نظریه نایدا PDF

# نظریه نایدا فرزانه فرحزاد استادیار دانشگاه علامه طباطبایی تهران سال ۱۹۶۰ - ۱۹۷۰ ارا...

# نظریه نایدا فرزانه فرحزاد استادیار دانشگاه علامه طباطبایی تهران سال ۱۹۶۰ - ۱۹۷۰ ارائه کرده است ## چکیده نظریه نایدا که بر اساس زبان شناسی گشتاری استوار است، یکی از پر طرفدارترین نظریه های ترجمه در قرن بیستم است. مقاله حاضر به بررسی و نقد مواردی چون تعریف ترجمه، مفهوم معادل، تحلیل دستوری و گشتار زدایی در این نظریه میپردازد و بر آن است که این نظریه، به رغم کاستی هایش، اهمیت فراوانی در ترجمه شناسی دارد، زیرا هم ابزاری برای تحلیل و طبقه بندی مسائل ترجمه ای فراهم آورد و هم راهکارهای مؤثری در اختیار مترجمان قرار داد. ## مقدمه نظریه نایدا که بر اساس زبان شناسی گشتاری استوار است، یکی از پرطرفدارترین نظریه های ترجمه در دهه های ۷۰ و ۸۰ است. نایدا سالها در مقام مترجم و سرپرست انجمن ترجمه کتاب مقدس در جریان مشکلات ترجمه این کتاب به زبانهای مختلف به دست میسیونرهای مسیحی قرار گرفت. او در پی یافتن راه حل برای این مشکلات، از زبان شناسی گشتاری مدد جست و بسیاری از مفاهیم آن را در خدمت ترجمه به کار گرفت. او در ۱۹۶٤ نخستین کتاب خود را در این حوزه با عنوان **به سوی علم ترجمه** نوشت. این کتاب نثری کم و بیش دشوار دارد. دشواری آن هم ناشی از اصطلاحاتی است که در آن آمده، و هم ناشی از مفاهیمی است که در آن مطرح شده که این هر دو در اوایل دهه ۶۰ تازگی بسیار داشت. این امر موجب شد کتاب فوق چندان با استقبال مواجه نشود اما کتاب دیگر نایدا با عنوان **نظریه و عمل ترجمه**، که به کمک چارلز تیبر (Charls Taber) تهیه شد، و نخستین بار در ۱۹۶۹ به چاپ رسید نثری به مراتب ساده تر دارد و با مثالها و توضیحات مفصلی همراه است. همین امر موجب شد این کتاب، در اروپا و آمریکا با استقبال فراوان مواجه شود، چندان که شناسان امروز آن را یکی از برجسته ترین آثار این رشته میدانند. آنچه در این جا می آید معرفی و نقد نظریه نایدا در مورد تعریف ترجمه و معادل، تحلیل دستوری و گشتار زدایی است. ## تعریف ترجمه و معادل نایدا در ابتدای این کتاب میگوید هر تعریفی از ترجمه در واقع بستگی به هدفی دارد که از ترجمه در نظر داریم. او تحت تأثیر نظریه ارتباط تعریفی بسیار کلی از ترجمه به دست میدهد و می گوید: ترجمه کردن ) یعنی تولید دوباره پیام زبان مبدأ در زبان دریافت کننده، در قالب نزدیکترین و طبیعی ترین (مصطلح ترین معادل نخست از لحاظ معنا و سپس از لحاظ سبک. در این تعریف، نایدا به جای متن، کلمه پیام را به کار میبرد، زیرا معتقد است هدف ترجمه باید عمدتاً تولید دوباره پیام در زبان دیگر باشد، که خود از نظر او مستلزم اعمال انواع سازگاری های دستوری و واژگانی است ). مثلاً طبق نظر او اصطلاحی را که در متن عبری کتاب مقدس آمده و به معنای خوان کرم است، نمیتوان لفظی به انگلیسی ترجمه کرد، بلکه باید آن را بر اساس پیامی که در بر دارد به عبارتی نظیر **tender compassion** شفقت مهر آمیز در انگلیسی برگرداند. اما پیام چیست؟ از مثال نایدا چنین بر می آید که پیام اولاً با معنا تفاوت دارد، ثانیاً در متن نیست، بلکه فرامتنی است. اما اگر با معنا تفاوت دارد، آیا همه پیامی واحد از متن مبدأ دریافت می کنند، یا هر خواننده ای ( پیامی متفاوت دریافت میکند؟ و اگر پیام در متن نیست، چگونه می توان به آن پی برد؟ در عین حال ظاهراً از نظر نایدا، معادل در ترجمه واحد است. یعنی هر متن مبدأ فقط یک معادل ترجمه ای دارد. این برداشت از آن جا پدید می آید که نایدا در تعریف فوق کلمه معادل را با حرف تعريف (the) معرفه میکند (the closest natural equivalent اما اگر معادل در ترجمه واحد باشد، تمام ترجمه هایی که در برابر هر متن مبدأ در زبان های ) مقصد پدید می آیند، باید عیناً مانند یکدیگر باشند، حال آنکه چنین چیزی تقریباً محال است. نکته دیگر دو اصطلاح نزدیکترین و طبیعی ترین ) یا به عبارتی مصطلح ترین ) است که از نظر او ویژگیهای معادل ترجمه ای هستند، یعنی معادل باید هر دو ویژگی را دارا باشد. اما این دو ویژگی عملاً با یکدیگر در تضاداند، و معادل ترجمه ای در واقع بر روی طیفی حرکت میکند که در یک انتهای آن نزدیکترین معادل قرار دارد و در انتهای دیگر آن طبیعی ترین معادل ؛ ظاهراً معادل ترجمه ای دقیق و مطلوب آن است که در وسط این طیف قرار بگیرد X X ## نزدیکترین ## معادل دقیق و ## معادل ## مطلوب ## طبیعی ترین ## معادل اما واقعیت این است که جز در مورد تطابقهای واژگانی ) مؤلفه ای ) مطلق، که غالباً در ترجمه و معادل گزینی برای بعضی اصطلاحات علمی و فنی پیش می آید، معادل ترجمه ای غالباً یا به سمت طبیعی بودن میل میکند، یا به سمت نزدیک بودن. معادلی که در زبان مقصد کاملاً طبیعی و مصطلح باشد، غالباً نزدیکترین معادل نیست، و معادلی که به زبان مبداً بسیار نزدیکتر باشد، دیگر در زبان مقصد طبیعی و مصطلح نیست. مثلاً عبارت یک لقمه نان در برابر **a slice of bread** معادلی بسیار طبیعی و مصطلح است اما خواننده یا شنونده را به یاد انواع نان ایرانی می اندازد، نه نان ( به قول امروزی ها فانتزی. در عین حال عبارت یک برش نان در برابر همان عبارت انگلیسی، معادلی است بسیار نزدیک، زیرا یادآور برش عمودی (مثلا در مورد نان تست ) است اما در فارسی معادلی طبیعی نیست. پس آن معادل که نایدا در نظر دارد چیست؟ فراموش نکنیم که نایدا سالها سرپرست انجمن ترجمه کتاب مقدس بوده است. هدف این انجمن معرفی مسیحیت به جهان و ترغیب جهانیان به گرویدن به این دین است، چنان که تاکنون این کتاب به بیش از ششصد زبان ترجمه شده. همین هدف، تعریف کلی نایدا را از ترجمه توجیه می کند. اگر معادل هایی که در ترجمه کتاب مقدس به کار میرود، در زبانهای مقصد طبیعی نباشند، سخنگویان زبان مقصد، با کتاب مقدس فاصله میگیرند با آن احساس بیگانگی میکنند و از مسیحیت رویگردان می شوند، و اگر طبیعی و مصطلح باشند، رنگ و بوی بیگانگی ندارند، سخنگویان زبان مقصد با آنها احساس نزدیکی میکنند و به مسیحیت علاقمند می شوند. از سوی دیگر، همین معادل ها اگر ، متن کتاب مقدس تحریف و دستخوش دخل و تصرف می شود. پس در این جا . مبدأ نزدیک نباشند معادل مطلوب آن است که ضمن احتراز از تحریف خواننده را جلب کند و در او واکنش مساعدی بر انگیخته میشود. این معادل را نایدا **معادل پویا** می نامد. دو نوع قائل میشود **معادل صوری** و **معادل پویا**. او ضمن بحث مفصلی در مورد معادل، برای آن از نظر او **معادل صوری** معادلی است که از لحاظ معنا تحت اللفظی و از لحاظ ساختار، به شدت تابع ساختار زبان مبدأ است. نایدا این گونه معادل را رد میکند و به جای آن **معادل پویا** را توصیه می کند. از نظر او **معادل پویا** معادلی است که در خواننده متن مقصد همان واکنشی را برانگیزد که متن مبدأ در خواننده متن مبدأ بر انگیخته است ( همانجا صص ۲۸-۲۲) . اما مفهوم **معادل پویا**، که ، خود مفهومی کم و بیش گنگ است و معلوم نیست برای دستیابی به آن مترجم تا کجا باید پیش برود و تا چه اندازه رنگ و بوی ترجمه را باید از متن مقصد بزداید. زیرا معادل وقتی به اصطلاح پویا میشود که رنگ و بوی زبان مقصد را به خود بگیرد، و گاه از بافت فرهنگی خود فاصله بگیرد و دریافت فرهنگی زبان مقصد بومی شود. خود نايدا هم حد و مرزی برای این بومی سازی معلوم نمیکند. مثلاً جایی در کتاب خود ( ص 98 ) می گوید؟ این که مردم تمام جزئیات مهم ماجرایی را به خوبی دریابند، به این معنا نیست که واکنش آنها نسبت به پیام ( مورد نظر ) همان واکنشی باشد که دیگران ابراز داشته اند. مثلاً سرخپوستان گوایکا (Guaica) در ونزوئلای جنوبی از شنیدن حکایت محاکمه حضرت مسیح و مرگ او به هیچ وجه متأثر نشدند، زیرا در نظر ایشان حضرت مسیح بسیار بزدل بوده که در باغ جنسیمانی جنگی راه نیانداخته است. هر کسی که در آن شرایط نجنگد یا دست به فرار نزند، از نظر قوم کوایکا شایسته مرگ است از آن گذشته قوم گوایکا بر آنند که در جنگ مردن به مراتب بهتر از آن اس است که آدمی چون یک مجرم معمولی به دار آویخته شود . )) در چنین موردی ، چگونه میتوان به معادل پویا دست یافت؟ اصلاً معادل پویا در این جا چیست؟ اگر قرار باشد سرخپوستان گوایکا همان واکنشی را نسبت به سرانجام حضرت مسیح نشان دهند که مثلاً اقوام اروپایی ، پس لابد باید سرانجام حضرت مسیح را طبق ارزشهای آنان تغییر داد و مثلاً حکایتی دیگر ساخت که در آن حضرت مسیح مصلوب نمیشود و تا پای مرگ می جنگد ... از این رو مفهوم معادل پویا را ترجمه شناسان بسیاری رد کرده اند، از جمله نیومارک (۱۹۸۱) و بسنت (۱۹۸۰) ، که معتقد است واکنش هیچ دو خواننده ای نسبت به هیچ متنی یکسان نیست ، حتی اگر به جامعه زبانی و بافت فرهنگی و اجتماعی واحدی تعلق داشته باشند، چه رسد به دو جامعۀ زبانی مختلف، یعنی زبان مبدأ و مقصد . از نظر او پدید آمدن واکنش یکسان امری محال است. ## تحلیل دستوری مهمترین فصل کتاب نایدا ، فصلی است با عنوان تحلیل دستوری نایدا سه مرحله برای فرآیند ترجمه قائل میشود و آن را به صورت زیر نشان میدهد ( ص (۳۳) : (الف) مبدأ ## تحلیل (ب) دریافت کننده ## بازسازی ## بازسازی ## انتقال از نظر او در مرحله تحلیل ، رو ساخت ) یعنی متن / پیام به صورتی که در زبان مبدأ آمده از لحاظ معنای کلمات و ترکیبات و روابط دستوری میان آنها تحلیل میشود، و در مرحله انتقال ، مطلب تحلیل شده در ذهن مترجم از زبان (الف) به زبان (ب) برگردانده میشود ، و در مرحله بازسازی ، مطلب برگردانده شده بازسازی میشود تا پیام نهایی در زبان مقصد کاملاً قابل فهم و پذیرفتنی باشد. نایدا می گوید که در مرحله تحلیل پیام ) یعنی متن ( از دو جنبه تحلیل می شود: از لحاظ روابط دستوری میان کلمات و از لحاظ معنای کلمات، که خود، شامل تحلیل معنای ارجاعی و معنای ضمنی می شود . او بحث تحلیل دستوری را با این موضوع آغاز میکند که دستور معنا دارد، به عبارتی، جایگاه دستوری که هر کلمه در جمله اشغال میکند، به آن معنا می دهد، مثلاً در جمله ای نظير **It was brilling** ( ص ٥ ٣٤) ، با وجودی که کلمه brilling در انگلیسی معنایی ندارد، به علت حضور **It** و **was** این تصور پیش میآید که جمله فوق جمله ای اسنادی است که **was** فعل آن است ، **It** مسندالیه و brillig مسند است. پس هویت دستوری کلمه brillig قاعدتاً یا اسم است یا صفت ، زیرا در بخش متمم جمله های اسنادی یا اسم قرار میگیرد یا صفت . نایدا (ص ٣٥) چنین نتیجه می گیرد که با وجودی که جمله ظاهراً بی معناست ، اما با در نظر گرفتن جایگاه کلمات می توان معنایی غیر دقیق از جمله استنباط کرد : چیزی بود ( مثلاً درختی بود ) ، یا وضعیتی بود ) مثلاً تاریک بود یا صبح بود ...) ، ## رفع ابهام از متن ، یعنی رو و نقش دستوری ساخت ، گشتار زدایی را توصیه می کند و هسته ای است . او می گوید ( ص (۳۹) : توصیه نمی کنیم که مترجم از سطح جمله های هسته ای پایین تر برود و به سمت ... در این کتاب منظورش در ... سمت ساختارها پایه ، یعنی سطح جمله های واقع نوعی تأویل یا حرکت به سمت ساختارهای زیر بنایی ، یعنی ژرف ساخت حرکت کند. او برای رفع ابهام از ترکیبات مضاف الیه ، آنها را به جمله تبدیل میکند، یعنی بسط میدهد و به صورت جمله های ساده و گشتار زدوده در می آورد (ص ۳۶): طبق نظر او جمله زیر را میتوان چنین تحلیل کرد (ص ٥١) : **the will of God = God wills.** **The creation of the world = God creates the world.** **John .. preached a baptism of repentance for the forgiveness of sins.** **John preached.** **John baptized the people.** **The people repent.** **God forgives X.** **The people sin.** که در آن صورت معنایش چنین است: یحیی مردم را غسل توبه میداد تا گناهانشان بخشوده شود. نایدا این شیوه تحلیل، یعنی گشتار زدایی و رسیدن به سطح جمله های هسته ای را نوعی بازنویسی میداند و برای آن پنج مرحله قائل میشود ( ص ٥٢) - یحیی به تعمید توبه جهت آمرزش گناهان موعظه می کرد. ( لوقا - باب سوم ) - یحیی به جهت آمرزش گناهان به تعمید توبه موعظه می نمود ( مرقس - باب اول ). چنان که از تحلیل فوق بر می آید، گشتار زدایی و بیان مفاهیم در سطح جمله های هسته ای نوعی بیان متن در سطح گزاره هاست، یعنی استخراج گزاره ها از متن. پس آن چه نایدا جمله هسته ای ، آن چه نایدا ، ، ، ، ، ، با آن ، ، ， ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ， ، ， ، ， ، ، ، ، ، ，， ، ， ، ，， ، ， ، ، ， ، ， ، ，， ، ، ، ، ，， ، ، ، ，，， ، ، ， ، ، ، ， ، ، ， ، ، ，， ، ، ， ، ， ، ， ، ， ، ، ، ، ， ، ، ، ，，， ، ، ، ， ، ， ، ، ، ، ، ，， ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ，， ، ، ، ، ، ، ，， ، ، ，， ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ， ، ، ， ، ，，， ، ，， ، ، ，，， ، ، ， ، ، ， ، ، ，， ، ，， ، ، ، ，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，， ، ، ，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，， ، ، ，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，， ، ，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ، ， ، ，， ، ， ، ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，， , ，，，， ، ，，，，，，，，，， ، ，，，，，， ، ， ، ，，， ، ，，，，，，，，，， ، ，，， ، ，，，，，，， ، ，， ، ，，， ، ，， ، , ，，，，，，，，，，， ، ，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，， ، ， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， , ，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，， ، ، ，，，，， ، ，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，， ، ، ، ，，，，， ، ، ，，， ، ，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，， , ，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，， ، ，， * * * ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，， ، ，，，， ، ，， ، ，，，，，，， ، ，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， , ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， , ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，， ، ，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，。，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，，

نظریه نایدا PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript

Upgrade to continue