Natuurwetenschappen PDF

1 Thema 4 :Immuniteit 1. Homeostase Wat is homeostase? Is het vermogen om chemische en fysische parameters in het lichaam (= inwendig milieu) binnen strikte grenzen constant te...

1 Thema 4 :Immuniteit 1. Homeostase Wat is homeostase? Is het vermogen om chemische en fysische parameters in het lichaam (= inwendig milieu) binnen strikte grenzen constant te houden. Waarom is homeostase belangrijk? bvb. Een constante temperatuur, De zuurgraad (pH); Het zuurstofgehalte, … zijn belangrijk voor de optimale werking van cellen en organen. Deze constante temperatuur, De zuurgraad (pH); Het zuurstofgehalte, … wordt gerealiseerd door homeostase. Geef voorbeeld van homeostase? Voorbeeld - lichaamstemperatuur (= Thermoregulatie) -​ De lichaamstemperatuur stijgt. Hierdoor: De bloedvaten verwijden. Je begint te zweten. De verdamping van het zweet onttrekt warmte aan je lichaam Gevolg: constante lichaamstemperatuur -​ De lichaamstemperatuur daalt -​ Hierdoor: -​ De bloedvaten vernauwen, zodat het lichaam minder warmte verliest. Rillen produceert warmte. => Gevolg: constante lichaamstemperatuur Wat is de functie van de bloedvaten en het Ze spelen een belangrijke rol bij het lymfevatenstelsel? constant houden van het inwendig milieu. Hoe? Ze zorgen ervoor dat alle benodigde stoffen de bereiken en nemen de afvalstoffen op. (Doen nog veel meer.) Wat zijn indringers? 2 soorten: -​ Indringers van buitenaf -​ Bacteriën -​ virussen -​ schimmels  2 -​ parasieten -​ vreemde stoffen/ gifstoffen -​ Indringers van binnenuit -​ Ontwikkeling van kankercellen Indringers kunnen het evenwicht in ons lichaam ernstig verstoren. Hoe beschermen we ons tegen indringers? Afweersysteem of immuunsysteem. Wat is een Immuunsysteem? = Afweersysteem = Is een essentiële factor in het behoud van de homeostase in het lichaam en is noodzakelijk om in leven te blijven. = Zorgt voor het beschermen tegen indringers Als het niet goed werkt, ben je extra kwetsbaar voor allerlei ziekten. Wat gebeurt er als het immuunsysteem Sneller ziek worden onvoldoende werkt. Voorbeelden: -​ Peuters en kleuters -> immuunsysteem onvoldoende ontwikkeld -​ Oudere mensen -> immuunsysteem minder goed functioneert -​ wanneer immuunsysteem onderdrukt is (bvb transplantatie) Wat heeft de Covid-pandemie ons duidelijk Het heeft de link tussen het gemaakt? immuunsysteem en infectieziekten heel duidelijk gemaakt. Hoe groter onze kennis over de werking van het immuunsysteem, hoe beter ziekten kunnen worden behandeld. Wat is SCID? (extra) -​ SCID (Severe Combined Immune Deficiency) is een ernstige, erfelijke ziekte waarbij witte bloedcellen van het immuunsysteem niet functioneren. -​ Klachten beginnen meestal enkele maanden na de geboorte. -​ Zonder behandeling kunnen kinderen met SCID niet overleven. -​ In eerste instantie wordt geprobeerd om infecties te voorkomen. -​ Tegelijkertijd wordt gezocht naar een geschikte donor voor een  3 beenmergtransplantatie. -​ Bij de transplantatie zorgen stamcellen van de donor ervoor dat het beenmerg opnieuw gezonde witte bloedcel​ len aanmaakt. Vul aan om het immuunsysteem uit te immuunsysteem (netwerk van organen, leggen. cellen en eiwitten) -> ziekteverwekkers bestrijden -> - beschermt het lichaam - herstelt het evenwicht van het lichaam Waar of niet waar Homeostase is het constant houden van het Niet waar. uitwendige milieu. Homeostase heeft betrekking op het constant houden van het inwendige milieu (bijvoorbeeld temperatuur, pH, zuurstofgehalte), niet het uitwendige milieu. Kankercellen zijn cellen die het lichaam Niet waar. binnengedrongen zijn. Kankercellen zijn abnormale cellen die zich binnen het lichaam ontwikkelen en zich ongecontroleerd vermenigvuldigen, maar ze dringen het lichaam niet van buitenaf binnen. Indringers van het immuunsysteem zijn een Waar. bedreiging voor de homeostase van ons Indringers zoals bacteriën, virussen, lichaam. schimmels, parasieten en vreemde stoffen kunnen het evenwicht (homeostase) in het lichaam verstoren en moeten door het immuunsysteem worden bestreden om de gezondheid te behouden Verwerking + test jezelf Hoe helpt het immuunsysteem bij de Het immuunsysteem beschermt ons homeostase van ons lichaam? lichaam tegen indringers die ons inwendig milieu kunnen verstor Hoe bewaart het immuunsysteem de homeostase in ons lichaam? Het immuunsysteem bewaart de homeostase in ons lichaam door: -​ Verdedigen tegen indringers: Het immuunsysteem beschermt het lichaam tegen externe bedreigingen  4 zoals bacteriën, virussen, schimmels, parasieten en vreemde stoffen die het evenwicht (homeostase) in het lichaam kunnen verstoren. -​ Bescherming tegen interne bedreigingen: Het immuunsysteem herkent en bestrijdt ook interne bedreigingen zoals de ontwikkeling van kankercellen, die anders de homeostase zouden kunnen verstoren. Het immuunsysteem is noodzakelijk voor het in stand houden van het evenwicht van chemische en fysische parameters in het lichaam, wat cruciaal is voor het functioneren van cellen en organen.  5 2. Bloed- en lymfevatenstelsel Opbouw van het bloedvatenstelsel en het vormen twee netwerken van grote en kleine lymfevatenstelsel vaten met vertakkingen doorheen het hele lichaam. Functie van het bloedvatenstelsel en het Ze vervoeren bloed en lymfe, lymfevatenstelsel levensnoodzakelijke vloeistoffen, en bereiken alle cellen waar ze een vitale rol spelen bij verwondingen of infecties. Definitie het bloedvatenstelsel = is een gesloten netwerk van slagaders, aders en haarvaten, en bestaat uit twee bloedsomlopen: de kleine bloedsomloop (hart naar longen en terug) en de grote bloedsomloop (hart naar andere organen en terug). Definitie: bloedsomloop 2 soorten -​ van het hart naar de longen en terug (kleine bloedsomloop) ​ ​ -​ van het hart naar de andere organen van het lichaam en terug (grote bloedsomloop) Functie hart voor de bloedsomloop holle spier die het bloed doorheen het bloedvatenstelsel pompt Wat gebeurt er tijdens het transport van het in longen = zuurstofgas wordt opgenomen bloed? in het bloed in dunne darm = voedingsstoffen worden opgenomen in het bloed naar cellen = zuurstofgas en voedingsstoffen worden vervoerd naar de cellen naar longen = afvalstoffen worden afgevoerd naar longen naar nieren = afvalstoffen worden afgevoerd naar nieren Waaruit bestaat het bloedvatenstelsel? -​ slagaders -​ adres -​ Haarvaten​ ​ ​ Functie van de slagaders brengen zuurstofrijk bloed en voedings stoffen, opgenomen in de dunne darm, van het hart naar de organen en weefsels (met uitzondering van de  6 longslagader) Functie van de haarvaten vormen de verbinding tussen slagaders en aders. Ze zijn sterk vertakt en hebben een halfdoorlatende wand. Daardoor worden zuurstofgas en voedingsstoffen makkelijk aan de cellen afgegeven en afvalstoffen op- genomen. Functie van de adres brengen zuurstofarm bloed en afvalstoffen van de organen via het hart naar de longen (met uitzondering van de longaders) Vul aan: Vul aan:  7 Hoeveel bloed heeft een volwassene 5 liter, maar het volume varieert volgens gemiddeld? geslacht en gestalte. Wat is de functie van bloed? ​ Het bloed zorgt ervoor dat de cellen alle levensnoodzakelijke stoffen krijgen en de afvalstoffen afgevoerd worden. ​ Het bloed zorgt ook voor een constante lichaamstemperatuur. Geef vb levensnoodzakelijke stoffen die het ​ Zuurstofgas bloed transporteert? ​ Suikers ​ Aminozuren ​ … Geef vb afvalstoffen die het bloed ​ Koolstofdioxide transporteert? ​ Afvalresten van eiwitten ​ … Hoe zorgt het bloed ervoor dat die een Door het transport van bloed door het constante lichaamstemperatuur lichaam. veroorzaakt? => Bloed speelt een belangrijke rol in het immuunsysteem. En is daardoor een essentiële factor in het constant houden van het interne milieu (homeostase). Waaruit bestaat bloed? ​ 55% Plasma: ○​ = een gele vloeistof ​ ​ ○​ bestaat 90 % water, ○​ bevat veel opgeloste stoffen: eiwitten (bijvoorbeeld antistoffen en stollingseiwitten), zouten, suiker (glucose), vetten, mineralen ​ 45% cellen: ​ rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes​ ​ Wat is plasmadonatie? ​ Plasma wordt gedoneerd voor de productie van geneesmiddelen, belangrijk voor patiënten met stollingsproblemen, afweersysteemstoornissen, zware bloedingen of brandwonden. ​ Gezonde donoren mogen elke twee weken plasma doneren. ​ Het bloed wordt via een machine gescheiden, waarbij bloedcellen teruggegeven worden aan de donor  8 en het plasma wordt opgevangen. ​ Ongeveer 600 ml plasma wordt per donatie afgenomen, en het lichaam maakt het plasma in enkele dagen opnieuw aan. Ander woord voor rode bloedcellen erytrocyten Ander woord voor bloedplaatjes trombocyten Ander woord voor witte bloedcellen lymfocyten Wat zijn de kenmerken van rode Hebben bloedcellen? -​ geen celkern -​ geen DNA meer aanwezig Dus naam rode bloedlichaampjes zou dan ook beter zijn Ze bevatten hemoglobine, een eiwit dat O2 omkeerbaar kan binden Hoe kan je zien aan de kleur van het bloed In een zuurstofrijke omgeving worden of er veel O2 gebonden is? zuurstofmoleculen gebonden aan hemoglobine. In een zuurstofarme omgeving kan O2 worden afgestaan. Dus: Hoe meer O2 er gebonden wordt, hoe feller rood de kleur van het bloed is Wat is de functie van de rode bloedcellen? vervoeren zuurstofgas van de longen naar de cellen en koolstofdioxide van de cellen terug naar de longen. Wat zijn de kenmerken van de -​ de kleinste bloedlichaampjes. bloedplaatjes? -​ Ze hebben ook geen celkern of DNA.​ ​ Wat is de functie van de rode De bloedplaatjes helpen bij bloedstolling bloedplaatjes? Bij de beschadiging van een bloedvat zorgen bloedplaatjes ervoor dat de bloeding snel stopt. Daarvoor kleven ze op de plaats van de verwonding aan de vaatwand en aan elkaar (en de andere bloedcellen) en sluiten ze zo het bloedvat af. Wat zijn de kenmerken van de witte ​ zijn groter dan rode bloedcellen? bloedlichaampjes. ​ Het zijn echte cellen met een celkern en DNA.​ ​  9 Wat is de functie van de witte bloedcellen? Elk type witte bloedcellen heeft een specifieke functie in het immuunsysteem Wat zijn de functies van de -​ het opruimen van afvalstoffen lymfevatenstelsel? -​ de afweer tegen ziekten en infecties -​ het draineren van weefsels om vochtophoping tegen te gaan Opbouw van het lymfevatenstelsel = bestaat uit een buizensysteem van lymfevaten. Opbouw 1.