ნავიგაციური ხელსაწყოები.docx

**დასკვნითი გამოცდის საბაზო საკითხები \-\--„საზღვაო ნავიგაცია", მე-3კურსი, მე-2 სემესტრი** **" ნავიგაციური ხელსაწყოები "** **1 ქულიანი** 1. **რას ეწოდება მაგნიტური კომპასის დევიაცია? როგორი სახე აქვს პუასონის განტოლებათა სისტემას( MK)?** კუთხეს კომპასურ და მაგნიტურ მერიდიანებს შორის ეწო...

**დასკვნითი გამოცდის საბაზო საკითხები \-\--„საზღვაო ნავიგაცია", მე-3კურსი, მე-2 სემესტრი** **" ნავიგაციური ხელსაწყოები "** **1 ქულიანი** 1. **რას ეწოდება მაგნიტური კომპასის დევიაცია? როგორი სახე აქვს პუასონის განტოლებათა სისტემას( MK)?** კუთხეს კომპასურ და მაგნიტურ მერიდიანებს შორის ეწოდება მაგნიტური კომპასის დევიაცია  2. **როგორ გამოისახება დედამიწის და ჯამური მაგნიტური ველის ჰორიზონტალური მდგენელის ფორმულები?** H=X+Y-დედამიწის მაგნიტური ველის; [*H*^′^]{.math.inline}=[*X*^′^ + *Y*^′^]{.math.inline}-ჯამური მაგნიტური ველის. 3. **რას გვიჩვენებს ჯამური და დედამიწის მაგნიტური ველის ჰორიზონტალური მდგენელები?** ჯამური მაგნიტური ველის ჰორიზონტალური მდგენელი გვიჩვენებს კომპასური მერიდიანის მიმართულებას, ხოლო დედამიწის მაგნიტური ველის ჰორიზონტალური მდგენელი გვიჩვენებს მაგნიტური მერიდიანის მიმართულებას. 4. **რას ახასიათებს მაგნიტური კომპასისათვის კოეფიციენტი λ?** კოეფიციენტი [*λ*]{.math.inline} ახასიათებს დედამიწის მაგნიტური ველის [*H*]{.math.inline} ჰორიზონტალური მდგენელის შემცირებას რბილი რკინის ზემოქმედებით, კოეფიციენტი [*λ*]{.math.inline} ახასიათებს დედამიწის მაგნიტური ველის [*H*]{.math.inline} ჰორიზონტალური მდგენელის შემცირებას რბილი რკინის ზემოქმედებით. ზემოთა ხიდურაზე ის ტოლია 0,8-0,9; ხოლო სამართავ ჯიხურში (рулевая рубка) -- 0,7-0,8. 5. **როგორაა მიმართული 𝜆H, A\' 𝜆H,** [**B**^**′**^ λ H]{.math.inline}**, C\' 𝜆H, D\' 𝜆H, E\' 𝜆H მაგნიტური ძალები დადებითი კოეფიციენტის შემთხვევაში?** [λ H]{.math.inline} **-** მაგნიტური მერიდიანის გასწვრივ ჩრდილოეთისაკენ: [**A**^**′**^ λ H]{.math.inline} **-** მაგნიტური მერიდიანის პერპენდიკულარულად აღმოსავლეთისაკენ; [**B**^**′**^ λ H]{.math.inline}**-**მაგნიტური მერიდიანთან [*K*]{.math.inline} კუთხით; [**C**^**′**^ λ H]{.math.inline} ***-*** მაგნიტური მერიდიანთან [*K*]{.math.inline}+ 90^0^ კუთხით; [**E**^**′**^λ H]{.math.inline} **-** მაგნიტური მერიდიანთან [2*K*]{.math.inline}+ 90^0^ კუთხით. 6. **როგორ არჩევენ MK\_ს დევიაციის განადგურების მეთოდებს?** arCeven imisdamixedviT, Tu, romeli magnituri Zala iwvevs Sesabamis deviacias. 7. **რომელი მაგნიტი გამანადგურებელი გამოიყენება B\'𝜆H და C\'𝜆H მაგნიტური ძალით გამოწვეული დევიაციის გასანადგურებლად?** B\' 𝜆H - ძალით გამოწვეული დევიაციის გასანადგურებლად გამოიყენება grZivi magniti gamanadgurebeli, ხოლო C\' 𝜆H- ganivi magniti gamanadgurebeli. 8. **ჩამოვთვალოთ MK\_ს დევიაციის გამომწვევი მაგნიტური ძალები?** A\'λH B\'λH C\'λH D\'λH E\'λH 9. **MK\_ს მეოთხედური დევიაციის განადგურებისას რომელი მაგნიტური ძალებით მიერ გამოწვეული დევიაციის კომპენსირებას აწარმოებენ?** D\' λH E\' λH 10. **რამდენი სახის კომპასია გემზე? რომელია ძირითადი და რომელია საგზაო კომპასი?** გემზე არის ორი ტიპის კომპასი-მაგნიტური და გიროკომპასი. magnituri kompasi გემზე ითვლება ძირითად კომპასად, ხოლო გიროკომპასი საგზაო კომპასად. 11. **რა სახის გიროსკოპები არსებობს, ჩამოთვალეთ და მიეცით განმარტება?** 3 სახის: - **astatikuri giroskopi,** rodesac giroskopis simZimis centri emTxveva sakidrebis gadakveTis wertils - **mZime giroskopi,** rodesac giroskopis simZimis centri ar emTxveva sakidrebis gadakveTis wertils - **Tavisufali giroskopi,** sami Tavisuflebis xarisxis mqone giroskopi , romlis gare Zalebis momentebis jami sakidris wertilis mimarT nulis tolia 12. **რისი ტოლია გიროსკოპის კინეტიკური მომენტი? რას ეწოდება გიროსკოპის გიროსკოპული მომენტი?** გიროსკოპის კინეტიკური მომენტი, საკუთარი სიმეტრიის ღერძის მიმართ ტოლია ღერძის ინერციის მომენტისა და საკუთარი ბრუნვის კუთხური სიჩქარის ნამრავლის. გიროსკოპული მომენტი-es aris reaqcia ,romelsac uwevs sami Tavisuflebis xarisxis mqone astatikuri giroskopo nebismier gare Zalas, romlis momentic ar emTxveva giroskopis mTavari RerZis mimarTulebas da moZraobas, იგი am sibrtyis perpendikularulia. 13. **რას ეწოდება ავტოპილოტი?** გემის კურსის ავტომატური მართვის სისტემას (ამს). ამ ხელსაწყოს ძირითად ნაწილს წარმოადგენს სამართავი ხელსაწყო (ავტოპილოტი). 14. **რას ეწოდება ექოლოტი?** ექოლოტი ეწოდება გიდროაკუსტიკურ ხელსაწყოს, რომლის დანიშნულებას წარმოადგენს ვერტიკალური სიღრმის გაზომვა, რომელიმე წყალქვეშა ობიექტამდე. 15. **რას ეწოდება ლაგი? რამდენი ტიპის ლაგი არსებობს?** სანავიგაციო ხელსაწყოებს, რომლებიც გამოიყენება მანძილისა და სიჩქარის გასაზომად ლაგები ეწოდება.