lekarz w nowopowstałym państwie Izrael. - Zainteresowany psychiatrią dziecięcą wrócił do USA, gdzie w Nowym Jorku podjął szkolenie psychoanalityczne. - Pracował w USA jako psychiatra z młodocianymi przestępcami. - Zwrócił uwagę na zdezorganizowaną strukturę rodzin. - Wrażliwość na kontekst społeczny, w tym na biedę i wykluczenie. - Dyrektor Child Guidance Clinic w biednej dzielnicy NY - Badanie dzieci chorujących psychosomatycznie - “Rodziny psychosomatyczne”  2. Podstawowe pojęcia terapii strukturalnej Struktura rodziny - regulujące interakcje zasady, wypracowane w celu adaptacji do środowiska. Zasady wspólne dla funkcjonowania rodzin: 1. Hierarchiczna organizacja: - Rodzice mają większą władzę i autorytet niż dzieci. - Starsze dzieci mają więcej obowiązków i przywilejów niż młodsze. 2. Komplementarność ról - Członkowie rodziny współdziałają wypełniając różne, uzupełniające się role. - Komplementarność przybiera formę pracy grupowej, daje satysfakcję i zapewnia adaptację. Subsystemy rodzinne: - Rodzice (najistotniejszy dla jakości funkcjonowania rodziny) - Małżeństwo - Rodzeństwo - Inne Granice – zasady określające uczestnictwo i role w transakcjach między członkami rodziny. Brak zaangażowania - wyraziste – przepuszczalne – rozmyte - splątane Władza - wpływ członka rodziny na podejmowane działanie w rodzinie. Sojusze – wzajemne poparcie lub jego brak przy wykonywaniu jakiegoś działania. Koalicja – przymierze jednego członka rodziny, przeciw drugiemu.  3. Terapia strukturalna – zdrowie rodziny Zdrowa rodzina: - Nie ma rodzin w pełni harmonijnych i szczęśliwych. - Struktura adaptuje się do nowych warunków. - Rodzina chroni jednostkę, daje jej poczucie tożsamości i jednocześnie wspiera w autonomicznym działaniu. - Znaczenie elastyczności i jednoczesnego zachowania struktury. Typowe charakterystyki zdrowej rodziny: - Wyraźne granice międzypokoleniowe. - Sojusze między rodzicami w podstawowych sprawach. - Reguły odnoszące się do władzy i autorytetu. Dysfunkcja rodziny: Często ujawnia się podczas konieczności zmiany, w tym podczas normatywnych kryzysów rozwojowych. 4. Cel i charakter terapii Zmiana struktury rodziny - podważenie dysfunkcjonalnych wzorców interakcji i wprowadzenie nowych - Działanie poprzedzające zrozumienie. - Nastawienie na teraźniejszość. - Dyrektywność i bezpośredniość, przejmowanie kierowniczej roli – docenianie roli terapeuty w zmianie. - Zmuszanie do szerszego spojrzenia na problem w kontekście rodziny. - Praca z wszystkimi osobami zaangażowanymi w problem.  5. Techniki strukturalnej terapii rodzin 1. Przyłączenie i dostosowanie się - Samo dołączenie jest już interwencją - Terapeuta przyłącza się do systemu rodzinnego i z szacunkiem do niego dostosowuje - Respektuje hierarchię rodzinną, nie zagraża, jest przyjacielski - Dopasowuje się do stylu funkcjonowania - Odnosi się z szacunkiem i ostrożnością do obszarów bólu i stresu - Technika “utwierdzenia” - podkreślanie pozytywnych stron członków rodziny - Technika pozbawiania odpowiedzialności za negatywne zachowanie - Uznanie dysfunkcji za interpersonalną 2. Ocena interakcji rodzinnych - Hipotezy co do struktury rodziny - Możliwości adaptacyjne - Sporządzanie mapy rodziny - Dołączanie do i wzmacnianie słabszych elementów systemu 3. Monitorowanie zestawów dysfunkcjonalnych - Zauważa istotę problemu i zaczyna stosować interwencję 4. Restrukturyzacja wzorów transakcji Techniki: - Wyznaczanie granic. - Zachwianie równowagi. - Podążanie - adaptowanie sposobu komunikacji rodziny. - Inscenizacja – odgrywanie konfliktów, ale też i wskazywanie podczas nich, jak można zmienić wzór transakcji. - Przeformułowanie - zmiana znaczenia zachowania lub sytuacji dzięki umieszczeniu go w nowym kontekście.  6. Strukturalna terapia rodzin – uwagi Interwencje strukturalne często zwiększają stres, ale zawsze powinny mieć na celu wyjście poza nieadaptacyjny sposób funkcjonowania i sięgnięcie do zasobów rodziny. Kulturowe zróżnicowanie ról rodzinnych. Inne modele życia rodzinnego np. Rodziny “patchworkowe”, samotny rodzic.  WYKŁAD 8 – POSTMODERNISTYCZNA PERSPEKTYWA W TERAPII RODZIN 1. Terapie postmodernistyczne – podstawowe założenia Konstrukcjonizm społeczny: - Nie ma obiektywnej rzeczywistości społecznej. - Z tych samych faktów można tworzyć odmienne i równoprawne rozumienie sytuacji. - Znaczenia są społecznie uzgadniane w języku. - W społeczeństwie niektóre z perspektyw mogą być uznawane za właściwsze, a inne marginalizowane (“ten kto ma głos, ma władzę”). - Celem terapii nie jest dotarcie do “obiektywnych” przyczyn problemów, tylko wzmocnienie klientów i wsparcie ich w samodzielnym znalezieniu takiego rozumienia sytuacji i zachowań, które pomagałoby wyjść z problemu. - Istnieją różne alternatywne i równie dobre sposoby rozumienia tych samych faktów; istnieją różne rozwiązania tego samego problemu. - Terapeuta nie występuje z pozycji eksperta, zamiast tego wchodzi w dialog i stymuluje do znajdowania nowych sposobów rozwiązań.  