Opća psihologija 1 dio (6 files merged) PDF

UNIVERZITET U SARAJEVU Pedagoški fakultet Sarajevo Odsjeci Predškolski odgoj i Edukacija i rehabilitacija Opća psihologija Prof. dr. Daniel Maleč  I. Psihološke škole i pravci Strukturalizam Gestaldt psihologija Biologistički i bio-medicinski koncep...

UNIVERZITET U SARAJEVU Pedagoški fakultet Sarajevo Odsjeci Predškolski odgoj i Edukacija i rehabilitacija Opća psihologija Prof. dr. Daniel Maleč  I. Psihološke škole i pravci Strukturalizam Gestaldt psihologija Biologistički i bio-medicinski koncepti u psihologiji Psihoanaliza Funkcionalizam Ruska refleksološka škola Bihejviorizam Psihosocijalni/sistemski pravci Kognitivizam Humanistički i egzistencijalistički pravci 1.1 Strukturalizam Osnivač je Wilhelm Wundt koji je 1879 osnovao prvi psihološki laboratorij u Leibzigu Predmet proučavanja psihologije su strukture psiholoških procesa i pojava (po uzoru na hemiju) Analiziraju se mehanizmi nastanka kompleksnih pojava iz onih jednostavnijih Dominantne metode istraživanja su eksperiment i introspekcija 1.2. Gestaldt psihologija Wolfgang Köhler, Kurt Kofka i Max Wertheimer su glavni zagovornici cjelovitih struktura i osnivači ove škole. Predmet proučavanja psihologije su cjeline (gestaldt) ili cjeloviti mentalni procesi. Odnosi dijelova su važniji nego dijelovi po sebi Psihičke pojave nisu tek tako zbir jednostavnijih elemenata, nego imaju nadsumaran karakter. 1.2. Gestaldt psihologija Najveći broj istraživanja se odnosio na procese percepcije i mišljenja definiranog kroz rješavanja problema Dominantne metode istraživanja su eksperiment i posmatranje (opažanje) 1.3. Biologistički pravci Nastali su u sklopu psihijatrije i medicine generalno. Predmet proučavanja psihologije su mozak i generalno nervni sistem. Najviše su se proučavali mentalni poremećaji (više nego zdravi procesi). Klinički, individualni metod je dominantan (opservacija i intervju jednog slučaja, odnosno studija slučaja). 1.4. Psihoanalitički pravci Predmet proučavanja psihologije su nesvjesni i podsvjesni procesi. Ključne metode su intervju a pristup je klinički ili individualni. Terapijska svrha psihologije je naglašena. Začinje se put za psihodijagnostičke procedure koje su temelj i za istraživanja. 1.4. Psihoanalitički pravci Freudova psihoanaliza je usmjerena na sve mentalne poremećaje, ali dominantno na liječenje neuroza Odbrambeni mehanizmi ličnosti kao konstrukti su glavni Freudov doprinos kao i razvojne faze i struktura ličnosti Metodološki doprinos jesu analiza snova i slobodne asocijacije 1.4. Psihoanalitički pravci Kasnije se psihoanaliza grana i nastaju mnogobrojni drugi psihodinamski pravci. Npr. Yung sa pojmovima kolektivnog nesvjesnog i arhetipovima. 1.4. Psihoanalitički pravci Osnivač je Sigmund Freud Pored Freuda, psihoanalitičari su bili i Yung, Adler, Fromm, Erikson, Horny; Klasična psihoanaliza je ona koju je osnovao Freud, a kasnije, počevši sa Yungom, nastali su i ostali modeli i škole sa mnoštvom modifikacija. Zato se zovu i psihodinamski pravci a ne pravac. 1.5. Funkcionalizam Osnivač je William James u SAD. Iako je krenuo sa eksperimentalnim pristupom, završio je više kao filozof i epistemolog. Funkcije ili svrha psiholoških procesa su predmet psihologije sa naglaskom na tok svijesti. Razmatrao je nastanak emocija i neovisno od Langea je formulirao teoriju nastanka emocija. 1.6. Ruska refleksologija Behterev, Sečenev i Pavlov se navode kao glavni zagovornici i začetnici ove škole. Pavlov je dao najviše naučnih doprinosa psihološkim spoznajama. Krenuo je od proučavanja digestije kod pasa, a onda je nastavio sa radom u vezi nervnog sistema kao osnove procesa učenja. 1.6. Ruska refleksologija Predmet proučavanja psihologije su refleksne reakcije i procesi u nervno sistemu. Unutrašnje mentalne aktivnosti su također refleksne prirode. Proučavaju se uslovni i bezuslovni refleksi, učenje asocijacijama, uzbuđenje ili ekscitacija i gašenje ili inhibicija procesa u kori velikog mozga. Eksperiment je dominantno korišten metod. 1.7. Behaviorizam Predstavnici su; Watson, Thorndyke, Skinner, Dollard, Muller i mnogi drugi; Predmet proučavanja psihologije je i može samo biti vanjski opažljivo i mjerljivo ponašanje. Psihologija treba da napusti mentalističke pojmove. Najveći doprinos je u istraživanju operatnog i klasičnog uslovljavanja. Eksperiment je jedini validan naučni metod. 