ლაგი არსებობს 2 სახის: აბსოლიტური და ფარდობითი 16. **ჩამოვთვალოთ სანავიგაციო ხელსაწყოები?** სანავიგაციო ხელსაწყოებია: მაგნიტური კომპასი, გიროკომპასი, სანავიგაციო ლაგი, სანავიგაციო ექოლოტი, ავტოპილოტი. 17. **რა დაშვებებს ვაკეთბთ, რომ გამოვავლინოთ მაგნიტური დევიაციის ხასიათი?** 1. გემი, განვიხილოთ ისეთ სხეულად, რომლის ნებისმიერ წერტილში დამაგნიტებულება ტოლია, რაღაც საშუალო მნიშვნელობისა, ესე იგი როგორც ერთგვაროვნად დამაგნიტებული სხეული; 2. გემი, როგორც მატერიალური ობიექტი აპროქსიმირდება (უახლოვდება) განივ, გრძივ და ვერტიკალურ მართკუთხა ძელაკებს; 3. ეს მართკუთხა ძელაკები წარმოადგენენ რბილ და მაგარ გემის რკინას. 18. **ჩამოვთვალოდ დედამიწის მაგნიტური ველის, მაგარი და რბილი რკინის მდგენელები?** დედამიწის მაგნიტურ ველს გააჩნია სამი პროექცია შესაბამის ; მაგარ რკინას გააჩნია სამი პროექცია ; ხოლო რაც შეეხება რბილ რკინას რადგანაც ის წარმოადგენს ნიშანცვალებად მაგნიტს თითოეულ ღერძზე გააჩნია სამ--სამი პროექცია კერძოდ: -- ; -- ; -- . 19. **გამოვსახოთ სქემატურად პუასონის განტოლებათა სისტემა.** 20. **რატომ ვპოულობთ ჯამური მაგნიტური ველის ჰორიზონტალურ პროექციებს და რომელ ღერძებზე?** თუ შევკრიბავთ  და მივიღებთ , რომელიც წარმოადგენს ჯამური მაგნიტური ველის ჰორიზონტალურ მდგენელს. ვექტორი განსაზღვრავს კომპასური მერიდიანის  მიმართულებას რის გასწვრივაც, დგება მაგნიტური კომპასის კარტუშკა. პროექციებს ვპოულობთ X და Y ღერძებზე. 21. **ჩამოვთვალოდ MK\_ს** **მაგნიტური ძალები?** [*λ* *H*, *A*^′^ *λ* *H*,  *B*^′^ *λ* *H*,  *C*^′^ *λ* *H*,  *D*^′^ *λ* *H*,  *E*^′^*λ* H ]{.math.inline} - ეწოდებათ MK\_ს მაგნიტური ძალები. 22. **როგორ გამოისახება მუდმივი და ნახევრადწრიული დევიაციის გამოსათვლელი ფორმულები?** [*δ*~*A*~ = *arctgA*^′^]{.math.inline} მუდმივი დევიაცია; [*δ*~*B*~ = *arcsin*(*B*^′^sin *K*^′^)]{.math.inline} და [*δ*~*C*~ = *arcsin*(*C*^′^cos *K*^′^)]{.math.inline} - ნახევრადწრიული დევიაცია. 23. **როგორ გამოისახება მეოთხედური დევიაციის გამოსათვლელი ფორმულები?** [\$\\delta\_{D} = arctg\\frac{D\^{\'}sin2K\^{\'}}{1 - D\^{\'}cos2K\^{\'}}\\ \$]{.math.inline} [\$\\delta\_{E} = arctg\\frac{E\^{\'}cos2K\^{\'}}{1 + E\^{\'}sin2K\^{\'}}{\\approx E}\^{\'}\\cos K\^{\'}\$]{.math.inline} 24. **როგორ გამოითვლიან დევიაციას ნავიგაციაში?** [*δ* = *МП* − *КП*;      *δ* = *ОМП* − *ОКП*;       *δ* = *МК* − *КК*]{.math.inline}. 25. **MK\_ს დევიაციის განადგურების რა მეთოდები ვიცით?** - ერის მეთოდი; - კოლონგის მეთოდი; - კრენული დევიაციის განადგურება გემის ინკლინატორის საშუალებით; - მეოთხედური დევიაციის განადგურება 26. **რისთვის გამოიყენება დეფლექტორი და ინკლინატორი?** დეფლექტორის დანიშნულებას წარმოადგენს ჰორიზონტალური მაგნიტური ძალების გაზომვა. გემის ინკლინატორი გამოიყენება მაგნიტური ველის დახრის გასაზომად. მისი საშუალებით ხდება კრენული დევიაციის განადგურება დედამიწისა (ხმელეთზე) და გემის მაგნიტური ველის დახრის გატოლებით. 27. **როგორია MK\_ს მაგნიტური ძალების დახასიათება დადებითი მიმართულების შემთხვევაში?** - [λ H]{.math.inline} **-** მაგნიტური მერიდიანის გასწვრივ ჩრდილოეთისაკენ: - [**A**^**′**^ λ H]{.math.inline} **-** მაგნიტური მერიდიანის პერპენდიკულარულად აღმოსავლეთისაკენ: - [**B**^**′**^ λ H]{.math.inline} - მაგნიტური მერიდიანთან [*K*]{.math.inline} კუთხით: - [**C**^**′**^ λ H]{.math.inline} ***-*** მაგნიტური მერიდიანთან [*K*]{.math.inline}+ 90^0^ კუთხით: - [**D**^**′**^ λ H ]{.math.inline}- მაგნიტური მერიდიანთან [2*K*]{.math.inline} კუთხით: - [**E**^**′**^λ H]{.math.inline} **-** მაგნიტური მერიდიანთან [2*K*]{.math.inline}+ 90^0^ კუთხით: 28. **რას ეწოდება გიროსკოპი?** გიროსკოპი, რომელიც გამოიყენება ნავიგაციურ ხელსაწყოებში ეწოდება დინამიკურად სწრაფად მბრუნავ მქნევარას ან დისკს, ისეთი საკიდრების სისტემით, რომელიც უზრუნველყოფს მის ბრუნვას, რომელიღაც წერტილის ან ღერძის მიმართ. 29. **რას ეწოდება გიროსკოპის მთავარი ღერძი?** ღერძი, რომელიც როტორის ბრუნვის პერპრნდიკულარულია და გადის მის სიმეტრიის ცენტრზე, ეწოდება მთავარი, ან საკუთარი, გიროსკოპის ბრუნვის ღერძი; 30. **როგორია გიროსკოპის ეკვატორიალური ღერძების განმარტება?** ორი ურთიერთპერპენდიკულარული ღერძი, რომლებიც როტორის ბრუნვის სიბრტყეში არიან განლაგებული, ეწოდებათ ეკვატორიალური ღერძები. 31. **გიროსკოპის როტორის რომელი წერტილია უძრავი და რა ეწოდება ამ წერტილს (განმარტება)?** rgolebis simetriis centrisa da rotoris centris gadakveTas ewodeba sakidris centri, ეს არის ერთადერთი უძრავი წერტილი. 32. **რას წარმოადგენენ რეზალის ღერძები და რა თავისებურება ახასიათებთ მათ?** OY და OZ ღერძებს რეზალის ღერძები ეწოდებათ, მათი განსაკუთრებულობა მდგომარეობს იმაში, რომ ისინი მოძრავნი არიან, მაგრამ არ ღებულობენ მონაწილეობას გიროსკოპის როტორთან ერთად ბრუნვით მოძრაობაში OX ღერძის მიმართ. 