2. Narracyjna terapia rodzin Twórcy terapii narracyjnej: Michael White (Australia) i David Epston (Nowa Zelandia) - Książka Narrative Means to Therapeutic Ends (1990) Stephen Madigan (USA) - popularyzuje narracyjną terapię rodzin 3. Narracyjna terapia rodzin – podstawowe pojęcia Dominujące narracje - często powtarzane historie dzielone w społeczeństwie przez różne instytucje społeczne i kulturalne; często pochodzą lub są wspierane przez uprzywilejowane lub potężne grupy; postrzeganą rzeczywistość. Kontekst społeczny - wpływa na sposób, w jaki ktoś reaguje na problem lub go postrzega; środowiska, w których ludzie na co dzień żyją (np. Rodzina), grupy, z którymi wchodzę w interakcję (np. Studia) oraz kulturę. Ubogie opisy – powierzchowne narracje, którym brakuje kontekstu i głębi. Złożone opisy – kompleksowe ujęcie problemu; bogate w szczegóły i kontekst; uwzględnia wiele różnych czynników, które przyczyniają się do powstania problemu. Historie alternatywne – historie, które podkreślają momenty odporności, siły, wzrostu; kwestionują stare i niezdrowe przekonania i otwierają nowe sposoby życia. Reauthoring – proces przepisywania skryptów życiowych dających większe możliwości; identyfikacja alternatywnych wersji historii. Wspierająca społeczność - sieć wsparcia, którą można zbudować wokół jednostki podczas procesu terapeutycznego; może obejmować terapeutów, członków rodziny, przyjaciół lub każdego, kto pozytywnie przyczynia się do budowania alternatywnych historii osobistych.  4. Terapia narracyjna – wybrane techniki Techniki: - Podłączanie - Eksternalizacja - Wyjątki - Pytania dekonstruujące - Pytania wspierające alternatywne historie - Pisanie listów terapeutycznych - Kampanie listowne 5. Postawa terapeuty w modelu narracyjnym: Postawa terapeuty: - Pomaga w tworzeniu alternatywnych linii narracji: wyszukuje nowe znaczące fakty, inaczej interpretuje dotychczasowe, zwraca uwagę na kontekst. - Jest aktywny. - Wzmacnia klienta. - Traktuje klienta jako głównego eksperta. - Może się mylić i zmieniać zdanie. - Używa humoru, patrzy na sprawy z dystansem. - Pokazuje relatywistyczny i konstruktywistyczny charakter rzeczywistości społecznej.  WYKŁAD 9 – TERAPIA SKONCENTROWANA NA ROZWIĄZANIU 1. Twórcy Steve de Shazer i Insoo Kim Berg (powstała w latach 1970-80 w USA, w latach 90 dotarła do Europy) 2. Terapia rodzin skoncentrowana na rozwiązaniu - założenia Założenia: - Nakierowanie na teraźniejszość i przyszłość. - Poszukiwanie przyczyn niekoniecznie musi prowadzić do rozwiązania problemu. - Możliwe jest rozwiązanie problemu bez dogłębnej znajomości jego źródeł. - Możliwe jest szybkie rozwiązanie problemu; metafora wytrychu. - Kluczowe są drobne zmiany. - Należy skupiać się na tym, co jest możliwe do zmiany.  3. Techniki pomagające osiągnąć zmianę Techniki: - Poszukiwanie wyjątków - Skalowanie - Rozmowa o obszarach wolnych od problemu - Normalizowanie - Wzmacnianie, poszukiwanie zasobów do poradzenia sobie - Pytanie o cud 4. Co charakteryzuje postawę terapeuty? Postawa terapeuty: - Postawa pewności i nadziei. - Klient chce zmiany swojej sytuacji. - Ludzie posiadają zasoby do radzenia sobie z problemami, rolą terapeuty jest ich odkrywanie i wzmacnianie. - Terapeuta empatyzuje i uznaje emocje; odnosi się ze zrozumieniem i współczuciem do przeżywanych emocji; ale nie pozostaje na tym i nie traktuje tego jako punktu dojścia. - Opór jest wyrazem niedopasowania działań terapeuty do potrzeb klienta – jest wskazówką do rozumienia potrzeb klienta.  WYKŁAD 10 – ZJAWISKO PRZEMOCY I NADUŻYCIA W RODZINIE 1. Przemoc w rodzinie Przemoc (warunki): - Intencjonalne działanie lub zaniechanie - Dysproporcja siły - Naruszanie godności i praw - Powodowanie cierpienia i szkód (fizycznych lub psychicznych) Stopnie dotkliwości: Nieznaczna – umiarkowana - poważna 2. Kiedy potrzebna jest interwencja instytucjonalna w rodzinie? 1. Przemoc fizyczna: w tym przymus i ograniczenia. 2. Przemoc emocjonalna: regularne krytykowanie, poniżanie, znieważanie. 3. Zaniedbanie: - W obszarze potrzeb fizycznych - Zdrowia psychicznego - Potrzeb rozwojowych - Umyślne - Mimowolne 4. Przemoc ekonomiczna: - Nieuzasadnione ograniczanie dostępu do pieniędzy w rodzinie - Eksploatacja finansowa 5. Nadużycie seksualne: - Najczęściej w bliskiej rodzinie - Także ze strony rodzeństwa 6. Bycie świadkiem: przemocy w rodzinie  3. Ocena jakości opieki rodzicielskiej na potrzeby instytucji / sądu (Herbert, 2007) Celem jest ocena możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb psychologicznych dziecka: - Kompetencja rodzicielska: umiejętność odpowiadania na potrzeby dziecka (Jackiewicz, Białecka - Pikul, 2019). - W sytuacji konfliktu rodzicielskiego ryzyko porównywania kompetencji rodzica i siły więzi z dzieckiem zamiast oceny spełniania warunków wystarczających do optymalnego rozwoju. - Pojęcie “wystarczająco dobrego rodzica” (B. Bettelheim). Oceny dokonuje się na podstawie: - Reprezentatywnych i odpowiednio dużych próbek danych - Ze środowiska (uzyskane od pomocy społecznej, szkoły etc.) - I z badania psychologicznego (obserwacja, wywiady, standaryzowane narzędzia) Responsywność wobec niemowlęcia - przykłady elementów listy sprawdzającej: Czy opiekun / rodzic: - Natychmiast reaguje na potrzeby dziecka? - Adekwatnie odpowiada na potrzeby dziecka? - Reaguje konsekwentnie? - Jest łagodny i wrażliwy w swoich interakcjach z dzieckiem? Interakcja rodzic - niemowlę: przykłady elementów listy sprawdzającej: Czy opiekun / rodzic: - Inicjuje pozytywne interakcje z niemowlęciem? - Reaguje na wokalizacje niemowlęcia - Zmienia ton głosu, mówiąc do niego? - Okazuje interakcje w kontakcie twarzą w twarz z niemowlęciem? - Wykazuje zdolność pocieszania i ukojenia dziecka? - Czerpie przyjemność z bliskiego kontaktu fizycznego z niemowlęciem? - Reaguje na oznaki napięcia u