Karadeniz Teknik Üniversitesi AMEK1005 ELEKTRİK - TEMEL ELEKTRONİKTE ÖLÇME PDF

Karadeniz Teknik Üniversitesi ABDULLAH KANCA MYO ELEKTRONİK VE OTOMASYON AMEK1005 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI ELEKTRİK - TEMEL ELEKTRONİKTE EĞİTİM PRO...

Karadeniz Teknik Üniversitesi ABDULLAH KANCA MYO ELEKTRONİK VE OTOMASYON AMEK1005 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI ELEKTRİK - TEMEL ELEKTRONİKTE EĞİTİM PROGRAMI ÖLÇME Bobinler ve Bobin Ölçümleri Öğr. Gör. Sibel ÇEVİK BEKTAŞ [email protected] Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Bobin Elemanı Genellikle nüve adı verilen dayanıklı yalıtkan üzerine izoleli iletken tellerin sarmal bir şekilde yan yana ve üst üste sarılmasıyla elde edilen devre elemanına bobin denir. L harfi ile gösterilir ve birimi Henry (H)’dir Bobinler, çeşitli ölçü ve görünümdeki parçalar üzerine sarılır. Bu parçalara mandren adı verilir. Yine bobinlerde ise mandren içerisinde sabit veya hareketli bir parça daha bulunur. Bobinin mandreni içerisinde bulunan parçaya ise nüve denir. Mandren ve nüve kullanılmadan yapılmış bobinler de mevcuttur. Bu tür bobinler hava nüveli bobinler olarak tanımlanır. Bobin telinin her bir sarımına spir denir. Bobinlerin, elektrik akımının değişimine karşı gösterdikleri tepkiye endüktans denir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Endüktans birimlerini ve ast üst kat dönüşümleri Uygulamada daha çok endüktans biriminin alt katları olan μH(Mikro Henri) ve mH (Mili Henri) kullanılır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Endüktansı Etkileyen Faktörler Bobinin sipir sayısı (N) artarsa endüktans artar. ▪ Bobinin nüve kesiti (A) artarsa endüktans artar. ▪ Nüvenin manyetik geçirgenliği (Henry/metre) artarsa endüktans artar. ▪ Bobinin boyu (l) (cm) artarsa endüktans azalır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Bobinlerin AC ve DC davranışı Bobin DC akıma ilk anda direnç gösterir. Bu nedenle bobine DC akım uygulandığında bobin ilk anda yalıtkan daha sonra iletkendir. Bobine AC akım uygulandığında ise akımın yönü devamlı değiştiği için bir direnç gösterir. Bobinler kısaca, DC akıma az zorluk (kolaylık), AC akıma zorluk gösterir; yani doğru akımı geçirip, alternatif akıma direnç gösterir. Kullanıldığı yerler: Doğru akımda bobinler, daha çok elektro mıknatıs olarak kullanılırlar. Makaraya sarılmış olan telden bir akım geçirildiği taktirde bobinin etrafında bir manyetik alan oluşur, bu manyetik alandan rölelerde yararlanılır. Ayrıca TV devreleri, besleme kaynakları, anten yükselteçleri, radyo devreleri gibi devrelerde de kullanılmaktadır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Bobinlerin AC ve DC davranışı Alternatif akımda ise bobinlerden çok çeşitli şekillerde yararlanılır. AC yüksek gerilimi daha düşük gerilime çevirmek için kullandığımız transformatörler, büyük güçlü akımlar için yapılan kontaktör bobinleri, elektrik üretiminde kullandığımız mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren generatörler ve elektrik enerjisini mekanik enerjiye çevirmek için kullandığımız motorlar da bobinler kullanılır. Bu tip makinalarda bobinin kullanılmasının esası yine manyetik alana dayanır. Bir bobinin etrafındaki manyetik alan içinden bir tel geçirildiğinde bu tel de bir gerilim oluşur prensibi ile makinalarda manyetik alan kullanılır. Mesela transformatörlerde; primer ucuna verilen gerilim bu bobinde bir manyetik alan oluşturur. Elektriksel hiçbir bağlantısı olmayan sekonder ucunda ise bu manyetik alandan etkilenilerek daha düşük bir gerilim oluşur. Sekonder ucundaki bu gerilimin değeri giriş gerilimi ve sarım sayılarına bağlıdır. Kondansatörlerle birlikte belirli frekansları geçiren, diğerlerine direnç gösteren filtre devrelerinde kullanılır. Elektronik olarak ta frekans üreten devrelerde kullanılır. Örneğin osilatörlerde frekansın ayarlanmasında kullanılır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Endüktif Reaktans Bobine doğru gerilim uygulandığında, geçen akıma bobinin ( R ) omik direnci karşı koyarken aynı bobine alternatif gerilim uygulandığında, alternatif akıma gösterilen direnç daha büyük olur. Alternatif akımdaki bobinin bu direnci (XL) ile ifade edilir ve endüktif direnç olarak tanımlanır. X L : endüktif reak tan s Endüktif reaktans: X L = 2 fL f : frekans L : endük tan s Örnek: 1 Henry’lik bir bobinin frekansı 50 Hz olan şebeke hattı üzerinde çalışmaktadır. Bu bobinin endüktif reaktansını ve doğru gerilim uygulandığındaki endüktif reaktansını bulunuz. XL= 2.π.f.L=2.3,14.50.1=314 Ω : Alternatif akımdaki endüktif reaktansı Alternatif akımda zamana karşı değişim söz konusudur. Bobinlerin hepsi endüktansa sahip olduklarından, endüktansın etkisi ile alternatif akımın değişimine karşı koymaya çalışır. Bu durum endüktif reaktansı oluşturur. XL= 2.π.f.L=2.3,14.0.1= 0 Ω : Doğru akımdaki endüktif reaktansı Doğru akımda frekans değerinin 0 olmasıyla akım değerinde herhangi bir değişiklik olmaz. Dolayısıyla endüktansın akım değişimi ile karşılaşmadığı için karşı koyacak bir sebebi kalmamıştır ve endüktif reaktans değeri doğru akımda sıfırdır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Bobin Çeşitleri Sabit ve ayarlı olmak üzere iki tip bobin vardır. Sabit Bobinler Hava nüveli, ferit nüveli, demir nüveli, smd (yüzey montajlı) bobinler olmak üzere dört çeşit sabit bobin bulunmaktadır. Hava Nüveli Bobinler Hava nüveli bobin sembolü Hava nüveli bobin Nüve olarak hava kullanılır. Yüksek frekanslı devrelerde, geneliklle AM-FM alıcı ve vericilerde, bant geçiren filtre devrelerinde, test cihazlarında kullanılır. Oldukça küçük endüktans değerine sahip üretilir (13 nH-132 nH). Omik dirençleri oldukça küçüktür. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Sabit Bobinler Ferit Nüveli Bobinler Pirinç, polyester veya demir tozundan yapılmış nüve üzerine sarılır. Bu tip bobinlerin endüktansı genellikle μH seviyelerindedir. Güç bobini olarak kullanılan türlerinin endüktansı mH seviyesindedir. Yüksek frekanslı devrelerde, radyo alıcı-vericilerinde kullanılır. Ferit nüveli bobin sembolü Ferit nüveli bobin Ferit nüveli dolu ve hava oluklu olmasına göre ayrıca iki türü vardır. İçi dolu ferit nüveli bobinler büyük, orta ve küçük ebatlı olarak üretilir. Toleransları % 15 ve DC’deki direnç değeri 0,007 Ω - 180 Ω arasında değişir. 