33. **გიროსკოპის როგორი საკიდრები არსებობს?** ელექტრომაგნიტური კრიოგენული, მბრუნავი დრეკადი და ა. შ. 34. **რას ეწოდება გიროსკოპის კინეტიკური მომენტი?** გიროსკოპის კინეტიკური მომენტი, საკუთარი სიმეტრიის ღერძის მიმართ ტოლია ღერძის ინერციის მომენტისა და საკუთარი ბრუნვის კუთხური სიჩქარის ნამრავლის: \ [**Н**~*Χ*~ = **Ι**~*Χ*~**Ω**]{.math.display}\ 35. **რაში მდგომარეობს გიროსკოპის კინეტიკური მომენტის ცვლილების თეორემა?** მატერიალური სხეულის კინეტიკური მომენტის წარმოებული დროში, რომელიღაც უძრავი წერტილის მიმართ ტოლია ამ სხეულზე მომქმედი გარე ძალების მთავარი მომენტისა იმავე წერტილის მიმართ. 36. **რაში მდგომარეობს გიროსკოპის მომენტების თეორემა?** მყარი სხეულის კინეტიკური მომენტის ბოლო წერტილის წრფივი სიჩქარე, რომელიღაც წერტილის მიმართ ტოლია ამ სხეულზე მოქმედი ყველა ძალის მთავარი მომენტისა, იმავე წერტილის მიმართ. 37. **როგორ გამოისახება გიროსკოპის კინეტიკური მომენტის ფორმულა?** [*Н⃗*]{.math.inline} = [\$\\overrightarrow{\\mathbf{Н}\_{Χ}}\$]{.math.inline} + [\$\\overrightarrow{Н\_{ეკვ}}\$]{.math.inline} 38. **რას ეწოდება გიროსკოპის პრეცესიის კუთხური სიჩქარე(ფორმულა, განმარტება)?** \ [\$\$\\omega\_{როტ} = \\frac{L}{H}\$\$]{.math.display}\ პრეცესიის კუთხური სიჩქარე [*ω*~*როტ*~]{.math.inline}, პირდაპირ პროპორციულია გარე ძალების მიერ მოდებული მომენტის 𝙻 და უკუპროპორციულია გიროსკოპის კინეტიკური მომენტის Н. 39. **რას ეწოდება გიროსკოპული მომენტი(ფორმულა განმარტება)?** გიროსკოპული მომენტი R ტოლია გიროსკოპის კინეტიკური მომენტის Н ნამრავლის გადატანითი კუთხური სიჩქარეზე ω. საბოლოოდ ვღებულობთ შემდეგ ვექტორულ ნამრავლს: 40. **რომელი ძალის მომენტები გამოიყენა ფროფ. კუდრევიჩმა გიროსკოპის დიფერენციალურ განტოლებათა სისტემის შედგენისას?** 1. გარე ძალების მომენტები, მათ მიეკუთვნებათ დედამიწის მიზიდულობის ძალის, ხახუნის ძალის, მადემპფირებელი ძალის და ა.შ. ძალების მომენტები 2. გიროსკოპული მომენტები, რომლებიც აღიძვრებიან როდესაც გიროსკოპს გააჩნია გადატანითი კუთხური სიჩქარე. 3. ინერციული მომენტები, რომლებიც არიან ინერციის ძალის მომენტები, როდესაც სისტემას გააჩნია რომელიღაც წერტილის მიმართ კუთხური აჩქარება. 4. ინერციის ძალების მომენტები, რომლებიც აღიძვრებიან ფუძის, რაზეც მოთავსებულია გიროსკოპი, წრფივი აჩქარებით. 41. **როგორ გამოისახება გიროსკოპისა და გიროსკოპული მოწყობილობების დიფერენციალურ განტოლებეთა სისტემა?** \ [\$\$\\left\\{ \\begin{matrix} Ј\\ddot{\\beta} + Н\\dot{\\alpha}\\ = \\mathtt{L}\_{\\mathsf{Y}} \\\\ Ј\\ddot{\\alpha} - Н\\dot{\\beta} = 0 \\\\ \\end{matrix} \\right.\\ \$\$]{.math.display}\ 42. **როგორი სახის გიროკომპასები არსებობენ (დავახასიათოდ)?** განასხვავებენ გიროკომპასებს პირდაპირი (არაკორექტირებადი) და ირიბი (კორექტირებადი) მართვით. გიროკომპასებში პირდაპირი მართვით, სიმძიმის ძალის მომენტები, რომლებიც წარმოიქმნებიან მთავარი ღერძის ჭეშმარიტი მერიდიანის სიბრტყიდან გამოსვლისას, ზემოქმედებენ უშუალოდ მგრძნობიარე ელემენტზე. 43. **რას ეწოდება კორექტირებადი გიროკომპასი?** გიროკომპასებში ირიბი მართვით (კორექტირებადი) მმართველი მომენტი ფორმირდება ელექტრომაგნიტური გადამწოდების საშუალებით, რომლებიც ღებულობენ სიგნალს ჰორიზონტის ინდიკატორიდან. 44. **რას ეწოდება არაკორექტირებადი გიროკომპასი?** გიროკომპასებში პირდაპირი(არაკორექტირებადი) მართვით, სიმძიმის ძალის მომენტები, რომლებიც წარმოიქმნებიან მთავარი ღერძის ჭეშმარიტი მერიდიანის სიბრტყიდან გამოსვლისას, ზემოქმედებენ უშუალოდ მგრძნობიარე ელემენტზე. 45. **ქანქარას მაგვარი გიროკომპასები(დახასიათება)?** გიროკომპასებში პირდაპირი მართვით, სიმძიმის ძალის მომენტები, რომლებიც წარმოიქმნებიან მთავარი ღერძის ჭეშმარიტი მერიდიანის სიბრტყიდან გამოსვლისას, ზემოქმედებენ უშუალოდ მგრძნობიარე ელემენტზე. ამ დროს ადგილი აქვს მათემატიკური ქანქარას მოწყობილობას - ან ვერტიკალურად სიმეტრიის ღერძის მიმართულებით დაჩოჩებული სიმძიმის ცენტრით ან საკიდრის შიგა ჩარჩოზე მიერთებული ზიარი ჭურჭლით (გიროკამერასთან). 46. **არაკორექტირებადი გიროკომპასების დევიაციის სახეები.** - ჩქაროსნული დევიაცია-კუთხე, რომელზეც გადაიხრება გიროკომპასის მთავარი ღერძი მერიდიანის სიბრტყიდან გემის მოძრაობის გამო მუდმივი სიჩქარით და უცვლელი კურსით; - ცდომილებას, რასაც მივყავართ აჩქარების და შესაბამისად ინერციის ძალების წარმოქმნაზე რომელიც აღიძვრება გემის მანევრირებისას ზემოთ აღნიშნულის გამო, ეწოდება ინერციული(არსებობს ორი სახის: პირველი და მეორე ხარისხის). 47. **არაკორექტირებადი გიროკომპასის ჩქაროსნული დევიაცია.** გემის, დედამიწის სფერულ ზედაპირზე მოძრაობისას ჰორიზონტის სიბრტყე ღებულობს დამატებით ბრუნვას NS და EW ღერძების გარშემო. 48. **არაკორექტირებადი გიროკომპასის პირველი ხარისხის ინერციული დევიაცია.