Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim PDF

Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve ÖZEL EĞİTİM Editör İbrahim H. Diken ÜNİTE 13 OTİSTİK BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER Doç. Dr. İbrahim H. Diken Hazırlayan: Gizem Yıldız  TANIM Otistik boz...

Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve ÖZEL EĞİTİM Editör İbrahim H. Diken ÜNİTE 13 OTİSTİK BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER Doç. Dr. İbrahim H. Diken Hazırlayan: Gizem Yıldız  TANIM Otistik bozukluk, yaygın gelişimsel bozukluk yelpazesi içerisinde yer alan (1) toplumsal etkileşimde ve iletişimde yetersizlikler ile davranış, ilgi ve etkinliklerde sınırlı, basmakalıp ve yineleyici örüntülerle ve (2) toplumsal etkileşim, toplumsal iletişimde kullanılan dil ya da sembolik/imgesel oyun becerilerinin en az birinde 3 yaşından önce gecikmelerin ya da olağandışı bir işlevselliğin olması ile karakterize gelişimsel bir bozukluktur. Otistik birey, sosyal etkileşim, sözel ve sözle olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken çocukluk döneminde ortaya çıkan bu özellikleri nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireydir.  TANIM Otizm spektrum bozukluğu beş alt gruba ayrılmaktadır: OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU Rett Çocukluk Asperger Otistik Atipik Bozukluğ Dezintegratif Bozukluğ Bozukluk Otizm u Bozukluğu u  TANIM Otistik Bozukluk Gelişimsel düzeyine uygun ilişkiler geliştirememe, kişilere, nesnelere ilgi göstermeme Toplumsal, duygusal karşılıklar verememe, oyunlara katılmama İletişim başlatma ya da sürdürmede belirgin bozukluk, konuşma dilinin gecikmesi Basmakalıp, yineleyici bir dil kullanma Eşyaların parçalarıyla sürekli uğraşma  TANIM Rett Bozukluğu 5 ile 48. aylar arasında başın büyümesinin yavaşlaması Daha önce edinilmiş el becerilerinin 5 ile 30. aylarda yitirilmesi Toplumsal katılımın ortadan kalkması Koordinasyonu bozuk yürüme Sözel anlatım ve dili algılamada ileri derecede bozukluk  TANIM Çocukluk Dezintegratif Bozukluğu Sözel anlatım ve dili algılamada güçlük Toplumsal uyum sorunları Motor becerilerde sorun, oyuna katılmama Bağırsak ve mesane kontrolünde güçlük Basmakalıp davranışlar ve mannerizmler içinde olma  TANIM Asperger Bozukluğu El-kol hareketleri, yüz yüze gelme, alınan vücut konumu, yüz ifadesi gibi sözel olmayan davranışlarda bozulma Akranlarıyla gelişime uygun ilişkiler geliştirememe Toplumsal uyum sorunları Gündelik işlere, törenlere alışılmışın dışında sıkı sıkıya uyma Basmakalıp davranışlar ve olağandışı davranışlar  TANIM Atipik Otizm Sözel ve sözel olmayan iletişim becerilerinde güçlük Otistik bozukluk için tanı ölçütünü karşılamayan klinik görünümler Toplumsal uyum sorunları Başka türlü adlandırılamayan yaygın gelişimsel bir bozukluk Basmakalıp davranışlar ve olağandışı davranışlar  YAYGINLIK ABD’ne dayalı verilere göre 2012 itibari ile Otistik bozukluğun görülme sıklığı 88’de 1’dir (Center for Disease Control and Prevention, www.cdc.gov). Erkeklerde kızlardan dört-beş kez daha fazla görünür. Otistik Bozukluk Otistik Bozukluk Toplum  NEDENLER DNA, otizmin sorumlusu olarak GENETİK görülebilmektedir. Fakat otizmin tek FAKTÖR başına nedeni olamamaktadır. BEYİN Beynin sinirsel-kimya yapısında İŞLEVLERİND anormallikler oluşu, beyincik, motor E kontrol, denge ve bilişsel işlevlerle ANORMALLİK ilgilidir. LER İlk inanış olarak otizmin nedeni ailenin çocuğun bakımını suistimal ve ihmali ÇEVRESEL yer alırken günümüzde doğru olmadığı, FAKTÖRLER çevrenin semptomları etkilediği görülmüştür. Özellikle kızamık, kabakulak gibi aşılar AŞILAR otizmle ilişki göstermektedir. Ancak bazı araştırmacılar bunu yalanlamaktadır.  