Najazd Anglosasów na Brytanię (PDF) - Historia średniowieczna

Najazd Anglosasów na Brytanię (V-VII w.) 1. Brytania rzymska (43-410 r.) W 43 r. n.e. cesarz Klaudiusz rozpoczął podbój Brytanii, czyniąc ją częścią Cesarstwa Rzymskiego. Wał Hadriana (122 r.) – umocnienia w północnej Brytanii, mające chronić prowincję przed atakami Pi...

Najazd Anglosasów na Brytanię (V-VII w.) 1. Brytania rzymska (43-410 r.) W 43 r. n.e. cesarz Klaudiusz rozpoczął podbój Brytanii, czyniąc ją częścią Cesarstwa Rzymskiego. Wał Hadriana (122 r.) – umocnienia w północnej Brytanii, mające chronić prowincję przed atakami Piktów z Kaledonii. Podział administracyjny: o 5 prowincji o 15 civitates (miast na prawach samorządowych) o Główne miasto: Londinium (Londyn) – centrum handlowe i administracyjne. Obecność rzymskich legionów oraz germanów służących jako foederati (sprzymierzeni najemnicy). 2. Upadek rzymskiej Brytanii (ok. 410 r.) W obliczu zagrożeń dla samego Rzymu cesarz Konstantyn III w 407 r. wycofał legiony z Brytanii, aby walczyć na kontynencie. W 410 r. cesarz Honoriusz formalnie poinformował Brytów, że muszą radzić sobie sami. Skutki: o Rozpad struktur politycznych – kilkadziesiąt małych państewek brytyjsko- rzymskich. o Powstanie lokalnych władców i księstw rządzonych przez Brytów. o Wzrost zagrożenia zewnętrznego – ataki Piktów (z Kaledonii) oraz Szkotów (z Irlandii). 3. Początek inwazji Anglosasów (ok. 450 r.) Brytyjski władca Vortigern zawarł układ z germańskimi wodzami Horsą i Hengistem, sprowadzając Jutów jako najemników do obrony przed Piktami i Szkotami. Migracje Jutów, Sasów i Anglów:  o Jutowie – osiedlili się w Kent. o Sasi – zajęli południowe i wschodnie wybrzeże. o Anglowie – skolonizowali środkową i północno-wschodnią Brytanię. 4. Źródła pisane o inwazji Gildas (ok. 530 r.) – O spustoszeniu Brytanii (De Excidio et Conquestu Britanniae) – przedstawia Anglosasów jako brutalnych najeźdźców niszczących rzymską Brytanię. Beda Czcigodny (731 r.) – Historia ecclesiastica gentis Anglorum – opisał dzieje Brytanii, ale z perspektywy Anglosasów i chrystianizacji. 5. Rozwój konfliktu i wojny brytyjsko-anglosaskie Vortigern poślubił córkę Hengista i oddał mu Kent – początek anglosaskiej ekspansji. Konsekwencje: o Podboje i grabieże, chaos polityczny. o Wielu Brytów ucieka na zachód (Walia, Kornwalia) lub na kontynent (Armoryka – przyszła Bretania). 490-500 r. – Bitwa pod Mons Badonicus o Według Gildasa Brytowie (pod wodzą Ambrosiusa Aurelianusa) pokonali Sasów. o Spowolniło to ekspansję Anglosasów na około 50 lat. 6. Archeologia i osadnictwo anglosaskie Yeavering – anglosaskie centrum władzy w Northumbrii, potwierdzające istnienie rozwiniętych struktur politycznych. Sutton Hoo – pochówek królewski króla Redvalda (zm. ok. 625 r.), władcy Anglii Wschodniej – dowód na kontakty ze Skandynawią i wpływy germańskie. 7. Powstanie anglosaskich królestw (VI-VII w.)  Około 35 królestw, każde rządzone przez dynastię wywodzącą się (według tradycji) od boga Wodana. Heptarchia (siedem głównych królestw): o Kent (Jutowie) o Anglia Wschodnia (Anglowie) o Mercja (Anglowie) o Northumbria (Anglowie) o Wessex (Sasi) o Essex (Sasi) o Sussex (Sasi) 8. Władza i społeczeństwo anglosaskie Król – posiadał silną władzę wojskową, sądową oraz otaczał się drużyną wojowników. Wiec (witan) – zgromadzenie możnych doradzające królowi. Bretwalda – tytuł hegemonicznego władcy, dominującego nad innymi: o VI w. – Kent o VII w. – Anglia Wschodnia, Northumbria, Mercja o VIII w. – Mercja o IX w. – Wessex (w tym czasie władcy zaczęli jednoczyć Anglię) Podsumowanie Najazd Anglosasów na Brytanię był procesem długotrwałym i wieloetapowym. Początkowo przybyli jako najemnicy, ale szybko zaczęli kolonizować kraj, wypierając ludność brytyjską. W VI-VII wieku Anglowie, Sasi i Jutowie stworzyli własne królestwa, a ich kultura i język stały się dominujące. Czy chcesz, żebym rozwinął któryś z tych punktów? IRLANDIA – POLITYKA I CHRYSTIANIZACJA 1. Nazwa i struktura polityczna Nazwa: o Eire (staroirlandzka nazwa kraju) o Hibernia (rzymska nazwa, oznaczająca „kraj zimy”) o Scotia – nazwa stosowana przez Rzymian na określenie mieszkańców Irlandii (Scotii, pol. Iroszkoci, Iryjczycy). W średniowieczu nazwa „Scotia” zaczęła być używana dla dzisiejszej Szkocji (Kaledonia, Alba, Albania). Struktura polityczna: o Irlandia była podzielona na 4-5 głównych dzielnic. o W obrębie tych dzielnic istniały kilkadziesiąt tuatha (małych królestw plemiennych). o Królowie (rí) rządzili poszczególnymi tuatha, ale ich władza była ograniczona przez lokalne prawa i tradycję. o W teorii arcykról (ard rí) rezydował w Tara, ale jego władza była w dużej mierze symboliczna. 2. Chrystianizacja Irlandii 431 r. – Papież Celestyn I wysyła pierwszego biskupa Irlandii, Palladiusza. 432 r. – Tradycyjna data rozpoczęcia misji św. Patryka, który przyczynił się do szerokiej chrystianizacji Irlandii. 461 r. – Śmierć św. Patryka. Źródła historyczne: o Pisma św. Patryka: ▪ Wyznanie (Confessio) – autobiograficzna opowieść o jego misji. ▪ List do Korotyka – potępienie chrześcijańskiego wodza, który zniewolił irlandzkich chrześcijan. Specyfika chrześcijaństwa irlandzkiego: o Inny sposób obliczania daty Wielkanocy niż w Rzymie. o Tonsura irlandzka – odmienny sposób golenia głowy duchownych niż w Kościele rzymskim.  