** ცდომილებას, რომელიც აღიძვრება გემის მანევრირებისას, იმის გამო,რომ არამილევადი რხევების პერიოდი [*T*~*O*~]{.math.inline} არ ემთხვევა გამოთვლითს ([*T*~\*~]{.math.inline} = 84,4 წთ.), ეწოდება **პირველი ხარისხის ინერციული დევიაცია.** მისი ძირითადი თავისებურებაა ის, რომ მაქსიმალურია მანევრირების დასასრულს, ხოლო შემდეგ იკლებს გიროსფეროს მილევადი რხევების კანონით და შემდეგ პრაქტიკულად ხდება ნულის ტოლი. 49. **არაკორექტირებადი გიროკომპასის მეორე ხარისხის ინერციული დევიაცია.** ცდომილება, რომელიც აღიძვრება გემის მანევრირებისას, იმის გამო,რომ მგრძნობიარე ელემენტში ჩართულია რხევების დამამშვიდებელი, მეორე ხარისხის ინერციული დევიაცია ეწოდება. 50. **არაკორექტირებადი გიროკომპასის ჯამური ინერციული დევიაცია.** ამიტომ **გკ**-ს ჩვენებაში ადგილი აქვს ერთდროულად პირველ და მეორე ხარისხის დევიაციას ერთდროულად. ეს ნიშნავს, რომ გემთწამყვანს საქმე აქვს ჯამურ ინერციულ დევიაციასთან. 51. **ავოპილოტი, სანავიგაციო გამოყენება.** საზღვაო ფლოტის ყველა გემებზე დამონტაჟებულია გემის კურსის ავტომატური მართვის სისტემები (ამს). ამ ხელსაწყოს ძირიტად ნაწილს წარმოადგენს სამართავი ხელსაწყო (ავტოპილოტი). ავტოპილოტის ექსპლუატაციისას მისი მომართვა სწარმოებს შემდეგი კოეფიციენტების შერჩევით: -უკუ კავშირით; -ტახოგენერატორით Ктг; -საწყისი მგრძნობელობით. ავტოპილოტის სწორი მომართვა ხელს უწყობს გემის სავალი დროის დანაკარგის 3%-ით შემცირებას, იმ თვალსაზრისით, რომ გემი ყოველთვის მოცემულ კურსზეა და ამცირებს კორპუსისა და საჭის სამუხრუჭე მოქმედებას. საჭის გადადება ავტომატური მარტვისას 20-30% ნაკლებია, ვიდრე ხელით მართვისას. 52. **საერთაშორისო მოთხოვნები ავტოპილოტებზე.** -ხელით მართვიდან ავტომატურზე და ავტომატურიდან ხელის მართვაზე უნდა მოხდეს არა უმეტეს 2 სამართავი საშუალებით არა უმეტეს 3 წმ-სა საჭის ნებისმიერ მდგომარეობაში; -ავტომატური რეჟიმიდან ხელის რეჟიმში გადასვლა ავტომატური სისტემების ნებისმიერი გაუმართავისას; -სამართავი სიგნალების ფილტრაცია საჭის გადადების შესამცირებლად, რომელიც გამოწვეულია საჭის ხეტიალით ღელვის დროს. როდესაც გადადიან ხელით მართვიდან ავტომატურზე ავტოპილოტმა ავტომატურად უნდა გააგრძელოს სვლა მოცემული კურსით. 53. **როდის უნდა ვცვალოდ ავტოპილოტის მოწყობა და რა უნდა იქნეს გათვალისწინებული?** აპ მოწყობა (настпройка) უნდა ვცვალოდ შემდეგ შემთხვევაში: გემის დატვირთვის ცვლილებისას (ბალასტი, მთლიანი ტვირთი), სიჩქარის ცვლილებისას (მთლიანი, საშუალო, მცირე), ამინდის ცვლილებიას). ამ დროს უნდა იქნეს გათვალისწინებული შემდეგი: -პარამეტრიბი ისე უნდა იქნას შერჩეული, რომ გემმა შეინარჩუნოს მოცემული კურსი საჭის მინიმალური გადადების შემთხვევაშიც; -არ შეიძლება საჭის (рыскание) ხეტიალის შემცირება ღელვისას. ავტოპილოტის მგრძნობელობის გაზრდით, იმიტომ რომ მკვეთრად იზრდება საჭის გადადების რიცხვი. საჭის დიდი გადადების რიცხვის შემთხვევაში (\ 58. **ექოლოტი, სანავიგაციო გამოყენება?** ექოლოტი ეწოდება გიდროაკუსტიკურ ხელსაწყოს, რომლის დანიშნულებას წარმოადგენს ვერტიკალური სიღრმის გაზომვა, რომელიმე წყალქვეშა ობიექტამდე. წყალქვეშა ობიექტამდე სიღრმის გაზომვა ექოლოტის საშუალებით მდგომაერობს იმ დროის მონაკვეთის გაზომვაში, რომელიც საჭიროა მაზონდირებელი იმპულსის გაგზავნიდან მიღებამდე. 59. **ექოლოტის საშუალებით სიღრმის განსაზღვრისათვის საჭირო ფორმულა?** წყალქვეშა ობიექტამდე სიღრმის გაზომვა ექოლოტის საშუალებით მდგომაერობს იმ დროის მონაკვეთის გაზომვაში, რომელიც საჭიროა მაზონდირებელი იმპულსის გაგზავნიდან მიღებამდე. ეს დისტანცია (სიღრმე) გამოითვლება ფორმულით: D = Co \* [\$\\frac{\\text{Δt}}{2}\$]{.math.inline} სადაც, Co-არის ხმის გავრცელების სიჩქარე წყალში, რომელიც ტოლია 1500 მ/წმ-ში Δt-დროის მონაკვეთი 60. **რისგან შესდგება სიღრმის ელექტრომექანიკური მაჩვენებელი?** სიღრმის ელექტრომექანიკური მაჩვენებლის საშუალებით ხდება სიღრმის ვიზუალური გამოთვლა და გასაგზავნი აკუსტიკური იმპულსების მართვა. ის შესდგება: მბრუნავი თამასისაგან (плёнка) ნეონის ნათურით, ტრანსფორმატორისაგან, მუშტიანი კონტაქტებისაგან (кулачек), ელექტროძრავისაგან, სიჩქარების კოლოფისაგან,შკალისაგან, რომელიც დაყოფილია დროის ერთეულებად. 61. **ექოლოტის ტექნიკური და საექსპლუატაციო პარამეტრები?** ექოლოტებს გააჩნია ტექნიკური და საექსპლუატაციო პარამეტრები. -ტექ. მიეკუთვნება: გამოსხივებითი სიმძლავრე, იმპულსების სიხშირე და ხანგრძლივობა, სიმძლავრის კოეფიციენტი და სხვა. \- საექსპლუატაციოს მიექუთვნება: მოქმედების მაქსიმალური სიშორე, მანძილზე და მიმართულებით დასაშვები უნარიანობა, მკვდარი ზონა, მაძილისა და მიმართულების ზუსტი განსაზღვრა. თანამედროვე სანავიგაციო ექოლოტებს უსაფრთხოების მიზნით კიდევ დამატებით გააჩნიათ ხელსაწყო, რომელიც იძლევა სიგნალს, როცა გემი გადის მოცემულ სიღრმეზე. 62. **როგორია სანავიგაციო ექოლოტის მოქმედების პრინციპი?