PGR 2024-25 Deel 1: Inleiding (2) PDF

Deel 1. Inleiding Persoon, Gezin & Recht Inhoud Kind en ouders. De familierechtelijke vormgeving en gevolgen van ouder-kindrelatie in diverse gezinsvormen 1. Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen 2. Juridische relevantie 3. Juridische benadering van ouderschap: va...

Deel 1. Inleiding Persoon, Gezin & Recht Inhoud Kind en ouders. De familierechtelijke vormgeving en gevolgen van ouder-kindrelatie in diverse gezinsvormen 1. Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen 2. Juridische relevantie 3. Juridische benadering van ouderschap: van geïntegreerde naar gedesintegreerde benadering 4. Het belang van het kind als eerste overweging 2 Documentatie EHRM 3 december 2009, Zaunegger/Duitsland F. Swennen, “Wat is ouderschap”, TPR 2016, 11-95. Kind en ouders in de 21ste eeuw. Rapport van de Staatscommissie Herijking Ouderschap, Den Haag, 2016, 637 p. Kabinetsreactie op de aanbevelingen van de Staatscommissie Herijking Ouderschap, 2019. VN Comité voor de rechten van het kind, Algemeen Commentaar nr. 14 (2013) over het recht van het kind zijn belangen als de eerste overweging te laten zijn (art. 3, eerste lid) Gezinsenquête 2021 – drie delen Kind bij paar en bij alleenstaande ouders. Rapport Statistiek Vlaanderen, 2021/7 3 Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Diversiteit op vlak van gezinsvormen waarin kinderen opgroeien - Gehuwd of ongehuwd paar - Alleenstaande ouder - Samengesteld gezin met stiefouder - “Regenbooggezin” - Meeroudergezinnen - Gezin met transgender ouder - Pleeggezin - … 5 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Diversiteit op vlak van gezinsvormen waarin kinderen opgroeien Vanaf jaren 1970: Gewijzigde dynamiek inzake vormen en ontbinden van partnerrelaties en gezinnen gaat gepaard met veranderingen in individuele levensloop van betrokken kinderen en jongeren. Bv: Uitstel of afstel van huwelijk: meer kinderen bij ongehuwd paar Vaker uit elkaar gaan van paren met inwonende kinderen: meer kinderen bij alleenstaande ouder of bij nieuw samengestelde gezinnen Bron: M. Corijn & J. Pickery, Veranderen van huishoudpositie in het Vlaams Gewest: kind bij paar en bij alleenstaande ouder (Rapport Statistiek Vlaanderen, 2021/7), https://www.vlaanderen.be/publicaties/veranderen- van-huishoudpositie-in-het-vlaamse-gewest-kind-bij-paar-en-bij-alleenstaande-ouder 6 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Kinderen en jongeren 0-24 jaar in Vlaanderen: 2000 2020 Bij gehuwd paar 76% 57% Bij ongehuwd paar 5% 20% Bij alleenstaande ouder 11% 16% Eigen huishouden 5,6% 4% Overige 2,4% 3% Bron: M. Corijn & J. Pickery, Veranderen van huishoudpositie in het Vlaams Gewest: kind bij paar en bij alleenstaande ouder (Rapport Statistiek Vlaanderen, 2021/7) 7 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen In 2019: 34.000 kinderen en jongeren (0-24 jaar in Vlaanderen) maakten een verandering mee van kind bij een paar naar kind bij een alleenstaande ouder. - Bij 29.143 kinderen: doordat het paar uit elkaar ging - Gemiddelde leeftijd kinderen: 10,6 jaar Bron: M. Corijn & J. Pickery, Veranderen van huishoudpositie in het Vlaams Gewest: kind bij paar en bij alleenstaande ouder (Rapport Statistiek Vlaanderen, 2021/7) 8 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen In 2019: 21.000 kinderen en jongeren (0-24 jaar in Vlaanderen) maakten een verandering mee van kind bij een alleenstaande ouder naar kind bij een paar - Bij 3/4: doordat de alleenstaande ouder ongehuwd ging samenwonen met een partner - Bij 1/4: doordat de alleenstaande ouder gehuwd ging samenwonen met een partner - Gemiddelde leeftijd kinderen: 10,5 jaar Bron: M. Corijn & J. Pickery, Veranderen van huishoudpositie in het Vlaams Gewest: kind bij paar en bij alleenstaande ouder (Rapport Statistiek Vlaanderen, 2021/7) 9 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Gezinsenquête 2021: Gezinnen in Vlaanderen in beeld Gezinnen in Vlaanderen (2021) – meerderjarigen met min. 1 kind < 25 jaar (Vlaams Gewest) - De samenstelling van het gezin - Partnerrelaties in gezinnen - Samenwerken met de (ex-)partner in de opvoeding 10 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Mannen vaker in relatie Aantal vaste relaties oud vs. jong 11 Bron: Partnerrelaties in gezinnen Maatschappelijke en medische ontwikkelingen vier op tien mannen (38,5%) en vrouwen (44,0%) rapporteert een samenwoonrelatiebreuk 45,3% die ooit een relatiebreuk doormaakten, geven aan één ex-partner te hebben die de andere ouder is van minstens één kind en 5,2% vermeldden twee ex-partners waarmee er kinderen zijn 12 Bron: Partnerrelaties in gezinnen Maatschappelijke en medische ontwikkelingen 64,8 % is een intact gezin (geen scheiding meegemaakt) 22,2 % alleenstaande ouder 13 % is samengesteld gezin 53,8% van de samengestelde gezinnen is een ‘eenvoudig’ samengesteld gezin (zie figuur 7) De overige zijn ‘complex’ (zie figuur 7) 13 Bron: De samenstelling van het gezin Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Een kwart van de ouders heeft positieve gevoelens t.a.v. de ex-partner, de helft is neutraal en bijna een kwart heeft negatieve gevoelens Vier op tien gescheiden ouders geeft aan zelden of nooit contact te hebben met de ex-partner Hoe positiever de gevoelens voor de ex-partner en hoe frequenter het contact met de ex-partner, hoe positiever de coparentingrelatie wordt beoordeeld (of omgekeerd). 14 Bron: Samenwerken met de (ex-)partner in de opvoeding Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Diversiteit op vlak van gezinsvormen waarin kinderen opgroeien 2022: 7.165 pleeggezinnen in Vlaanderen; 9.176 pleegkinderen, pleegjongeren en pleeggasten Vgl. 2016: 4.717 pleeggezinnen – 6.024 pleegkinderen, pleegjongeren en pleeggasten 15 Bron: https://www.pleegzorg.be/artikels/pleegzorg-in-cijfers Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Diversiteit op vlak van gezinscontext 31,8% van kinderen geboren in 2022 heeft moeder die bij haar geboorte niet de Belgische nationaliteit had. 30,7% van kinderen geboren in 2022: Nederlands is niet taal die kind met moeder spreekt. Frans is de meest gesproken andere taal (6,6%), gevolgd door Arabisch (4,4 %) en Turks (2,2 %). 11% van kinderen en jongeren van 0 tot 24 heeft niet de Belgische nationaliteit. 39,5% van minderjarigen heeft andere herkomst. Bij jonge kinderen ligt het aandeel hoger. Bron: https://www.opgroeien.be/kennis/cijfers-en-onderzoek 16 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Medisch begeleide voortplanting, reproductieve geneeskunde Wereldwijd: ongeveer één op de zes mensen infertiliteit (https://www.who.int/news/item/04-04-2023-1-in-6-people-globally-affected-by- infertility#:~:text=Large%20numbers%20of%20people%20are,care%20for%20those%20in%20need) Europa : 1997-2018: bijna 12 miljoen vruchtbaarheidsbehandelingen → meer dan 2 miljoen kinderen (C. WYNS, CH. DE GEYTER, C. CALHAZ-JORGE, M.S. KUPKA, T. MOTRENKO, J. SMEENK, C. BERGH, A. TANDLER-SCHNEIDER, I.A. RUGESCU en V. GOOSSENS, “ART in Europe, 2018: results generated from European registries by ESHRE”, Human Reproduction Open 2022, https://www.eshre.eu/Data-collection-and-research/Consortia/EIM/Publications.aspx). België: 1 vrouw op 13 zwanger na vruchtbaarheidsbehandeling in 2020, in 2007 was dat nog maar 1 op de 20 (https://www.zorg-en-gezondheid.be/belangrijkste- trends-in-geboorte-en-bevalling) 