Psihologija: Glavne Teorije i Metode

Predmet Opća psihologija

• Predmet je Opća psihologija
• Predmet se predaje na Pedagoškom fakultetu Univerziteta u Sarajevu.
• Predmet je dio odsjeka Predškolski odgoj i Edukacija i rehabilitacija.
• Predavač je Prof. dr. Daniel Maleč.

Psihološke škole i pravci

• Strukturalizam

• Osnivač je Wilhelm Wundt koji je 1879. godine osnovao prvi psihološki laboratorij u Leibzigu.

• Studija strukture psiholoških procesa i pojava, po uzoru na hemiju.

• Analiziranje mehanizama nastanka kompleksnih pojava iz jednostavnijih.

• Dominantne metode su eksperiment i introspekcija.

• Gestaldt psihologija

• Wolfgang Köhler, Kurt Kofka i Max Wertheimer su osnivači.

• Predmet istraživanja su cjeline (gestaldi) ili cjeloviti mentalni procesi.

• Odnosi dijelova su bitniji od dijelova samih po sebi.

• Psihičke pojave su više nego zbir jednostavnijih elemenata; one imaju nadsumaran karakter.

• Najveći broj istraživanja se odnosio na percepcije i mišljenje definisano rješavanjem problema.

• Dominantne metode su eksperiment i posmatranje/opažanje.

• Biologistički pravci

• Nastali u sklopu psihijatrije i medicine generalno.

• Predmet proučavanja su mozak i generalno nervni sistem.

• Većinom se istražuju mentalni poremećaji (više nego zdravi procesi).

• Klinički i individualni metod je dominantan (posmatranje i intervju jednog slučaja).

• Psihoanalitički pravci

• Predmet proučavanja su nesvjesni i podsvijesni procesi.

• Ključne metode su intervju, sa kliničkim ili individualnim pristupom.

• Terapijska svrha psihologije je naglašena, stvarajući put za psihodijagnostičke procedure.

• Freudova psihoanaliza se fokusira na liječenje neuroza (svih mentalnih poremećaja).

• Odbrambeni mehanizmi ličnosti su glavni Freudov doprinos, kao i razvojne faze i struktura ličnosti.

• Analiza snova i slobodne asocijacije su metodološki doprinosi.

• Kasnije se psihoanaliza grana u različite psihodinamske pravce (npr. Jung sa pojmovima kolektivnog nesvjesnog i arhetipovima).

• Osnivač je Sigmund Freud.

• Funkcionalizam

• Osnivač je William James u SAD.

• Pristup je više filozofski i epistemološki, iako je počeo eksperimentalno.

• Funkcije ili svrhe psiholoških procesa su predmet istraživanja, uz naglasak na tok svijesti.

• Razmatra nastanak emocija, i teoriju nastanka emocija koja je neovisna od Langea.

• Ruska refleksologija

• Behterev, Sečenov i Pavlov su glavni zagovornici i začetnici.

• Predmet izučavanja su refleksne reakcije i procesi u nervnom sistemu.

• Unutrašnje mentalne aktivnosti su takođe refleksne prirode.

• Izučava uslovne i bezuslovne reflekse, učenje asocijacijama i uzbuđenja/ekscitacija/gašenje/inhibicija procesa u kori velikog mozga.

• Eksperiment je dominantna metoda.

• Behaviorizam

• Predstavnici su Watson, Thorndike, Skinner, Dollard, Muller i drugi.

• Predmet proučavanja je samo vanjsko opažljivo i mjerljivo ponašanje.

• Psihologija treba da napusti mentalističke pojmove.

• Najveći doprinosi su u istraživanjima operatnog i klasičnog uslovljavanja.

• Eksperiment je jedina validna naučna metoda.

• Psihosocijalni/sistemski pravci

• Predstavnici su Lev Vygotsky, Bronfenbrenner, kasnije Bandura, Ajzen.

• Psihološki procesi se istražuju u društvenom kontekstu.