** ვთქვათ, A წარმოადგენს ხმოვანი ტალღების წყაროს, ხოლო B-მიმღებია, რომელიც ღებულობს ზღვის ფსკერზე არეკვლილ სიგნალს. არეკვლილ სიგანლს ეწოდება ექო-სიგნალი. AB მანძილს, რომელიც არის მანძილი გამომსხივებლიდან მიმღებამდე ეწოდება ანტენის ბაზა, ის აღვნიშნოთ La. მაშინ ანტენის ბაზა ზღვის სიღრმესთან არის შემდეგ დამოკიდებულობაში: [\$h\^{2} = {(OK)}\^{2} = {(AO)}\^{2} - {(\\frac{\\text{AB}}{2})}\^{2}\$]{.math.inline} 63. **რა მეთოდებს გამოიყენებენ ექოლოტებში დროის მონაკვეთის განსაზღვრისათვის?** რომ განსაზღვრონ დროის მონაკვეთი t სანავიგაციო ექოლოტებში გამოიყენებენ სხვადასხვა მეთოდებს: [მბრუნავი დისკი] - НЭЛ-5 და НЭЛ-10 ტიპის მაჩვენებლებში; [მბრუნავი დოლი] - НЭЛ-5 ტიპის თვითმწერებში; [მბრუნავი კალამი] - «Кубань»-ის ტიპის თვითმწერში; [უკონტაქტო ლენტი] - НЭЛ-10 და НЭЛМ-3Б ტიპის თვითმწერში და სხვა. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ექოლოტის საშუალებით სიღრმის გაზომვისას, ათვლა ხდება ანტენის დადგმის ადგილიდან. 64. **ლაგი, სანავიგაციო გამოყენება?** გემის უსაფრთხო მოძრაობისთვის სავალდებულოა გვქონდეს იფორმაცია მის სიჩქარესა და განვლილ მანძილზე. სანავიგაციო ხელსაწყოები, რომლებიც გამოიყენება მანძილისა და სიჩქარის გასაზომად ლაგები ეწოდება. 65. **რამდენი სახის ლაგები არსებობენ(განმარტებები)?** საზღვაო ტრანსპორტზე გამოიყენებენ ფარდობით და აბსოლუტურ ლაგებს. ფარდობითი ეწოდებათ ისეთ ლაგებს, რომლებიც ზომავენ გემის სიჩქარეს წყალთან ფარდობაში. ასეთ ლაგებში გამოიყენება ჰიდროდინამიკური ან ინდუქციური მოქმედების პრინციპი. აბსოლუტური ეწოდება ესეთ ლაგებს, რომლებიც ზომავენ გემის სიჩქარეს გრუნტთან ფარდობაში. ყველა აბსოლუტური ლაგები არიან ჰიდროდინამიკური და იყოფა დოპლერულ და კორრელაციურად. 66. **რას ექვემდებქრება ინდუქციური ლაგის მოქმედება?** ინდუქციური ლაგების მოქმედედის პრინციპი დამოკიდებულია ელექრომაგნიტური ინდუქციის მოვლენაზე. ამ კანონის თანახმად, რომელიც ჩამოაყალიბა მაიკლ ფარადეიმ 1831 წელს, ელექტრომამოძრავებელი ძალა, რომელიც დაინდუცირდება გამტარში (კონტურში), ტოლია კონტურში შეღწეული მაგნიტური ნაკადის ცვლილებისა. ამასთან არ აქვს მნიშვნელობა, რით არის გამოწვეული ნაკადის ცვლილება - მაგნიტური ველის ცვლილებით თუ გამტარის მოძრაობით მაგნიტურ ველში. სპეციალური მაგნიტების საშუალებით გემის კილის ქვეშ, ხელოვნურად წარმოიქმნიან მაგნიტურ ველს. წყლის მოცულობა გემის ფსკერზე გარედან, რომელზეც მოქმედებს მაგნიტური ველი, შეიძლება განვიხილოდ, როგორ ელექტრული დენის უამრავი ელემენტარული გამტარები, რომლებშიც ინდუცირდება ელექტრომამოძრავებელი ძალა. ამ ელექტრომამოძრავებელი ძალის პროპორციულია გემის სიჩქარე. 67. **რაში მდგომარეობს ჰიდროდინამიკური ლაგების მოქმედების პრინციპი?** ჰიდროდინამიკური ლაგის მოქმედების პრინციპი ემყარება მიმღებ მილში იმ წნევის განსაზღვრაში, რომელიც წარმოიქმნება გემის მოძრაობისას წარმოქმნილი წყლის ნაკადის სიჩქარით. გემის ფსკერზე მიმღებ მილს ანთავსებენ ისე, რომ 1 არხის (პიტოს მილაკი) მიმღები ხვრელი მიმართულია გემის ცხვირისაკენ, ხოლო მე-2 არხის ხვრელი ქვემოთ(ნახ.1). თუ გემი უძრავ მდგომარეობაშია, მაშინ წყლის სტატისტიკური წნევა р~ст~(р~სტატიკური~), რომელიც დამოკიდებულია გემის დაჯდომაზე, ორივე არხში წყალს წევს ვატერხაზის [*h*~0~]{.math.inline} სიმაღლეზე. გემის მოძრაობისას, წყლის მიმწყდომი ჭავლის მოქმედებით წარმოიქმნება ჰიდროდინამიკური წნევა [*p*~*Д*~]{.math.inline}, რომელიც იწვევს წყლის დონის აწევას 1 არხში, რაღაც h სიმაღლეზე ვარტერხაზის ზემოთ. 68. **რა უპირატესობა გააჩნია ინდუქციურ ლაგებს?** ინდუციური ლაგის უპირატესობა მდგომარეობს: მაღალი მგრძნობელობა, კინემატიკური სქემის სიმარტივე, რადგანაც მგრძნობიარე ელემენტიდან ხსნიან ელექტრულ სიგნალს, რომელიც სიჩქარის პროპორციულია; მოსახსნელ სიგნალსა და გემის სიჩქარეს შორის წრფივი დამოკიდებულება. ამასთანავე, ლაგის ყველა შემადგენელი მოწყობილობა განლაგებულია გემის ფსკერზე შიდა მხრიდან, გარდა მაგნიტებისა და ელექტროდებისა, რაც საშუალებას გვაძლევს ადვილად მოვახდინოთ მისი მომსახურება. ელექტროდებიდან მოხსნილი ელექტრომაამოძრავებელი ძალა, სასარგებლო სიგნალის გარდა, რომელიც გემის სიჩქარის პროპორციულია, შეიცავს კვადრატურ დაბრკოლებას(90^0^ დაჩოჩებულს), რომელიც გამოწვეულია ელექტრომაგნიტის მაგნიტური ველის ცვლილებით. 69. **რა უპირატესობა გააჩნიათ ადაპტურ ავტოპილოტებს?** ადაპტური ავტოპილოტები ძირითადად გამოიყენება დიდი მოცულობის გემებზე, მათი მართვის გასაუმჯობესებლად განსაკუთრებით, როცა გემი მოძრაობს მცირე სიჩქარით, წყალმეჩხერ ადგილებში და ჩვეულებრივი ცურვის პირობებში. ისინი ქმნიან დამატებით ეკონომიკურ ეფექტს პროპულსიური დანაკარგის შესამცირბლად. ადაპტური ავტოპილოტის სქემაში გამოიყენებენ ციფრულ გამოთვლით ტექნიკას. 70. **ლაგის ტექნიკური პარამეტრები?** ლაგებს გააჩნიათ ტექნიკური პარამეტრები, კერძოდა: -გასაზომი პარამეტრი-ფარდობითი სიჩქარე და განვლილი მანძილი; -გაზომვის დიაპაზონი-ინსტრუმენტალური ცდომილებები; -მაჩვენებლები და ანათვლის დისკრეტულობა; 3. **ქულიანი** 1. **დავახასიათოდთ გემის მაგნიტური ველი?