17 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen - Medisch begeleide voortplanting, reproductieve geneeskunde KI, IVF, draagmoederschap, drie-ouder IVF, … Naast (wens)ouders, ook derden betrokken in het ontstaansproces: eiceldonor, spermadonor, embryodonoren, draagmoeder, donor mtDNA 18 19  ©Versimpelde weergave van mitochondriale donatie (MDT). Beeld: KIJK Magazine Graphic 20 … Maatschappelijke en medische ontwikkelingen - Medisch begeleide voortplanting, reproductieve geneeskunde: Toekomstige mogelijkheid om zaad- en eicellen aan te maken uit stamcellen: - Geen eicel- of spermadonoren meer nodig - Einde biologische klok - Eigen genetisch kind voor homoparen - ‘Solovoortplanting’? Zie P. De Sutter (hoogleraar reproductieve geneeskunde UGent): “Over voortplanting genetica en ethiek”, T. Fam. 2018, 26-27 Zie https://www.demaakbaremens.org/themas/vruchtbaarheid/zaad-en-eicellen-uit-huid/ivg- zaad-en-eicellen-uit-huid/ 21 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Toekomstige mogelijkheid om baby’s te laten groeien in een kunstmatige baarmoeder? https://www.youtube.com/watch?v=O2RIvJ1U7RE (Ectolife) 22 Bron: https://www.demorgen.be/binnenland/twee-papa-s-een-mama-en-een-zoon-remko-pim-en-els-zijn-een-meeroudergezin-in- belgie-b41a0f62/?referer=  Bron: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/02/15/reeks-polyamorie/ 24 Faculteit, departement, dienst … Maatschappelijke en medische ontwikkelingen Wie zijn de ouders? Aloude concepten volstaan niet meer Verschillende ouderrollen, vormen van ouderschap: biologisch, genetisch ouderschap sociaal ouderschap intentioneel ouderschap juridisch ouderschap Kinderen kunnen meer dan twee “ouders” hebben. Sommige “ouders” kunnen in de loop van het leven van het kind vervangen worden. 25 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen DS 14 juli 2017: “Van biovader tot bam-mam” (Toledo) 26 Maatschappelijke en medische ontwikkelingen 27 Inhoud Kind en ouders. De familierechtelijke vormgeving en gevolgen van ouder- kindrelatie in diverse gezinsvormen 1. Maatschappelijke en medische ontwikkelingen 2. Juridische relevantie 3. Juridische benadering van ouderschap: van geïntegreerde naar gedesintegreerde benadering 4. Het belang van het kind als eerste overweging 28 Juridische relevantie Uitdagingen voor familierecht Vroeger dominante “huwelijksmodel” volstaat al lang niet meer. Wetgever past aan, maar wetenschap en maatschappij evolueren sneller Is het huidige recht aangepast aan de huidige diversiteit op vlak van gezinsvormen en ouder-kindrelaties? 29 Juridische relevantie Beleidsaandacht in België en buurlanden voor herdenking ouderschapsrecht België: geen omvattende hervorming, wel hervormingen in deeldomeinen : Adoptie: Wet van 20 februari 2017 (“ex-partneradoptie” + toestemmingsvereiste) GwH 2 december 2021 Pleeggezinnen: Wet 19 maart 2017 GwH 28 februari 2019 Trans personen: Wet 25 juni 2017 GwH 19 juni 2019; Wet van 20 juli 2023 Schijnerkenningen: Wet 19 september 2017 GwH 7 mei 2020; Wet 31 juli 2020 Afstammingsrecht: Wet 21 december 2018 30 Juridische relevantie Beleidsaandacht in België en buurlanden voor herdenking ouderschapsrecht België: geen omvattende hervorming, wel hervormingen in deeldomeinen : Broers en zussen: Wet 20 mei 2021 Naamrecht: wet 19 december 2023 en wet 7 januari 2024 Hoorrecht kinderen + Overeenkomsten ouders: wet 28 maart 2024 “aanbouw- en oplap-wetgeving” 31 Juridische relevantie België: Federaal regeerakkoord 30/09/2020 “We werken verder aan de hervorming van het Burgerlijk Wetboek. De nieuwe structuur van dit Wetboek werd reeds vastgelegd en treedt in werking in november 2020, maar de inhoud moet nu verder worden ingevuld. Heel wat bepalingen uit het burgerlijk recht, zoals het afstammingsrecht en het kader rond de wettelijke samenwoning, zijn nog niet aangepast aan de huidige maatschappelijke behoeften. Verder moeten ook nog een aantal reeds hervormde materies (bv. erfrecht) worden gecodificeerd, en liggen er voor een aantal andere materies (bv. verbintenissenrecht) reeds teksten klaar die onmiddellijk door de regering besproken kunnen worden.” 