• Naglašava interakcije psihičkog i društvenog na mikro-, mezo- i makro nivou.

• Metodologija je heterogena (od opservacija, preko praćenja do eksperimenta).

• Daje veliki doprinos u razvoju ekološke i socijalne psihologije.

• Kognitivizam

• Predstavnici su Jean Piaget, Edouard Claparede, George Kelly, Campione, Brown i Sternberg.

• Predmet proučavanja su kognitivni procesi.

• Testovi, eksperimenti i procesne analize su glavne metode.

• Daje veliki doprinos općoj, razvojnoj i kognitivnoj psihologiji.

• Humanistički i egzistencijalistički pravci

• Predstavnici su Carl Rogers, Victor Frankle i Abraham Maslow.

• Naglašavaju svjesne kognitivne procese, emocije, slobodu volje i razvojni potencijal.

• Doprinosi psihologiji ličnosti, kliničkoj psihologiji i terapiji.

• Individualni pristup / fenomenološka metoda.

Psihološke discipline

• Fundamentalne discipline

• Opća psihologija

• Razvojna psihologija

• Socijalna psihologija

• Psihometrija

• Psihopatologija

• Zoopsihologija

• Neuropsihologija

• Fiziološka psihologija

• Psihologija ličnosti

• Metodologija

• Kognitivna psihologija

• Ekološka psihologija

• Primijenjene discipline

• Psihologija rada

• Klinička psihologija

• Edukacijska psihologija

• Psihologija reklame i marketinga

• Sportska psihologija

• Zdravstvena psihologija

• Psihologija ishrane

Metode i tehnike istraživanja u psihologiji

• Metode su generalni načini i algoritmi koji se koriste za mjerenje i istraživanje psihičkih procesa, s poštovanjem epistemoloških principa.
• Tehnike su konkretni postupci primjene metoda istraživanja.
• Metodologija se bavi obema.
• Nauka je sistematsko proučavanje pojava i procesa u univerzumu.
• Naučni skup spoznaja, činjenica i generalizacija o pojavama i procesima.
• Naučni metod.

Metode i tehnike istraživanja u psihologiji-struktura nauke

• Osnovni i nužni elementi nauke su:
• Definiran predmet njenog proučavanja.
• Definirane metode proučavanja predmeta.
• Sistem spoznaja o predmetu nauke.
• Sistem teorija koje tumače procese u predmetu proučavanja i odnose među njima.
• Jezik nauke, pojmovi, definicije, terminologija.

Metode i tehnike istraživanja u psihologiji-epistemološki principi

• Sistematičnost.
• Sukcesivnost.
• Objektivnost.
• Pouzdanost.
• Provjerljivost.
• Generalizibilnost.
• Replikabilnost.
• Javnost.
• Saznanja, spoznaje, vrednovanje metoda proučavanja.

Metode i tehnike istraživanja u psihologiji-izvori spoznaja

• Lična iskustva i generalizacije.
• Tradicija.
• Autoriteti.
• Mnijenje.
• Naučna saznanja kao jedini validan i pouzdan izvor.

Metode i tehnike istraživanja u psihologiji-metode

• Introspekcija ili samoopažanje.
• Posmatranje/opažanje.
• Eksperiment.
• Test.
• Intervju.
• Fokus grupe.
• Sociometrijska metoda.
• Skale za mjerenje stavova.

Introspekcija

• Instrukcije o tome šta treba posmatrati i kako.
• Uvježbanost samopromatrača.
• Subjektivizam iskaza i sudova.
• Uticaj ispitivaca.

Opažanje/Ekstraspekcija

• Moraju biti definisani: objekt opažanja, dimenzija ili ponašanja koja se opaža i način registriranja opažanja.
• Tri podjele: prirodno, laboratorijsko, učešničkog opažanja.

Eksperiment

• Postupak izazivanja određene pojave (nezavisna varijabla) i posmatranja efekta na drugu pojavu (zavisna varijabla).