o Monastycyzacja Kościoła irlandzkiego – większa rola klasztorów niż biskupstw. o Peregrinatio pro Christi amore – idea „pielgrzymowania dla miłości Chrystusa” – mnisi irlandzcy często opuszczali kraj, szerząc chrześcijaństwo. KRÓLESTWA ANGLOSASKIE (VI-VIII w.) I CHRYSTIANIZACJA 1. Misje iroszkockie 563 r. – św. Kolumba Starszy zakłada klasztor Iona na Hebrydach Wewnętrznych, który stał się centrum chrześcijaństwa celtyckiego. o Prowadził misje w królestwie Dalriada (obejmującym Ulster i zachodnią Kaledonię – dzisiejszą Szkocję). 634 r. – św. Aidan zakłada klasztor Lindisfarne w Northumbrii – centrum misji chrześcijańskiej wśród Anglosasów. Walia i Kornwalia były chrześcijańskie, ale ich mnisi (zarówno celtyccy, jak i iroszkoccy) nie prowadzili aktywnych misji wśród Anglosasów. 2. Misja papieska do Kentu (596-597 r.) Papież Grzegorz I Wielki wysyła misję do Kentu, kierowaną przez św. Augustyna z Canterbury. Król Kentu Ethelbert i jego żona Berta (chrześcijanka, córka króla Franków) sprzyjali misjonarzom. 597 r. – chrzest króla Ethelberta. Powstanie biskupstw: o Canterbury (św. Augustyn) o Londyn (biskup Melitus) Planowano stworzenie dwóch metropolii kościelnych, ale realizacja była powolna. Początek VII w. – chrzest króla Essexu. Trudności chrystianizacji: o Pogański kult przodków i boskie pochodzenie dynastii.  o Brak pojęcia kary i nagrody po śmierci – religia pogańska była utylitarna, skupiała się na sukcesie władcy. o Nawet synowie chrześcijańskich królów Kentu i Essexu wracali do pogaństwa, co utrudniało proces chrystianizacji. 3. Chrystianizacja Northumbrii (VII w.) 628 r. – chrzest króla Northumbrii Edwina przez św. Paulina. 633 r. – najazd pogańskiego króla Mercji Pendy, śmierć Edwina. 634 r. – do Northumbrii wraca Oswald, syn wcześniejszego króla Ethelfreda. o Oswald został ochrzczony w klasztorze Iona, wprowadził chrześcijaństwo do Northumbrii. o Założył klasztor Lindisfarne, który stał się centrum misji iroszkockich. 4. Synod w Whitby (664 r.) Król Northumbrii Oswiu organizuje synod, który miał rozstrzygnąć spór między Kościołem irlandzkim a rzymskim. Zwycięstwo rytu rzymskiego – przyjęto sposób liczenia Wielkanocy według Rzymu. Ujednolicenie chrześcijaństwa w Anglii. 5. Chrystianizacja Mercji i Sussexu Penda z Mercji (630-655) – ostatni wielki pogański król Anglosasów, bretwalda. 655 r. – po śmierci Pendy Mercja zaczęła się chrystianizować. 686 r. – chrzest króla Sussexu – ostatniego pogańskiego władcy Anglosasów. 6. Reforma Kościoła anglosaskiego 669 r. – Teodor z Tarsu zostaje arcybiskupem Canterbury. o Wprowadza organizację kościelną, reformy prawa i edukacji. 674-682 r. – Benedykt Biscop zakłada klasztory w Jarrow i Monkwearmouth, rozwija biblioteki i edukację. KULTURA ANGLOSASKA (VI-VIII w.) Beda Czcigodny (672-735 r.) – Historia kościelna narodu angielskiego – kluczowe źródło o wczesnym średniowieczu w Anglii. Beowulf – epicki poemat anglosaski, opisujący bohaterskie czyny i wierzenia germańskie. Szkatułka Franksa – bogato zdobiona anglosaska skrzyneczka z VIII w. Księgi z Kells i Durrow – arcydzieła sztuki insularnej, iluminowane rękopisy o wpływach iroszkockich. Podsumowanie W VI-VIII wieku Irlandia i Anglia przechodziły intensywne przemiany religijne i kulturowe. Misje iroszkockie oraz papieskie doprowadziły do chrystianizacji Anglosasów. W VIII wieku kultura anglosaska zaczęła rozkwitać, a chrześcijaństwo stało się dominującą religią. Czy chcesz, abym rozwinął któryś z tych punktów? Najazdy wikingów VIII-X w. Skandynawia – „germański skansen”, względna izolacja, rel. pogańska, dość homogeniczne społeczeństwo (królowie/jarlowie-wolni-niewolnicy), brak zjednoczonych królestw Pismo runiczne, kamienie runiczne Poezja skaldów, Edda (piesni mitologiczne i heroiczne) Sagi (Islandia XII-XIV w.) Wiking – znaczenie słowa Przyczyny najazdów Statki wikingów – knorr, długa łódź (okręt wojenny – dwudziestka, karvi, skeid, drakkar), charakterystyka Pochówki łodziowe z Oseberg i Gokstad (IX w.) 793 – atak na Lindisfarne 793 – 820 – pojedyncze ataki nielicznych flot na wybrzeża kraju Franków, Brytanii, Irlandii Ok. 840- początek tworzenia stałych baz i zimowania (wyspa Man, Noirmoutier, ujścia rzek) > wielkie „armie” wikingów w kraju Franków zachodnich - ataki na Paryż 845, 861, 865, 885-6, Chartres, zniszczona Bretania i Normandia, Hamburg 845, ośrodki handlowe we Fryzji, - przyczyny sukcesów wikingów - 859-61 – wyprawa Hastinga na M. Śródziemne, Luna - 865-878 – najazd Wielkiej Armii Pogańskiej na Anglię (Halvdan, Ivar Bez Kości, Ubbe) - charakterystyka: forty zimowe, brak osiedlania się (łupy, okup), opanowanie władzy król (bez Wessex) 875 – Halvdan zajmuje Northumbrię, osadnictwo 875-8 Guthrum atakuje Wessex (zwyc. króla Alfreda pod Eddington 878) 878 układ Alfreda z Guthrumem, podział Anglii > Danelaw -911 – układ Rollona z Karolem Prostakiem > księstwo Normandii - skutki najazdów wikingów Odkrycia geograficzne wikingów 1. Ekspansja na północny Atlantyk (VII-IX w.) Wikingowie byli nie tylko wojownikami, ale także żeglarzami i odkrywcami. Dzięki zaawansowanym statkom żaglowo-wiosłowym byli w stanie eksplorować i zasiedlać odległe obszary na północnym Atlantyku. 1.1 Osadnictwo na wyspach północnego Atlantyku VII-IX w. – zasiedlenie Wysp Owczych, Szetlandów, Orkadów. Wikingowie traktowali te wyspy jako bazy wypadowe do dalszej ekspansji i handlu. 