1.8. Psihosocijalni/sistemski pravci Predstavnici su Lev Vygotsky, Jurij Bronfrebrener, kasnije Bandura, Ajzen; Psihološki procesi se moraju istraživati u društvenom kontekstu. Naglašavanje interakcija psihičkog, i društvenog na mikro-, mezo- i makro nivou. Metodologija je heterogena, od opservacija, preko praćenja, pa do eksperimenta. Veliki je dat doprinos u razvoju ekološke i socijalne psihologije. 1.9. Kognitivizam Jean Piaget, Edouard Claparede, George Kelly, Campione, Brown i Sternberg. U predmetu proučavanja naglašeni kognitivni procesi. Testovi, eksperiment i procesne analize su glavni metodi. Veliki doprinos općoj, razvojnoj i kognitivnoj psihologiji. 1.10.Humanistički i egzistencijalistički pravci Carl Rogers, Victor Frankle i Abraham Maslow se najčešće navode. Svjesni kognitivni procesi, emocije, slobodna volja i razvojni potencijali su naglašeni u predmetu psihologije. Veliki doprinos je dat psihologiji ličnosti, kliničkoj psihologiji i terapiji. Individualni je pristup korišten i fenomenološka metoda. 2. Psihološke discipline Najgeneralnija podjela je na: 1) Osnovne ili fundamentalne i 2) Primijenjene ili aplikativne  2. Psihološke discipline Fundamentalne discipline: 1) Opća psihologija, 2) Razvojna psihologija, 3) Socijalna psihologija, 4) Psihometrija, 5) Psihopatologija, 6) Zoopsihologija, 7) Neuropsihologija, 8) Fiziološka psihologija, 9) Psihologija ličnosti, 10) Metodologija, 11) Kognitivna psihologija, 12) Ekološka psihologija; 2. Psihološke discipline Primijenjene psihološke discipline: 1) Psihologija rada, 2) Klinička psihologija, 3) Edukacijska psihologija, 4) Psihologija reklame i marketinga, 5) Sportska psihologija, 6) Zdravstvena psihologija, 7) Psihologija ishrane; 3. Metode i tehnike istraživanja u psihologiji Metode su generalni načini i algoritmi pomoću kojih mjerimo i istražujemo psihičke procese, uz poštivanje epistemoloških principa. Tehnike su konkretni postupci primjene metode istraživanja. Metodologija se bavi i jednim i drugim. 3. Metode i tehnike istraživanja u psihologiji Nauka je sistematsko proučavanje pojava i procesa u univerzumu Nauka je sistematski organiziran skup spoznaja, činjenica i generalizacija o pojavama i procesima koje proučava i zakonima o tim pojavama i procesima, a do kojih se dolazi pomoću naučnog metoda 3. Metode i tehnike istraživanja u psihologiji-struktura nauke Osnovni i nužni elementi nauke su: Definiran predmet njenog proučavanja, Definirane metode proučavanja predmeta, Sistem spoznaja o predmetu nauke, Sistem teorija koje tumače procese u predmetu proučavanja i odnose među njima, Jezik nauke, pojmovi, definicije, terminologija; 3. Metode i tehnike istraživanja u psihologiji Epistemološki principi su: 1) Sistematičnost 2) Sukcesivnost 3) Objektivnost 4)Pouzdanost 5)Provjerljivost 6) Generalizibilnost 7) Replikabilnost 8) Javnost Oni se odnose kako na same činjenice i spoznaje i njihovo vrednovanje, tako i na metode proučavanja; 3. Metode i tehnike istraživanja u psihologiji Izvori spoznaja: Lična iskustva i generalizacije Tradicija Autoriteti Mnijenje Naučna saznanja kao jedini validan i pouzdan izvor; 3. Metode i tehnike istraživanja u psihologiji Instrospekcija ili samoopažanje Posmatranja/Opažanje, Eksperiment, Test, Intervju, Fokus grupe, Sociometrijska metoda, Skale za mjerenje stavova; 3.1. Introspekcija Instrukcije šta treba kod sebe opažati i na koji način Uvježbanost samopromatrača Subjektivizam iskaza i sudova kao i uticaj ispitivača kroz davanje instrukcije glavni su nedostaci; 3.2. Opažanje/Ekstraspekcija Moraju biti defnirani objekt opažanja, dimenzija ili ponašanje koje se opaža i način registriranja opažanja (protokoli i inventari opažanja); Opažanje dijelimo na: 1) Prirodno, 2) Laboratorijsko, 3) Učesničko kao posebna varijanta; 3.3. Eksperiment Postupak pomoću kojeg izazivamo određenu pojavu (nezavisna varijabla) i posmatramo njen efekt na neku drugu pojavu (zavisna varijabla), dok druge relevantne faktore držimo konstantnim ili pod kontrolom, naziva se eksperiment. 