• Kontrola relevantnih faktora.

• Kauzalno objašnjenje odnosa.

• Različiti tipovi eksperimenata. (npr. prirodni, laboratorijski, kvazi-eksperimentalni)

Test

• Standardizirani postupak izazivanja određenih reakcija (ponašanja) i mjerenja reakcija.
• Validnost/valjanost, pouzdanost, objektivnost, osjetljivost, normiranost
• Podjela testova: testovi tipičnih aktivnosti, testovi maksimalnog učinka/postignuća (testovi sposobnosti, znanja).
• Testovi ličnosti (analitički, sintetički)
• Podjela testova sposobnosti prema sadržaju. (mentalnih sposobnosti, senzornih, psihomotirnih).

Intervju

• Četiri ključana elementa intervjua: ispitanik, ispitivč, sadržaj/tema, atmosfera.
• Podjela intervjua: strukturirani, nestrukturirani, mješoviti.
• Upitnik prilikom intervjua.

Fokus grupe

• Moderatori koji ne učestvuju u diskusiji.
• Tema, ciljna grupa i ravnoteža.
• Snimanje, prepisivanje, kodiranje i analiza razgovora.

Sociometrijska metoda

• Kreirao J. Moreno.
• Ispitivanje grupne strukture i dinamike.
• Postavljanje pitanja za preferiranje članova grupe.
• Izrada matrice i kreiranje sociograma.

Skale za mjerenje stavova

• Likerova skala, Thurstoneova skala, Osgoodov Semantički diferencijal i Guttmanova skala.
• Bogadusova skala socijalne distance.

Metode istraživanja u psihologiji-mjerenje i statistika

• Mjerenje je pridavanje brojčanih ili numeričkih oznaka svojstvima/atributima mjerenih objekata u skladu sa naučnim principima.
• Objekti/subjekti/ispitanici su entiteti koji predstavljaju izvor podataka (njihovi atributi se mjere).
• Varijable su rezultati mjerenja nekog atributa na grupi entiteta.
• Statistika za kondenzaciju, sređivanje i obradu podataka.

Metode istraživanja u psihologiji-mjere centralne tendecije

• Aritmetička sredina, median, mod (modalna/dominantna vrijednost).

Metode istraživanja u psihologiji-Mjere varijabilnosti

• Raspon, prosječno odstupanje, standardna devijacija i varijanca.

Metode istraživanja u psihologiji-Kovarijabilitet/Kovarijanca i Koeficijent korelacije

• Kovarijabilitet dva varijabli, kroz kovarijancu i koeficijent korelacije koji pokazuje stupanj povezanosti.

Organske osnove psihičkog života

• Nervni sistem (anatomija i struktura, funkcionalna i anatomska podjela).
• Nervne ćelije (neuroni).
• Glija ćelije (potporna i vezivna tkiva).
• Elementi neurona (nuleus i tijelo/soma, dendriti, aksoni, mijelinski omotač).
• Sinapse (presinaptički element, sinaptička pukotina, postinaptički element, neurotransmiteri).
• Neurotransmiteri (actil-holin, nor-adrenalin, serotonin, dopamin, gama-aminobuterna kiselina).
• Centralni nervni sistem (mozak i kičmena moždina).
• Periferni nervni sistem (somatski, autonomni).
• Autonomni nervni sistem (simpatički i parasimpatički).
• Endokrini sistem (žlijezde sa unutarnjim lučenjem).

Osjeti

• Fizička i efektivna sredina (izvori energije: fotička, mehanička, hemijska, termička).
• Djelovanje podražaja na osjetne organe.
• Senzorni modalitet i senzorni kvalitet, akromatske i kromatske boje.

Psihofizika

• Istraživanje odnosa intenziteta podražaja i intenziteta osjeta.
• Klasična psihofizika.
• Teorija detekcije signala.
• Tri praga osjeta (apsolutni, diferencijalni, terminalni).