32 Juridische relevantie Frankrijk: I. Thery en A.-M. Leroyer, Filiation, origines, parentalités: le droit face aux nouvelles valeurs de responsabilité générationnelle, 2014, 547 p. Loi n° 2021-1017 du 2 août 2021 relative à la bioéthique Nederland: Kind en ouders in de 21ste eeuw. Rapport van de Staatscommissie Herijking Ouderschap, Den Haag, 2016, 637 p. Concept-wetsvoorstellen draagmoederschap, recht afstammingsinformatie, deelgezag Duitsland: Arbeitskreis Abstammungsrecht. Abschlussbericht. Empfehlungen für eine Reform des Abstammungsrechts, 2017, 133 p. Concept-Wetsontwerp Hervorming afstammingsrecht: https://www.bmjv.de/SharedDocs/Artikel/DE/2019/031319_Reform_Abstamungsrecht.html Deutsches Jugendinstitut,Eltern sein in Deutschland, 2021. https://www.dji.de/fileadmin/user_upload/bibs2021/Expertisenband_Neunter_Familienbericht.pdf 33 Juridische relevantie 34 Faculteit, departement, dienst … Inhoud Kind en ouders. De familierechtelijke vormgeving en gevolgen van ouder- kindrelatie in diverse gezinsvormen 1. Maatschappelijke en medische ontwikkelingen 2. Juridische relevantie 3. Juridische benadering van ouderschap: van geïntegreerde naar gedesintegreerde benadering 4. Het belang van het kind als eerste overweging 35 Juridische benadering ouderschap Ouderschap in Westerse samenleving lange tijd “geïntegreerd” benaderd (zie Swennen, “Wat is ouderschap?” TPR 2016, nr. 9-10) Ingebed in de partnerrelatie vrouw & man Socio-biologische idee van afhankelijkheid Christelijke waarden: huwelijk tussen de ouders = Traditionele ouderschapsmodel Vaderschapsregel 36  Juridische benadering ouderschap Partnerschap Ouderschap Huwelijk Seksualiteit Voortplanting 37 Juridische benadering ouderschap Juridische benadering ouderschap steeds meer “gedesintegreerd” (1) Loskoppeling van huwelijk EHRM arrest Marckx 1979 en wet 1987 Wel nog verschillen inzake vaststelling afstamming binnen/buiten huwelijk 38 Juridische benadering ouderschap Juridische benadering ouderschap steeds meer “gedesintegreerd” (2) Loskoppeling van seksualiteit MBV Bloedband niet meer enige grondslag van ouderschap 39 Juridische benadering ouderschap Juridische benadering ouderschap steeds meer “gedesintegreerd” (3) Loskoppeling van partnerschap van verschillend geslacht juridische erkenning relatie partners gelijk geslacht juridische erkenning van ouderschap partners gelijk geslacht 40 Juridische benadering ouderschap (4) Volledige loskoppeling van relatie tussen de ouders: enkel intentie (ouderschapsproject) telt De lege lata: intentie kan grondslag vormen, maar is niet enige grondslag. Swennen: de lege ferenda ouderschapsverklaring: verklaring van ouders tegenover Staat, bij aangifte van geboorte of bij ondertekening overeenkomst MBV geslacht ouders niet relevant aantal ouders: een, twee of meer biologische band geen grondslag meer voor ouderschap 41 Juridische benadering ouderschap Stavaza België: hoever is juridische benadering gedesintegreerd? Ouderschap in belangrijke mate losgekoppeld van aard en vormgeving relatie ouders Huwelijk Samenwoning Verschillend geslacht Seksueel-affectieve relatie