3.3. Eksperiment Kontrola relevantnih faktora, te manipulacija nezavisnom varijablom je ono što daje metodološku snagu eksperimentu. Jedini je metod koji dozvoljava kauzalno tumačenje odnosa među pojavama. U slučaju nedostatka kontrole relevantnih faktora, govorimo o kvazieksperimentu. Razlikujemo prirodni i laboratorijski eksperiment. 3.4. Test Test je standardizirani postupak pomoću kojeg izazivamo određene reakcije (ponašanja) a onda te reakcije brojimo ili mjerimo. Mjerne karakteristike testa su: 1) Validnost ili valjanost, 2) Pouzdanost, 3) Objektivnost, 4) Osjetljivost, 5) Normiranost; 3.4. Test Različiti su kriteriji podjele testova Najgeneralnija podjela je na: 1) Testove tipičnih aktivnosti, 2) Testove maksimalnog učinka ili postignuća; Testovi postignuća su testovi sposobnosti i testovi znanja; Testovi ličnosti su primjer testova tipičnih aktivnosti; 3.4. Test Testove sposobnosti prema sadržaju dijelimo na: 1) Testove mentalnih sposobnosti poput testa inteligencije, 3.4. Test 2) Testove senzornih sposobnosti, 3) Testove psihomotirnih sposobnosti; 3.4. Test Testovi ličnosti mogu biti: 1) Analitički (npr. Eysenckov upitnik ličnosti ili MMPI) 2) Sintetički (Roshachova tehnika, Machover i sl); 3.5. Intervju Četiri ključna elementa intervjua: 1) Ispitivač ili intervjuer, 2) Ispitanik, 3) Sadržaj ili tema, 4) Atmosfera; 3.5. Intervju Razlikujemo: 1) Strukturirani intervju, 2) Nestrukturirani intervju, 3) Mješoviti ili kombinirani intervju; Upitnik može biti od pomoći prilikom vođenja intervjua; 3.6. Fokus grupe Umjesto intervjuera, prikupljanje podataka vodi moderator, Moderator ne učestvuje u diskusiji, Odabir teme Odabir ciljane grupe, Ravnopravnost članova grupe, Snimanje i prepiska razgovora, Kodiranje, klasifikacija sadržaja i njegova analiza; 3.7. Sociometrijska metoda Prvi ju je kreirao J. Moreno. Njom se ispituje grupna struktura i dinamika. Kreće se od postavljanja pitanja preferiranja pojedinih članova grupe za beku aktivnost a onda izradom matrice. Na kraju se kreira i sam sociogram; 3.7. Sociometrijska metoda 3.8. Skale za mjerenje stavova Navode se slijedeće vrste skala za mjerenje stavova: 1) Likerova skala, 2) Thurstoneova skala, 3) Osgoodov Semantički diferencijal, 4) Guttmanova skala, 5) Bogardusova Skala socijalne distance; 3. Metode istraživanja u psihologiji- mjerenje i statistika Mjerenje je pridavanje brojčanih ili numeričkih oznaka svojstvima ili atributima mjerenih obekata u skladu sa naučnim zakonom. Objekti, subjekti, ispitanici su entiteti koji predstavljaju izvor podataka, odnosno čiji se atributi mjere. Varijabla je rezultat mjerenja nekog atributa na skupini entiteta. 3. Metode istraživanja u psihologiji- mjerenje i statistika Slika 1. Primjer MxN matrice 3. Metode istraživanja u psihologiji- mjerenje i statistika Statistika služia za kondentaciju, sređivanje i obradu podataka. 1) Mjere centralne tendencije 1.1) Aritmetička sredina, 1.2) Medijan, 1.3) Mod, odnosno modalna ili dominantna vrijednost; 2) Mjere variabilnosti: 2.1) Raspon, 2.2) Prosječno odstupanje, 2.3) Standardna devijacija i varijanca; 3) Kovarijabilitet-označava se kroz kovarijancu i kroz koeficijent korelacije koji označava stepen povezanosti između dvije varijable. 3. Metode istraživanja u psihologiji- mjerenje i statistika Većina psihičkih svojstava ili atributa raspodjeljuje se prema normalnoj raspodjeli. UNIVERZITET U SARAJEVU PEDAGOŠKI FAKULTET SARAJEVO ODSJECI PREDŠKOLSKI ODGOJ I EDUKACIJA I REHABILITACIJA Opća psihologija-2 Prof. dr. Daniel Maleč 4. ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA  Organske osnove psihičkog života su:  1) Nervni sistem  2) Endokrini sistem 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Osnovni pojmovi:  1) Osnovna gradivna jedinica nervnog sistema,  2) Anatomija i struktura nervnog sistema,  3)Funkcionalna i anatomska podjela nervnog sistema: 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Nervni sistem je bazično izgrađen od 1) nervnih ćelija ili neurona i 2) glija ćelija koje čine potporno i vezivno tkivo nervnog sistema 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM Elementi neurona su: 1) Nukleus i tijelo/soma, 2) Dendriti kao kraći nastavci, 3) Aksoni ili neuriti kao duži nastavci, 4) Mijelinski omotač; 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM Mjesto spoja dvije nervne ćelije i preuzimanja nervnog impulsa je sinapsa Tri su elementa sinapse: (1) Presinaptički element, (2) sinaptička pukotina i (3) postinaptički element 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Kemijski spojevi koji električni impuls pretvaraju u kemijski a onda opet u električni nazivaju se neurotransmiteri.  