2. Odkrycie i kolonizacja Islandii 2.1 Przypadkowe odkrycia I połowa IX w. – według sag: o Naddoddur jako pierwszy Skandynaw dociera do Islandii przypadkowo podczas burzy. o Gardar Svavarsson opływa wyspę dookoła, uznaje ją za ląd odrębny od Skandynawii. o Hrafna-Floki próbuje pierwszej kolonizacji, ale z powodu surowych warunków osadnicy opuszczają wyspę. 2.2 Początek zasiedlania 874 r. – Ingolf Arnarson zakłada pierwszą trwałą osadę w pobliżu dzisiejszego Reykjavíku. 874-930 r. – intensywny okres osadnictwa: o Osiedlają się głównie Norwegowie, ale także wikingowie z Wysp Brytyjskich i Irlandii. o Wikingowie przywożą ze sobą celtyckich niewolników, którzy wpływają na kulturę i genetykę Islandii. 2.3 Organizacja społeczna i przyjęcie chrześcijaństwa 930 r. – powstanie Althingu – najstarszego europejskiego parlamentu: o Oparcie systemu prawnego na norweskim prawie zwyczajowym. o Podział na cztery dzielnice tingowe (wiecowe).  o Rola godich (lokalnych przywódców religijno-politycznych). 1000 r. – Althing podejmuje decyzję o przyjęciu chrześcijaństwa. 3. Odkrycie i kolonizacja Grenlandii 3.1 Odkrycie Grenlandii I poł. IX w. – Szkiery Gunnbjorna – pierwsze wzmianki o lądzie na zachód od Islandii. 3.2 Kolonizacja przez Eryka Rudego Połowa IX w. – Eryk Rudy osiedla się na Islandii, ale zostaje skazany na banicję. 982 r. – w czasie wygnania spędza rok na nowo odkrytym lądzie – Grenlandii. 985 r. – powrót Eryka do Islandii, organizacja wyprawy kolonizacyjnej: o Powstają Osiedle Wschodnie i Osiedle Zachodnie. o Siedzibą Eryka zostaje Brattahlid. o Do Grenlandii przybywa ok. 4000 osadników. 3.3 Organizacja kolonii 1001 r. – Grenlandia przyjmuje chrześcijaństwo. Połowa XII w. – powstanie biskupstwa w Gardar. Połowa XV w. – zagłada kolonii grenlandzkiej – przyczyny: o Pogorszenie klimatu (Mała Epoka Lodowa). o Konflikty z Inuitami. o Izolacja i brak wsparcia z Islandii oraz Europy. 4. Odkrycie Ameryki – Winlandia 4.1 Źródła pisane Saga o Grenlandczykach i Saga o Eryku Rudym (XIII w.) opisują podróże wikingów do Ameryki. 4.2 Geograficzne etapy odkryć Zachodnie Pustkowie – obszary łowieckie na północ od Osiedla Zachodniego (prawdopodobnie Ziemia Baffina).  Hellulandia – "Kraina Kamiennych Płyt" – prawdopodobnie dzisiejsza Ziemia Baffina. Marklandia – "Kraina Lasów" – przypuszczalnie Labrador. Winlandia – "Kraina Wina" – uznawana za Nową Fundlandię lub rejony Zatoki Świętego Wawrzyńca. 4.3 Wyprawy Leifa Erikssona i Thorfina Karlsefniego 1000 r. – Leif Eriksson, syn Eryka Rudego, odkrywa Winlandię. 1000-1010 r. – podejmowane są kolejne wyprawy, w tym próby kolonizacji. Thorfinn Karlsefni organizuje próbę stałego osadnictwa, ale konflikty ze Skrelingami (rzekomą ludnością rdzenną, być może Inuitami lub Indianami) uniemożliwiają długotrwałe przetrwanie osady. 4.4 Potwierdzenie odkryć 1960 r. – Helge Ingstad odkrywa skandynawską osadę w L’Anse aux Meadows na Nowej Fundlandii, datowaną na początek XI w. Jest to pierwsze udokumentowane europejskie osadnictwo w Ameryce Północnej, około 500 lat przed Kolumbem. Podsumowanie Wikingowie byli pierwszymi Europejczykami, którzy dotarli do Ameryki. Ich odkrycia miały ogromne znaczenie dla rozwoju osadnictwa i żeglarstwa, a ich ekspansja na północny Atlantyk pozostawiła trwały ślad w historii. Królestwa skandynawskie w X wieku – religia i kultura 1. Religia pogańska w Skandynawii 1.1 Charakterystyka religii nordyckiej Religia niemisyjna, ludowa, nieobjawiona – brak świętych pism, przekaz ustny. Politeizm – bogowie podzieleni na dwa rody: o Asowie – Odyn (mądrość, wojna, magia), Thor (burza, siła), Tyr (sprawiedliwość). o Wanowie – Frey (urodzaj, płodność), Freya (miłość, magia, wojna). o Poza bogami występują olbrzymy, karły, elfy, duchy przyrody. 1.2 Mitologia skandynawska Geografia mitologiczna – dziewięć światów, m.in.: o Asgard (siedziba bogów), Midgard (świat ludzi), Jotunheim (świat olbrzymów), Nilfheim (świat lodu i ciemności). o Yggdrasil – kosmiczny jesion, łączący światy. Historia mitologiczna o Stworzenie świata – z ciała Ymira. o Teraźniejszość – ciągła walka bogów i ludzi z siłami chaosu. o Ragnarok – koniec świata, śmierć bogów i narodziny nowego porządku. o Walhalla – miejsce, gdzie polegli wojownicy spędzają wieczność przed Ragnarokiem. 1.3 Formy kultu Brak dużych świątyń – kult domowy lub w gajach, na wzgórzach, przy kamieniach ofiarnych. Świątynia w Uppsali (opisywana przez Adama z Bremy) – możliwe centrum kultu. Ofiary krwawe (blóts) – zwierzęta, czasem ludzie. Thingi – wiece, na których podejmowano decyzje polityczne i religijne. 2. Chrystianizacja Skandynawii 2.1 Pierwsze misje chrześcijańskie  826 r. – mnich Ansgar misjonarzem w Danii, chrzest króla Haralda Klaka. 829 r. – misja Ansgara w Birce (Szwecja), założenie gminy chrześcijańskiej. 845 r. – Ansgar zostaje biskupem hambursko-bremeńskim, misje kontynuowane, ale bez sukcesów. 2.2 Chrzest królów skandynawskich 965 r. – Harald Sinozęby (Dania) przyjmuje chrzest. 995-1000 r. – chrystianizacja Norwegii przez Olafa Tryggvasona. 1000 r. – Althing na Islandii przyjmuje chrześcijaństwo jako religię państwową. 1008 r. – Olaf Skötkonung, król Szwecji, przyjmuje chrzest. 3. Królestwa skandynawskie w X wieku 3.1 Dania 738 r. – budowa Danevirke – systemu fortyfikacji w Jutlandii. I poł. X w. – Gorm Stary jednoczy Danię (dynastia Skjoldungów). 