20 mA ile 4 A arasında çalışacak şekilde üretilir. Anahtarlamalı mod güç kaynaklarında, SCR ve triyak kontrolerinde kullanılır. Endüktanları 1μH ile 150 mH arasında değişir. Ferit nüveli bobin ayrıca bataryaları şarj etmede, filtre ve jeneratör devrelerinde kullanılır. Yüksek güçlü devrelerde kullanılabilir. Ferit nüve polyolefin maddesinden oluşmuştur. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Demir Nüveli Bobinler Birer yüzeyleri yalıtılmış ince demir sacların art arda birbirlerine yapıştırılmasıyla elde edilen nüvedir ve bobin bu nüvenin üzerine sarılır. Düşük frekanslarda kullanılır. Bunlara örnek transformatörler verilebilir. Demir nüveli bobin sembolü Demir nüveli bobin SMD Bobinler Çok katmanlı elektronik devre kartlarına yüzey temaslı olarak monte edilmeye uygun yapıda üretilmiş bobinlerdir. Boyutları diğer bobinlere göre çok daha küçüktür. Sayısal sistemlerde sıkça kullanılır. Farklı kılıf modellerinde üretilir. Üzerine değeri rakam, harf veya renkler ile kodlanır. SMD toroid demir nüveli bobin Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Ayarlı Bobinler Nüvenin mandren içindeki hareketi ile endüktif dirençleri değişebilen bobinlerdir. Nüve mandren içerisine girdikçe değer artar. Dışarıya çıktıkça değer azalır. Endüktans değeri bir tornavida yardımıyla nüvenin aşağıya yukarıya hareket ettirilmesi suretiyle değiştirilir. Alıcı ve verici devrelerinde kullanılan muayyen denilen malzemeler bu özelliktedir. Ayarlı bobin sembolü Ayarlı bobin Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı  Endüktans Değerinin Ölçülmesi Endüktans değeri de aynen direnç değerinde olduğu gibi kesinlikle enerji altında olmadan Lcrmetre veya endüktans ölçme özelliğine sahip multimetreler ile yapılabilmektedir. Endüktans ölçerken aynen direnç ölçümündeki teknikler uygulanmaktadır. Multimetre ile Endüktans Değerinin Ölçülmesi Multimetre ile endüktans ölçümünde dikkat edilmesi gereken husus, bu özelliğe sahip multimetrelerde endüktansı ölçülecek bobin, problara değil Lx olarak gösterilen bağlantı noktasına bağlanmalıdır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Lcrmetre ile Endüktans Değerinin Ölçülmesi Lcrmetreler ile endüktans ölçülürken ölçülecek endüktans değerine uygun kademe seçilir, eğer endüktans değeri için seçilen kademe küçük ise değer ekranında “1”, kademe büyük ise “0” değeri görülür. Bu durumlarda seçilen kademe büyütülerek ya da küçültülerek ölçüm tamamlanır. Lcrmetre ile endüktans ölçümü yapılcak ise; Lx , Cx prob soketleri kullanılmalıdır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı  Lcrmetre ile Endüktans Değerinin Ölçülmesi Lcrmetrede; ✓ Lcrmetre de ölçüm aleti probları Cx bağlantı soketine bağlanmıştır. ✓ Kademe anahtarı Bobin endüktansı için uygun 20 mH kademesine alınmıştır. ✓ Ekranda okunan değer 9,07 mH olarak okunmuştur. (kademe anahtarı mH) ✓ Bobin üzerinde yazan değer 10 mH olup aradaki fark bobinin toleransı ve ölçüm aletinin ölçme hatasından kaynaklanmaktadır. ✓ Kademe anahtarı μH kademesinde ise okunan değer mikrohenri olarak ifade edilmelidir. Kademe anahtarı mH (milihenry) kademesinde ise okunan değer miliHenry birimi ile okunmalıdır. Kademe anahtarı H (Henry) kademesinde ise okunan değer Henry birimi ile okunmalıdır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı  Karadeniz Teknik Üniversitesi ABDULLAH KANCA MYO ELEKTRONİK VE OTOMASYON AMEK1005 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI ELEKTRİK - TEMEL ELEKTRONİKTE EĞİTİM PROGRAMI ÖLÇME Frekans Ölçme-İş Güç Ölçümleri Öğr. Gör. Sibel ÇEVİK BEKTAŞ [email protected] Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Ders İçeriği Frekans, Frekansmetre Elektriksel Güç Ölçümü Elektriksel İş Ölçümü Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Frekans ✓ Frekans, yönü ve şiddeti değişen alternatif akım için geçerli bir terimdir. Doğru akımda yön ve şiddette bir değişme olmadığı için frekans da sıfırdır. ✓ Frekans: Bir saniyede oluşan saykıl sayısına frekans denir. “f” harfi ile gösterilir. Frekansın birimi hertz’dir. ✓ AC ‘nın frekansı, gerilimi üreten alternatörün devir sayısı ve kutup sayısına bağlıdır. Dünyada genelde ülkelerin şebeke frekansları 50 veya 60 Hz olup ülkemizdeki frekans değeri 50 Hz’dir. 50 hz lık frekans, 1 saniyede 50 saykılın oluşması anlamına gelir. ✓ AC’da frekansının değişmesi, bobin ve kondansatörlerin endüktif ve kapasitif reaktanslarının değişmesine, alternatif akım motorlarının devir sayılarının değişmesine neden olmaktadır. 50 Hz’lik şebekede 1 sn oluşan saykılların görünümü Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı  1 ✓ Periyodu bilinen bir alternatif akımın frekansı, f = formülü ile hesaplanabildiği gibi frekansmetre ile direkt olarak da ölçülebilir. T Örnek: Periyodu 0,01 saniye olan alternatif akımın frekans değerini hesaplayınız. 1 1 f = = = 100 Hz T 0.01 Frekans birimleri ✓ Frekans birimi Herz (Hz) genellikle üst katları kullanılan bir elektriksel büyüklüktür. ✓ Herz, Kiloherz, Megaherz, Gigaherz şeklinde üst katlar sıralanabilir. Frekans birimleri biner biner büyür ve küçülür. Herz (Hz) < Kiloherz (KHz) < Megaherz (MHz) < Gigaherz (GHz) Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Frekansmetre ✓ Elektrik devrelerinde frekans, frekansmetreler ile ölçülür. ✓ Frekansmetreler devreye paralel bağlanır ve frekansmetrenin gösterdiği değer bir saniyedeki saykıl sayısıdır. Frekans Metrenin Çeşitleri Frekansmetreler yapı olarak analog, dijital ve dilli olmak üzere sınıflara ayrılır. Frekansmetreler Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Frekansmetrenin Devre Bağlantısı Frekansmetrenin bağlantısı Frekansmetreler voltmetreler gibi devreye paralel bağlanır. Multimetre tipi olanlarda frekans ölçüm noktasına problar dokundurularak frekans ölçülür. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Iş Ve Güç Ölçme Güç Ölçme ✓ Elektrik enerjisi ile çalışan alıcıya elektrik enerjisi uygulandığında ısı, ışık, hareket vb. şekilde iş elde edilir. Elektrik enerjisi bir iş yaptırdığına göre bir güce sahiptir. Buradan da görüldüğü gibi birim zamanda yapılan işe güç denir. ✓ Gücün birimi watt’tır. Bu güç devreye uygulanan gerilim ve çekilen akımla doğru orantılıdır. ✓ Elektriksel güç: P= Elektriksel güç (watt), V= Gerilim (Volt), P = V x I şeklinde ifade edilir. I= Akım (Amper) P = V.I P = I.R.I P = I 2.R Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Iş Ve Güç Ölçme Örnek: 220 volt gerilimle çalışan bir ütü 4.8 amper akım çekmektedir, bu ütünün gücünü hesaplayınız. P= V x I = 220 x 4,8 = 1056 watt Alıcılar genellikle standart gerilimlerde çalıştıklarından aynı gerilimle çalışan alıcılardan fazla akım çeken daha fazla güç harcayacaktır. Güç ölçme işlemi; ✓Doğrudan güç ölçen bir wattmetre ile ✓Devreye bağlanacak devrenin çektiği akımın tamamını ve devreye uygulanan gerilimi ölçen bir voltmetreden akım ve gerilim değerleri alınır. Bu akım ve gerilim değerlerinin çarpımı (P = V x I ) yine devrede harcanan gücü vermektedir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Akım gerilim değerlerine göre gücü hesaplama ✓ P = V x I formülünde görüldüğü gibi elektrik devrelerinde akım ve gerilimin çarpımı elektriksel gücü verir. Burada elektrik devresinin çektiği gücün bulunabilmesi için akım ve gerilim değerlerinin ölçülmesi gereklidir. ✓ Ancak, alternatif akımda omik dirençlerin çektiği güç aktif, bobin ve kondansatörlerin çektiği güç reaktiftir. Bu yüzden P= V x I formülü ile gücün hesaplanması, yalnız DC devrelerde ve omik dirençli AC devrelerinde mümkündür. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Ampermetre-voltmetre Yardımıyla Güç Ölçme Ampermetrenin yüke seri, voltmetrenin ise paralel bağlanmasıyla yapılan güç ölçme yöntemidir. Bu yöntemde güç ölçme ampermetrenin önce veya sonra bağlanmasına göre iki şekilde yapılır. a)Ampermetrenin Önce Bağlanması: ✓ Bu tür bağlantı büyük değerli güçlerin ölçülmesinde kullanılır. Şekildeki devrede direncin üzerinde harcanan güç: P=UR.IR ve E=UR ✓ olduğundan P=E.IR olur. Ancak ampermetrenin ölçtüğü akım voltmetre ve dirençten geçen akımların toplamıdır. I=IR+IV ✓ Dolayısıyla bulunacak güç değeri direncin harcadığı güçten büyük olur. ✓ Büyük değerli güç ölçümlerinde voltmetrenin harcadığı güç ihmal edilebilir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı b)Ampermetrenin Sonra Bağlanması: ✓ Bu tür bağlantı küçük değerli güçlerin ölçümünde kullanılır. Şekildeki devrede direncin harcadığı güç, üzerinden geçen akım ve uçlarındaki gerilim değerinin çarpımına eşittir. P=UR. IR ✓ Direnç üzerinden geçen akım ampermetreden okunabilir. Ancak voltmetrede okunan gerilim değeri, ampermetre ve direnç üzerindeki gerilimlerin toplamına eşittir. E= UR +UA ✓ Dolayısıyla bulunacak güç değeri direncin harcadığı güçten büyük olur. Küçük değerli güç ölçümlerinde ampermetrenin harcadığı güç ihmal edilebilir. Ancak hassas bir ölçüm yapılmak isteniyorsa, direnç üzerinde harcanan gücü bulmak için toplam güçten ampermetrenin harcadığı güç çıkarılır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Örnek: Yukarıdaki devrede ampermetreden geçen akım 3A, voltmetrenin ölçtüğü gerilim 100V ve ampermetrenin iç direnci 1Ω olduğuna göre direnç üzerinde harcanan gücü bulunuz. Çözüm: IR=IA=I=3A, E=100V, RA=1 Ω olduğuna göre ampermetrenin üzerinde düşen gerilim UA=I.RA=3.1=3V olur. Ampermetrenin harcadığı güç: PA= UA. IA= 3. 3=9W Toplam güç: P=E. I =100.3=300W Direnç üzerinde harcanan güç: PR=P – PA=300-9=291W Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı  Wattmetrenin yapısı ve bağlantısı ✓ Doğrudan güç ölçen aletlere wattmetre denir. ✓ Wattmetrelerin dijital ve analog tipleri bulunmakta olup seviye olarak genelde W ve KW seviyelerinde sınıflandırılırlar. ✓ Wattmetreler ile doğru ve alternatif akımda güç ölçülebilir. Ancak AC ve DC wattmetre seçimine, AC ve DC’de güç ölçebilen wattmetrede ise AC-DC kademe seçimine dikkat edilmelidir. Güç akım ve gerilimin çarpımına eşit olduğundan wattmetreye alıcının akım ve gerilim değerleri aynı anda girilmelidir. Wattmetre ve devreye bağlanması Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Wattmetre ile güç ölçümünde dikkat edilecek hususlar ✓ Elektriksel güç ölçümünde ölçülecek güce uygun wattmetre kullanılmalıdır. Ölçülen değer uygun mertebedeki güç birimi ile okunmalıdır. ✓ Wattmetreler alıcıların çektiği aktif gücü ölçer. Aktif güç elektrik enerjisinin gözle görünür işe dönüşen güç çeşididir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Ac Devrelerde Güç Endüktif Ve Kapasitif Devrelerde Güç Ölçümü Bobin veya kondansatör bulunan sistemlerde akım ve gerilim arasında faz farkı vardır. Bu faz açısının kosinüs değeri, alıcının şebekeden çektiği güç ile, alıcıda işe dönüşen gücün farklı olmasını doğurur. Aşağıdaki vektörlerde bu durum alıcı özelliğine göre gösterilmiştir. Bu nedenle alternatif akım devresindeki endüktif ve kapasitif özellikli alıcılarda üç ayrı güç ortaya çıkar. Bunlar görünür, aktif ve reaktif güçlerdir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Ac Devrelerde Güç Görünür Güç Alıcının şebekeden çektiği güçtür. S harfi ile gösterilir. Eğer bir devrede hem direnç hem de reaktanslar varsa bu devrede hem aktif hem de reaktif güç birlikte çekilir. Böyle devrelerde güç, akım ile gerilimin çarpımına eşittir. S = U.I formülü ile bulunur. Birimi (VA) Volt-Amper’dir. Alıcının çektiği aktif ve reaktif güçlerin vektörel toplamına eşittir. Aktif Güç Gücün her an değişik değer aldığı durumlarda iş gören, faydalı olan gücün ortalama değerine alternatif akımda aktif güç (etkin güç) denir. Alternatif akımda güç denildiğinde kastedilen aktif güçtür. Birimi Watt’tır, P harfi ile gösterilir. P = U. I. Cosφ formülü ile bulunur. Reaktif Güç İşe yaramayan ancak kaynaktan çekilen kör güçtür. Diğer bir ifadeyle, endüktif yüklü devrelerde, manyetik devrenin uyartımı için gereken güçtür. “Q” harfi ile gösterilir. Bu güç endüktif yük üzerinde harcanmaz, sadece depo edilir ve tekrar kaynağa gönderilir. Dolayısıyla, kaynakla endüktif yük arasında sürekli olarak reaktif güç alışverişi yapılır. Bu durum ise, sistemdeki iletkenlerden geçen akımın artmasına sebep olur. Birimi (volt-amper-reaktif) VAR’tir Q = U. I. Sinφ formülü ile bulunur. Güç kat sayısı bilindiği takdirde trigonometri yardımıyla sinφ bulunabilir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Ac Devrelerde Güç S = P2 + Q2 P = S 2 − Q2 Q = S 2 − P2 Örnek: Yukarıdaki devrede ampermetreden okunan değer 4 Amper’i, voltmetreden okunan değer ise 220 voltu ve kosinüsfimetreden okunan değer 0,6’yı göstermektedir. Buna göre alıcının aktif gücünü bulunuz. Çözüm: U = 220 Volt I = 4 Amper Cosφ = 0,6 P=? P = U.I.Cosφ = 220. 