Razlikujemo:  1) Acetil-holin,  2) Nor-adrenalin,  3) Serotonin,  4) Dopamin,  5) Gama-aminobuterna kiselina; 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Acetil-holin: 1) Okida mišične kontrakcije, 2) Posjeduje ekscitatorno dejstvo, 3) Zalužan je za normalno funkcioniranje pamćenja i mišljenja; 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Nor-adrenalin  1) Zovu ga i hormon stresa,  2) Ima ekscitatorno dejstvo,  3) Podiže pritisak i brzinu rada srca,  4) Okida “bijeg ili borba” reakcije,  5) Pojačava mišićni tonus i opskrbljenost krvlju; 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Serotonin  1) Ima inhibitorno dejstvo i opuštajući karakter,  2) Snizuje depresiju i anksioznost,  3)njegove razine s epovećavaju uslijed djelovanja svjetla ili nakon intenzivnih vježbi; 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Dopamin:  1) Zaslužan za osjećaj ugode i zadovoljstva pa ga zovu hormon sreće,  2) Pospješuje koordinirane motoričke pokrete i kontrolu (npr. manjka ga u Parkinsonovoj bolesti),  3) Krucijalan je kod učenja pomoću nagrađivanja,  4) Važan je za procese mišljenja; 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Gama-aminobuterna kiselina ili GABA:  1) Ima isključivo inhibitorno dejstvo  2) Manjuje tjeskobu i mišićnu napetost  3) Mnogi lijekovi protiv anksioznosti pokreću mehanizam povećanja aktivnosti GABA 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Nervni sistem dijelimo na: Centralni kojeg čine mozak i kičmena  1) moždina i  2)Periferni koji se opet dijeli na (1) somatski i (2) autonomni; 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Mozak ima 4 moždane komore koje su ispunjene cerebro-spinalnim likvorom  Kora velikog mozga ima dvije hemisfere a podijeljena je u režnjeve 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM Funkcija somatskog nervnog sistema je primarno za kontrolu i regulaciju lokomotornog aparata i povezivanje periferije tijela sa mozgom. Funkcija autonomnog nervnog sistema jeste regulacija rada vitalnih organa 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM  Autonomni nervni sistem dijeli se na simpatički i parasimpatički 4.1 ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- NERVNI SISTEM 4.2. ORGANSKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA- ŽLIJEZDE SA UNUTRAŠNJIM LUČENJEM UNIVERZITET U SARAJEVU Opća psihologija 3 Prof. dr. Daniel Maleč 6. OSJETI  Fizikalna i efektivna sredina  Izvori energije  1) Fotička energija  2) Mehanička energija  3) Hemijska energija  4) Termička energija  Djelovanje podražaja na osjetne organe izaziva osjetne procese 6. OSJETI  Senzorni modalitet i senzorni kvalitet  Pojam akromatske i kromatske boje 7. PSIHOFIZIKA  Bavi se istraživanjem odnosa intenziteta podražaja i intenziteta osjeta  Klasična psihofizika  Teorija detekcije signala.  Tri praga osjeta:  1) Apsolutni,  2) Diferencijalni,  3) Terminalni 8. PERCEPCIJA  Organizacija podražaja u smislene cjeline  Osnovna perceptivna organizacija je na osnovu lika i pozadine  Principi grupiranja podražaja u smislene cjeline:  1) Princip blizine,  2) Princip sličnosti,  3) Princip simetričnosti,  4) Princip zatvorenosti,  5) Princip zajedničke destinacije,  6) Princip istovremenog kretanja,  7) Princip dobre forme; 8. PERCEPCIJA  Princip blizine 8. PERCEPCIJA  Princip simetričnosti 8. PERCEPCIJA  Princip sličnosti 8. PERCEPCIJA  Princip zatvorenosti 8. PERCEPCIJA  Princip zajedničke destinacije ili pravca 8. PERCEPCIJA  Princip istovremenog kretanja 8. PERCEPCIJA Zaključno o principima grupiranja: 8. PERCEPCIJA  Konstantnost opažanja  1) Konstantnost oblika,  2) Konstantnost veličina,  3) Konstantnost boja,  4) Konstantnost svjetlina; 8. PERCEPCIJA  Faktori opažanja  1) Vanjski-karakteristike podražaja poput intenziteta, prostornosti, trajanja, struktuiranosti  2) Unutrašnji poput motivacije, znanja, iskustva, emocionalnih i fozioloških stanja; 