965 r. – jego syn Harald Sinozęby przyjmuje chrzest, podporządkowuje Norwegię (do 975 r.), zakłada Jomsborg na Wolinie (kontrola nad Pomorzem?). 986 r. – śmierć Haralda w Jomsborgu. 986-1013 r. – rządy Swena Widłobrodego, ekspansja na Anglię: o Od 995 r. rozpoczął ataki na Wyspy Brytyjskie, dążąc do podboju Anglii. 3.2 Szwecja VI w. – królestwo Szwedów z centrum w Uppsali (dynastia Ynglingów). Na południu Szwecji istniało odrębne królestwo Gotów. Połowa X w. – istnienie dwóch królów: w Uppsali i Birce. Ok. 980-996 r. – Eryk Zwycięski jednoczy Szwecję i Götaland (Gotów). 3.3 Norwegia Ok. 890 r. – Harald Pięknowłosy (Ynglingowie) pokonuje przeciwników w bitwie pod Hafrsfjord i jednoczy Norwegię.  930 r. – po jego śmierci rządy obejmuje Eryk Krwawy Topór, jego bracia dostają dzielnice. 934 r. – brat Eryka, Hakon Dobry (chrześcijanin), zostaje królem. 961-971 r. – rządy synów Eryka i Gunhildy. 971-995 r. – rządy jarla Hakona z Lade, który wspiera odrodzenie pogaństwa. 995-1000 r. – rządy Olafa Tryggvasona, chrystianizacja Norwegii. 1000 r. – bitwa pod Svold – Olaf ginie, a Norwegia zostaje podzielona: o Dania i Szwecja przejmują kontrolę nad częścią kraju. o Jarl Eryk z Lade rządzi jako wasal Danii. 4. Kultura skandynawska w X wieku 4.1 Piśmiennictwo i literatura Runy – alfabet używany do inskrypcji (kamienie runiczne). Sagi – opowieści historyczne i legendy (spisane na Islandii w XII-XIV w.). Eddy – poezja mitologiczna i heroiczna (np. Edda Starsza i Edda Młodsza). 4.2 Sztuka i rzemiosło Styl Borre, Jelling, Mammen – charakterystyczne ornamenty wikingów. Zdobione broń, biżuteria, statki (np. pochówki z Oseberg i Gokstad). 4.3 Społeczeństwo Król (konung), jarlowie, wolni ludzie (karlar), niewolnicy (thrallowie). Thing – wiec wolnych ludzi decydujący o prawie i polityce. Wojownicy – elitarne drużyny, np. Jomswikingowie. Podsumowanie W X wieku Skandynawia przeszła transformację od pogańskich, luźnych wspólnot do zorganizowanych królestw chrześcijańskich. Proces chrystianizacji był nierównomierny i często wymagał działań zbrojnych. Skandynawska kultura tego okresu była silnie związana z mitologią, poezją i tradycją wojowniczą. Anglia i Norwegia w XI wieku – Harald Hardrada 1. Anglia na przełomie X i XI wieku 1.1 Panowanie Ethelreda Bezradnego (978-1013, 1014-1016) 991 r. – początek najazdów wikińskich, bitwa pod Maldon (porażka Anglosasów). Anglia płaci pierwszy danegeld (okup dla Duńczyków) – 22 tys. funtów srebra, później płacony niemal co roku, w 1012 r. wynosił 48 tys. funtów. 994 r. – chrzest Olafa Tryggvasona, który rezygnuje z najazdów na Anglię. 1002 r. – Ethelred zawiera układ z Ryszardem II, księciem Normandii (ślub z jego siostrą Emmą). 1002 r. – dzień św. Brykcjusza – masakra Duńczyków w Anglii (pogrom ludności skandynawskiej). 1003-1012 r. – kolejne najazdy duńskie, dowodzone przez Swena Widłobrodego i Thorkela Wysokiego. 1013 r. – Swen zdobywa Anglię i ogłasza się królem. 1014 r. – śmierć Swena, Ethelred wraca na tron. 1.2 Rządy Knuta Wielkiego (1016-1035) 1015 r. – najazd Knut Wielkiego, syna Swena. 1016 r. – śmierć Ethelreda i Edmunda Żelaznobokiego → Knut królem Anglii. Ślub z Emmą Normandzką (wdową po Ethelredzie). 1018 r. – Knut królem Danii, 1028 r. – podbój Norwegii. Silne rządy: o Wspiera Kościół i misje chrześcijańskie. o Budowa floty i elitarnej gwardii housecarli. o Sojusze polityczne: ▪ Hołd króla Szkocji. ▪ Córka Knuta wychodzi za Henryka III (cesarza Niemiec). ▪ Pielgrzymka do Rzymu – pokaz siły i pozycji Anglii w Europie. Współpracownicy: o Godwin, earl Wessex, ród ten później odgrywa kluczową rolę w dziejach Anglii.  o Leofric, earl Mercji. 1.3 Kryzys po śmierci Knuta (1035-1066) 1035-1037 r. – rządy Haralda Zajęczonogiego (syna Knuta) w Anglii. 1037-1042 r. – rządy Hardeknuta (króla Danii i Anglii). 1042 r. – tron obejmuje Edward Wyznawca (syn Ethelreda). o Rosnące wpływy Normandii – Edward wspiera normandzkich możnych. o Konflikt z rodem Godwinów – wygnanie Tostiga (1065 r.). 2. Norwegia w XI wieku 2.1 Rządy Olafa Tryggvasona (995-1000) Olaf chrystianizuje Norwegię. 1000 r. – śmierć Olafa w bitwie pod Svold → Norwegia podzielona między Danię i Szwecję. 2.2 Panowanie św. Olafa Haraldssona (1015-1028) 1015 r. – Olaf powraca do Norwegii, obala lokalnych wodzów. Kontynuacja chrystianizacji. 1030 r. – bitwa pod Stiklestad, Olaf ginie → staje się świętym patronem Norwegii. 2.3 Harald Hardrada – „ostatni wiking” 1030 r. – Harald Hardrada (przyrodni brat św. Olafa) ucieka do Rusi Kijowskiej. 1033-1042 r. – służba w Gwardii Wareskiej (Bizancjum). o Kampanie na Bliskim Wschodzie, Sycylii, Bułgarii. o Zdobywa olbrzymie bogactwa, które deponuje w Kijowie. 1042 r. – Harald wraca do Kijowa, żeni się z córką Jarosława Mądrego, Elżbietą. 1045 r. – wraca do Norwegii, współrządy z Magnusem Dobrym. 1047 r. – śmierć Magnusa, Harald samodzielnym królem Norwegii. 2.4 Wojny z Danią (1048-1064) Harald walczy z Swenem Estridsenem (siostrzeńcem Knuta). Wojna kończy się pokojem w 1064 r..  Harald umacnia swoją władzę, rozwija handel, bije monetę. 3. Anglia i wyprawa Haralda Hardrady (1066 r.) 3.1 Pretendenci do tronu po śmierci Edwarda Wyznawcy (1066 r.) Harold Godwinsson – koronowany na króla. Edgar Atheling – prawnuk Ethelreda, bez realnych szans. Swen Estridsen – król Danii, nie podejmuje działań. Harald Hardrada – uważa, że ma prawo do tronu na mocy układu między Magnusem Dobrym a Hardeknutem. Wilhelm, książę Normandii – twierdzi, że Edward obiecał mu koronę. 