** - გემი განვიხილოთ ისეთ სხეულად, რომლის ნებისმიერ წერტილში დამაგნიტებულება ტოლია რაღაც საშუალო მნიშვნელობისა, ესეიგი როგორს ერთგვაროვნად დამაგნიტებული სხეული; - გემი როგორც მატერიალური ობიექტი აპროქსიმირდება (უახლოვდება) განივ, გრძივ და ვერტიკალურ მართკუთხა ძელაკებს; - ეს მართკუთხა ძელაკები წარმოადგენენ რბილ და მაგარ გემის რკინას (ქვემოთ სიმარტივისათვის ვუწოდებთ უბრალოდ მაგარ და რბილ რკინას). მაგარი და რბილი რკინის ზემოქმედება ველის დაძაბულობაზე და შესაბამისად დევიაციაზე სხვადასხვა გვარად აისახება. მაგარი რკინა წარმოადგენს მუდმივ მაგნიტს, რომელიც იწვევს დევიაციის ცვლილებას კურსის ცვლილებისა, ხოლო რბილი კურსისა და მაგნიტური განედის, რადგანაც ორივე შემთხვევაში ძელაკები გადამაგნიტდებიან და მაგნიტური ველის დაძაბულობის მდგენელი იცვლება. განვიხილოთ მაგნიტურ კომპასზე დედამიწისა და გემის მაგნიტური ველების ზემოქმედება. მაგნიტური ველი შესდგება სამი მაგნიტური ველის ჯამისაგან ესენია: დედამიწის მაგნიტური ველი, მაგარი რკინის მაგნიტური ველი და რბილი რკინის მაგნიტური ველი. ვიპოვოთ მათი პროექციები. დედამიწის მაგნიტურ ველს გააჩნია სამი პროექცია შესაბამის ; მაგარ რკინას გააჩნია სამი პროექცია ; ხოლო რაც შეეხება რბილ რკინას რადგანაც ის წარმოადგენს ნიშანცვალებად მაგნიტს თითოეულ ღერძზე გააჩნია სამ--სამი პროექცია კერძოდ: -- ; -- ; -- . როგორც დავინახეთ ჯამური მაგნიტური ველი ანუ კომპასური მერიდიანის მიმართულების ვექტორი შესდგება 15 მდგენელისაგან. 2. **როგორია მაგნიტური კომპასის დევიაცია?** რომ დავუკავშიროთ ერთმანეთს დევიაცია და მისი გამომწვევი მაგნიტური ველი საჭიროა პუასონის განტოლებათა სისტემის ისე გარდაქმნა, რომ განტოლების ერთ მხარეს იყოს დევიაცია, ხოლო მეორე მხარეს ის ელემენტები, რომლებიც ახასიათებენ ამ მაგნიტურ ველს. 3. **კომენტარი MK\_ს მაგნიტურ ძალებზე?.** [ *λ* *H*, *A*^′^ *λ* *H*,  *B*^′^ *λ* *H*,  *C*^′^ *λ* *H*,  *D*^′^ *λ* *H*,  *E*^′^*λ* H ]{.math.inline} - ეწოდებათ გემის მაგნიტური ძალები. გავაანალოზოთ მაგნიტური ძალების ზემოქმედება კომპასის დევიაციაზე. აღვნიშნოთ, რომ ოთხი მაგნიტური ძალა [*λ* *H*, *A*^′^ *λ* *H*,   *D*^′^ *λ* *H*,  *E*^′^*λ* H]{.math.inline} გამოწვეულია რბილი რკინით და იცვლება მათი მნიშვნელობები დედამიწის მაგნიტური ველის [*H*]{.math.inline} ჰორიზონტალური მდგენელის ცვლილებით. დანარჩენი ორი ძალა - [*B*^′^ *λ* *H*,  *C*^′^ *λ* H]{.math.inline} გამოწვეულია ძირითადად მაგარი რკინით და ნაწილობრივ რბილით. შესაბამისად გემის მაგნიტური ძალები არ არიან დამოკიდებული გემის კურსზე. 4. **როგორი სახე აქვთ MK\_ს დევიაციისა და ტოლქმედი ძალების განტოლებებს?** დევიაციის [*δ*]{.math.inline} და [*H*^′^]{.math.inline} გრაფიკული გამოთვლა მაგნიტური ძალების მრავალკუთხედიდან არ გამოიყენება რადგანაც ის შრომატევადია. უფრო მეტი გამოყენება ჰპოვა ანალიტიკურმა მეთოდმა. დევიაციის ფორმულის გამოსაყვანად პოულობენ ყველა მაგნიტური ძალის პროექციებს და [*H*^′^]{.math.inline} კომპასურ მერიდიანზე [*N*~*K*~]{.math.inline} და მის პერპენდიკულარზე. ამასთანავე მიღებულ პროექციაში უნდა შევცვალოთ კოსინუსები შესაბამისი კუთხის სინუსებით 0^0^ ჩათვლით მივიღებთ ორ განტოლებას, სადაც წარმოადგენს დევიაციის ზუსტ ფორმულას, [sin *δ* = *A*^′^cos *δ* + *B*^′^ sin*K*^′^ + *C*^′^ cos*K*^′^ + *D*^′^sin (2*K*^′^+*δ*) + *E*^′^*cos*(2*K*^′^ + *δ*)]{.math.inline}. 5. **დავახასიათოდ მუდმივი, ნახევრადწრიული, მეოთხედური და კრენული დევიაცია?** - მუდმივი დევიაციის ფორმულაა-[*δ*~*A*~ = *arctgA*^′^]{.math.inline} დევიაციის მნიშვნელობა არ არის დამოკიდებული გემის კურსზე და ამიტომ [*A*^′^]{.math.inline} მუდმივი დევიაციის კოეფიციენტი ეწოდება. - ნახევრადწრიული დევიაციის ფორმულებია-[*δ*~*B*~ = *arcsin*(*B*^′^sin *K*^′^)]{.math.inline}და [*δ*~*C*~ = *arcsin*(*C*^′^cos *K*^′^)]{.math.inline} - მეოთხედური დევიაციიის ფორმულებია - [\$\\delta\_{D} = arctg\\frac{D\^{\'}sin2K\^{\'}}{1 - D\^{\'}cos2K\^{\'}}\$]{.math.inline} და [\$\\delta\_{E} = arctg\\frac{E\^{\'}cos2K\^{\'}}{1 + E\^{\'}sin2K\^{\'}}{\\approx E}\^{\'}\\cos K\^{\'}\$]{.math.inline} თუ ავაგებთ გრაფიკს დავინახავთ, რომ დევიაცია რომელსაც იწვევს [*D*^′^ λ H]{.math.inline} და [*E*^′^λ H]{.math.inline} ძალები, გემის კურსის ცვლილებისას 360^0^ დევიაცია ოთხჯერ იცვლის ნიშანს, ოთხჯერ კვეთს ნულოვან ღერძს. ამიტომ ამ ძალების მიერ გამოწვეულმა დევიაციამ მიიღო სახელწოდება მეოთხედური დევიაციისა, ხოლო [*D*^′^]{.math.inline}და [*E*^′^]{.math.inline} მეოთხედური დევიაციის კოეფიციენტები ეწოდებათ. 6. **როგორ განისაზღვრება MK\_ს დევიაცია?