ÖZELLİKLER Bilişsel ve Akademik Özellikler Zihinsel olarak Motivasyonun Çoğunda başkalarını olumsuz değişik anlamada, etkilenmesi en düzeylerde sohbetlere sık görülen zihinsel katılmada bilişsel ve yetersizlikler zorluk akademik görülmektedir. çekmektedirler özelliktir..  ÖZELLİKLER İletişimsel Özellikler Ekolali (Stereotipik ve Dil gelişiminde tekrarlayan sözel ifade gecikme, dili iletişim kullanımı), sohbet amaçlı kullanamama, becerilerinde etkileşim kurmada yetersizlik, sözel güçlük, iletişimi olmayan dili algılamada başlatma ve güçlük, zamirleri sürdürmede güçlük. yerinde kullanama  ÖZELLİKLER Sosyal ve Davranışsal Özellikler Göz kontağı kurmada, fiziksel Sözel olmayan davranışlarda yakınlık kurmada, hayali bozukluk, yetersiz akran oyunlar oynamada, empati ilişkileri, başkaları ile başarı, kurmada sınırlılıklar, ısırma, ilgi ve zevk almayı kafa vurma gibi kendini kendiliğinde paylaşmadaki uyarıcı davranışlar, sallanma, sınırlılıklar, karşılıklı elleri sallama, çırpma gibi etkileşimde yetersizlikler yineleyici davranışlar  ÖZELLİKLER Duyusal Özellikler Dokunsal denge, vücut farkındalığı, görsel, işitsel, tat ve koklama duyularına ilişkin problemler  TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME, YERLEŞTİRME Tıbbi tanılamada uluslar arası tanı kriterleri dikkate alınır. Dünya Sağlık Örgüt’ünün yayınladığı “ICD-10 Hastalıkların ve Sağlıkla İlgili Sorunların Uluslar arası İstatistiksel Sınıflaması” ve “Psikiyatride Hastalıkların Tanımlanması ve Sınıflandırılması El Kitabı 4. baskı(DSM-IV-TR)” tanı kriterleridir. Tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme yapılır. RAM tarafından yapılan eğitsel değerlendirmelerde formal ve informal testlerle bireysel özelliklerine uygun yerleştirme yapılır.  OTİSTİK BOZUKLUK GÖSTEREN ÖĞRENCİLERE ETKİLİ ÖĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ Davranış Problemleriyle Başetme Gözlenebilir ifadelerle uygun olmayan davranışları tanımlayın. Davranışları öncesi ve sonrasındaki olaylara göre analiz edin. Bu davranışın yerine kazandırabileceğiniz alternatif davranış belirleyin. Uygun olan davranışı öğretin. Başka ortamlarda da tutarlı bir şekilde öğretilmesi için çaba sarf edin.  OTİSTİK BOZUKLUK GÖSTEREN ÖĞRENCİLERE ETKİLİ ÖĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) UDA, Problem davranışlarla başetmede Alternatif davranışların kazandırılmasında Davranış değiştirme süreçlerinde Çeşitli öğretim yöntemleri sunar.  OTİSTİK BOZUKLUK GÖSTEREN ÖĞRENCİLERE ETKİLİ ÖĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ Görsel Desteklerden (İpuçlarından) Yararlanma ETKİNLİK ÇİZELGEL PECS ERİ Bireyin etkinlik Resim değiş- zincirini yerine tokuşuna dayalı getirmesi için iletişim sistemi; ipucu olan iletişim kelimeler ya da becerilerinin resimler seti. kazanılmasını hedefleyen Etkinleri sıraya alternatif yöntem dizme, etkinlikler İletişimi arası bağımsız başlatma, geçiş yapma, kendini ifade seçim yapma, etme sürecine sıraya uyma yardımcı resimli kartlar  OTİSTİK BOZUKLUK GÖSTEREN ÖĞRENCİLERE ETKİLİ ÖĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ Doğal Öğretim Teknikleri Otistik bozukluk ya da diğer gelişimsel yetersizliği olan yada risk altındaki çocukların, gelişimsel beceriler (özellikle dil/iletişim becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerdir. Doğal öğretim tekniklerinde bir takım ilkeler yer alır: Çocuğun liderliğini ve ilgisini izleme Öğretim ortamı olarak çocuk için her anı ve her yeri kullanma Doğal pekiştireçler kullanma Farklı ortam ve durumlarda farklı bireylerle yöntemi kullanma  OTİSTİK BOZUKLUK GÖSTEREN ÖĞRENCİLERE ETKİLİ ÖĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Öğretimi (GDBÖ) 1. Çevresel Düzenlemeler 2.Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri GDBÖ SÜREÇLE Rİ 3. Doğal Bağlama Dayalı Öğretim Teknikleri  DOĞAL ÖĞRETİM TEKNİKLERİ Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Öğretimi (GDBÖ) 1. Çevresel Düzenlemeler İlginç motive edici oyuncaklar/etkinlikler kullanma Çocuğa seçenek sunma (iki yada daha çok etkinlikten) Ulaşılmaz hale getirme (etkileşimi başlatması için) Az miktarda verme (iletişime geçmesi için) Etkinlikleri eksik bırakma (kağıt verip, boya vermeme) Şaşırtıcı/Beklenmedik durumlar yaratma (saçma, komik durumlarda etkileşim başlatma fırsatı)  DOĞAL ÖĞRETİM TEKNİKLERİ Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Öğretimi (GDBÖ) 2. Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Yetişkin, çocuğun ilgisine tepki verir. Etkileşimde sıra alma, övgü Etkileşims kullanma, yaratıcı olma, çocuğu el teşvik etme, ilgilendiği duruma yanıt Stratejiler verme ve bunu dengeli bir şekilde yapma. “Genişletme” ve “Tanımlayıcı konuşma(Paralel ve Kendi Kendine Temel Dil Konuşma)” yı içerir. Genişletme, Modeli çocuğun kullandığı sözcükleri, Olma sözcük ekleyerek, tamamlayarak Stratejileri tekrar etme. Paralel konuşma, çocuğun yaptığı şey hakkında sesli konuşma, Kendi kendine konuşma, çocukla beraberken yetişkinin o an elinde olan durumu betimlemesidir.  DOĞAL ÖĞRETİM TEKNİKLERİ Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Öğretimi (GDBÖ) 3. Doğal Bağlama Dayalı (Miliue) Öğretim Yetişkin çocuğun ne istediğini gözler Teknikleri ve çocuğun istediğe duruma model Model Olma olur, öocuk yanıt verirse yanıtı genişletir. Yetişkin çocuğa ne istiyorsun diye Talep Etmeye-Model sorar, çocuk yanıt verirse genişletir, Olmaya Dayalı Öğretim vermezse model olur. Yetişkin çocuğu gözler. İstediği şeyi Bekleme Süreli söylemesi için en az 5 sn bekler. Yanıt Öğretim gelmezse talep etme-model olma yöntemini uygular. Çocuk istekte bulunursa bu yöntem kullanılır. Çocuğun istemesine fırsat Fırsat Öğretimi verilir daha sonra diğer tekniklerin hepsi kullanılabilir.  SINIFINDA OTİSTİK BOZUKLUK GÖSTEREN ÖĞRENCİ BULUNAN ÖĞRETMENLERE Çocukları İPUÇLARI oynadıkları nesnelere dikkat yönelterek “dikkati yoğunlaştırma becerileri” Sık sık alıştırma ve rehberlik ile taklit edilen her hareketin pekiştirilmesi “taklit becerileri” İsteğin ifade edildiği zaman gerçekleşeceği konusunda ısrar etme “istekte bulunma becerileri” Yetişkin yönergesine uyulması konusunda ısrar edilerek “yönergelere uyma becerileri” Gelişimlerine uygun nesnelerle oynadıklarında pekiştirme “nesnelerle oynama becerileri” Akranları ile oynama fırsatları yaratma “başkalarıyla oynama becerileri” ni öğretebilirsiniz.  SINIFINDA OTİSTİK BOZUKLUK GÖSTEREN ÖĞRENCİ BULUNAN ÖĞRETMENLERE İPUÇLARI Etkinlik ya da rutinleri tahmin edilebilir hale getirin. (Sınıfta çizelgeler kullanın, sürprizlerden kaçının.) Sınıf içi kuralları ve sonuçlarını öğrencilere sürekli ve tutarlı bir şekilde ifade edin ve uygulayın. Olumlu davranışları hemen görün ve sürekli destekleyin. Sınıfta öğretmene yardımcıların bulunması da bu uygulamayı olumlu etkileyecektir.