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  1) Iluzije  Geometrijske iluzije, dvostruke ili oscilirajuće slike  Paslike  2) Halucinacije 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  1) Iluzije 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  1) Iluzije 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  1) Iluzije 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  1) Iluzije 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  1) Iluzije 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  1) Iluzije 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  1) Iluzije 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  1) Iluzije 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  1) Iluzije 8. PERCEPCIJA  Pogrešna opažanja  Halucinacije  Nastaju isključivo i samo pod uticajm unutrađnjih faktora 9. PAŽNJA  Začetak pažnje je u  1) Refleksu orijentacije,  2) Odbrambenom refleksu; 9. PAŽNJA  Definira se kao koncentracija svijesti i aktivn osti na određene sadržaje  Dimenzije pažnje su  1) Opseg  2) Intenzitet  3) Trajanje  Karakteristike pažnje su  1) Vigilitet  2) Fleksibilnost  3) Tenacitet  4) Fluktuacija 9. PAŽNJA  Opseg pažnje je u prosjeku 7 nepovezanih čestica.  Maksimalni opseg pažnje je 9 nepovezanih čestica  Opseg i intenzitet pažnje su obrnuto proporcionalni  Faktori pažnje dijele se na:  1) Vanjske  2) Unutrašnje 9. PAŽNJA  Vanjski faktori pažnje:  1) Intenzitet podražaja,  2) Prostornost podražaja,  3) Promjene u podražaju,  4) Trajanje i prekid podražaja,  5) Kretanje,  6) Kontrast; 9. PAŽNJA  Unutrašnji faktori pažnje:  1) Motivacija,  2) Iskustvo i poznatost podražaja,  3) Predznanja,  4) Emocionalno stanje; UNIVERZITET U SARAJEVU Opća psihologija 4 Prof. dr. Daniel Maleč 10. PAMĆENJE  Postoje različiti kriteriji podjele pamćenja.  Prema vrsti sadržaja koje pamtimo dijelimo ga na:  1) Senzorno, perceptivno  2) Motoričko,  3) Simboličko;  Prve dvije vrste zovemo i neverbalno pamćenje a treću verbalno pamćenje 10. PAMĆENJE  Postoje različiti kriteriji podjele pamćenja.  Prema vremenu zadržavanja informacija dijelimo ga na:  1) Senzorno pamćenje ili senzorni registar,  2) Kratkoročno i  3) Dugoročno pamćenje;  Ove etape pamćenja pod uticajem su kontrolnih procesa a to su pažnja, ponavljanje, kodiranje, pohrana i korištenje odnosno dosjećanje; 10. PAMĆENJE  Postoje različiti kriteriji podjele pamćenja.  Kratkoročno pamćenje (KP) ili radna merodija (RAM od Random Access Memory) u vizuelnom modalitetu naziva se ikoničko a u auditivnom modalitetu ehoičko pamćenje.  U KP informacija se jako kratko zadržava (u milisekundama) osim ako ne ponavljamo ili počnemo kodiranje;  Maksimalni kapacitet KP je devet nepovezanih jedinica kao i kod pažnje 11. PAMĆENJE  Postoje različiti kriteriji podjele pamćenja.  Dugoročno pamćenje dijelimo na:  1) Proceduralno-pamćenje procedura,  2) Deklarativno-pamćenje sadržaja. Dijelimo ga na a) Semantičko i b) Epizodičko; 10. PAMĆENJE  Postoje različiti kriteriji podjele pamćenja.  Pamćenje prema vremenskoj perspektivi:  1) Prospektivno,  2) Retrospektivno pamćenje;  Prema uloženom naporu:  1) Nenamjerno pamćenje,  2) Namjerno pamćenje; 10. PAMĆENJE  Pojave koje prate pamćenje:  1) Transfer (pozitivni i negativni),  2) Zaboravljanje,  3) Reminiscencija kao spontano poboljšanje reprodukcije (Ward- Hollandova i Ballard-Williamsova pojava) 11. PAMĆENJE  Pojave koje prate pamćenje:  Uzroci zaboravljanja  1) Potiskivanje,  2) Negativni transfer ili interferencija,  3) Postepeno osipanje tragova pamćenja,  4) Nemogućnost dosjećanja  Negativni transfer dijelimo na  1) Retroaktivnu inhibiciju,  2) Proaktivnu inhibiciju 10. PAMĆENJE  Metode za ispitivanje pamćenja:  1) Metoda reprodukcije  2) Metoda rekognicije,  3) Metoda uštede,  4) Metoda rekonstrukcije,  5) Metoda opsega pamćenja; 10. PAMĆENJE  Poremećaji pamćenja:  1) Kvalitativni  2) Kvantitativni  Kvantitativni poremećaji su:  1) Amnezije,  2) Hipomnezije,  3) Hipermnezije; 10. PAMĆENJE  Amnezija može biti:  1) Retrogradna,  2) Anterogradna; poremećaji:  Kvalitativni  1) Konfabulacije,  2) Paramnezija, 10. PAMĆENJE  Najčešća oboljenja kod kojih dolazi do oštećenja pamćenja su:  1) Alzheimerova bolest,  2) Korsakovljev sindrom; 11. UČENJE  