4. 0,6 = 528 Watt bulunur. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Örnek: Bir fazlı bir asenkron motorun yüklü çalışma esnasında devreden 20 Amper akım çektiği ve şebeke geriliminin 220 Volt olduğu ölçü aletlerinden gözlenmektedir. Motor etiket bilgilerinden ise Cosφ değerinin yaklaşık 0,80 olduğu okunmaktadır. Bu motorun görünür ve aktif ve reaktif güçlerini bulunuz. Çözüm: Önemli Verilen_____ İstenen Kural: Cos φ = a ise U = 220 Volt Cos-1 a= φ olur. P = U.I. Cosφ = 220. 20. 0,80 = 3520 Watt Buna göre I = 20 Amper Cosφ ≈ 0,80 Cos φ = 0,80 ise S = U.I = 220. 20 = 4400 VA φ = 36,80 Q = U.I. Sinφ = 220. 20. 0,6 = 2640 VAR Sin φ =Sin36,80 = 0,6 S =U.I=4400 VA VEYA S2 = P2 + Q2 ise Güç üçgeninden Q=? 44002 = 35202+Q2 yararlanarak hesaplayalım; φ = 36,80 Q2=44002-35202 Q =2640 VAr Karadeniz Teknik Üniversitesi Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi P = 3520 Watt İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı Ac’de Güç Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı  Elektriksel İş ✓ Elektrik enerjisinin zaman içerisinde kullanımı işi oluşturur. W = P.t formülü ile iş hesaplanır. ✓ Elektriksel işi ölçen aletlere elektrik sayaçları denir. ✓ Elektrik sayaçları abonenin harcadıkları elektrik enerjisini kilowatt saat (KWh) olarak ölçer. Pratikte enerji birimi olarak daha çok Wh in 1000 katı olan kilowatt-saat (kWh) veya 1 000 000 katı olan Megawatt-saat (MWh) kullanılır. Örnek :Bir DA şebekenin gerilimi 100 V tur. Bu şebekeden beslenen cihazın çektiği akım 4 A olduğuna göre bu cihazın 12 saatte yapacağı işi bulunuz. W=U.I.t W=100.4.12=4800 Wh W=4,8 kWh Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Soru: Gücü 2 kW olan bir klima, günde 4 saat çalışıyor. 1kWh enerji 5 tl olduğuna göre, klimanın 30 günde kullandığı elektrik enerjisinin tutarı kaç tl dir? Gücü 2kW olan klima bir günde 4 saat çalışıyorsa :2kW/h.4= 8 kW/h bir günlük tüketimimizdir. Orantı kuralım :1 günde 8 kW/h tüketim 30 günde x kW/htüketim ______________________________ 1.x=30.8 ise x= 240 kW/h tüketim yapılmaktadır. Tüketim tutarı için bir orantı daha kuralım : 1 kW/h enerji 5 tl 240 kW/h enerji x tl ____________________________ x.1= 5. 240 x= 1200tl Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Sayaç ✓ Günümüzde elektronik elektrik sayaçları olarak isimlendirilen elektrik sayaçları, günün farklı saatlerinde ve hafta sonları farklı ücretlendirme yapabildiklerinden kullanımı zorunlu koşulmuştur. ✓ Elektronik sayaçlarda ölçülen iş dijital bir ekrandan okunur. Bu sayaçlarda ölçülen değer, tarih, gerçek zaman saati dönüşümlü olarak dijital ekranda ifade edilir. ✓ Elektronik sayaçlar farklı tarifeler üzerinden ücretlendirme yapmanın yanında optik port vasıtası ile okuma kolaylığı sağlamaktadır. Bu sayacalar kalibrasyona analog sayaçlara göre daha az ihtiyaç duyar. Bir ve üç fazlı elektronik elektrik sayaçları Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Sayaç Elektronik sayaçların ana fonksiyonları: Ölçüm Fonksiyonları 4 Tarifede de toplam aktif enerji ölçümü yapılabilir. 4 Tarifede de toplam reaktif - kapasitif enerji ölçümü yapılabilir. Zaman dilimleri ve tarifeler programlanabilir. Gün içinde 12 ayrı zaman dilimi belirlenip, belirlenen bu zaman diliminde 4 tarifeden biri seçilebilir. Ayrıca 32 tatil günü, 8 ayrı günlük, 8 ayrı haftalık ve 12 ayrı aylık program yapılabilir. Faturalama Fonksiyonu Faturalama indeksleri otomatik olarak okunabilir. Faturalamanın başlangıcı her ayın birinci günü saat 00:00 'dır. İstendiğinde de herhangi bir günde programlanabilir. Son 12 ayın bilgilerini saklama özelliği vardır. Toplam aktif, reaktif, kapasitif enerjileri 4 tarife bazında 12 ay saklama özelliği vardır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı  Sayaç Mekanik sayaçlar tek tarife üzerinden fiyatlandırıldığı için aylık gider sabittir, elektronik sayaç satın alınıp çok tarifeli sisteme abone olunduğu takdirde mekanik sayaçta tüketilen enerjiye ödenen tutar elektronik sayaçta daha azdır (Kullanılan zaman dilimine bağlı olarak). Ödenen faturada tasarruf sağlanılması için yalnızca elektronik sayaç almak yetmez ilgili kuruma başvuru yapılarak çok tarifeli sisteme abone olunması gerekmektedir. Çok tarifeli sistemde tarifelendirilen zaman dilimleri nasıldır ve bu tarifeler fiyatlandırmayı nasıl etkiler? Bu sisteme abone olan tüketicilerin sayaçları: (06:00–17:00) arası “Gündüz Tarifesi” (17:00–22:00) arası “Puant Tarifesi” (22:00–06:00) arası “Gece Tarifesi” olarak tarifelendirilir. Gündüz tarifesinde normalden yaklaşık %5 daha ucuz faturalandırılır. Puant tarifesinde normalden yaklaşık %50 daha pahalı faturalandırılır. Gece tarifesinde normalden yaklaşık %50 daha ucuz faturalandırılır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı İş Ölçümü Soru: Elektrik Teknikeri/Teknisyeni olduğunuzu bilen komşunuz elektrik faturasını size getirerek çok tarifeli sisteme geçmesinin mi yoksa normal tarifeli sisteme devam etmesinin mi daha uygun olacağını sormaktadır. Faturayı incelendiğinizde şu bilgilere ulaşmaktasınız: Saat 08:00 ile 12:00 arasında 40kWh enerji tüketilmiştir. Saat 18:00 ile 21:00 arasında 50kWh enerji tüketilmiştir. Saat 23:00 ile 03:00 arasında 20kWh enerji tüketilmiştir. Elektrik enerjisinin normal kWh birim fiyatı 5 tl olduğuna göre % 5 lik kayıp-kaçak bedelinin de sonradan eklendiğini göz önüne alarak ve gerekli hesaplamaları yaparak hangi tarifeyi önerirsiniz? Normal Tarife Olursa, Wtoplam = 40 + 50 + 20 = 110kWh 110kWh  5 = 550 Tl 5 550 + 550  = 577.5Tl 100 Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı İş Ölçümü Saat 08:00 ile 12:00 arasında 40kWh enerji tüketilmiştir. Saat 18:00 ile 21:00 arasında 50kWh enerji tüketilmiştir. Saat 23:00 ile 03:00 arasında 20kWh enerji tüketilmiştir. Elektrik enerjisinin normal kWh birim fiyatı 50 kuruş olduğuna göre % 5 lik kayıp-kaçak bedelinin de sonradan eklendiğini göz önüne alarak ve gerekli hesaplamaları yaparak hangi tarifeyi önerirsiniz? Gündüz tarifesinde normalden yaklaşık %5 daha ucuz faturalandırılır. 