3.2 Najazd Haralda Hardrady na Anglię 1065 r. – Tostig Godwinsson, wygnany brat Harolda, zawiera sojusz z Haraldem Hardradą. Wrzesień 1066 r. – Harald Hardrada ląduje w Anglii z flotą 300 okrętów. 25 września 1066 r. – bitwa pod Stamford Bridge: o Zaskakujące zwycięstwo Harolda Godwinssona. o Harald Hardrada ginie, podobnie jak Tostig. o Koniec epoki wielkich najazdów wikingów na Anglię. 3.3 Bitwa pod Hastings (14 października 1066 r.) Wilhelm Zdobywca, książę Normandii, ląduje na południu Anglii. 14 października 1066 r. – decydująca bitwa: o Normandczycy pokonują Anglosasów. o Harold Godwinsson ginie, Wilhelm zostaje królem Anglii. 4. Skutki podboju normandzkiego Zmiana elity władzy – normandzka arystokracja zastępuje anglosaską. Feudalizacja Anglii – wprowadzenie systemu lennego. Zmiana językowa – język anglo-normandzki wpływa na angielski. Wzmocnienie pozycji Anglii w Europie – większe powiązania z kontynentem.  Schyłek epoki wikingów – Stamford Bridge uznawane za koniec ery wikingów. Podsumowanie Harald Hardrada był ostatnim wielkim wodzem epoki wikingów. Jego ambicje podboju Anglii zakończyły się klęską, a rok 1066 był przełomowy – Anglia przeszła pod rządy Normanów, co zmieniło jej historię na wieki. Andegawenowie i „Imperium” Plantagenetów 1. Andegawenia – początek dynastii II poł. IX w. – Ingelgarius, prefekt Tours, protoplasta hrabiów Andegawenii. I poł. X w. – Fulko I – pierwszy hrabia Andegawenii. II poł. X w. – Gotfryd Szara Opończa o Poślubia Adelę z Vermandois, potomkinię Karolingów i Robertynów. o Wznosi pozycję Andegawenii w elicie arystokratycznej Francji. I poł. XI w. – jego syn Fulko Czarny umacnia władzę, buduje zamki. II poł. XI w. – Fulko IV, mąż Bertrady de Montfort. o Skandal z małżeństwem Bertrady i Filipa I, króla Francji. o Interwencja biskupa Iwona z Chartres. I poł. XII w. – Fulko V Młodszy o Król Jerozolimy, mąż Melisandy. o Abdykuje w Andegawenii na rzecz syna Gotfryda. 2. Powstanie dynastii Plantagenetów Gotfryd V „Piękny” Plantagenet o Poślubia Matyldę, wdowę po cesarzu Henryku V, córkę króla Anglii Henryka I. 1135 – Śmierć Henryka I, tron przejmuje Stefan z Blois. 1138 – Wojna o tron Anglii między Stefanem a Matyldą. o Gotfryd Plantagenet podbija Normandię. 1154 – Syn Gotfryda i Matyldy, Henryk II Plantagenet, zostaje królem Anglii. 3. Akwitania i Eleonora II poł. XI w. – rządy Wilhelma IX Trubadura. 1137 – Eleonora Akwitańska, wnuczka Wilhelma IX, poślubia króla Francji Ludwika VII. 1147-1148 – para królewska uczestniczy w II krucjacie (skandal w Antiochii). 1152 – anulowanie małżeństwa, Eleonora wychodzi za Henryka Plantageneta. o Henryk przejmuje Akwitanię, wzmacniając swoją potęgę we Francji. 4. Kapetyngowie i konflikt z Plantagenetami XI w. – Kapetyngowie w okresie słabości. o Ekskomunika króla Filipa I. I poł. XII w. – wzmocnienie pozycji Kapetyngów: o Ludwik VI walczy z możnowładcami, centralizuje domenę królewską. o Suger, opat Saint-Denis, główny doradca króla. 1137 – tron obejmuje Ludwik VII, poślubia Eleonorę Akwitańską. o 1152 – unieważnienie małżeństwa → Eleonora poślubia Henryka Plantageneta. o 1158 – narodziny Filipa II Augusta, przyszłego władcy Francji. 5. Imperium Plantagenetów – Henryk II (1154-1189) Reformy w Anglii: o Reforma sądownictwa – Konstytucje z Clarendon (1164). o Konflikt z arcybiskupem Canterbury, Tomaszem Becketem (zamordowany 1170 r.). o Ekspansja w Irlandii i Walii. Obszar władzy we Francji: o Normandia, Andegawenia, Maine, Turenia, Akwitania, Bretania. Podział władztwa między synów (1170 r.): Henryk Młody Król – Anglia, Normandia, Andegawenia. Gotfryd – Bretania (przez małżeństwo z dziedziczką). Ryszard Lwie Serce – Akwitania. Jan Bez Ziemi – nie otrzymał ziem. Sojusze dynastyczne (małżeństwa córek Henryka II): Eleonora – Alfons VIII Kastylijski. Matylda – Henryk Lew, książę Saksonii i Bawarii. Joanna – Wilhelm II, król Sycylii. Kryzys dynastyczny: 1173-1174 – Bunt synów Henryka II, wsparty przez Ludwika VII.  o Eleonora Akwitańska uwięziona przez Henryka. 1189 – śmierć Henryka II. o Henryk Młody Król i Gotfryd Bretoński zmarli wcześniej. o Ryszard Lwie Serce obejmuje tron Anglii. 6. Ryszard Lwie Serce i Jan bez Ziemi 1189 – Ryszard I Lwie Serce królem Anglii. o Uczestniczy w III krucjacie (wraz z Filipem II Augustem). 1192-1194 – Ryszard więziony przez cesarza Henryka VI. 1199 – Śmierć Ryszarda I → królem Anglii zostaje Jan bez Ziemi. Podsumowanie Andegawenowie wyrośli z pozycji hrabiów do roli królów Anglii i potężnych feudałów Francji. Henryk II Plantagenet stworzył „imperium” rozciągające się od Szkocji po Pireneje. Eleonora Akwitańska odegrała kluczową rolę, przekazując Akwitanię Plantagenetom. Konflikt Plantagenetów z Kapetyngami doprowadził do wojen, które ostatecznie zakończyły się klęską Anglii w XIII wieku. Ideologia królewska Kapetyngów i Plantagenetów 1. Świętość władzy królewskiej Król nie jest ani kapłanem, ani zwykłym świeckim – jest pomazańcem Bożym. Sakra królewska (namaszczenie): o Biblijne wzory: Saul (Stary Testament). o Wcześniejsze przykłady europejskie: ▪ Wamba, król Wizygotów (VII w.). ▪ Pepin Krótki (751) – pierwszy koronowany król Franków. Dziedziczenie tradycji wielkich władców: o Chlodwig, pierwszy chrześcijański król Franków. o Karol Wielki, cesarz i twórca imperium. o Święty Edward Wyznawca, anglosaski król czczony w Anglii. o Król Artur, legendarny władca Brytanii, symbol potęgi i chwały. 