Učenje-definicija  1) Laička definicija učenja kao sticanja znanja: školsko učenje;  2) Proces sticanja iskustva  3) Psihološka definicija je da je učenje relativno trajna i stabilna promjena ponašanja nastala kao rezultat prethodnih iskustava i aktivnosti jedinke 11. UČENJE Učenje se prema mehanizmina učenja dijeli na: 1) Jednostavne forme, 2) Kompleksne forme, 3) Neke pretpostavljene oblike ranog učenja 11. UČENJE Jednostavne forme učenja su: 1) Mehaničko učenje, 2) Klasično uslovljavanje 11. UČENJE  Složene forme učenja su:  1) Operatno ili instrumentalno uslovljavanje,  2) Učenje putem pokušaja i pogrešaka,  3) Opservacijsko ili vikarijsko uslovljavanje,  5) Učenje imitacijom,  4) Učenje identifikacijom,  6) Učenje uvidom; 11. UČENJE Pretpostavljeni oblici ranog učenja: 1) Imprinting ili utiskivanje, 2) Habituacija, 3) Senzitizacija, 4) Ekspozicijsko učenje; 11. UČENJE  Mehaničko učenje:  1) Memorisanje i reprodukcija najčešće besmislenog ili nepovezanog materijala;  2) Najviše ga je istraživao Ebbinhaus sa besmislenim slogovima;  3) Zakonitosti mehaničkog učenja su a) Položaj u nizu (prvenstvo, frekventnost i recentnost), b) kontrast; 11. UČENJE Elementi klasičnog uslovljavanja: 1) Bezuslovna draž 2) Bezuslovna reakcija, 3) Neutralna draž, 4) Uslovna draž, 4) Uslovljena reakcija; 11. UČENJE Zakonitosti klasičnog uslovljavanja proučavao je Pavlov na psima: Učenje ovom formom odvija se po principu dodira (uparivanja) ili kontingencije 11. UČENJE Klasično uslovljavanje-načini uparivanja: 1) Odloženo, 2) Na trag, 3) Simultano, 4) Uparivanje unatrag; 11. UČENJE Klasično uslovljavanje-načini davanja bezuslovnog podražaja: 1) Povremeno u pravilnim intervalima 2) Povremeno u nepravilnim intervalima, 3) Stalno; 11. UČENJE Klasično uslovljavanje-prateće pojave: 1) Uslovljavanje višeg reda kada se uparuje uslovni podražaj sa nekim trećim neutralnim, 2) Diskriminacija, 3) Generalizacija; 11. UČENJE  Klasično uslovljavanje-prateće pojave:  1) Eksperimentalna neuroza,  2) Razvijanje averzivnih reakcija (gađenje i fobije)-Watsonov eksperiment sa malim Albertom,  3) Razuslovljavanje:  a) Postepena desenzibilizacija,  b) Metoda nespojivih odgovora 11. UČENJE  Operatno uslovljavanje-elementi:  1) Razlikovanje respodentnog i operatnog ponašanja,  2) Potkrepljenje kao stanje i potkrepljivač kao posljedica,  3) Nagrade, kazne i negativno potkrepljenje,  4) Skinnerovi ogledi sa pacovima; 11. UČENJE Operatno uslovljavanje-elementi: 1) Naučeno ponašanje se postepeno usvaja, 2) Nagrađivanje i kažnjavanje može biti povremeno, stalno, pravilnog ili nepravilnog obrasca; 11. UČENJE Učenje putem pokušaja i pogrešaka 1) Varijanta je instrumentalnog uslovljavanja, 2) Najviše ga je istraživao Thorndike sa gladnim mačkama, 3) Glavni principi su: princip frekventnosti, princip efekta i princip recentnosti; 11. UČENJE Opservacijsko ili vikarijsko uslovljavanje: 1) Uključenost viših kognitivnih ili medijacijskih procesa (opažanje i mišljenje) 2) Anticipacija nagrade ili kazne, 3) Bandura objašnjava eksperimentalno agresivno ponašanje ovim mehanizmom učenja; 11. UČENJE Učenje imitacijom: 1) Usvajaju se globalni ali površni obrasci ponašanja modela, 2) Nema očiglednih posljedica (nagrada ili kazni) 3) Emocionalna vezanost za model ima moderatorski efekt na ovu formu učenja; 11. UČENJE  Učenje identifikacijom:  1) Uvajaju se kako površni obrasci ponašanja tako i unutrašnji procesi i osobine poput vrijednosti i stavova.  2) Također je važna emocionalna vezanost za model.  3) Razlikuju se dvije identifikacije i to odbrambena i razvojna ili anaklitička. 11. UČENJE Učenje uviđanjem: 1) Usvajaju se složene reakcije i to naglo a ne postupno te imaju trajan karakter; 2) Uključeni su viši kognitivni procesi odnosno mišljenje; 3) Koller je proučavao ovu formu učenja na primatima; 11. UČENJE  Učenje uviđanjem:  Faze učenja su:  1) Preparacija,  2) Inkubacija,  3) Iluminacija,  4) Verifikacija;  Ovim učenjem se rješavaju složeni kognitvni problemi 11. UČENJE Pretpostavljeni oblici učenja Imprinting: 1) Praćenje obrasca ponašanja kojeg mladunčad prvo uoče. 2) Automatizam 3) Lorentzov primjer 11. UČENJE Pretpostavljeni oblici učenja Ekspozicijsko učenje: 1) Sama izloženost podražajima može izmijeniti