https://www.meerdangewenst.nl/category/oproepjes/oproepen- wensouders/; https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/10/07/kinderrechtencommissaris-ik-wil- een-kind/ Maar relatie tussen ouders is niet volledig irrelevant 42 Juridische benadering ouderschap Stavaza België: hoever is juridische benadering gedesintegreerd? Intentie kan grondslag zijn van ouderschap, maar is niet enige mogelijke grondslag Ouderschap nog steeds voor max. 2 personen - overblijfsel van inbedding ouderschap in seksuele partnerrelatie - vraag naar meeroudergezag en meerouderschap - Cf. B. Senaat (nr. 6-98/3), Nedl. Staatscommissie + Kabinet, D. Arbeitskreis Abstammungsrecht 44 Juridische benadering ouderschap Europese rechtsstelsels: geïntegreerde of gedesintegreerd? Zie J.M. Scherpe, The present and future of European Family Law, p. 82-119 Verschuiving van Parent-centric naar Child-centric Aard van relatie tussen ouders blijft in tal van rechtsstelsels een belangrijk invloed uitoefenen op juridische relatie ouders-kinderen. Bv. MBV – toegang Bv. toekenning ouderlijk gezag: zie hierna 45 46 Bron: https://rm.coe.int/inf-2022-13-map-november-2022-replies-e-/1680aa03ed 47 Bron: VRTNWS, 6 oktober 2019, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/10/06/frankrijk-betoging- ivf/ Juridische benadering ouderschap Verhouding juridisch ouderschap – ouderlijk gezag: komt ouderlijk gezag van rechtswege toe aan juridische ouders? Van rechtswege, ongeacht aard relatie ouders voorbeeld: België: afstamming en ouderlijk gezag = één package (zie art. 372, art. 373 en 374 oud BW) Onderscheid aard relatie ouders gehuwd (of geregistreerd partnerschap): automatisch niet gehuwd (noch gereg. partnerschap): moeder automatisch; vader alleen als moeder instemt bij weigering moeder: veto of rechterlijke beslissing voorbeeld: Nederland (gewijzigd 1/01/2023), Duitsland 48 Bron: https://open.overheid.nl/documenten/ronl-31186c64eaeaa20c348871adb50e092066b23af3/pdf Juridische benadering ouderschap Vgl. België - Nederland VRW = Van rechtswege Ouderschap = gevestigde afstammingsband 50 Juridische benadering ouderschap Gehuwd Wettelijk S/Geregistreerd P Niet-geformaliseerde relatie Ouderschap Gezag 2e Ouderschap Gezag 2e Ouderschap 2e Gezag 2e ouder 2e ouder ouder 2e ouder ouder ouder België VRW VRW Erkenning of VRW bij Erkenning of VRW bij Gerechtelijke ouderschap, Gerechtelijke ouderschap, vaststelling ook indien vaststelling ook indien ouderschap ouderschap tegen wil tegen wil moeder of 2e moeder of 2e ouder ouder Nederland VRW VRW VRW VRW Erkenning of VRW bij Gerechtelijke ouderschap, vaststelling indien erkenning met toestemming moeder 51 Juridische benadering ouderschap EHRM: positie ongehuwde vaders - ouderlijk gezag Verschillende behandeling kan verantwoord zijn Wet moet wel in mechanisme voorzien dat vader toelaat om ouderlijk gezag te verkrijgen indien in belang van kind Bv. EHRM 3 december 2009, Zaunegger/Duitsland (Toledo): schending art. 8 en 14 EVRM: vader (niet gehuwd met moeder) kon geen ouderlijk gezag verkrijgen zonder instemming moeder 52 Juridische benadering ouderschap § 1626a BGB Elterliche Sorge nicht miteinander verheirateter Eltern (1) Sind die Eltern bei der Geburt des Kindes nicht miteinander verheiratet, so steht ihnen die elterliche Sorge gemeinsam zu, 1. wenn sie erklären, dass sie die Sorge gemeinsam übernehmen wollen (Sorgeerklärungen), 2. wenn sie einander heiraten oder 3. soweit ihnen das Familiengericht die elterliche Sorge gemeinsam überträgt. (2) Das Familiengericht überträgt gemäß Abs 1 Nr 3 auf Antrag eines Elternteils die elterliche Sorge oder einen Teil der elterlichen Sorge beiden Eltern gemeinsam, wenn die Übertragung dem Kindeswohl nicht widerspricht. Trägt der andere Elternteil keine Gründe vor, die der Übertragung der gemeinsamen elterlichen Sorge entgegenstehen können, und sind solche Gründe auch sonst nicht ersichtlich, wird vermutet, dass die gemeinsame elterliche Sorge dem Kindeswohl nicht widerspricht. (3) Im Übrigen hat die Mutter die elterliche Sorge. 