​ De lymfevaten starten ‘zomaar’ in de weefsels, ter hoogte van de cellen. 2.​ De lymfecapillairen worden steeds breder tot ze, in de borststreek, samenkomen in grotere lymfevaten die uitmonden in de bloedvaten. Hoe gebeurt de uitwisseling van stoffen in 1.​ Uit de haarvaten van onze het lymfevatenstelsel? bloedsomloop sijpelt bloedplasma dat tussen de cellen en weefsels belandt, noodzakelijk voor de uitwisseling van stoffen. Dat is weefselvocht. 2.​ Een deel van dat weefselvocht wordt opnieuw in de bloedbaan opgenomen. 3.​ De resterende vloeistof, lymfe, belandt in het lymfevatenstelsel. Wat is weefselvocht? = bloedplasma dat tussen de cellen en weefsels belandt, noodzakelijk voor de uitwisseling van stoffen Wat is lymfe? Uit wat bestaat het Het deel van het weefselvocht dat niet terug opgenomen wordt in de bloedbaan. Lymfe bevat ongeveer dezelfde bestanddelen als bloedplasma. Geef een vb van lymfe Vocht uit schaafwonden of blaren is lymfe.  10 Vul aan: Wat zijn lymfeknopen? -​ verdikkingen van de lymfevaten. -​ komen overal in het lichaam voor (vooral de liezen, hals en oksels) ​ Wat is de functie van lymfeknopen? zijn controle posten -​ Ze zuiveren de lymfe -​ halen er lichaamsvreemde stoffen uit -​ houden indringers tegen voordat ze romp bereiken met de belangrijke organen​ Uit wat bestaat een lymfeknop? Een lymfeknop bestaat uit veel witte bloedcellen die infecties bestrijden en bacteriën en virussen onschadelijk maken. Wat gebeurt er met een lymfeknop bij -​ aantal witte bloedcellen in de ziekte? lymfeknop neemt toe -​ Gevolg: lymfeknop zwelt op -​ Gevolg: pijn​ Wat zijn Lymfoïde organen? -​ organen betrokken bij de afweer -​ Zoals beenmerg, de thymus,milt en de amandelen Wat is thymus en wat is de functie? -​ zwezerik -​ bevindt zich achter het borstbeen -​ rijpt een belangrijk deel van de lymfocyten die bij de afweer een essentiële rol spelen. = aanleren van immuniteit -​ het wordt kleiner na de puberteit omdat het afweersysteem grotendeels is opgebouwd  11 Wat stelt volgende tekening voor en vul de juiste namen in Zuurstofmoleculen binden aan hemoglobine. Wat stelt de tekening voor: De samenstelling van bloed Geef de juiste benaming voor de verschillende bloedcellen:  12 Geef de juiste namen Verklaar de werking tss bloedvatenstelsel en lymfevatenstelsel door middel van een tekening  13 Waar of niet waar Het lymfevatenstelsel bestaat, net zoals het Niet waar. bloedvatensysteem uit een gesloten Het lymfevatenstelsel bestaat niet uit een buizensysteem. volledig gesloten buizensysteem, zoals het bloedvatenstelsel. In plaats daarvan beginnen de lymfevaten (lymfecapillairen) "zomaar" in de weefsels, waar ze vloeistof (weefselvocht) verzamelen Witte bloedcellen hebben verschillende Waar taken in het immuumsysteem Witte bloedcellen spelen verschillende belangrijke rollen in het immuunsysteem. Witte bloedcellen hebben verschillende typen en functies: ​ Fagocyten (zoals macrofagen en neutrofielen): Deze cellen eten en vernietigen ziekteverwekkers of dode cellen. ​ Lymfocyten (zoals B- en T-cellen): B-cellen produceren antistoffen die specifieke ziekteverwekkers aanvallen, terwijl T-cellen geïnfecteerde of abnormale cellen doden. ​ Natural Killer (NK)-cellen: Deze doden abnormale cellen, zoals kankercellen of virus-geïnfecteerde cellen. Lymfeknopen zuiveren het bloed van indringers. Niet waar. Lymfeknopen zuiveren de lymfe van indringers, niet het bloed. Hemoglobine is een belangrijke stof in ons immuunsysteem. Niet