ponašanje; 2) Primjeri promjene ekološke sredine; 11. UČENJE Pretpostavljeni oblici učenja Senzitizacija 1) Izloženost podražajima koji traju kumulativno djeluju 2) Ispodpražna kumulacija na kraju ima efekt na promjenu u ponašanju. UNIVERZITET U SARAJEVU Opća psihologija 6 Prof. dr. Daniel Maleč 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Teorije inteligencije  Spearman predlaže dvofaktorski model inteligencije: 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Teorije inteligencije  Spearman smatra da se inteligentno ponašanje odvija kroz dva ključna procesa a to su:  1) Edukcija korelata i  2) Edukcija relacije  U prvom je zadat pojam i odnos a traži se pojam koji zadovoljava taj odnos.  U drugom slučaju, data su dva pojma a treba uvidjeti njihov odnos. 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Teorije inteligencije  Thurstone-faktorskom analizom dokazuje da postoji sedam primarnih, relativno nezavisnih faktora inteligencije a to su:  1) V-faktor (verbalno razumijevanje)  2) W-faktor, odnosno faktor verbalne fluentnosti ili rječitosti,  3) S-faktor ili spacijalni faktor,  4) P-faktor, odnosno perceptivni faktor,  5) N-faktor ili numerički faktor,  6) M-faktor ili faktor pamćenja, tj. memorije, i  7) R-faktor odnosno sposobnost ili faktor logičkog rezoniranja; 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Teorije inteligencije  Philip Vernon predlaže hijerarhijsku teoriju inteligencije:  1) Postoji najširi generalni faktor (G) koji se dijeli na verbalno-edukativni (V:ed) i praktično mehanički (K:m) kao šire grupne faktore;  2) (V:ed) se opet dijeli na verbalne (V) i numeričke (N) sposobnosti a (K:m) se dijeli na spacijalne (S), mehaničke (Mn) i praktično- manipulativne (Mi) sposobnosti; 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Teorije inteligencije  Cattel i Horn također predlažu hijerarhijsku teoriju:  1) G-faktor koji se dijeli na fluidnu i kristaliziranu inteligenciju  2) Fluidna je genetički određena i pokriva indukciju, pamćenje i shvaćanje,  3) Kristalizirana se razvija iz fluidne kroz iskustvo i pokriva verbalne sposobnosti, asocijativnu fluentnost i originalnost; 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Teorije inteligencije  Još prije, Donald Hebb, klinički neuropsiholog, razlikovao je:  1) Inteligenciju A koji je prirodni potencijal i odnosi se na plasticitet CNS-a,  2) Inteligenciju B koja je transformirana inteligencija A pod uticajem iskustva i vježbe i  3) Inteligenciju C koja je uzorak inteligencije B obuhvaćen testovima sposobnosti; 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Teorije inteligencije  Guilford predlaže trodimenzionalni model intelekta (koji je prema njegovim faktorskim istraživanjima obuhvatao čak 120 nezavisnih faktora): 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Razvoj testova za mjerenje inteligencije  1905-saradnja Theodorea Simona i Alfred Bineta rezultira kreiranjem prve skale za mjerenje inteligencije-Simon-Binetova skala za mjernje inteligencije.  Kreiranje koncepta mentalne i hronološke dobi na način komparacije i sabiranja mentalnih i kronoloških mjeseci. Analiza teženske primjerenosti uadataka.  W. Stern predlaže omjer kronološke i mentalne dobi (MD/HD) 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Razvoj testova za mjerenje inteligencije  Skali preuzimaju Lewis Terman i Henry Goddard neovisno i odnose u SAD.  Terman prilagođava i standardizira skalu na Standford Univerzitetu i tako nastaje Stanford- Binetova skala korištena za kasniju Termanovu genetičku studiju genijalnosti.  Terman predlaže da se Sternov koeficijent pomnoži sa 100 čime se dobila prva prava mjera IQ-a 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Razvoj testova za mjerenje inteligencije  Tokom I. Svjetskog Rata nastaju Armijski Alfa a onda i Armijski Beta testovi.  Osim ovih, na osnovu Spearmanovog rada u V. Britaniji nastaju Ravenove Progresivne Matrice (standardne, u boji za djecu i za napredne).  U kliničkoj praksi D. Wechsler kreira W-B (Wechsler Belevue) skalu, a onda i WAIS (Wechsler Intelligence scale for Adults), WISC (Wechsler Wechsler Intelligence scale for Children) i WPPSI (Wechsler Intelligence scale for Preschool Children). 