2. Król jako suzeren – idea feudalna Kapetyngowie i ich droga do hegemonii Suzeren – najwyższy senior, władca mający prawo nadzoru nad wasalami. XI w. – królewscy wasale często lekceważą obowiązki lenne. 1124 – król Ludwik VI wzywa wasali na wojnę z cesarzem Henrykiem V → szeroka odpowiedź wzmacnia pozycję monarchy. XII w. – królowie francuscy zachęcają książąt i hrabiów do odwoływania się do sądu królewskiego w sporach z ich seniorami, co wzmacnia pozycję króla jako arbitra. 1200 – Jan bez Ziemi składa hołd Filipowi II Augustowi. o Król Anglii porywa narzeczoną swojego wasala, Hugona de Lusignan → ten odwołuje się do Filipa II. 1202 – Filip II konfiskuje ziemie Jana bez Ziemi → wojna. 1214 – bitwa pod Bouvines: Filip II pokonuje armię angielsko-niemiecką → Jan traci większość ziem we Francji oprócz Gujenny. 1228-1270 – Ludwik IX Święty tworzy potęgę Francji, monarchia feudalna osiąga swój szczyt:  o Król jest suwerenem, a jego wasale lojalnymi poddanymi. Plantageneci – silna władza królewska w Anglii Od czasów Wilhelma Zdobywcy (1066) król Anglii ma silną pozycję jako suzeren. Wasale i ich wasale są podporządkowani królowi bez potrzeby walki o tę pozycję. Królowie angielscy posiadają jednak lenną zależność od Francji w zakresie posiadłości na kontynencie. 3. Ideologia królewska Kapetyngów Święte miejsca i symbole władzy królewskiej Reims – miejsce koronacji: o Święta Ampułka (balsam do namaszczenia króla) związana z chrztem Chlodwiga. o Namaszczenie królewskie jako znak boskiego wyboru. Opactwo Saint-Denis – królewska nekropolia: o Dagobert I pierwszy tam pochowany władca. o XII w. – opat Suger rozwija ideologię królewską. o Skarbiec królewski przechowuje insygnia koronacyjne. Oriflamme – sztandar królewski Kapetyngów: o Pierwotnie sztandar hrabstwa Vexin. o Od Ludwika VI (1124) symbol władzy królewskiej (używany do 1415 r.). Insygnia królewskie: o Korona Karola Wielkiego – symbol dziedzictwa cesarskiego. o Miecz Karola Wielkiego – narzędzie sprawiedliwości. Fleur-de-lis (Lilia królewska): o Legenda: pustelnik przekazuje symbol królowej Klotyldzie, żonie Chlodwiga. o XII-XIII w. – staje się herbem Francji. Królewski dotyk – władca jako uzdrowiciel: o Leczenie skrofułów (gruźlicy węzłów chłonnych). o Od Roberta Pobożnego (X-XI w.) do XIX w..  o Pielgrzymka do opactwa św. Marcoufa po koronacji. 4. Ideologia królewska Plantagenetów Święte miejsca i symbole władzy królewskiej Opactwo Westminster – angielska nekropolia królewska: o Grób św. Edwarda Wyznawcy – miejsce pielgrzymek i koronacji. o Korona św. Edwarda – główna korona koronacyjna Anglii. o Tron św. Edwarda – od 1296 r. zawiera Kamień Przeznaczenia ze Scone (symbol panowania nad Szkocją). Kult św. Edwarda: o Rozwija się od panowania Henryka I. o Edward I buduje sarkofag króla Artura w Glastonbury. Rytuały królewskie Królewski dotyk – uzdrawianie skrofułów: o Rozpoczyna się za Henryka I (XII w.), trwa do XVIII w. o „Touch-penny” (Aniołek) – moneta wręczana uzdrowionym. Pierścień św. Edwarda: o Powiązany z legendą o św. Janie Ewangeliscie. o Noszony jako amulet królewski, przypisywano mu moc leczenia epilepsji. Legenda Arturiańska i jej rola Chretien de Troyes (XII w.) i Historia Brytanii (Gotfryd z Monmouth, ok. 1130 r.) popularyzują legendy arturiańskie. Henryk II twierdzi, że odnalazł grób króla Artura w Glastonbury, wzmacniając swój prestiż. Edward I (koniec XIII w.) buduje sarkofag Artura jako symbol panowania nad Wyspami Brytyjskimi. Podsumowanie Kapetyngowie opierają swoją ideologię na sakrze królewskiej i boskim wyborze, rozwijając kult świętych miejsc (Reims, Saint-Denis).  Plantageneci czerpią z anglosaskiej tradycji św. Edwarda Wyznawcy oraz legend arturiańskich. Obie dynastie podkreślają boski charakter władzy, stosując rytuały uzdrowieńcze i otaczając się świętymi insygniami. Kapetyngowie stopniowo budują władzę suwerenną, wzmacniając feudalną zależność lenną. Plantageneci od początku mają silną pozycję władzy, ale tracą ją na kontynencie w wyniku konfliktów z Kapetyngami. Krucjata przeciw albigensom 1. Katarzy i ich doktryna Katarzy (albigensi) byli ruchem dualistycznym czerpiącym inspiracje z: Manicheizmu (dobro i zło jako dwa równe, przeciwstawne pierwiastki). Gnostycyzmu (materia jako zła, dusza musi się od niej uwolnić). Zaratustrianizmu (walka między światłem i ciemnością). Wierzenia katarskie Dualizm – świat stworzony przez złego boga (Demiurga), zbawienie poprzez odrzucenie materii. Dwa poziomy wyznawców: o Doskonali (czyści) – surowy ascetyzm, rezygnacja z dóbr materialnych. o Wierzący – mogli żyć normalnie, ale dążyli do inicjacji. Convenanza – przymierze między wierzącymi a doskonałymi. Consolamentum – rytuał inicjacji, zastępował chrzest i sakramenty. Endura – dobrowolna śmierć głodowa po otrzymaniu Consolamentum. Kult Ewangelii św. Jana, modlitwa „Ojcze Nasz”. Organizacja kościoła katarskiego 1167 – synod katarski koło Tuluzy: o Przewodnictwo Nikety z Konstantynopola. o Podział na diecezje i biskupów. o Usprawnienie misji na południu Francji. Katarzy mieli poparcie lokalnych władców: o Hrabiowie Tuluzy: Rajmund VI, Rajmund VII. o Hrabiowie Carcassonne: Rajmund Roger Trencavel. o Hrabiowie Foix: Rajmund Roger, Esclaramonde. 