dziecka? Opieka rodzicielska nad dziećmi szkolnymi - przykłady elementów listy sprawdzającej: Rodzic: - Wspiera pomysły dziecka - Słucha uważnie, starając się zrozumieć - Mówi do dziecka wyraźnie - Szanuje prywatność - Jest przykładem dla dziecka - Dostarcza wskazówek w odpowiednich momentach - Dzieli się z dzieckiem informacjami i decyzjami - Szanuje poglądy dziecka - Docenia starania dziecka - Okazuje wsparcie emocjonalne (pocieszając i zachęcając) - Dochowuje tajemnicy - Nawiązuje kontakt wzrokowy podczas rozmowy - Rozstrzyga konflikty między dziećmi - Wyznacza rozsądne granice i przestrzega ich  4. Status technik projekcyjnych Status technik projekcyjnych: - Kuszące, bo obiecują ominięcie problemu autoprezentacji. - Bardzo zróżnicowana ocena wśród psychologów klinicznych, od zwolenników do zdecydowanych przeciwników. - Psychoanalityczne podstawy nieadekwatne w sytuacji diagnozy na rzecz zewnętrznej instytucji. - Skonstruowane w kontekście klinicznym i psychoterapeutycznym np. Test Rorshacha przydatny jest do diagnozy zaburzeń psychicznych. - Jeżeli klinicysta decyduje się je stosować, to w połączeniu z innymi metodami: najlepsze do stawiania hipotez. - Wątpliwości etyczne, co do stawiania człowieka w sytuacji nieokreśloności (dla laika niejasne, co badają). - Wątpliwości co do możliwości diagnostycznych – czy jesteśmy w stanie zdiagnozować kompetencje rodzicielskie testem projekcyjnym? - Uwaga na rysunek rodziny! Jedynie do celów terapeutycznych lub nawiązania kontaktu.  5. Praca terapeutyczna z rodziną, która doświadczyła przemocy Uznanie i nazwanie przemocy: - Dziecko będące świadkiem przemocy też jest ofiarą. - Dorosły nienazywający przemocy i nie interweniujący jest odbierany, jak współsprawca. Odbarczenie ofiary z poczucia winy. Zapewnienie bezpieczeństwa ofierze: - W miejscu zamieszkania. - Podczas komunikowania się i spotykania poza domem. - W kontaktach w kontekście pomocy. Ryzyko narażenia na przemoc podczas interwencji: - Wtórna traumatyzacja i wiktymizacja np. W wyniku przesłuchań/ diagnozy psychologicznej. - Zasada unikania kontaktu ze sprawcą. Pomoc psychologiczna dla ofiar - względem dziecka: - Zapewnienie bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego. - Jasne określenie, kto jest sprawcą, zaznaczenie praw, zapobieganie wtórnej wiktymizacji. - Odbudowa poczucia bezpieczeństwa w relacjach - wzmacniające i rozumiejące środowisko. - Korygowanie negatywnych skutków rozwojowych. Pomoc psychologiczna dla ofiar - względem rodzica: - Interwencja kryzysowa, rozpoznanie przemocy ze strony innych i z własnej. - Identyfikacja własnych wzorców komunikacji i wchodzenia w relacje. Pomoc psychologiczna sprawcy: - Rozpoznanie przemocy i jej przyczyn. - Nauka alternatywnych reakcji, trening kompetencji wychowawczych - Jeżeli potrzebne leczenie zaburzeń osobowości. Kiedy dopuszcza się terapię pary / rodzin z udziałem sprawcy? - Możliwość zmiany zachowania sprawcy – przemoc sytuacyjna (wynikająca z bieżących napięć) / strukturalna (stały wzorzec reagowania). - Motywacja do zmiany. - Zatrzymanie przemocy na czas terapii, wykluczenie ryzyka krzywdzenia dzieci.  PRACA Z RODZINĄ - NOTATKI Z ĆWICZEŃ Stierlin, H., Rucker-Embden, I., Wetzel, N., Wirsching, M. (1999). Pierwszy wywiad z rodziną. rozdz. 6. Fazy pierwszego wywiadu 1. Cyrkularność “Termin Cyrkularność oznacza zdolność terapeuty do zbierania informacji na podstawie tego, jak rodzina reaguje na jego pytania dotyczące rodzinnych relacji, a co za tym idzie - różnicy i zmiany”. 2. Fazy wywiadu wg Haleya 1. faza wstępna: a) powitanie b) rozpoczęcie wywiadu 2. faza środkowa 3. faza końcowa i pożegnanie 3. Stronniczość wielokierunkowa “Terapeuta często wita się z członkami rodziny już w poczekalni. Przywiązujemy dużą wagę do tego, by terapeuta zanim zapyta o problem rodziny, przywitał się z każdym z osobna, pytając o imię. Powinien bowiem okazać, że chce poznać każdego członka rodziny. Poprzez takie zachowanie ustanawiamy regułę, że każda osoba w rodzinie jest tak samo ważna, i w ten sposób zaczynamy manifestować stronniczość wielokierunkową” “Terapeuta, który chce manifestować stronniczość wielokierunkową, powinien umieć zapewnić każdemu członkowi rodziny możliwość wypowiedzenia się i to najlepiej już podczas pierwszego wywiadu.”  4. Indywiduacja relacyjna “Koncepcja indywiduacji relacyjnej nasuwa następujące pytanie: do jakiego stopnia każdy członek rodziny jest w stanie oddzielić własne uczucia, oczekiwania, potrzeby, pomysły itp. od uczuć, oczekiwań czy potrzeb reszty rodziny? Czy poszczególne osoby skłonne są mówić: ja robię, oczekuję, czuję, czy też wolą unikać odpowiedzialności i używać raczej form bezosobowych lub zaimka my? Czy wzmożone napięcie i wzrost temperatury emocjonalnej powoduję, że członkowie rodziny zaczynają zatracać swoje indywidualności, roztapiając się w niezróżnicowaną masę rodzinnego ego?” 5. Wiązanie i odsuwanie Fragment z przykładu: “Jest bardzo silnie związany z matką, która pomaga mu w lekcjach (nawet do czterech godzin dziennie), smaruje mu chleb, wiąże sznurowadła itp. Peter nie ma jeszcze żadnych indywidualnych życzeń: nie umie ich oddzielić od oczekiwań matki.” “Staje się to oczywiste już podczas pierwszego wywiadu - chłopiec nie jest w stanie odpowiedzieć samodzielnie na żadne pytanie; matka natychmiast się wtrąca i mówi za niego.” “W opisywanej rodzinie silna bliskość emocjonalna utrudnia matce i