5*0,95=4,75tl Puant tarifesinde normalden yaklaşık %50 daha pahalı faturalandırılır. 5*1,5=7,5tl Gece tarifesinde normalden yaklaşık %50 daha ucuz faturalandırılır. 5*0,5=2,5tl Çok Tarifeli Olursa, 08 : 00 ile 12 : 00 arası için : 40  4, 75 = 190Tl 18 : 00 ile 21: 00 arası için : 50  7,5 = 375Tl 23 : 00 ile 03 : 00 arası için : 20  2,5 = 50Tl 190 + 375 + 50 = 615Tl 5 615 + 615  = 645, 75Tl 100 Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı  Karadeniz Teknik Üniversitesi ABDULLAH KANCA MYO ELEKTRONİK VE OTOMASYON AMEK1005 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI ELEKTRİK - TEMEL ELEKTRONİKTE EĞİTİM PROGRAMI ÖLÇME Osiloskop-Yarı İletken Devre Elemanları Öğr. Gör. Sibel ÇEVİK BEKTAŞ [email protected] Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Ders İçeriği ✓ Osiloskop ✓ Yarı İletken Devre Elemanları Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Osiloskop Osiloskop gözle görülemeyen elektrik sinyallerinin, katot ışınlı lambalar yardımı ile ölçülmesi ve gözlenmesini sağlayan çok yönlü elektronik cihazdır. Osilaskopta iki boyutlu görüntü elde edilir. Osilaskoplar daha çok ölçülecek işaretin (sinyalin) zamana göre değişimini ölçmek amacı ile kullanılır. Hareketli parçaları olmadığından, çizici, kaydedici ve göstergeli tipteki elektromanyetik ölçü aletlerine göre çok hızlı çalışırlar. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Problar: Osiloskop çalıştırıldıktan sonra giriş sinyal kanalına bir prob takılır. Genellikle iki tür ölçme probu kullanılır. Bunlar sinyali zayıflatmayan X1 prob ile sinyali 10 defa zayıflatan X10 probtur. Bu ikinci tür prob ile çalışıyorken, probun ucunda 5 V’luk bir gerilim varsa, bu gerilim osiloskoba 0,5 V olarak ulaşır. İşaretin büyüklüğü de ölçülecekse, bu durum göz önünde bulundurulmalıdır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Osiloskop İle Ölçülecek Büyüklükler ✓ AC ve DC gerilim değerleri ✓ Değişen elektriksel büyüklüklerin dalga şekilleri ✓ Devreden geçen akım ✓ Faz farkı ✓ Frekans ✓ Diyot, transistör gibi yarı iletken elemanların karakteristikleri ✓ Kondansatörün şarj ve deşarj eğrileri ▪ Test sinyali osiloskopun test sinyalinden alınır. Genellikle 1 KHz frekanslı ve 2 V gerilime sahip bir osilatör sinyalidir. Kondansatör, direnç, diyot ve transistör gibi elektronik elemanların sağlamlık kontrolünde kullanılacağı gibi harici sinyal jeneratörünün olmadığı durumlarda bu sinyal kullanılabilir. ▪ Osiloskop ile doğru ve güvenli ölçüm yapabilmek için komütatör, anahtar ve prob bağlantı şekillerinin tam olarak bilinmesi gereklidir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Osiloskop Kalibrasyonunun Yapılması Herhangi bir kanala takılı probun canlı ucu test sinyali çıkışı veren uçlardan alttakine temas ettirilir. Ekranda görülen sinyalin değeri 2Vpp ve 1 kHz olarak okunacak şekilde VOLTS/DIV ve TIME/DIV merkez düğmeleriyle osiloskobun kalibrasyonu yapılır. Bu durumda test sinyali tam değerinde okunduktan sonra dışarıdan ölçülecek sinyallerde doğru okunulabilir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Gerilim Ölçmek Alternatif gerilim ölçmek ✓ Osiloskop ile alternatif akım doğru akım ve yüksek frekanslı sinyaller maksimum 400 V’a kadar ölçülebilir. ✓ Osiloskop ile gerilim ölçme işleminde VOLTS/DIV anahtarı ölçülecek gerilime uygun konuma getirilir. ✓ Hangi girişten ölçüm yapılacaksa o giriş için AC-DC seçiminde AC seçimi yapılır. ✓ Osiloskop uçları AC gerilim ölçülecek uçlara bağlanır. ✓ Ekrandaki gerilimin genliği rahat okunabileceği değere kadar VOLTS/ DIV kademesi ayarlanır. ✓ Ekrandaki görüntü hareketli, yani kayıyor ise TİME/DIV anahtarı ile ekrandaki görüntü sabitlenir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Gerilim Ölçmek Alternatif gerilim ölçmek İşlemler yapıldıktan sonra gerilimin osiloskopta meydana getirdiği sinyalin yüksekliği (H) tespit edilir. (H, sinyalin tepeden tepeye yüksekliğidir). Bu andaki VOLTS/ DIV anahtarının gösterdiği değer (D) V/cm veya mV/cm cinsinden okunur. Bu değerler yardımı ile ölçülen gerilimin değeri aşağıdaki gibi hesaplanır. Utt = H x D Volt Um = Utt (V) / 2 Volt Burada: Utt: Ölçülen gerilimin tepeden tepeye değeri. Um: Ölçülen gerilimin maksimum değeri. AC gerilim ölçülmüş ise hesaplanan bu değerin Um, maksimum değer olduğu unutulmamalıdır. U = 0,707 x Um Volt U : Ölçülen gerilimin etkin değerdir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Alternatif gerilim ölçmek VOLT/DIV anahtarının Osiloskopta ölçülmek istenen konumu CH1 için D=5 gerilimin yüksekliği H=2,6 Volttur. Utt = H (cm) x D (V/cm) V Utt= 2,6 x 5 = 13 V tepeden tepeye gerilim değeri Um = Utt (V) / 2 Volt Um=13/2=6,5 V gerilimin maksimum değeri U = 0,707 x Um Volt U= 6,5 x 0,707 = 4,6 V gerilimin etkin değeri Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Doğru gerilim ölçmek Osiloskop ile DC gerilim ölçme işleminde VOLTS/DIV anahtarı ölçülecek gerilime uygun konuma getirilir. Hangi girişten ölçüm yapılacaksa o giriş için AC-DC seçiminde DC seçimi yapılır. Osiloskop uçları DC gerilim ölçülecek uçlara bağlanır. Ekrandaki gerilimin genliği rahat okunabileceği değere kadar VOLTS/ DIV kademesi ayarlanır. Bu işlemler yapıldıktan sonra gerilimin osiloskopta meydana getirdiği sinyalin yüksekliği (H) tespit edilir. (H, sinyalin X ekseninden olan yüksekliğidir). Bu andaki VOLTS/ DIV anahtarının gösterdiği değer (D) V/cm veya mV/cm cinsinden okunur. Bu değerler yardımı ile ölçülen gerilimin değeri aşağıdaki gibi hesaplanır. U = H (cm) x D (V/cm) Volt Burada: U: Ölçülen DC gerilimin değeri. H : Ölçülen gerilimin X ekseninden yüksekliğidir. osiloskopta ölçülmek istenen gerilimin yüksekliği H=1,8 cm