2. Reakcja Kościoła i krucjata (1209-1226) 1184 – biskupie trybunały inkwizycyjne. Innocenty III – misje cysterskie (Piotr z Castelnau, opat Citeaux Arnold Amalryk).  1205 – misja Dominika Guzmana i Dydaka. 1208 – zabójstwo legata papieskiego Piotra z Castelnau → ogłoszenie krucjaty. Przebieg krucjaty 1209 – początek krucjaty, dowództwo: Szymon de Montfort. 1209 – zdobycie Beziers i Carcassonne (ziemie Trencavelów). 1210 – oblężenie Minerve. 1211-1212 – sukcesy Rajmunda VI z Tuluzy. 1213 – bitwa pod Muret – klęska katarów. 1214 – Szymon de Montfort zajmuje większość ziem Rajmunda VI. 1226 – krucjata wznowiona przez króla Francji Ludwika VIII. 1229 – traktat paryski: o Ślub Joanny, córki Rajmunda VII, z Alfonsem z Poitiers (bratem Ludwika IX). o Po ich bezpotomnej śmierci ziemie Tuluzy wcielone do domeny królewskiej. Ostatnie powstania katarów 1239 – bunt Rajmunda Trencavela i Rajmunda VII. 1242 – katarzy zabijają inkwizytorów → oblężenie Montségur. 1244 – upadek Montségur, masowe egzekucje. Skutki krucjaty Złamanie oporu katarów, masowe egzekucje i spalenia na stosach. Włączenie południa Francji do domeny królewskiej. Ustanowienie inkwizycji papieskiej. Upadek tradycyjnej kultury Oksytanii. Edward I i podbój Szkocji 1. Rządy Edwarda I (1272-1307) Reformy administracyjne, prawne i wojskowe. 1277-1282 – podbój Walii (pokonanie Llewelyna ap Gruffyda).  1286 – hołd z Gujenny złożony Filipowi IV. 1294-1295 – wojna angielsko-francuska. 1295 – Old Alliance (Szkocja-Francja przeciw Anglii). 1299 – pokój angielsko-francuski, ślub Edwarda I z Małgorzatą Francuską. 1295 – parlament wzorcowy (podział na izby, obowiązek zwoływania przedstawicieli rycerstwa i miast). 2. Szkocja przed inwazją Edwarda I Piktowie, Szkoci (Iroszkoci), Brytowie, Anglosasi. 843 – Kenneth MacAlpin królem Szkotów i Piktów. XII w. – król Dawid I wprowadza feudalizm na wzór angielski. 1189 – Wilhelm Lew wykupuje niepodległość Szkocji od Ryszarda I. 3. Kryzys dynastyczny i ingerencja Anglii 1286 – śmierć Aleksandra III, brak męskiego następcy. 1290 – śmierć Małgorzaty („Panny Norweskiej”). 1292 – mediacja Edwarda I, wybór Johna Balliola na króla. 1292 – Balliol składa hołd Edwardowi I jako seniorowi. 1295 – Balliol sprzymierza się z Francją (Old Alliance). 1296 – Edward I najeżdża Szkocję, podbija kraj, osadza garnizony, narzuca angielskie prawa. 4. Powstania przeciw Anglikom 1297 – wybuch powstania Williama Wallace’a i Andrew Moraya. o Bitwa pod Stirling Bridge – zwycięstwo Szkotów. 1298 – bitwa pod Falkirk – Wallace pokonany przez Edwarda I. 1302 – Robert Bruce VII składa hołd Edwardowi. 1305 – Wallace schwytany i stracony w Londynie. 1306 – Robert Bruce zabija Johna Comyna, koronuje się na króla Szkocji. 5. Wojna o niepodległość Szkocji 1307 – śmierć Edwarda I → powrót Bruce’a do Szkocji. 1307-1313 – wojna podjazdowa Bruce’a, odbijanie zamków.  1313 – oblężenie Stirling. 1314 – bitwa pod Bannockburn – wielkie zwycięstwo Szkotów nad Anglikami. 1320 – Deklaracja z Arbroath – szkocka deklaracja niepodległości. 1328 – Edward III oficjalnie zrzeka się praw do Szkocji. Podsumowanie Krucjata przeciw albigensom złamała ruch katarski i włączyła Oksytanię do Francji. Edward I zreformował Anglię i podbił Walię. Podbój Szkocji zakończył się klęską Anglii po bitwie pod Bannockburn. Deklaracja z Arbroath (1320) i traktat z 1328 r. zapewniły Szkocji niepodległość. Kryzys XIV wieku i Czarna Śmierć 1. Kryzysy polityczne na Zachodzie Konflikt Filipa IV Pięknego z Bonifacym VIII (1295-1302) Filip IV próbował opodatkować duchowieństwo bez zgody papieża. 1296 – bulla „Clericis laicos” zakazująca opodatkowania duchowieństwa. 1302 – Stany Generalne popierają króla, papież uprowadzony w Anagni przez ludzi Filipa. 1303 – śmierć Bonifacego VIII, nowy papież Klemens V przenosi siedzibę do Awinionu. „Niewola awiniońska” papiestwa (1309-1377) i Wielka Schizma Zachodnia (1378- 1417) Papiestwo pod kontrolą królów Francji, osłabienie jego autorytetu. 1378 – wybór dwóch papieży: w Rzymie i Awinionie → rozłam w Kościele. Konflikt zakończony na soborze w Konstancji (1414-1418). Upadek zakonu templariuszy (1307-1312) Filip IV oskarżył templariuszy o herezję i spisek, konfiskata ich majątku. 1314 – spalenie wielkiego mistrza Jakuba de Molay. Kryzys dynastyczny we Francji (1314-1328) Skandal La Tour de Nesle (1314) – oskarżenie synowych Filipa IV o cudzołóstwo, odsunięcie Joanny Nawarskiej od dziedziczenia. 1328 – wygaśnięcie głównej linii Kapetyngów, tron przejmuje Filip VI Walezjusz. Anglia kwestionuje sukcesję → przyczyna wojny stuletniej. Kryzys w Anglii (1326-1330) 1326 – obalenie Edwarda II przez jego żonę Izabelę i Rogera Mortimera. 1327 – Edward II zamordowany, królem zostaje Edward III. 1330 – Edward III przejmuje władzę, stracenie Mortimera. 2. Wojna stuletnia (1337-1453) 1337 – Edward III zgłasza pretensje do tronu Francji. Najważniejsze bitwy 1340 – bitwa morska pod Sluys – przewaga Anglików na morzu. 1346 – bitwa pod Crécy – klęska Francji, Anglicy zdobywają port Calais. 1356 – bitwa pod Poitiers – niewola króla Francji Jana II Dobrego. Powstanie chłopskie – żakeria (1356) Spowodowane podatkami na okup za króla. Brutalnie stłumione przez szlachtę. 