synowi odgraniczenie siebie. W relacji tej występuje również zaburzenie modeli transakcyjnych, przejawiające się potężnym wiązaniem na poziomie id. Matka przesadnie rozpieszcza syna i rozwiązuje za niego wszystkie trudności, utrzymując go w ten sposób w stanie symbiotycznej, dziecięcej zależności. Aby zrobić pierwszy krok w kierunku rozłączenia i indywiduacji, terapeuta może ostrożnie wskazać, że zachowania matki i syna zaspokajają obustronne potrzeby; może porównać postawy rodzica z postawami dziecka i podkreślić różnic, a także spróbować przeciwdziałać mistyfikacji, której ulega Peter”  6.Delegacja “Przez pojęcie delegacji rozumiemy wyznaczenie członkowi rodziny misji, która nadaje jego życiu znaczenie i kierunek, a opiera się na silnej, choć często niewidocznej więzi lojalności.” “Wypaczenia procesu delegacji przejawiają się nadmiernymi wymaganiami i zbyt obciążającymi misjami, a także konfliktami lojalności.” 7. Perspektywa wielopokoleniowa “Wielu rodziców spontanicznie porównuje sytuację swoich dzieci z własnym dzieciństwem. Takie wypowiedzi stwarzają terapeucie okazję do zdobycia informacji o pokoleniu dziadków.” Jeśli ojciec narzekając na nieposłuszeństwo nastoletniego syna, wspomni “Za moich czasów było inaczej”, prowadzący może zapytać: “Jak to było, kiedy pan był w wieku pańskiego syna?” Dzięki tego typu pytaniom rodzina może zacząć rozumieć rolę dziedzictwa i zobowiązań, które przechodzą z pokolenia na pokolenie. Często zdarza się, że pytania o dzieciństwo rodziców prowadzą do zaproszenia dziadków na kolejne spotkanie. 8.Stan wzajemności “Żeby ocenić, czy rodzina jest uwięziona w złośliwym pakcie czy klinczu, terapeuta prowadzący wywiad powinien rozważyć, w jakiej mierze członkowie rodziny są jeszcze skłonni nawiązać dialog. Czy chcą i potrafią prowadzić jasną i spójną rozmowę o swoich problemach? Do jakiego stopnia są uwikłani w “grę” czy walkę o władzę, w której nikt nie może odnieść zwycięstwa? W jak głębokiej stagnacji pogrążony jest cały system? Taki rodzinny klincz często jest wyczuwalny intuicyjnie. Czy terapeuta został wciągnięty do systemu, a tym samym stracił pozycję uczestnika obserwatora? “ Satir, V. (2000) Terapia rodziny. Teoria i praktyka. rozdz. 1. Dlaczego terapia rodzinna? 1.Homeostaza rodzinna “Liczne badania wykazały, że rodzina zachowuje się tak, jakby była jednostką. W roku 1954 Jackson wprowadził w odniesieniu do tego zjawiska termin homeostaza rodzinna. a) Zgodnie z koncepcją homeostazy rodzinnej, rodzina działa w taki sposób, by osiągnąć równowagę we wzajemnych relacjach. b) Członkowie rodziny pomagają utrzymać tę równowagę w sposób jawny oraz ukryty. c) Powtarzalne, cykliczne, przewidywalne wzorce komunikacyjne rodziny ujawniają tę równowagę. d) Kiedy homeostaza rodzinna jest zagrożona, członkowie rodziny wkładają dużo wysiłku w jej utrzymanie.” 2. Oznaczony pacjent “Oznaczony jako pacjent jest członkiem rodziny, który w najwyraźniejszy sposób cierpi z powodu bolesnego związku małżeńskiego oraz jest najbardziej poddany dysfunkcyjnemu rodzicielstwu. a) Jego symptomy są sygnałem SOS informującym o bólu odczuwanym przez jego rodziców oraz wynikającym z niego zachwianiu równowagi w rodzinie. b) Symptomy pacjenta są informacją, że zakłóca on własny wzrost, próbując złagodzić i przejąć ból rodziców.” 3. Małżonkowie jako architekci rodziny “Relacje małżeńskie wpływają na charakter rodzinnej homeostazy. a) Relacje małżeńskie stanowią oś, wokół której formują się wszystkie pozostałe relacje w rodzinie. Partnerzy są “architektami” rodziny. b) Bolesna relacja małżeńska zazwyczaj owocuje dysfunkcjonalnym rodzicielstwem.”  Satir część 4. Kiedy spotykam człowieka 1. Postawy komunikacyjne: zjednywanie, oskarżanie, superracjonalność, chaotyczność, płynność [Postawy te nie są precyzyjnie opisane w tekście] Zjednywanie - zgadzanie się na to co mówi rozmówca, żeby się mu przypodobać. Oskarżanie - krytykowanie rozmówcy. Superracjonalność - używanie skomplikowanych wyrażeń, nieokazywanie uczuć. Chaotyczność - zwracanie uwagi na rzeczy niezwiązane z tematem rozmowy. Płynność - adaptacyjna, spójna komunikacja. “Teraz chciałabym na chwilę zmienić temat i powiedzieć, że te postawy nie są sztywne i niezmienne. Każdy z tych sposobów komunikowania się może zostać “odnowiony.” “Jeżeli w swoich reakcjach stosujesz zjednywanie, to wysyłasz do siebie komunikaty mówiące o tym, że nie jesteś wiele wart, co powoduje spustoszenie w twojej psychice. Jeżeli jednak wiesz, jak to zrobić, możesz odnowić tę umiejętność zjednywania i dopuścić ją do świadomości, zamiast po prostu odczuwać jako coś oczywistego fakt, że zawsze musisz sprawiać wszystkim przyjemność.” Odnowione oskarżanie - staje się umiejętnością obrony samego siebie. Każdy powinien posiąść tę umiejętność, ale należy robić to realistycznie i świadomie, a nie automatycznie Odnowiona superracjonalność - staje się kreatywnym wykorzystaniem własnej inteligencji. Używanie swojej inteligencji jest rozkoszą; jednak, jeśli używasz jej jedynie po to, aby się bronić, staje się to raczej nudne i nie przynosi satysfakcji. Odnowiona chaotyczność - staje się zdolnością do bycia spontanicznym i obrania nowego kierunku w świadomości i w rzeczywistości.  