53 Juridische benadering ouderschap Verhouding juridisch ouderschap – ouderlijk gezag: komt ouderlijk gezag van rechtswege toe aan juridische ouders? Drie mogelijke oplossingen: (1) Ouderlijk gezag rechtstreeks koppelen aan juridisch ouderschap, ongeacht relatie ouders (2) Ouderlijk gezag alleen rechtstreeks koppelen aan juridisch ouderschap bij geformaliseerde relatie tussen ouders Niet-geformaliseerde relatie ouders: toekenning ouderlijk gezag aan tweede ouder: gezamenlijke verklaring of beslissing rechtbank (3) Ouderlijk gezag rechtstreeks koppelen aan juridisch ouderschap bij geformaliseerde relatie of bij erkenning met toestemming moeder In andere gevallen: gezamenlijke verklaring of beslissing rechtbank 54 Juridische benadering ouderschap Verhouding juridisch ouderschap – ouderlijk gezag: komt ouderlijk gezag van rechtswege toe aan juridische ouders? Argument pro (1) anders discriminatie kind? ouderlijk gezag functionele instelling: in principe in belang van kinderen om twee ouders met gezag te hebben 55 Juridische benadering ouderschap Verhouding juridisch ouderschap – ouderlijk gezag: komt ouderlijk gezag van rechtswege toe aan juridische ouders? Argument pro (2) Ouderlijk gezag is alleen maar in belang van kind wanneer ouders bewust kiezen om met die verantwoordelijkheid belast te zijn. Wanneer ouders niet gehuwd zijn, noch gereg. partnerschap, kan men er niet zonder meer van uitgaan dat zij daadwerkelijk samen die verantwoordelijkheid willen nemen zie Nederland Staatscommissie Herijking Ouderschap (Kind en Ouders in de 21 ste eeuw) p. 442- 443 Denk aan: “gedwongen vaderschap” 56 Juridische benadering ouderschap Verhouding juridisch ouderschap – ouderlijk gezag: komt ouderlijk gezag van rechtswege toe aan juridische ouders? Argument pro (3) Ouderlijk gezag is alleen maar in belang van kind wanneer ouders bewust kiezen om met die verantwoordelijkheid belast te zijn. Wanneer ouders niet gehuwd zijn, noch gereg. partnerschap, kan men er niet zonder meer van uitgaan dat zij daadwerkelijk samen die verantwoordelijkheid willen nemen. Maar wel als erkenning met instemming moeder zie Nederland Staatscommissie Herijking Ouderschap (Kind en Ouders in de 21 ste eeuw) p. 442- 443 57 58 Faculteit, departement, dienst … Inhoud Kind en ouders. De familierechtelijke vormgeving en gevolgen van ouder- kindrelatie in diverse gezinsvormen 1. Maatschappelijke en medische ontwikkelingen 2. Juridische relevantie 3. Juridische benadering van ouderschap: van geïntegreerde naar gedesintegreerde benadering 4. Het belang van het kind als eerste overweging 59 Belang van het kind Fundamenteel uitgangspunt, al sinds Verklaring Rechten van het kind 1959 Evolutie: Bescherming kind: kwetsbaarheid, afhankelijkheid, object van bijzondere bescherming Vanaf jaren 1970: rechtssubject, drager van rechten; kind moet rechten zelf kunnen uitoefenen en betrokken worden bij besluitvorming, in overeenstemming met ontwikkeling. Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) 1989 aangenomen door AV van de VN; 1991 ratificatie door B. 60 Belang van het kind Belang van kind moet eerste overweging vormen bij alle maatregelen die kinderen betreffen Art. 3 lid 1 IVRK Ruime consensus in internationaal recht dat bij elke beslissing die kinderen aangaat, hun hoger belang moet primeren (EHRM m.b.t. art. 8 EVRM) Art. 24 lid 2 Handvest van Grondrechten van de Europese Unie Nationale wetgeving en rechtspraak: Art. 22bis vierde lid Gw.; GwH 61 Belang van het kind VN-Comité voor de rechten van het kind: Algemeen commentaar n° 14 (2013) over het recht van het kind zijn belangen de eerste overweging te laten zijn (art. 3, eerste lid) Drievoudig concept: Materieel recht: recht van kind zijn belangen te laten beoordelen en de eerste overweging te laten zijn wanneer verschillende belangen in aanmerking worden genomen om tot een besluit te komen over de zaak in kwestie. Staten moeten waarborgen dat dit recht wordt geïmplementeerd wanneer een besluit moet worden genomen over een kind, een groep kinderen of kinderen in het algemeen Interpretatief beginsel: indien een wettelijke bepaling op meer dan een manier kan worden geïnterpreteerd, moet gekozen worden voor de interpretatie die de belangen van het kind het beste dient. Procedureregel: besluitvormingsproces moet evaluatie van gevolgen voor kind(eren) omvatten. Uit rechtvaardiging van besluit moet blijken dat rekening is gehouden met beginsel 62 Belang van het kind Juridische analyse: Alle maatregelen die direct of indirect gevolgen hebben voor kinderen Een kind, kinderen als groep of kinderen in het algemeen Rechterlijke instanties, bestuursrechtelijke autoriteiten, wetgevende lichamen, openbare en particuliere instellingen voor maatschappelijk welzijn, ouders 63 Belang van het kind Juridische analyse: Belang van het kind: complex; inhoudelijke invulling moet per geval worden vastgesteld Bij collectieve besluiten (bv. wetgeving): belangen van kind moeten in algemeen worden beoordeeld en vastgesteld in het licht van de omstandigheden van de specifieke groep en/of kinderen in het algemeen Bij individuele besluiten: belangen van kind moeten worden beoordeeld en vastgesteld in licht van de specifieke omstandigheden van het kind in kwestie 64 Belang van het kind Juridische analyse: “een/de eerste overweging” : Belangen van kind moeten op een andere niveau gesteld worden dan alle overige belangen. Conflict tussen belangen van kind en belangen of rechten van anderen (bv ouders, publiek): groter gewicht moet worden toegekend aan datgene waarmee de belangen van het kind best gediend worden. Deze belangen hebben een hoge prioriteit en zijn niet slechts een van verschillende overwegingen. EHRM: bij de afweging van de verschillende op het spel staande belangen, neemt het belang van het kind een bijzondere plaats in. Hun belangen hebben het grootste belang (o.a. EHRM 10 september 2019, Strand Lobben e.a./Noorwegen) GwH: Omdat het kind de zwakke partij is in de familiale relatie neemt het belang van het kind een bijzondere plaats in bij de afweging van de verschillende op het spel staande belangen. Het belang van het kind heeft een primordiaal karakter, maar daarom nog geen absoluut karakter. Het primordiaal karakter houdt niet in dat geen rekening mag worden gehouden met de belangen van andere betrokken partijen (o.a. GwH 28 februari 2019, nr. 36/2019; GwH 7 oktober 2021, nr. 133/2021) 65 Belang van het kind Implementatie: beoordeling en vaststelling van belangen van kind Algemeen commentaar nr. 14: niet-uitputtende en niet-hiërarchische lijst van factoren, die een besluitvormer kan gebruiken Afhankelijk van de situatie, moeten volgende factoren aan bod komen en tegen elkaar worden afgewogen: 1. Mening van het kind 2. Identiteit van het kind 3. Behoud van gezinsomgeving en onderhouden van banden met ouders en familie 4. Zorg, bescherming en veiligheid van het kind 5. Kwetsbare situatie 6. Recht van kind op gezondheid 7. Recht van kind op onderwijs 66 67 https://keki.be/nl/publicaties/stappenplan-belang-van-het-kind  Belang van het kind 68 https://keki.be/nl