Literatuurgeschiedenis - De middeleeuwen PDF

**LITERATUURGESCHIEDENIS** ========================== *De middeleeuwen* Middeleeuwse samenleving - Standenmaatschappij met feodaal stelsel - Drie standen - **Adel** àleefden aan het hof - **Geestelijkheid** àleefden in kloosters - **Boeren/burgers** (kond...

**LITERATUURGESCHIEDENIS** ========================== *De middeleeuwen* Middeleeuwse samenleving - Standenmaatschappij met feodaal stelsel - Drie standen - **Adel** àleefden aan het hof - **Geestelijkheid** àleefden in kloosters - **Boeren/burgers** (konden niet lezen en schrijven) - **Feodaliteit**: - Leenheren pachten land aan leenmannen. Leenmannen betaalden aan de leenheren. - Allerhoogste leenheer: GOD - Ieder mens is leenman van god - Allerhoogste leenheer op aarde: Karel de Grote Vroege en late middeleeuwen Vroege middeleeuwen: agrarische samenleving - Het leven vindt plaats aan de hoven en op het platteland daaromheen - Boeren werken op het land en betalen pacht aan de leenheren. - Literatuur wordt geschreven door de adel en de geestelijken Late middeleeuwen: verstedelijking - Steeds meer mensen gaan bij elkaar wonen en steden ontstaan. - Mensen met hetzelfde beroep Wereldbeeld - **Theocentrisme**: God staat centraal - Geloof is dus essentieel in de middeleeuwen: Het Christelijk geloof - Belangrijkste boek àDe Bijbel - In het latijn - Alleen te lezen door de geestelijken - / Startpunt Nederlandse literatuur Hebben olla vagal nestas hagunnan hinase hic anda thu... Middeleeuwse literatuur VERGEET NIET: literatuur in de middeleeuwen is voornamelijk bedoeld om voor te dragen. Veel mensen konden immers niet lezen. - Er was dus een MONDELINGE CULTUUR, om ervoor te zorgen dat analfabeten toch ook in aanraking konden komen met literatuur Doel: - Twee hoofdgroepen met ieder een specifiek DOEL: - HOOFSE LITERATUUR was voornamelijk belerend: hoe moest je je gedragen en hoe diende te leven aan het hof - GEESTELIJKE LITERATUUR was voornamelijk stichtelijk: hoe moest je je gedragen volgens de wetten van het Christelijke geloof. Dus: wat is goed gedrag voor een gelovig mens? - LET OP! Ook in hoofse literatuur speelt ook het geloof een belangrijk rol! Genres: 1. HOOFSE LITERATUUR - Ridderromans: - Karel-romans - Arthur-romans - Hoofse lyriek 2. GEESTELIJKE LITERATUUR - Marialegendes - Mirakelspelen à gefocust op het vergeven van zondes - Geestelijke lyriek Voor en na de boekdrukkunst - Vóór de uitvinding van de boekdrukkunst: - Boeken werden met de hand geschreven door monniken: MANUSCRIPT à zeer veel werk. - Boeken waren dus erg ZELDZAAM - Weinig mensen hadden boeken tot hun beschikking - Na de boekdrukkunst: - Boeken konden veel makkelijker geproduceerd worden: - Meerdere exemplaren beschikbaar - Konden verspreid worden - Meer mensen konden leren lezen Belangrijke boeken in de Middeleeuwen: - RIDDERROMANS: - Karel-roman: Karel ende Elegast - Arthur-roman: Ferguut - GEESTELIJKE LITERATUUR: - MARIALEGENDES: Beatrijs - MIRAKELSPEL: Mariken van Nimwegen *De Renaissance in Nederland (overzicht van de 16e en 17e eeuw)* **Humanisme**: een levensbeschouwing die zich niet beroept op een goddelijke openbaring, maar vertrouwt op het vermogen van de mens om zijn leven zelf zin te geven, zich baserend op westerse universele waarden als menselijke waardigheid, mondigheid, vrijheid, tolerantie en verantwoordelijkheid. Politieke achtergrond: De Tachtigjarige Oorlog met Spanje (1568 - 1648) Kernconflict: - Katholieken (Spanjaarden) vs Protestanten (Nederlanden) Ruzie tijdens het 12-jarig bestand - CONTRA-REMONSTRANTEN - Calvijn \--\> Mauritus - \--\> Predestinatie - REMONSTRANTEN - Luther \--\> Van Oldebarnevelt - \--\> vrije wil *Renaissance* - Als wij willen bloeien \--\> ons richten op de klassieke oudheid - Renaissance = wedergeboorte - Begin in Italië in de 13e/14e eeuw - In Nederland rond de 16e/17e eeuw - Komt via Frankrijk in Nederland terecht 3 principes om kunst/literatuur te maken in de Renaissance Orginaliteit doet er niet toe \--\> laat je inspireren door de klassieken 1. Translatio \--\> vertalen 2. Imitatio \--\> het nadoen 3. Aemulatie \--\> verbeteren van de Griekse of Romeinse bron naar het hedendaagse Schrijvers uit de Renaissance - Joost van der Vondel \--\> gedichten en toneelstukken - Bredero \--\> comedies en liederen, moest zich baseren op bronnen want kon geen Grieks of Latijn. - P.C. Hooftstraat \--\> tragedies en allereerste geschiedenis geschreven van Nederland. Literatuur in de Renaissance - Kern: niet origineel zijn maar je baseren op de Klassieken! Functie van literatuur - **Stedelijke functie**: literatuur bedoeld om stedelijke idealen uit te dragen en geld in te zamelen voor goede doelen. - **Belerend**: voorbeeldfunctie voor algemeen goed gedrag (vaak via het verkeerde voorbeeld.) - **Mysterieus taalspel**: laten zien hoe goed je kunt schrijven. Genres in de Renaissance - Toneel: wie wat waar - Eerste werden toneelstukken geschreven in Rederijkskamers en vonden de opvoeringen in bescheiden setting plaats - Daarna richtte Samuel Coster de Nederduytsche Academie op: een toneelschool - Vervolgens werd de Amsterdamse Schouwburg opgericht: nu werden toneelstukken voor groter publiek, tegen betaling in de Schouwburg opgevoerd. - Twee soorten: - Aristotelisch - Vorm: vijf bedrijven - Les leren via: handeling van personages - Opbouw: eenheid van tijd, plaats en handeling. - Retorisch-didactisch' - Vorm: vijf bedrijven - Les leren via: dialogen, monologen en koren: via taal. - Opbouw: minder duidelijk verband tussen de bedrijven - Twee soorten: - (Renaissancistische) komedie - Structuur: vaak vijf bedrijven - Normale taal - Normale burgers - Klucht - Structuur: weinig structuur en kort - Platte en grove taal - Laaggeplaatste mensen: dieven, hoeren, zatlappen. - Poëzie - Pertrakistische poëzie: het sonnet - Gelegenheidsgedichten: - gedichten in opdracht: schrijvers maakten gedichten bij allerlei gebeurtenissen. - Hekeldichten: kritiek op maatschappij - Bedacht door Petracra (13^de^ eeuw Italië) - Groot voorbeeld voor renaissance-dichters - Schreef voor Laura... - Liefde! - Eerste deel bestaat uit twee strofen van vier regels: twee kwartrijnen. We noemen die samen het octaaf - Tweede deel bestaat ui twee van drie regels: twee terzetten. We noemen dit samen het sextet - Liederen - Liedboeken - Bedoeld om samen te zingen - Belerend! Vooral voor jeugd - Bekendste: Bredero's groot liedboeck - 3 afdelingen: - Liefdesliedjes - Komische liederen - Religieuze liederen \--\> zie powerpoint: literaire genres *De verlichting (18e eeuw)* Situatie in Nederland - Regenten aan de macht. Vooral bezig met zichzelf verrijken: investeren niet in land - Burgerij in de steden wordt steeds groter: Wil meer macht! Politiek! - Periode van opstand en revolutie in de wereld. Rationalisme Door humanisme lag de focus meer op de MENS. De mens heeft het vermogen zich te ontwikkelen. Rationalistische handelen (Kant) - Wat kan ik weten? - Via zintuigen / waarneming - Kennis - Via rationele verbanden - Waarheid - Wat kan ik doen? - Rationeel handelen - Menselijk handelen moet tot algemene wetmatigheid verheven kunnen worden, door rationeel te handelen. De verlichte gedachte De burgerij moet leren zelfstandig en kritisch na te denken: rationeel zijn en op basis daarvan te handelen. Dit moet leiden tot meer politieke macht. Onderwijs en verspreiding van kennis als belangrijk middel tegen vooroordelen. De burgerij moest mondig worden gemaakt. Hoe dan? LITERATUUR Schrijvers als opvoeders en opinievormers Literatuur voor en door de burgerij Functies van Verlichting literatuur 1. Opvoeden 2. Beleren 3. Opiniëren Genres - Spectatoriale tijdschriften (18e-eeuwse tijdschriften met moraliserende essays over alledaagse en maatschappelijke thema\'s, bedoeld om te informeren en vermaken.) - Justus van Effen - De Hollandsche Spectator - Kinderliteratuur - Hieronymus van Alphen - Kleinen gedigten voor kinderen - Zedenromans - Betje Wolf & Aagje Deken - De historien van mejuffrouw Sara