VOLT/DIV anahtarının konumu CH1 için D=5 Volttur. Karadeniz Teknik Üniversitesi U = H (cm) x D (V/cm) = 1,8 x 5 = 9 Volt İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Frekans Ölçmek ✓ Her osiloskopun bir frekans ölçme sınırı vardır. Yüksek frekanslar ölçülürken bu sınıra dikkat edilmelidir. ✓ Ölçülecek frekans değerine uygun osiloskop seçildikten sonra frekans ölçülecek noktaya osiloskop bağlantısı yapılır. ✓ Ekrandaki frekans genliği rahat okunana kadar VOLTS/DIV kademesi küçültülür veya büyültülür. ✓ Ekrandaki sinyal hareketli ise TIME/DIV anahtarı ile uygun kademe seçilerek sinyal sabitlenir. ✓ Bu anda ekrandaki bir peryodun boyu (L), ekrandaki karelerden faydalanılarak tespit edilir. Bu anda TIME/DIV anahtarının seçilmiş olan değeri (TC) s/cm, ms/cm veya μs/cm cinsinden tespit edilir. Bu değerler vasıtası ile ölçülen frekans değeri aşağıdaki gibi tespit edilir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Frekans Ölçmek T= L (cm) x Tc (s/sn) saniye F= 1 / T Hz Burada : T: Ölçülen gerilimin peryodu, F: Ölçülen gerilimin frekansıdır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Frekans Ölçmek Şekilde ölçülen frekansın ekrandaki bir periyodunun boyu L= 3 cm dir. TIME/DIV anahtarıda Tc= 0,1 ms/cm konumundadır. Buna göre ölçülen frekans değeri: −3 T= L (cm) x Tc (s/cm) = 3  0.1ms = 0.3ms = 0.3 10 = 0.0003 s f=1/T f=1 / 0.0003= 3333,33 Hz = 3,33 KHz olarak bulunur. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Osiloskop İle Akım, Gerilim Ve Frekans Ölçme Osiloskop İle AAGerilim, Frekans Ölçülmesi Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Osiloskop İle Akım, Gerilim Ölçme Osiloskoplar ise ölçtüğü büyüklüğün dalga şeklini göstererek maksimum değerini ölçer. Örneğin, bir voltmetre ile ölçülen 12 V AC gerilim osiloskop ile ölçüldüğünde yaklaşık 16,97 V gibi bir değer okunur. Bu değerlerin farklı olmasının sebebi ölçü aletlerinin AC’de etkin değeri, osiloskobun ise AC’nin maksimum değerini ölçmesidir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Soru Şekildeki grafik bir sinüzoidal alternatif gerilimin değişimi göstermektedir. Dikeyde her kare 2v ve yatayda her kare 2 μs dir. Buna göre; Gerilimin etkin Uetkin=Umax değerini /√2 hesaplayın Uetkin=7,07v Gerilimin periyodunu T= 20 μs bulun Gerilimin f=1/T Peryot: frekansını f=1/(20.10-6 ) hesaplayın f=50 kHz T= 10kare x 2 μs T= 20 μ s Gerilimin ifadesini u= 10.sin(314285t) volt yazın Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Temel Elektriksel Ölçümler Soru Şekildeki grafik bir sinüzoidal alternatif gerilimin değişimi göstermektedir. Buna göre gerilimin etkin değerini ve frekansını hesaplayın Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Yarı İletken Maddeler Yarı İletken Maddelerin Özellikleri: ✓ İletkenlik bakımından iletkenler ile yalıtkanlar arasında yer alır. ✓ Normal hâlde yalıtkandır. ✓ Ancak ısı, ışık ve magnetik etki altında bırakıldığında veya gerilim uygulandığında bir miktar valans elektronu serbest hâle geçer, yani iletkenlik özelliği kazanır.Bu şekilde iletkenlik özelliği kazanması geçici olup dış etki kalkınca elektronlar tekrar atomlarına döner. ✓ Yarı iletkenler kristal yapıya sahiptir. Yani atomları kübik kafes sistemi denilen belirli bir düzende sıralanmıştır. ✓ Bu tür yarı iletkenler, yukarıda belirtildiği gibi ısı, ışık, etkisi ve gerilim uygulanması ile belirli oranda iletken hâle geçirildiği gibi, içlerine bazı özel maddeler katılarak da iletkenlikleri artırılmaktadır. Katkı maddeleriyle iletkenlikleri artırılan yarı iletkenler, elektronik devre elemanlarının üretiminde kullanılmaktadırlar. Elektronikte yararlanılan yarı iletkenler ve kullanılma yerleri Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Yarı İletken Maddeler P ve N tipi Yarı İletkenler P tipi Yarı İletkenler Bor maddesinin de valans yörüngesinde 3 adet elektron bulunmaktadır. Silisyum maddesine bor maddesi enjekte edildiğinde atomların kurduğu kovalent bağlardan bir elektronluk eksiklik kalır. Bu eksikliğe oyuk adı verilir. Bu elektron eksikliği, karışıma pozitif madde Oyuğun oluşması özelliği kazandırır. N tipi Yarı İletkenler Antimon maddesinin atomlarının valans yörüngelerinde 5 adet elektron bulunur. Silisyum ile Antimon maddeleri birleştirildiğinde antimon ile silisyum atomlarının kurdukları kovalent bağdan Antimon atomunun 1 elektronu açıkta kalır. Bu sayede birleşimde milyonlarca Serbest elektronun oluşması elektron serbest kalmış olur. Bu da birleşime negatif madde özelliği kazandırır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Yarı İletken Maddeler P-N Yüzey Birleşmesi Polarmasız P-N Yüzey Birleşmesi Polarmasız p-n yüzey birleşmesi N tipi kristalin birleşme yüzeyine yakın kısmındaki serbest elektronlar, P tipi kristaldeki pozitif (+) elektrik yüklerinin, yani pozitif elektrik yüklü atomların, çekme kuvveti etkisiyle birleşme yüzeyini geçerek bu yüzeye yakın atomlardaki elektron boşluklarını doldurur. Ve kovalan bağ kurarak P kristali içerisinde nötr (etkimesiz) bir bölge oluşturur. N tipi kristalin belirli bir bölümündeki elektronların tamamı P tipi kristale geçtiğinden, N tarafında da nötr bir bölge oluşur. P kristali nötr bölgesinin gerisinde kalan pozitif elektrik yüklü atomların çekme kuvveti, N tipi kristalin nötr bölgesinin öbür tarafında kalmış olan elektronları çekmeye yetmeyeceğinden belirli bir geçişten sonra elektron akışı duracaktır. Sonuçta, birleşme yüzeyinin (jonksiyonun) iki tarafında hareketli elektriksel yükü bulunmayan bir boşluk bölgesi oluşur. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Yarı İletken Maddeler Polarmalı P-N Yüzey Birleşmesi Gerilim uygulanmış olan diyoda, polarmalı diyot denir. Yapılan işleme de, diyodun polarılması denir. "Polarma"nın Türkçe karşılığı "kutuplandırma"dır. Yani, gerilim kaynağının "+" ve "-" kutuplarının bağlanmasıdır. Gerilim kaynağının bağlanış şekline göre polarma şu iki şekilde olur: Doğru polarma Ters polarma Doğru Polarma Gerilim kaynağının akım akıtacak yönde bağlanmasına, doğru polarma denir. Doğru polarmada, Resimde görüldüğü gibi; gerilim kaynağının pozitif (+) kutbu, diyodun anoduna (P bölgesi), negatif (-) kutbu, diyodun katoduna (N bölgesi) bağlanır. Diyodun uçları arasındaki gerilim için de "polarma" veya "polarizasyon" gerilimi deyimleri kullanılır. Doğru polarma Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Yarı İletken Maddeler Doğru Polarma Doğru yönde polarılmış diyotta, N bölgesindeki serbest elektronlar, gerilim kaynağının negatif kutbu tarafından itilir, pozitif kutbu tarafından çekilir. Benzer şekilde, P bölgesi pozitif elektrik yükleri de kaynağın pozitif kutbu tarafından itilir, negatif kutbu tarafından çekilir. Bu sırada, pozitif elektrik yüklerinin tersi yönde hareket eden elektronlar da, P bölgesinden çıkarak kaynağın pozitif (+) kutbuna doğru akar. P bölgesinden kaynağa giden her elektrona karşılık, kaynağın negatif kutbundan çıkan bir elektron da N bölgesine gelir. Böylece devrede bir akım doğar. Ters Polarlama Ters polarma Resimde görüldüğü gibi gerilim kaynağının negatif (-) ucu, diyodun anoduna (P tarafına) yani + ucuna; gerilim kaynağının pozitif (+) ucu ise diyodun katot (N) yani – ucuna gelecek şekilde bağlantı yapılırsa diyot çok büyük bir direnç gösterecek ve akım akışına engel olacaktır. Ancak çok küçük bir kaçak akım akar. Bu hâlde diyot ters polarmalıdır veya ters bağlantılıdır denir. Büyük direnç yönüne de diyodun ters yönü adı verilmektedir. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Yarı İletken Maddeler Diyodun Tanımı ve Yapısı Diyot sembolü Diyot, basit olarak tek yönlü akım geçiren yarı iletken, iki uçlu bir devre elemanıdır. Bu iki uç anot (A), katot (K) uçlarıdır. Burada anoda artı, katoda eksi uçlar bağlanarak gerilim verilirse diyot doğru polarize olur ve bir akım akmaya başlar. Ters yönde bağlanırsa (anot eksi, katot artı) bir akım geçişi olmaz. Buna ters polarizasyon denir. Ters polarizasyon yöntemi sadece bazı özel diyotlarda uygulanır. Diyotlar genel olarak "D" harfi ile gösterilir. Germanyum ve silisyum tipi maddelerden yapılmıştır. Germanyum tipi diyotlar anahtarlama ve dedektör olarak kullanılır. İletime geçme gerilimleri 0,2-0,3 V arasıdır. Silisyum tipi diyotlar ise doğrulma devrelerinde (AC’yi DC’ye çevirmek için) kullanılır. İletime geçme gerilimleri 0,6-0,7 V arasıdır. Diyoda ters polarizasyonda zamanla artan bir gerilim verilirse belli bir zaman sonra diyot yanar, delinir veya kısa devre olur. Bundan sonra diyottan çok büyük akım geçmeye başlar. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Diyodun Sağlamlık Kontrolü Kutuplama Gerilimine Bakarak (Multimetre Diyot Modu) Sağlamlık Testi: Diyot bir yönde akım geçiren aktif devre elemanıdır. Dijital multimetrelerde diyotu doğrudan ölçebilecek fonksiyon kademesi bulunur. Bu kademe diyot sembolü ile gösterilir. Kademe diyot pozisyonundayken ölçülecek diyotun katot ucu ölçü aletinin “COM (-)” terminaline, anot ucu da “V ” işaretli terminaline bağlanır. Bu durumda ölçü aletinde doğru polarma eşik gerilim değeri (0.5-0.7 volt (Si) veya 0.2-0.3 volt (Ge)) görülecektir. Diyot uçları ters çevrilirse yani diyotun anot ucu “COM” terminaline, katot ucu ise “V Ω (+)” terminaline bağlanırsa ölçü aletinin yapısına göre “OL” veya “1” şeklinde maksimum gerilim değeri görülür. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Diyotların Bozulma Nedenleri Diğer tüm elektronik devre elemanları gibi diyotlarda fiziksel ve elektriksel zorlamalar sonucu zarar görüp, karakteristik özelliklerini kaybedebilir. Bunların pek çok sebebi vardı. Bazıları; Diyotların aşırı akım çekmesi, Uygulanan gerilimin aşırı yükselmesi, Ters polarma geriliminin müsaade edilenden fazla olması, Çalışma ortam sıcaklığının yükselmesi, Mekanik zorlamalar, Lehimleme işçiliğinin hatalı yapılması Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Transistörler BJT Transistörler PNP ve NPN transistör sembolü Transistör imalatında kullanılan yarı iletkenler, birbirlerine yüzey birleşimli olarak üretilmektedir. Bu nedenle “bipolar jonksiyon transistör” olarak adlandırılır. Bipolar transistörler de PNP ve NPN olarak iki tiptir. PNP tipinde base negatif, emiter ve kollektör pozitif kristal yapısındadır. NPN tipinde ise base pozitif, emiter ve kollektör negatif kristal yapısındadır. İletimde olması için base, emittere göre daha pozitif olmalıdır. Buradaki gerilim farkı 0.7 (silisyum) - 0.3 (germanyum) volt veya daha fazla olmalıdır. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı BJT Transistörler NPN transistörde 2 adet N tipi yarı iletken madde arasına 1 adet P tipi yarı iletken madde konur. PNP tipi transistor de ise 2 adet P tipi yarı iletken madde arasına 1 adet N tipi yarı iletken madde konur. Dolayısıyla transistör 3 adet katmana veya terminale sahiptir. Transistörün her bir terminaline işlevlerinden ötürü; emiter (emitter), beyz (base) ve kolektör (collector) adları verilir. Bu terminaller; genelde E, B ve C harfleri ile sembolize edilir. ✓ Emetör bölgesi (Yayıcı): Akım taşıyıcıların harekete başladığı bölge ✓ Beyz bölgesi (Taban): Transistörün çalışmasını etkileyen bölge ✓ Kollektör bölgesi (Toplayıcı): Akım taşıyıcıların toplandığı bölge Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Analog ve Dijital Ölçü Aletleriyle Transistörün Uçlarının Bulunması ve Sağlamlık Kontrolünün Yapılması İşlem Basamakları Ölçümünü yapacağınız transistörün ayaklarını rastgele numaralandırınız. Dijital avometreyi diyot konumuna alınır. ✓ 1.ADIM eksi probu 1 nu.lı ayağa tutunuz. Artı probu 2 nu.lı ayağa değdirerek ekranda okuduğunuz değeri tabloya kaydediniz. ( 1- 2 ) ✓ 2.ADIM Eksi probu ayırmadan artı probu 2. ayaktan alıp 3. ayağa değdirerek okuduğunuz değeri tabloya kaydediniz. ( 1-3 ) ✓ 3.ADIM Eksi probu 2. ayağa tutunuz. Artı probu 1. ve 3. ayaklara değdiriniz. ( 2-1 VE 2-3 )Eksi probu 3. ayağa, artı probu önce 1. sonra 2. ayağa değdiriniz. (3-1 ve 3-2 ) Her defasında okuduğunuz değeri tablodaki ilgili yere kaydediniz. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Analog ve Dijital Ölçü Aletleriyle Transistörün Uçlarının Bulunması ve Sağlamlık Kontrolünün Yapılması ✓ Okunan iki değer tabloda dikey ya da yatay olarak kesiştiğinde hangi satır ya da sütuna geliyorsa orası beyz, yüksek değer emiter, düşük değer kolektördür. ✓ Eğer bir ya da hiç değer okunamıyor, ayaklar arasında kısa devre varsa transistör bozuktur. ✓ Yüksek değer emiter, 0,55-> 2 nolu uç Düşük değer kolektördür, 0,5-> 1 nolu uç Son uç ise beyz dir , 3 nolu uç Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Analog ve Dijital Ölçü Aletleriyle Transistörün Uçlarının Bulunması ve Sağlamlık Kontrolünün Yapılması Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı UYGULAMALAR Uygulama 1. Direnç değerlerinin renk kodları ile hesaplanması ve multimetre ile ölçülmesi Şekil’de verilen Circuit 2 (Devre 2)’de bulunan dirençleri renk kodları ile hesaplayınız. Sonra direnç değerlerini multimetre ile ölçünüz. Çizelge ’yi doldurunuz. NOT: Enerji altında ve başka devre elemanlarıyla bağlantısı olan dirençlerde ölçüm yapılamayacağı unutulmamalıdır. Direnç elemanının uçlarının açık olması gerekir. R3: kırmızı, mor, kırmızı, altın R4: mavi, gri, kahve, altın R5: kahve, yeşil, kırmızı, altın R6: kırmızı, kırmızı, kırmızı, altın R7: kırmızı, mor, kırmızı, altın. R8: turuncu, turuncu, kahve, altın R9: kahve, siyah, turuncu, altın R10: sarı, mor, sarı, altın Çizelge. Direnç hesaplama ve ölçüm sonuçları Renk kodları ile Multimetre ile ölçüm sonucu Direnç hesaplama sonucu SONUCU YORUMLAYALIM R3 Hesaplama ve ölçüm R4 R5 sonuçları arasında farklılıklar R6 var mı? Varsa neden? R7 R8 R9 Karadeniz Teknik Üniversitesi R10 İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Uygulama 2. Trimpot ile değişen direncin ölçülmesi ve devre üzerinde çeşitli noktaların dirençlerinin ölçülmesi (açık devre, kısa devre direnç ölçümleri) Şekil’de verilen Circuit 4 (Devre 4)’te bulunan ayarlı direncin değerini öncelikle 4.3 ile 4.6 uçlarını kullanarak multimetre ile ölçünüz. İkinci adımda ise 4.3 ile 4.4 sonrasında da 4.4 ile 4.6 arasını ölçünüz. Ölçtüğünüz değerleri kaydedip trimpotun konumunu tornavida yardımıyla değiştirerek ölçümlerinizi tekrarlayınız. 4.1 ile 4.2 arasındaki direnç değerini ve 4.7 ile 4.8 arasındaki direnç değerlerini ölçerek sonuçları kaydediniz. SONUCU YORUMLAYALIM Her iki durumda da ölçtüğünüz 3’er değer arasında nasıl bir ilişki vardır, yorumlayınız. 4.1 ile 4.2 arasındaki direnç değeri : 4.7 ile 4.8 arasındaki direnç değeri : Ölçtüğünüz direnç değerlerini yorumlayınız. Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Uygulama 3. Direnç, Bobin ve Kondansatör elemanı için kısa devre testi uygulaması. Soru 1. Kısa devre testi yapmak için ölçü aletinde hangi kademeyi kullanıyoruz? Soru 2. Sağlam bir dirence kısa devre testi uygularsak cihaz nasıl davranır? Soru 3. Sağlam bir bobine kısa devre testi uygularsak cihaz nasıl davranır? Soru 4. Sağlam bir kondansatöre kısa devre testi uygularsak cihaz nasıl davranır? Soru 5. Sağlam bir kabloya kısa devre testi uygularsak cihaz nasıl davranır? Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Uygulama 4. Kondansatörün Sağlamlık Kontrolü Bir devrede kondansatörün arızalı olmasından şüphe edilirse kondansatör yerinden sökülerek ölçü aleti ile aşağıdaki gibi test edilir. İlk önce kondansatörün uçları kısa devre edilerek deşarj edilir. Deneyde kullanılacak kondansatör için aşağıdaki işlemleri sırasıyla yapınız. Adım 1: Multimetreyi direnç kademesine getiriniz. Adım 2: Kondansatörü multimetreye bağlayınız. Adım 3: Multimetrenin gösterdiği değerleri belirli zaman aralıkları ile kaydediniz. Kondansatör sağlam mı? Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Uygulama 5. Diyot Elemanının Sağlamlık Kontrolü Diyot bir yönde akım geçiren aktif devre elemanıdır. Dijital multimetrelerde diyotu doğrudan ölçebilecek fonksiyon kademesi bulunur. Bu kademe diyot sembolü ile gösterilir. Kademe diyot pozisyonundayken ölçülecek diyotun katot ucu ölçü aletinin “COM(-)” terminaline, anot ucu da “V ”işaretli terminaline bağlanır. Bu durumda ölçü aletinde doğru polarma eşik gerilim değeri (0.5-0.7 volt (Si) veya 0.2-0.3 volt (Ge)) görülecektir. (Ölçü aletinin özelliğine göre mV olarak da gözükebilir). Diyot uçları ters çevrilirse yani diyotun anot ucu “COM” terminaline, katot ucu ise “V (+)” terminaline bağlanırsa ölçü aletinin yapısına göre “OL”veya“1”şeklinde maksimum gerilim değeri görülür. Deneyde kullanılacak diyota sağlamlık testi uygulayınız. Diyot sağlam mı? Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Uygulama 6. Alternatif akım devresinde devre kurma voltmetre ve ampermetre bağlantısını gerçekleştirme. Devre 1 de SJ le verilen eleman alternatif gerilim kaynağıdır. Soru 1. Devre 1 de hangi elemanlar birbirlerine seri bağlanmıştır. Bu elemanların gerilimlerini ölçek için hangi noktalara voltmetre bağlantısı yapılmalıdır? Devre akımını ölçmek için hangi noktalara ampermetre bağlantısı yapılabilir? Soru 2. Devre 1 de bağlantılı olan dirençlere ek olarak R6 ve R5’i seri bağlantıya dahil etmek için devre bağlantısında hangi değişiklikler yapılmalıdır? Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Uygulama 6. Alternatif akım devresinde devre kurma voltmetre ve ampermetre bağlantısını gerçekleştirme. Devre 1 de SJ le verilen eleman alternatif gerilim kaynağıdır. Soru 3. Soru 2’deki bağlantı gerçekleştikten sonra R6’nın akımı ve gerilimi hangi noktalardan ölçülebilir? Soru 4. R7’nin direnç değerini nasıl ölçeriz? Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Uygulama 7. Osiloskop sinyal ölçümü Hazırlık Soruları Aşağıda verilen gerilim sinyallerine göre gerilimlerin maksimum değerini ve frekanslarını hesaplayınız. 1- Vmax=……. f=………. Bu sinyali voltmetre ile ölçseydik kaç V okurduk? Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Uygulama 7. Osiloskop sinyal ölçümü Hazırlık Soruları Aşağıda verilen gerilim sinyallerine göre gerilimlerin maksimum değerini ve frekanslarını hesaplayınız. 2- Vmax=……. f=………. Bu sinyali voltmetre ile ölçseydik kaç V okurduk? Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı Kaynaklar Megep EMO Öğr. Gör. Murat Küçükali ders notu, Ölçme Tekniği Öğr. Gör. M. Kemalettin toraman,Ölçme Tekniği Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı Uzaktan Eğitim Karadeniz Uygulama Teknik ve Araştırma Merkezi Üniversitesi Temel Eğitim Programı