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Razvoj testova za mjerenje inteligencije  Cattel kreira Free-Culture Fair test koji mjeri G- faktor  Neki od dalje kreiranih testova  SAT (Special Ability Test)  Purdue  Sternbergov test Triarhičnih sposobnosti  KBT 14. INTELIGENCIJA I SPOSOBNOSTI  Vrste testova sposobnosti  1) Prema vremenskom ograničenju i težinskoj primjerenosti razlikujemo testove brzine i testove snage,  2) Prema načinu primjene imamo grupne i individualne testove,  3) Prema faktorskoj strukturi razlikujemo testove općih i testove specijalnih sposobnosti;  4) Postoji i podjela na testove tipa papir-olovka i manipulativne testove; UNIVERZITET U SARAJEVU Opća psihologija 5 Prof. dr. Daniel Maleč 13. MIŠLJENJE  Možemo ga definirati kao:  1) Proces  2) Produkt  Mišljenje je najsloženiji kognitivni proces.  Kao proces podrazumijeva manipulaciju i pokretanje sadržaja mišljenja od kojih se kreiraju novi produkti. Sadržaji i produkti su mentalne slike, ideje, zamisli ili koncepti, pojmovi, kategorije itd. 13. MIŠLJENJE  Mišljenje kao aktivan proces može biti sagledan iz više aspekata:  1) Slobodno asociranje,  2) Snovi i mentalne predodžbe odnosno slike  3) Transformacija sadržaja u nove cjeline,  4) Apstrakcija,  5) Generalizacija,  6) Klasifikacije i operacije  7) Kombinacija; 13. MIŠLJENJE  Snove, predstave i asocijacije nekad možemo smatrati reproduktivnim aspektom mišljenja. Postoji i produktivni koji se odnosi na kreiranje novih sadržaja kroz rekombinaciju i transformaciju starih sadržaja.  Definicija mišljenja u užem smislu podrazumijeva ovaj produktivni aspekt.  U užem smislu, mišljenje definiramo kao proces rješavanja problema. 13. MIŠLJENJE  Pri rješavanju problema ili transformaciji sadžaja mišljenja, mišljenju su podređeni svi ostali kognitivni procesi i njihovi sadržaji a to su opažanje, pažnja, pamćenje i učenje.  Konačan cilj mišljenja jeste rješenje problema i stvaranje produkta (koncepta i sl) i da bi se moglo provesti potrebne su adekvatne ideje vodilje ili determinacijske tendencije. Bez njih, mišljenje ne bi bilo usmjereno niti bi se mogao postići cilj. 13. MIŠLJENJE  Determinacijke tendencije su posebno bitne kod suvislog govora jer ga usmjeravaju.  Mišljenje u užem smislu, može se odvijati na dva načina, odnosno postoje dva procesa a to su  1) Iznalaženje adekvatnog rješenja problema ili konvergentna produkcija (bitna za inteligentno ponašanje).  2) Iznalaženje više različitih ali korektnih rješenja ili divergentna produkcija (bitna za kreativnost). 13. MIŠLJENJE  Prilikom rješavanja problema u obje varijante mišljenja, postoje dva pristupa a to su:  1) Algoritmi i  2) Heuristici,  Dva su glavna faktora opstrukcije uspješnog mišljenja (pogotovo kreativnog ili divergentnog a to su:  1) Funkcionalna rigidnost,  2) Mentalni set tendencija; 13. MIŠLJENJE  U širem smislu i snovi, mašta i dnevne fantazije kao i slobodne asocijacije spadaju u mišljenje.  Za razliku od produktivnog mišljenja one su više spontane i manje determinirane idejama vodiljama.  Mašta, ako se počne voljno usmjeravati može prerasti u određene aspekte kreativnosti (rekombinacija).  Snovi su aspekt spavanja povezan sa REM fazama (Rapid Eye Movement).  Analiza snova i analiza slobodnih asocijacija koriste su psihoanalitičkim tretmanima. 13. MIŠLJENJE  Poremećaji mišljenja  Dijelimo ih na:  1) Formalne i  2) Sadržajne 13. MIŠLJENJE  Poremećaji mišljenja  Formalni poremećaji su vezani za poremećen sam proces mišljenja i njegov tok. Primjeri formalnih poremećaja su:  1) Ubrzno mišljenje i govor (logoreja)  2) Usporeno mišljenje (npr. U depresivnim stanjima),  3) Dezorganizirano mišljenje (ekstremna varijanta je salata od riječi),  4) Ljepljivo ili viskozno mišljenje (epilepsija),  5) Raspad pojmova (u demencijama),  6) Perseveracija (demencije, intelektualna ometenost),  7) Verbigeracija (psihoze); 13. MIŠLJENJE  Poremećaji mišljenja  Sardžajni poremećaji odnose se na pogrešne ideacije (ideje) koje nazivamo deluzijama i sumanutostima poput:  1) Grandiozne ideje (ideje veličine),  2) Ideje proganjanja i praćenja.  3) Depresivne ideacije  4) Hipohondrijske ideje;  Sve mogu biti bizarne ili nebizarne i najčešće ih tako razlikujemo kod psihoza u odnosu na neuroze i poremećaje raspoloženja;