Burgerhart - Imaginaire reisverhalen - J.A. Schasz - Reize door het Aapenland *De Romantiek in Nederland -- vluchten voor de werkelijkheid -- 19^e^ eeuw* Verdere verstedelijking grote groepen gaan op in de grote massa Reactie op rationalisme Romantici verzetten zich tegen het rationalisme en geven juist veel meer aandacht aan het gevoel. Commerciële vs artistieke literatuur Commerciële literatuur is bedoeld voor DE BURGERIJ - Vaak in opdracht - Houdt rekening met de wens van het publiek - Bedoeld om te verdienen en te beleren Artistieke literatuur ZET ZICH AF tegen de burgerij! - Artistieke vrijheid - ANTI-burgerlijk Romantische schrijvers - Zijn anti-burgers - Moesten "doorleefd" en "doorvoeld" zijn - Zetten het individuele en persoonlijke vaak centraal - Leven in onvrede met de werkelijkheid - Hebben een hekel aan regels omdat deze belemmerend zijn! Romantische schrijver leefde in onvrede met de wereld waarin hij leefde. hij leed aan SENSUCHT (een gevoel van onvrede, veroorzaakt door de realisatie dat er een kloof is tussen ideaal en realiteit) dit leidt tot WELTSCHMERZ (een Romantisch lijden aan de wereld) hierdoor gaat de schrijver zich MELANCHOLISCH voelen De oplossing hiervoor is VLUCHTEN via de VERBEELDING in de literatuur. Romantische literatuur is de ESCAPISTISCH. Romantische genres: vluchten via... - Humoristische poëzie - Via humor - Snikken en Grimlachjes Piet Paaltjens - Historische romans - Via het verleden - De leeuw van Vlaanderen Henrik Conscience - Natuurpoëzie - Via natuur - Guido Gezelle De grote rebel: Multatuli Multatuli (Eduard Douwes Dekker) schreef Max Havelaar, of De koffieveiling der Nederlandsche Handel-Maatschappij. Aan de ene kant romanticus, want hij was het niet eens met de maatschappij, maar aan de andere kant totaal niet, want hij vluchtte niet maar ging er keihard tegenin. Met dit boek toonde hij sociaal engagement: hij gaf openlijk kritiek op de situatie in de Nederlandse koloníën en wilde de maatschappij met zijn boek veranderen! *Autonome literatuur -- De Tachtigers en het naturalisme* Breuk in de literatuur 1880 Literatuur vóór 1880: - Literatuur staat in dienst van de maatschappij. Meestal belerend. - Schrijven is slechts een nevenactiviteit. Literatuur na 1880: - Onder leiding van DE BEWEGING VAN TACHTIG (De Tachtigers) - Literatuur heeft GEEN belerende functie meer: breekt met morele, politieke en religieuze bedoelingen L'art pour l'art: KUNST OM DE KUNST Herman Gorter Herman Gorter is een van de belangrijkste figuren van de beweging van 80. Hij schreef vele gedichten en het prachtige boek "Mei". In dit boek wist hij zijn gevoel en bewustzijnstoestand heel mooi en pakkend te schrijven. Hij werd beroemd om zijn "Mooischrijverij"! De Tachtigers en de Nieuwe Gids - Lodewijk van Deyssel - Frederik van Eeden - Albert Verwey - Willem Kloos leider De Tachtigers publiceerden hun teksten meestal in hun eigen tijdschrift: De Nieuwe Gids. Het naturalisme: op zoek naar wetmatigheden Wetenschap versus gevoel Auguste Comte is een belangrijk POSITIVISIT. Hij gaat ervan uit dat het feitelijke waar te nemen is of door experimenten te bewijzen: op zoek naar WETMATIGHEDEN. Dit zoeken naar wetmatigheden wordt belangrijk bij het NATURALISME. Naturalistische literatuur Naturalistische literatuur gaat op zoek naar wetmatigheden in menselijk gedrag. Er is GEEN vrije wil, maar sprake van: DETERMINISME: Een mensenleven wordt bepaald door drie determinerende factoren: 1 RAS (je genen) 2 MILIEU (je sociale omgeving) 3 MOMENT (de tijd waarin je leeft) - Een mens is een product van deze drie factoren Doel van naturalistische literatuur De werkelijkheid wordt beschreven zonder de TABOES te omzeilen. Romans eindigen vaak in desillusies, omdat dromen van personages niet uitkomen. Het doel is de werkelijkheid zo OBJECTIEF mogelijk weer te geven. Naturalistische literair genre De psychologische naam Marcellus Emants een nagelaten betekenis Louis Couperus Eline Vere Frederik van Eeden Van de koele meren des doods