2. Terapeuta jako lider procesu “To przypomina mi o czymś jeszcze. Uważam się za lidera procesu, jakim jest wywiad, ale nie za przywódcę ludzi. Zanim cokolwiek zrobię, zawsze uzgadniam to z nimi. Prowadzę proces silną ręką. Wynika to z faktu, że to ja wiem, o co chodzi w procesie, który staram się wywołać. Chcę pomóc ludziom, aby stali się twórcami własnym decyzji; zanim jednak to osiągną, musi im być wolno podejmować ryzyko.” 3. Intymność “Uważam, że intymność to zdolność do szanowania przestrzeni pomiędzy ludźmi - przekraczanie granic wówczas, gdy otrzymaliśmy zaproszenie, by to zrobić i nienaruszania ich, kiedy go nie dostaliśmy. Na tym polega prawdziwa intymność.”  Satir, część 3. Teoria i praktyka terapii 1. Dojrzałość “Najważniejszym pojęciem w terapii, będącym probierzem dla wszystkich pozostałych, jest pojęcie dojrzałości. a) Dojrzałość to stan, w którym dana istota ludzka jest za siebie w pełni odpowiedzialna. b) Osoba dojrzała to taka, która po osiągnięciu dorosłości jest w stanie dokonywać wyborów i podejmować decyzję, oparte na właściwym postrzeganiu samej siebie, innych oraz kontekstu, w jakim się znajduje; która uznaje te wybory i decyzje za własne; oraz bierze odpowiedzialność za ich następstwa.” 2. Cechy komunikacji osoby dysfunkcyjnej “Jednostkę nazywamy dysfunkcyjną, jeżeli nie nauczyła się właściwie komunikować. Jako że nie ma ona sposobów, aby poprawnie postrzegać i interpretować samą siebie, lub interpretować w odpowiedni sposób przekazy z zewnątrz, założenia, na których opiera ona swoje działania, będą błędne, a jej wysiłki w celu przystosowania się do rzeczywistości będą chaotyczne i nieodpowiednie.” “Osoba dysfunkcyjna będzie wyrażać się niespójnie, czyli wysyłać sprzeczne przekazy, na różnych poziomach komunikacji i używając różnych sygnałów.” “Jednostka dysfunkcyjna będzie także niezdolna do przystosowania własnego sposobu rozumienia rzeczywistości do aktualnego kontekstu. a) Będzie ona miała skłonność do postrzegania “tu i teraz” przez pryzmat niezniszczalnych etykietek, które zostały umieszczone w jej umyśle we wczesnym okresie życia, kiedy wszystkie przekazy miały znaczenie dla jej przetrwania. Każde kolejne użycie etykietki będzie wzmacniało jej realność.” b) Jest więc możliwe, że będzie ona przykładać do teraźniejszości miarę, która pasuje do przeszłości lub której oczekuje od przyszłości, tym samym odrzucając możliwość nabrania dystansu do przeszłości lub realistycznego kształtowania przyszłości.” “Wreszcie jednostka dysfunkcyjna nie będzie w stanie przejść przez najważniejszy etap dobrej komunikacji: nie zdoła “sprawdzić” swoich spostrzeżeń, aby zobaczyć, czy zgadzają się one z sytuacją - taką, jaka ona jest, lub ze znaczeniem zakładanym przez innego.” “Dysfunkcyjne zachowanie – jak widzieliśmy - wiąże się z niskim poczuciem własnej wartości. Jest to w istocie obrona przed jego dostrzeżeniem. Z kolei mechanizmy obronne są sposobami, które pozwalają osobie z niskim poczuciem własnej wartości funkcjonować bez symptomów. Tej osobie, a także jej otoczeniu, może się wydawać, że wszystko jest w porządku. Jednakże, kiedy osobie tej zagrozi jakiś wydarzenie mające znaczenie dla jej przetrwania, jakieś wydarzenie, które będzie do niej mówiło: “Ty się nie liczysz; nie jesteś kochany; jesteś zerem”, to mechanizmy obronne mogą się okazać niewystarczające i wówczas ich miejsce zajmie symptom. Zwykle dopiero wówczas jednostka i jej otoczenie zauważą, że ona jest “chora” i dopiero wtedy ona przyzna, że potrzebuje pomocy.”  3. Terapia jako próba udoskonalenia metod komunikacji “Jeżeli źródeł choroby upatrujemy w niewłaściwych metodach komunikacji (przez którą rozumiem zachowanie interakcyjne), to terapię będziemy postrzegać jako próbę udoskonalenia tych metod.” “Takie podejście do terapii opiera się na trzech założeniach dotyczących ludzkiej natury: 1. Każda jednostka jest nastawiona na przetrwanie, rozwój oraz zbliżenie się do innych, a całe jej zachowanie wyraża te cele, niezależnie od tego, w jak zniekształcony sposób to czyni. Nawet najbardziej upośledzona osoba będzie zasadniczo stała po stronie terapeuty. 2. To co społeczeństwo nazywa chorym, szalonym, głupim lub złym zachowaniem, jest w istocie próbą zasygnalizowania przez dotkniętą chorobą osobę obecności problemu i jej wołaniem o pomoc. W tym sensie może ona wcale nie być tak chora, szalona, głupia czy zła. 3. Istoty ludzkie są ograniczone jedynie przez stopień swojej wiedzy, sposób rozumienia samych siebie oraz umiejętność “sprawdzania” innych. Myśl i emocja nierozerwalnie wiążą się ze sobą; jednostka nie musi być więźniem swoich emocji, ale może użyć poznawczej części swoich odczuć, aby się wyzwolić. Jest to podstawa założenia, że istota ludzka może się nauczyć tego, czego nie wie oraz zmienić niewłaściwe sposoby interpretowania i rozumienia rzeczywistości.”  