** რადგანაც დევიაცია ცვლადი სიდიდეა, მისი მნიშვნელობა დამოკიდებულია არამარტო გემის კურსზე, ასევე მაგნიტურ განედზე. გემთწამყვანმა უნდა შეძლოს, რაც შეიძლება ხშირად განსაზღვროს, მაგნიტური კომპასის დევიაციის მნიშვნელობა. ყველა პრაქტიკაში არსებული მეთოდები დევიაციის განსაზღვრისა დაყვანილია მაგნიტური კომპასზე დაკვირვების შედეგად მიღებული მაგნიტური კომპასის კომპასურ პელენგის ([*КП*]{.math.inline}), კომპასური პელენგის შებრუნებულის ([ *ОКП*]{.math.inline}), ან კომპასური კურსის ( [*КК*]{.math.inline}) შედარებასთან, შესაბამისად მაგნიტური კომპასის ცნობილ მაგნიტურ პელენგის (МП), მაგნიტური პელენგის შებრუნებულის ( ОМП) ან მაგნიტური კურსის (МК) მნიშვნელობებთან: პრაქტიკაში დევიაციას განსაზღვრავენ შემდეგი ძირითადი მეთოდების: კვეთის, დაშორებული ორიენტირის, მარაოსებული კვეთის, გიროკომპასის კურსის ჩვენებასთან დამთხვევის, ციური მნათობების საშუალებით. 7. **როგორი ხდება MK\_ს დევიაციის განადგურება- ერის მეთოდით?** 1. დავდგეთ მაგნიტურ კურსზე N~m~ და განივი მაგნიტი-გამანადგურებლებით დავიყვანოთ დაკვირვების ქვეშ მყოფი დევიაცია δ~N~ ნულამდე; 2. დავდგეთ მაგნიტურ კურსზე S~m~ და იმავე მაგნიტი-გამანადგურებლებით დაკვირვების ქვეშ მყოფი დევიაცია δs შევამციროთ 2-ჯერ, ამით [*C*^′^*λ* H]{.math.inline} ძალა კომპენსირებულია; 3. დავდგეთ მაგნიტურ კურსზე E~m~ და განივი მაგნიტი-გამანადგურებლებით დავიყვანოთ დაკვირვების ქვეშ მყოფი დევიაცია δ~E~ ნულამდე; 4. დავდგეთ მაგნიტურ კურსზე W~m~ და იმავე მაგნიტი-გამანადგურებლებით დაკვირვების ქვეშ მყოფი დევიაცია δ~W~ შევამციროთ 2-ჯერ, ამით [*B*^′^*λ* H]{.math.inline} ძალა კომპენსირებულია. 8. **როგორი ხდება MK\_ს დევიაციის განადგურება- კოლონგის მეთოდით?** 1. 2. 3. \ [\$\$H\_{საშ}\^{,} = \\frac{H\_{N}\^{,} + H\_{S}\^{,}}{2}\$\$]{.math.display}\ 4. 5. 6. \ [\$\$H\_{საშ}\^{,} = \\frac{H\_{E}\^{,} + H\_{W}\^{,}}{2}\$\$]{.math.display}\ კოლონგის საშუალებით ნახევრადწრიული დევიაციის განადგურებისას არაა საჭირო აღჭურვილი პოლიგონი და არც გიროკომპასი გემზე. 9. **ძირითადი ცნებები გიროსკოპის შესახებ?** 10. **გიროსკოპის კინეტიკური მომენტი და მისი ცვლილების თეორემა?** გიროსკოპის კინეტიკური მომენტი, საკუთარი სიმეტრიის ღერძის მიმართ ტოლია ღერძის ინერციის მომენტისა და საკუთარი ბრუნვის კუთხური სიჩქარის ნამრავლის: [*Н*~*Χ*~ = *Ι*~*Χ*~*Ω*]{.math.inline}. \ [\$\$\\frac{d\\overrightarrow{Н}}{dt} = \\overrightarrow{\\mathtt{L}}\\ \$\$]{.math.display}\ 11. **რას წარმოადგენს გიროსკოპული მომენტი?** გიროსკოპული მომენტი R ტოლია გიროსკოპის კინეტიკური მომენტის Н ნამრავლის გადატანითი კუთხური სიჩქარეზე ω. საბოლოოდ ვღებულობთ შემდეგ ვექტორულ ნამრავლს: გიროსკოპული მომენტის ვექტორი [*R⃗*]{.math.inline} პერპენდიკულარულია კინეტიკური მომენტის ვექტორის [*Н⃗*]{.math.inline} და კუთხური სიჩქარის [*ω⃗*]{.math.inline} და მიმართულია ისე, რომ ამ ვექტორის ბოლოდან [*Н⃗*]{.math.inline} ვექტორის მობრუნება [*ω⃗*]{.math.inline} ვექტორისაკენ ხდება უმოკლესი მანძილით, საათის ისრის საწინააღმდეგო მიმართულებით. რომ განვსაზღვროთ [*R⃗*]{.math.inline} ვექტორის მიმართულება ვიყენებთ „მარცხენა ხელის სამი თითის" წესს: თუ საჩვენებელი თითის მიმართულება უჩვენებს [*Н⃗*]{.math.inline} ვექტორის მიმართულებას, ხოლო დიდი თითის მიმართულება [*ω⃗*]{.math.inline} ვექტორის მიმართულებას, მაშინ შუა თითი, რომელიც ამ თითიების პერპენდიკულარულია მიუთითებს [*R⃗*]{.math.inline} ვექტორის მიმართულებას. 12. **როგორ გამოგვყავს გიროსკოპისა და გიროსკოპული მოწყობილობების მოძრაობის დიფერენციალური განტოლებები?** 1. გარე ძალების მომენტები, 2. გიროსკოპული მომენტები, 3. ინერციული მომენტები, 4. ინერციის ძალების მომენტები ზემოთ აღნიშნულის საფუძველზე შვადგინოთ განტოლებათა სისტემა,საკოორდინატო სისტემის გამოყენებით. \ [\$\$\\left\\{ \\begin{matrix} - Ј\\ddot{\\beta} - Н\\dot{\\alpha}\\ \\text{cosβ} + \\text{\\ \\ }\\mathtt{L}\_{\\mathsf{Y}} = 0\\ \\\\ - Ј\\ddot{\\alpha}\\text{cosβ} + Н\\dot{\\beta} = 0 \\\\ \\end{matrix} \\right.\\ \$\$]{.math.display}\ სადაც, [**L**~**Y**~]{.math.inline} -გარე ძალის მომენტია, Ј[\$\\ddot{\\alpha}\$]{.math.inline}cos β და Ј[\$\\ddot{\\beta}\$]{.math.inline} - ინერციული მომენტებია, Нr = Н[*α̇* ]{.math.inline}cosβ და Нq = Н[*β̇*]{.math.inline} **-**გიროსკოპული მომენტებია. \ [\$\$\\left\\{ \\begin{matrix} Ј\\ddot{\\beta} + Н\\dot{\\alpha}\\ = \\mathtt{L}\_{\\mathsf{Y}} \\\\ Ј\\ddot{\\alpha} - Н\\dot{\\beta} = 0 \\\\ \\end{matrix} \\right.\\ \$\$]{.math.display}\ 13. **რას ეწოდება არაკორექტირებადი გიროკომპასები?** გიროკომპასებში პირდაპირი მართვით(არაკორექტირებადი გიროკომპასები), სიმძიმის ძალის მომენტები, რომლებიც წარმოიქმნებიან მთავარი ღერძის ჭეშმარიტი მერიდიანის სიბრტყიდან გამოსვლისას, ზემოქმედებენ უშუალოდ მგრძნობიარე ელემენტზე. ამ დროს ადგილი აქვს მათემატიკური ქანქარას მოწყობილობას - ან ვერტიკალურად სიმეტრიის ღერძის მიმართულებით დაჩოჩებული სიმძიმის ცენტრით ან საკიდრის შიგა ჩარჩოზე მიერთებული ზიარი ჭურჭლით (გიროკამერასთან). 