1360 – pokój w Brétigny Duże zyski terytorialne Anglii na południe od Loary. Wzrost znaczenia Burgundii Po śmierci Karola V (1380) regencję sprawuje Izabela Bawarska. Walki o władzę między Burgundczykami (Filip Śmiały) a Armaniakami (Ludwik Orleański). 3. Głód i zmiany klimatyczne Początek XIV w. – mała epoka lodowcowa → chłodniejsze i wilgotniejsze lata. 1314-1316 – klęska głodu spowodowana powodziami i nieurodzajem. Przeludnienie i koniec ekspansji rolniczej → niedobory żywności. 4. Czarna Śmierć (1348-1351) Droga epidemii Rozpoczęła się w Azji → przeniosła się przez Kaffę na Krymie → dotarła do Messyny i Marsylii. Dwa rodzaje dżumy: o Dymienicza – gorączka, obrzęk węzłów chłonnych, śmierć w ciągu kilku dni. o Płucna – kaszel, krwioplucie, śmierć w ciągu kilkunastu godzin. Reakcje i sposoby przeciwdziałania Kara Boża – biczownicy biczujący się publicznie.  Teorie medyczne – zatrute powietrze, koniunkcja planet. Pogromy Żydów – oskarżani o zatruwanie studni. Kordon sanitarny – pierwsze próby kwarantanny. Skutki dżumy Śmierć 1/3 do 2/3 ludności Europy. Brak rąk do pracy → wzrost płac dla chłopów. Upadek systemu feudalnego – osłabienie gospodarki senioralnej. Napływ chłopów do miast – rozwój rzemiosła, ale też wzrost napięć społecznych. Podsumowanie XIV wiek był okresem wielkich kryzysów politycznych, społecznych i gospodarczych. Wojna stuletnia, rozbicie władzy papieskiej oraz epidemia dżumy doprowadziły do poważnych zmian w strukturze Europy. Wzrost znaczenia miast, upadek feudalizmu i nowe ruchy społeczne zapowiadały nadejście nowej epoki. Wojna stuletnia – Okres Lankasterski (1407–1453) 1. Wojna domowa we Francji (burgundczycy vs. armaniacy) 1407 – zamordowanie Ludwika Orleańskiego przez ludzi Jana bez Trwogi (burgundczycy). Walki między burgundczykami (Filip Śmiały > Jan bez Trwogi > Filip Dobry) a armaniakami (Karol Orleański, Bernard Armagnac, Jan Orleański). 1419 – zamordowanie Jana bez Trwogi → sojusz Burgundii z Anglią. 2. Anglia za Lankasterów 1399 – usunięcie Ryszarda II przez parlament. 1399-1413 – panowanie Henryka IV Lancastera. 1413-1422 – panowanie Henryka V, ofensywa przeciw Francji. Kampania Henryka V 1415 – najazd na Francję, zdobycie Harfleur, zwycięstwo pod Agincourt. 1418 – burgundczycy zajmują Paryż. 1420 – pokój w Troyes: o Henryk V poślubia Katarzynę Walezjusz. o Po śmierci Karola VI Henryk V ma zostać królem Francji. 1422 – Kryzys sukcesyjny Śmierć Karola VI i Henryka V. Tron obejmuje Henryk VI (małe dziecko) → regentem jego wuj, Jan ks. Bedford. 3. Joanna d’Arc i odwrócenie losów wojny 1412-1431 – Joanna d’Arc, wizje boskie, powołanie do obrony Francji. 1428 – oblężenie Orleanu przez Anglików. 1429 – zwycięstwo Francuzów pod Orleanem, koronacja Karola VII w Reims. 1430 – schwytanie Joanny przez Burgundczyków, wydanie Anglikom. 1431 – spalona na stosie w Rouen. 4. Ostateczny upadek Anglików (1435-1453) 1435 – układ w Arras: Burgundia zrywa sojusz z Anglikami, przechodzi na stronę Karola VII. 1449-1453 – francuskie ofensywy. 1453 – koniec wojny stuletniej: o Anglia traci wszystkie posiadłości we Francji oprócz Calais. o Francja odbudowuje jedność pod rządami Karola VII. Wojna Dwóch Róż (1455-1485) 1. Przyczyny Spór między rodami Lancasterów (czerwona róża) i Yorków (biała róża) o tron. Słaba władza Henryka VI (choroba psychiczna). Klęska Anglii we Francji → niezadowolenie możnych. Prywatne armie możnowładców destabilizujące kraj. 2. Wojna domowa w Anglii (1455-1485) Pierwsza faza (1455-1461) 1453 – Ryszard, książę Yorku, zostaje Lordem Protektorem. 1455 – bitwa pod St. Albans – początek konfliktu. 1460 – York ginie pod Wakefield, ale jego syn Edward kontynuuje walkę. 1461 – bitwy pod Mortimer Cross i Towton – zwycięstwo Yorków. Edward IV (syn Ryszarda) zostaje królem, Henryk VI i Małgorzata Andegaweńska uciekają do Francji. 3. Panowanie Edwarda IV (1461-1483) 1464 – potajemny ślub Edwarda IV z Elżbietą Woodville → zerwanie sojuszu z Warwickiem. 1469 – Warwick więzi Edwarda IV, ale nie zdobywa władzy.  1470 – Warwick zawiera sojusz z Małgorzatą Andegaweńską, Henryk VI wraca na tron. 1471 – Edward IV wraca z wygnania, pokonuje Lancastrów: o Śmierć Warwicka. o Śmierć Edwarda Walii (syna Henryka VI). o Zabójstwo Henryka VI. 1471-1483 – stabilne rządy Edwarda IV. 4. Rządy Ryszarda III (1483-1485) 1483 – śmierć Edwarda IV, regencja dla jego syna Edwarda V. Ryszard III przejmuje władzę i osadza Edwarda V i jego brata w Tower → „Książęta z Tower” giną. 5. Bitwa pod Bosworth (1485) – koniec wojny Henryk Tudor (Lancaster) wraca do Anglii z Francji. 1485 – bitwa pod Bosworth: o Śmierć Ryszarda III. o Henryk VII Tudor zostaje królem Anglii. 1486 – Henryk VII poślubia Elżbietę York → unifikacja rywalizujących rodów. Podsumowanie Wojna stuletnia (1337-1453) Anglia odniosła spektakularne sukcesy militarne, ale na koniec wojny straciła prawie wszystkie posiadłości we Francji. Wojna osłabiła Anglię wewnętrznie, co doprowadziło do wojny domowej. Francja pod rządami Karola VII odzyskała stabilność i rozpoczęła odbudowę kraju. Wojna Dwóch Róż (1455-1485) Długotrwały konflikt osłabił angielską arystokrację i monarchię.  Ostateczne zwycięstwo Henryka VII Tudora zapoczątkowało dynastię Tudorów. Zakończył się okres średniowiecznych wojen domowych w Anglii.