4. Rola terapeuty: osoba źródłowa, model i nauczyciel komunikacji “To prowadzi nas do zastanowienia się nad rolą terapeuty. Jak ma się zachować? Jaki będzie miał obraz siebie? a) Być może byłoby najlepiej, gdyby postrzegał siebie samego jako osobę źródłową. Nie jest wszechwładny. Nie jest Bogiem, rodzicem ani sędzią. Największą trudność sprawia wszystkim terapeutom rozwiązanie problemu, jak być ekspertem, jednocześnie nie wydając się pacjentowi wszechmocnym, wszechwiedzącym lub zawsze umiejącym odróżnić dobro od zła. b) Terapeuta ma szczególną przewagę, ponieważ może badać sytuację rodzinną pacjenta jako doświadczony obserwator, jednocześnie pozostając na zewnątrz, ponad - że tak to określę - walką o władzę. Jak kamera z obiektywem szerokokątnym, może on widzieć rzeczy z punktu widzenia każdej osoby i działać jako reprezentant każdej z nich. Widzi transakcje, a także wszystkie zaangażowane w nie jednostki i dlatego jego punkt widzenia jest wyjątkowy. c) Z tego powodu rodzina może mu zaufać jako “oficjalnemu obserwatorowi”, osobie, która może bezstronnie relacjonować to, co widzi i słyszy. Przede wszystkim, może on omawiać to, czego rodzina nie dostrzega i o czym nie może opowiedzieć. “Terapeuta musi także postrzegać siebie jako model komunikacji. a) Przede wszystkim musi on się starać uświadamiać sobie własne uprzedzenia i nieświadome założenia, tak aby samemu nie wpaść w pułapkę, przed którą ostrzega innych – dopasowywania rzeczywistości do siebie. Jego brak lęku przed odsłonięciem się może być dla tej rodziny pierwszą możliwością zetknięcia się z przejrzystą komunikacją. b) Ponadto sposób, w jaki od początku interpretuje on i porządkuje działania terapeutyczne, jest pierwszym krokiem na drodze do wprowadzenia rodziny w nowe techniki komunikacji.” “Terapeuta nie tylko będzie dawał przykłady tego, co rozumie przez jasną komunikację, ale będzie również uczył pacjentów, jak do niej dojść” “Terapeuta będzie pomagał pacjentowi, by ten uświadomił sobie, że przekazy są niespójne, dezorientujące lub ukryte.” “Jednocześnie terapeuta będzie pokazywał pacjentowi, jak sprawdzać niewłaściwe założenia, które są przez niego wykorzystywane jako fakty.”  5. Radzenie sobie z istnieniem odmienności “Jako terapeuta, przekonałam się, że pewne pojęcia są szczególnie przydatne, jako swego rodzaju przyrządy pomiarowe, w określaniu rozmiarów i natury dysfunkcji występującej w rodzinie. - Analizując techniki używane przez każdego członka rodziny do radzenia sobie z istnieniem odmienności. Reakcja jednostki na odmienność jest wskaźnikiem jej zdolności do przystosowania się do wzrostu i zmiany. Wskazuje także na rodzaj postaw, jakie jednostka będzie przyjmować w stosunku do innych członków rodziny, a także czy będzie w stanie wyrażać te postawy otwarcie, czy też nie. - Członkowie każdej rodziny potrzebują sposobów, aby dowiedzieć się o swojej odmienności i zrobić dla niej miejsce. W tym celu wszyscy muszą być w stanie otwarcie relacjonować sobie i innym to, jak postrzegają siebie i innych. -......... - Jeżeli techniki radzenia sobie z odmiennością opierają się na tym, kto ma rację (wojna) lub udawaniu, że odmienność nie istnieje (zaprzeczanie), to istnieje możliwość patologicznego zachowania ze strony każdego członka rodziny, ale szczególnie ze strony dzieci.”  6. Funkcjonalna analiza ról “Sporządzam coś, co nazywam funkcjonalną analizą ról, aby dowiedzieć się, czy członkowie rodziny nie odgrywają skrycie ról innych niż te, których wymaga od nich ich pozycja w rodzinie. - Jeżeli dwoje ludzi wchodzi w związek małżeński z nadzieją poszerzenia siebie, to każde z nich zostaje w rezultacie obciążone odpowiedzialnością za drugie, a tym samym powstaje związek wzajemnie pasożytniczy - Ten związek po pewnym czasie przekształca się w coś, co przypomina relację dziecko rodzic. Dorośli, nazywani “mężem” i “żoną”, mogą w rzeczywistości funkcjonować jak matka i syn, ojciec i córka lub jak rodzeństwo, dezorientując resztę rodziny, a w końcu również siebie samych.” 7. Analiza samowyrażania “Sporządzam analizę samowyrażania dla każdego członka rodziny. Jeżeli to, co dana osoba mówi, nie pasuje do tego, jak wygląda, jak się wyraża i zachowuje, lub jeśli przedstawia ona swoje pragnienia i uczucia jako należące do kogoś innego lub pochodzące skądinąd, wiem, że ta osoba nie będzie w stanie wysyłać sygnałów, którym można zaufać, do żadnej osoby wchodzącej z nią w interakcję. Kiedy takie zachowanie, które nazywam przejawianiem niespójności, można często zaobserwować u wszystkich członków rodziny, może się w niej rozwinąć patologia.”  8. Analiza modeli “Aby dowiedzieć się, jak wczesne lata życia każdego członka rodziny wpłynęły na jego obecne sposoby zachowania, sporządzam coś, co nazywam analizą modeli. - Oznacza to, że próbuję odkryć, kim były (lub są) osoby (modele), które wywierały wpływ na poszczególnych członków rodziny we wczesnych latach ich życia; kto przekazywał im komunikaty o istnieniu i potrzebie wzrostu; kto dostarczył im plan, według którego uczyli się oceniać nowe doświadczenia i działać w nowych sytuacjach; kto pokazał im, jak nawiązywać bliski kontakt z innymi. - Ponieważ te przekazy mają znaczenie dla przetrwania jednostki, sposób ich przekazania automatycznie określi to, jak jednostka będzie potem interpretowała komunikaty pochodzące od innych dorosłych, którzy mogą nie mieć bezpośredniego wpływu na jej przetrwanie, lecz mogli zostać uznani za ważnych dla przetrwania, takich jak narzeczeni/ narzeczone, teściowie lub szefowie.  