14. **რას ეწოდება გიროკომპასის ჩქაროსნული დევიაცია?** კუთხე, რომელზეც გადაიხრება გიროკომპასის მთავარი ღერძი მერიდიანის სიბრტყიდან გემის მოძრაობის გამო მუდმივი სიჩქარით და უცვლელი კურსით გიროკომპასის ჩქაროსნული დევიაცია ეწოდება. \ [\$\$\\delta\_{v} = \\frac{V\_{С\\ \\ \\ \\ }cosИК}{900cos\\varphi + V\_{С\\ \\ \\ \\ }\\sin{ИК}}\$\$]{.math.display}\ სადაც, [*V*~*С*    ~]{.math.inline}-გემის სიჩქარეა, [*R*~*ƾ*~]{.math.inline}-დედამიწის რადიუსია, [*ω*~*ƾ*~]{.math.inline} -დედამიწის დღიური ბრუნვის სიჩქარეა, [*ИК*]{.math.inline}(истинный меридиан)-ჭეშმარიტი მერიდიანი \ [*R*~*ƾ*~*ω*~*ƾ*~ = 900 *კვანძს*]{.math.display}\ 15. **გიროკომპასის ინერციული დევიაცია?** გემი ცურვის პირობებში იცვლის თავისი მოძრაობის პარამეტრებს, რასაც მივყავართ აჩქარების და შესაბამისად ინერციის ძალების წარმოქმნაზე. ამის გამო გიროკომპასის მგრძნობიარე ელემენტზე ზემოქმედებას ახდენენ ინერციის ძალის მომენტები, რომლებსაც მგრძნობიარე ელემენტი გამოყავს წონასწორობის მდგომარეობიდან (გიროსკოპული მერიდიანიდან). ცდომოლებას, რომელიც აღიძვრება გემის მანევრირებისას ზემოთ აღნიშნულის გამო, ეწოდება ინერციული. იმის გამო, რომ ძალიან ძნელია ინერციული ცდომილების ანალიტიკური გამოსახულების მიღება, სიმარტივისათვის ინერციულ დევიაციას ყოფენ პირველი და მეორე ხარისხის დევიაციებად. 16. **რას წარმოადგენსკორექტირებადი გიროკომპასები?** კორექტირებადი ეწოდება გკ-ს არაპირდაპირი მართვით, რომლის მგრძნობიარე ელემენტზე, ჰორიზონტის ინდიკატორის მმართველი მომენტების გარდა, დამატებით მოქმედებს მაკორექტირებელი მომენტები, რომლებიც ფორმირდებიან გარედან ინფორმაციით [*φ*]{.math.inline} განედისა და გემის სიჩქარის [*V*~*С*~]{.math.inline} საფუძველზე და ხასიათდებიან ნულოვანი ცდომილებით გემის სტაციონალური (ჩამოყალიბებულ) მოძრაობისას. პრაქტიკულად ყველა კორექტირებად გკ-ს, კომპასური რეჟიმის, გარდა შეუძლიათ იმუშაონ გიროაზიმუტალურ რეჟიმში, ამიტომ მათ ეწოდებათ გიროაზიმუტ კომპასები (ГАК-გაკ). 17. **ავტოპილოტი, ძირითადი ტექ. მონაცემები , ფუნქციონალური სქემა?** 18. **ექოლოტი, ძირითადი ტექ. მონაცემები , ფუნქციონალური სქემა?** ექოლოტებს გააჩნია ტექნიკური და საექსპლუატაციო პარამეტრები. -ტექ. მიეკუთვნება: გამოსხივებითი სიმძლავრე, იმპულსების სიხშირე დახანგრძლივობა, სიმძლავრის კოეფიციენტი და სხვა. \- საექსპლუატაციოს მიექუთვნება: მოქმედების მაქსიმალური სიშორე, მანძილზე და მიმართულებით დასაშვები უნარიანობა, მკვდარი ზონა, მაძილისა და მიმართულების ზუსტი განსაზღვრა. თანამედროვე სანავიგაციო ექოლოტებს უსაფრთხოების მიზნით კიდევ დამატებით გააჩნიათ ხელსაწყო, რომელიც იძლევა სიგნალს, როცა გემი გადის მოცემულ სიღრმეზე.  [\$h\^{2} = {(OK)}\^{2} = {(AO)}\^{2} - {(\\frac{\\text{AB}}{2})}\^{2}\$]{.math.inline} 19. **ლაგები, ძირითადი ტექ. მონაცემები , კლასიფიკაცია?** გემის უსაფრთხო მოძრაობისთვის სავალდებულოა გვქონდეს იფორმაცია მის სიჩქარესა და განვლილ მანძილზე. სანავიგაციო ხელსაწყოები, რომლებიც გამოიყენება მანძილისა და სიჩქარის გასაზომად ლაგები ეწოდება. საზღვაო ტრანსპორტზე გამოიყენებენ ფარდობით და აბსოლუტურ ლაგებს. ფარდობითი ეწოდებათ ისეთ ლაგებს, რომლებიც ზომავენ გემის სიჩქარეს წყალთან ფარდობაში. ასეთ ლაგებში გამოიყენება ჰიდროდინამიკური ან ინდუქციური მოქმედების პრინციპი. აბსოლუტური ეწოდება ესეთ ლაგებს, რომლებიც ზომავენ გემის სიჩქარეს გრუნტთან ფარდობაში. ყველა აბსოლუტური ლაგები არიან ჰიდროდინამიკური და იყოფა დოპლერულ და კორრელაციურად. ლაგებს გააჩნიათ ტექნიკური პარამეტრები, კერძოდა: -გასაზომი პარამეტრი-ფარდობითი სიჩქარე და განვლილი მანძილი; -გაზომვის დიაპაზონი-ინსტრუმენტალური ცდომილებები; -მაჩვენებლები და ანათვლის დისკრეტულობა; -იმედიანობის მაჩვენებლები. 20. **ჩამოვთვალოდ და დავახასიათოდ ელექტრონავიგაციური ხელსაწყოები?** - სანავიგაციო ხელსაწყოები, რომლებიც გამოიყენება მანძილისა და სიჩქარის გასაზომად ლაგები ეწოდება. - გემებზე დამონტაჟებულია გემის კურსის ავტომატური მართვის სისტემები (ამს). ამ ხელსაწყოს ძირითად ნაწილს წარმოადგენს სამართავი ხელსაწყო (ავტოპილოტი). - გიდროაკუსტიკურ ხელსაწყოებს, რომელთა დანიშნულებას წარმოადგენს, გემის ქვემოთ, სიღმის გაზომვა, რომელიმე წყალქვეშა ობიექტამდე- ექოლოტი ეწოდება. დანიშნულების მიხედვით ექოლოტები იყოფიან: სანავიგაციო, გიდროგრაფიკული, სარეწაო ( ზღვის ცხოველების და თევზების მოსაძებნი), გეოლოგიური და ოკეანოგრაფიული. მოქმედების პრინციპი ყველა ექოლოტებს აქვს ერთნაირი. - გიროკომპასი ეწოდება ნავიგაციურ ხელსაწყოს, რომელსაც გააჩნია მიმართველი მომენტი და გამოიყენება გემის კურსისა და მიმართულების გამოსამუშავებლად. - კურსისა და მიმართულების განმსაზღვრელ ნავიგაციურ ხელსაწყოს, რომლის ძირითად ელემენტს წარმოადგენს მაგნიტური კარტუშკა მაგნიტური კომპასი ეწოდება.