Percepcija

• Organizacija podražaja u smislene cjeline.
• Principi grupiranja (blizina, sličnost, simetričnost).
• Principi grupiranja (zatvorenost, zajednička destinacija, istovremeno kretanje, dobra forma).
• Konstantnost opažanja (oblika, veličine, boje, svjetline).
• Faktori opažanja (vanjski: intenzitet, prostornost, trajanje).
• Faktori opažanja. (unutrašnji: motivacija).
• Pogrešna opažanja (iluzije, halucinacije).

Pažnja

• Definisanje pažnje.
• Dimenzije pažnje (opseg, intenzitet, trajanje).
• Karakteristike pažnje (vigilitet, fleksibilnost, tenacitet, fluktuacija).
• Faktori pažnje (vanjski, unutarnji).

Pamćenje

• Kriteriji podjele pamćenja (sadržaj, vrijeme zadržavanja).
• (senzorno, kratkoročno i dugoročno)
• (proceduralno, deklarativno).
• (semantičko, epizodico)
• (prospektivno i retrospektivno)
• (namjerno i nenamjerno pamćenje)
• Metode ispitivanja pamćenja. (reprodukcija).
• (rekognicija).
• (uštede).
• (rekonstrukcija)
• (opseg pamćenja)
• Poremećaji pamćenja (kvalitativni: amnezija (retrogradna, anterogradna).
• Kvalitativni (konfabulacije, paramnezija)
• Kvantitativni (amnezije, hipomnezije, hipermnezije).

Učenje

• Laička definicija učenja kao sticanja znanja, školsko učenje.
• Psihološka definicija učenja kao relativno trajne promjene ponašanja.
• Formen učenja (jednostavne, složene).
• Učenje po principu dodira (uparivanja).
• Zakonitosti klasičnog uslovljavanja.
• Nacin (davanje) bezuslovnog podražaja.
• Klasičnog uslovljavanja (prateće pojave)
• Eksperamentalna neuroza, gađenje, fobije.
• Razuslovljavanje (desenzibilizacija, metoda nespojivih odgovora).
• Operatnog uslovljavanja-elementi.
• Učenje putem pokušaja i pogrešaka kao varijanta instrumentalnog uslovljavanja.
• Opservacijsko ili vikarijsko uslovljavanje (uključenost vise kognitivnih prosesa).
• Učenje imitacijom.
• Učenje identifikacijom (površni obrasci, emocionalna vezanost, odrambena).
• Učenje uvidom, faze učenja (preparacija, inkubacija,iluminacija i verifikacija) i rešavanje složenih kognitivnih problema.
• Pretpostavljeni oblici učenja;
• Imprinting, habituacija, senzitizacija, ekspozicijsko učenje.

Inteligencija i sposobnosti

• Teorije inteligencije (Spearman: dvofaktorski model, Thurstone: sedam faktora).
• Hijerarhijska teorija inteligencije (Philip Vernon, Cattel i Horn).
• Razvoj testova za mjerenje inteligencije (Simon-Binetova skala, Stanford-Binetova skala, Armijski Alfa i Beta testovi, Wechsler skale).
• Vrste testova sposobnosti (brzine i snage, grupni i individualni, prema faktorskoj strukturi).

Mišljenje

• Mišljenje kao proces i produkt.
• Mišljenje kao aktivan proces (slobodno asociranje, snovi, transformacije sadržaja, apstrakcija, generalizacija).
• Mišljenje kao proces rješavanja problema (konvergentno i divergentno mišljenje, algoritmi i heuristike).
• Determinacijke tendencije
• Problemi uspješnog mišljenja (funkcionalna rigidnost, mentalni set tendencija).
• Značaj mašte i snova.
• Poremećaji mišljenja (formalni i sadržajni; ubrzano, usporeno, dezorganizovano, ljepljivo ili viskozno, raspad pojmova, perseveracija, verbigeracija, deluzioni ideacije).