9. Kryteria zakończenia terapii (rodziny, męża i żony) “Oto kryteria, na których podstawie oceniam czy mogę już zakończyć leczenie danej rodziny. a) Leczenie jest zakończone (dla rodziny): - Kiedy członkowie rodziny potrafią realizować interakcje, sprawdzać, zadawać pytania itd. - Kiedy potrafią interpretować wrogość; - Kiedy potrafią dostrzec to, jak widzą ich inni; - Kiedy potrafią dostrzec to, jak postrzegają samych siebie; - Kiedy jeden członek rodziny może powiedzieć innemu, jak tamten wygląda w jego oczach; - Kiedy jeden członek rodziny potrafi powiedzieć innemu, czego się po nim spodziewa, czego się boi i czego oczekuje; - Kiedy potrafią się ze sobą nie zgadzać; - Kiedy potrafią uczyć się na błędach; - Kiedy potrafią uwolnić się od szkodliwego wpływu modeli z przeszłości; - Kiedy potrafią wysyłać jasne przekazy, to znaczy być spójni w swoim zachowaniu; - Kiedy pomiędzy ich uczuciami i komunikacją jest minimalna różnica; - Kiedy wysyłają jedynie minimalną liczbę ukrytych przekazów. b) Inny zestaw kryteriów oceny możliwości zakończenia terapii dotyczy męża i żony. Terapię można zakończyć, jeżeli potrafią oni: - Być bezpośredni, używając pierwszej osoby liczby pojedynczej, a następnie wygłaszając stwierdzenia lub pytania, w których: Krytykują, Oceniają, Informują o obserwacji, Określają winę, Informują o irytacji, Mówią o poczuciu dezorientacji. - Być jasno określeni, poprzez używanie języka, który wyraźnie pokazuje, że “ja jestem sobą”, a “ty jesteś tobą”. “Jestem oddzielny i niezależny od ciebie i uznaję moje własne cechy za należące do mnie. Ty jesteś tobą, jesteś oddzielny i niezależny ode mnie i uznaję, że twoje cechy należą do ciebie.” - Wyrażać się jasno, używając pytań i stwierdzeń, które odzwierciedlają bezpośredniość i zdolność do czerpania wiedzy ze stwierdzeń, poleceń lub intencji innych ludzi, pozwalająca na osiągnięcie założonego rezultatu. c) W skrócie, leczenie jest zakończone, kiedy każda osoba uczestnicząca w terapii potrafi formułować wypowiedzi, w których występuje podmiot (“ja”), czasownik w pierwszej osobie liczby pojedynczej i stronie czynnej oraz dopełnienie bliższe.”  10. Systemy zamknięte i otwarte “Narzędziem bardzo przydatnym zarówno w szkoleniu terapeutów, jak i w terapii jest coś, co nazywam “grami systemów rodzinnych”. Opracowałam je na podstawie obserwacji, że wszystkie systemy interakcyjne można podzielić na systemy zamknięte i systemy otwarte. a) Systemy zamknięte - to takie, w których każdy członek rodziny musi bardzo uważać na to, co mówi. Naczelną zasadą panującą w tej rodzinie jest założenie, iż wszyscy powinni mieć takie same opinie, uczucia i pragnienia, niezależnie od tego, czy tak jest naprawdę, czy też nie. W systemach zamkniętych szczera autoekspresja jest niemożliwa, a jeżeli do niej dochodzi, to pozostali członkowie rodziny postrzegają ją jako nieprawidłową, “chorą” lub szaloną. Różnice są traktowane jako niebezpieczeństwo, co doprowadza do sytuacji, w której jeden członek rodziny (lub więcej osób) musi być symbolicznie “martwy dla siebie samego”, jeżeli ma pozostać w systemie. W takiej grupie ograniczenia nałożone na indywidualny wzrost i zdrowie są oczywiste. Przekonałam się, że zaburzenia emocjonalne lub zaburzenia zachowań są niezawodnym sygnałem, że dotknięta nimi osoba jest członkiem zamkniętego systemu rodzinnego. b) System otwarty pozwala uczestniczącym w nim członkom na szczerą autoekspresję. W takiej grupie lub rodzinie różnice są postrzegane jako rzecz naturalna, a otwarta negocjacja rozwiązuje je poprzez “kompromis”, “zgodę na niezgodę”, “działanie na zmianę” itd. W systemach otwartych jednostka może powiedzieć to, co czuje i myśli, a także negocjować w sprawie niezależności i rozwoju osobistego, nie niszcząc siebie ani innych członków systemu.” Badura-Madej W. (red.) (1999). Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Poradnik dla pracowników socjalnych. rozdz. 5. Rodziny w kryzysie: diagnoza i interwencja kryzysowa 1. rodzaje kryzysów “Kryzysy w rodzinie można podzielić na kategorie (J.S Fraser, 1989): 1. Normatywne kryzysy rozwojowe - związane z wydarzeniami życiowymi, takimi jak: małżeństwo, narodzenie dziecka, pójście dziecka do szkoły, dorastanie, opuszczanie domu. Są one nieodłącznie związane z życiem i rozwojem każdej rodziny. 2. Kryzysy losowe, incydentalne - wywołane przez zdarzenia nieprzewidywalne, takie jak: gwałt, utrata pracy, poważna choroba, przedwczesna śmierć. Nie występują one we wszystkich rodzinach. 3. Kryzysy endogenne - wywoływane przez indywidualne, patologiczne wzorce rodzinne, jak na przykład kryzysy w rodzinach osób uzależnionych od alkoholu, w rodzinach, gdzie występuje przemoc.”  2. Model Typologiczny Rodziny – czynniki wpływające na reakcję kryzysową rodziny Typologiczny Model Przystosowania i Adaptacji Rodziny (M.A McCubbin i H.I. McCubbin, 1989) “Według Modelu Typologicznego reakcja kryzysowa rodziny zależy od następujących czynników: - Czynników wywołujących kryzys; - Poziomu zdolności regeneracyjnych rodziny; - Typu rodziny; - Mocnych stron rodziny (zasobów adaptacyjnych); - Wsparcia ze strony przyjaciół i społeczności; - Oceny indywidualnej, dokonywanej przez każdego z członków rodziny; - Oceny globalnej; - Sposobów rozwiązywania problemów i radzenia sobie.” “Czynnikami wywołującymi kryzys są takie wydarzenia życiowe, które powodują zmianę w systemie rodzinnym. Ich siła jest wyznaczona przez stopień, w jakim zagrażają stabilności rodziny. “Można wyróżnić pięć szerokich kategorii stresów, które powodują trudności w procesie adaptacji rodziny do sytuacji kryzysowej;” 1. Pierwotne wydarzenie wywołujące kryzys i związane z nim trudności. 2. Normatywne kryzysy – Przewidywane i oczekiwane wydarzenia są odczuwane przez rodzinę jako wynik normalnego rozwoju dzieci, dorosłych. 3. Uprzednie napięcia i konflikty – Uprzednie napięcia ulegają rozjątrzeniu, gdy rodzinę spotyka nowe wydarzenie. 4. Wtórne obciążenia - Rezultaty podejmowanych przez rodzinę wysiłków, mających na celu poradzenie sobie z sytuacją, na przykład podjęcie drugiej pracy. 5. Niejasności wewnątrzrodzinne i społeczne - Każda zmiana niesie za sobą pewien element niepewności i niejasności, ponieważ rodzina zmienia swoją strukturę, role i obowiązki. Ponadto - jeżeli w społeczności brakuje instytucji pomagających rodzinie bądź wsparcie społeczne jest niewystarczające, rodzina działa chaotycznie, metodą prób i błędów, zużywa dużo energii i pogłębiają się jej trudności.  3. Źródła zasobów rodziny “Umiejętności i zasoby rodziny wzmacniają jej ciągłość i stabilność w obliczu rozmaitych zmian i przeciwności. Pozwalają na przeciwstawianie się kryzysom i dają możliwość przystosowania się.” “W rodzinie są trzy potencjalne źródła zasobów: - Jej pojedynczy członkowie, - Rodzina jako całość, - Społeczność, w jakiej żyje. Zasoby mogą być namacalne, jak na przykład pieniądze lub bardziej abstrakcyjne, jak poczucie własnej wartości.” 1. Zasoby osobiste to: inteligencja, która wzbogaca świadomość i pojmowanie wymagań, wiedza i umiejętności, cechy osobowości, stan zdrowia fizycznego, poczucie kontroli nad własnym życiem, poczucie własnej wartości. Najbardziej istotne są poczucie wartości i poczucie kontroli 2. Zasoby systemu rodzinnego to: - Spójność rodziny - Adaptacyjność - Organizacja rodziny - Umiejętność porozumiewania się - Wytrzymałość rodziny - Ilość i forma spędzanego czasu razem przez rodzinę - Zdolność rodziny do wykorzystywania zasobów indywidualnych 3. Zasoby społeczności: należą do nich pojedyncze osoby, grupy i instytucje, z których pomocy rodzina może skorzystać. Najważniejsze jest tu wsparcie społeczne i emocjonalne. 4. Typologie rodzin: regeneracyjnych, sprężystych, rytmicznych – wymiary i typy rodzin w każdej typologii “Typologia rodzin (M.A. McCubbin i H.I. McCubbin, 1989) pozwala określić te szczególne właściwości rodziny, które ułatwiają jej radzenie sobie z sytuacją kryzysową.” “Można wyróżnić trzy typy rodzin: regeneracyjny, sprężysty i rytmiczny.” 1. Typologia rodzin regeneracyjnych Opiera się na wymiarach: Spójności - określa znaczenie, jakie rodzina przypisuje akceptacji, lojalności, godności, wierze, zaufaniu i szacunkowi, wspólnym wartościom. Wytrzymałość rodziny - określa jej wewnętrzną trwałość oraz takie jej zasady, jak poczucie panowania nad wydarzeniami, poczucie celowości podejmowanych działań i otwarcie się na nowe doświadczenia. W modelu regeneracyjnym wyróżnić można cztery typy systemów rodzinnych: 1.1 Rodziny podatne - charakteryzują się niskim poziomem spójności i wytrzymałości. 1.2 Rodziny bezpieczne - to rodziny o niskim poziomie spójności i wysokim stopniu wytrzymałości 1.3 Rodziny trwałe - są to rodziny o wysokim poziomie spójności i niskim poziomie wytrzymałości. 1.4 Rodziny regeneracyjne - są to rodziny o wysokim poziomie spójności i wysokim poziomie wytrzymałości. 2. Typologia rodzin sprężystych Opiera się na wymiarach: Więź - wyznacznikami więzi są: pragnienie jej utrzymania, otwartość w omawianiu problemów, poczucie bliskości wśród członków rodziny, wspólnie wykonywanie pewnych czynności. Elastyczność - definiuje się jako stopień, w jakim rodzina jest w stanie zmienić swe reguły, granice i pełnione role, w odpowiedzi na krytyczne wydarzenia. Elastyczność zakłada otwarty wzorzec komunikacji, gotowość do kompromisu, możliwość przejmowania obowiązków, aktywne uczestniczenie w podejmowaniu decyzji. Można wyróżnić cztery typy rodzin: 2.1 Rodziny kruche – o niskim poziomie więzi i niskim poziomie elastyczności. 2.2 Rodziny związane - to rodziny o wysokim poziomie więzi i niskim poziomie elastyczności. 2.3 Rodziny giętkie - to rodziny o niskim poziomie więzi i wysokim poziomie elastyczności. 2.4 Rodziny sprężyste - to rodziny o wysokim poziomie więzi i elastyczności. 3. Typologia rodzin rytmicznych Opiera się na wymiarach: Wspólnie spędzanego czasu Znaczenia, jakie się temu czasowi przypisuje “Wspólne codzienne działania służą podtrzymaniu wspólnoty w stosunkach rodzice – dzieci, rodzina – krewni, mąż - żona. Wspólnie spędzany czas daje przewidywalny schemat życia rodzinnego. “ Można wyodrębnić cztery typy rodzin: 3.1 Rodziny bezwzorcowe – o niskim poziomie wspólnie spędzanego czasu i niskim poziomie znaczenia, jakie się temu przypisuje. 3.2 Rodziny intencjonalne – to rodziny, których członkowie spędzają wspólnie niewiele czasu, choć nadają mu duże znaczenie. 3.3 Rodziny ustrukturowane – to te, które kładą silny nacisk na wspólne spędzanie czasu, ale nisko to cenią. 3.4 Rodziny rytmiczne – to rodziny, które kładą nacisk na wspólne spędzanie czasu i wysoko to sobie cenią.  5. Cel interwencji kryzysowej “Celem interwencji kryzysowej w rodzinie jest umożliwienie rodzinie poradzenia sobie z przejściowym brakiem równowagi wywołanym wydarzeniem krytycznym.” “W późniejszym etapie celem terapii kryzysowej byłoby wsparcie rodziny, by z rodziny kruchej, przerodziła się w sprężystą lub z intencjonalnej zmieniła się w rytmiczną.” 6. ocena rozmiaru kryzys “Od oceny rozmiarów kryzysu w rodzinie zależy rodzaj interwencji. Nie powinno się stosować interwencji kryzysowej wobec każdej rodziny w kryzysie, która przychodzi po pomoc do ośrodka interwencji kryzysowej.” “W ocenie rozmiarów kryzysu w rodzinie należy wziąć pod rozwagę trzy zmienne (E.L. Worthington, Jr., 1989): 1. Zaburzenia rozkładu dnia; 2. Liczbę nowych, koniecznych decyzji, które wywołują początkowo niezgodę; 3. Poziom konfliktów poprzedzających kryzys.