waar Hemoglobine is een belangrijk eiwit in de rode bloedcellen dat verantwoordelijk is voor het transporteren van zuurstof van de longen naar de rest van het lichaam en het transporteren van kooldioxide terug naar de longen. Het maakt geen deel uit van het immuunsysteem. Bloedplasma bestaat uit rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes Niet waar.  14 Bloedplasma is het vloeibare deel van het bloed en bevat geen rode bloedcellen, witte bloedcellen of bloedplaatjes. Plasma bestaat voornamelijk uit water, maar ook uit oplosbare stoffen Verwerking + test jezelf Witte bloedcel Waarom zijn lymfeknopen belangrijk in het Ze houden indringers tegen voordat ze afweersysteem? romp bereiken met de belangrijke organen Dit doen ze door de lymfe te zuiveren. de lymfeknopen en de lymfevaten  15 Lymfeknopen komen op plaatsen voor waar de hals en de ledematen in de romp overgaan. Door de lymfe daar intensief te filteren, kan worden voorkomen dat indringers de vitale organen (hart, longen, nieren …) bereiken. Verklaar waarom op die plaatsen veel lymfeknopen zitten  16 3. Bedreiging door pathogenen Wat zijn pathogenen? En biologische ziekteverwekkers wat zijn hun kenmerken? Kenmerken: -​ microscopisch klein maar kunnen grote problemen veroorzaken​ ​ Wat zijn mogelijke -​ Bacteriën: zoals salmonella (via slecht gekookte indringers en geef kip) en tetanus (via een besmeurde spijker). voorbeelden? -​ Virussen: zoals het herpesvirus (via slijmvliezen) en coronavirus (via het ademhalingssysteem). -​ Schimmels en gisten: zoals voetschimmel (huidinfectie) en vaginale schimmel (infectie via het urogenitaal stelsel). -​ Parasieten: zoals een lintworm (via besmet vlees) en de malariaparasiet (via een besmette mug). -​ Vreemde stoffen: zoals slangengif (via een beet) en brandnetels (via huidcontact) Op welke manier kan de -​ Inademen (hoesten, niezen, roepen, zingen, …) besmetting gebeuren? -​ Inslikken (voedsel, drank) (manieren waarop de -​ Wondje of beschadiging van houd/slijmvliezen ziekteverwekkers het -​ Aanraking besmette oppervlakken, wrijven in de lichaam binnendringen) ogen. -​ Seksueel contact​ ​ Wat zijn de -​ Huid toegangspoorten van -​ Slijmvliezen van: pathogenen? -​ de ogen -​ het spijsverteringsstelsel -​ het ademhalingsstelsel -​ het urogenitaal stelsel​ Hoe verloopt een aanval 1.​ Besmetting = moment dat de ziekteverwekker het van een pathogeen? lichaam binnendringt 2.​ Infectie = moment dat de ziekteverwekkers zich vermenigvuldigen 3.​ Ontstekingsreactie = het lichaam toont een reactie met als doel: a.​ De indringers te vernietigen b.​ de weefselbeschadiging te herstellen. Wat zijn mogelijke ​ Roodheid: Bloedvaten verwijden, waardoor de verschijnselen van een doorbloeding toeneemt. infectie? ​ Warmte: Verhoogde doorbloeding veroorzaakt warmte. ​ Zwelling: Bloedvatwanden worden doorlatender, waardoor vocht en witte bloedcellen naar de weefsels lekken. ​ Pijn: Zwelling veroorzaakt druk op zenuwuiteinden, wat pijn doet.  17 ​ Mogelijk functieverlies: Zwelling of pijn kan bewegingen, zoals buigen van een knie of pols, bemoeilijken. ​ Waar of niet waar Pathogenen die ons Niet waar. Niet elke binnendringende pathogeen lichaam binnendringen, veroorzaakt altijd een ontsteking. Een ontstekingsreactie zorgen altijd voor een treedt wel op wanneer er een infectie of beschadiging van ontsteking. weefsels is, maar niet elke pathogeen leidt direct tot een ontsteking. Je krijgt elke dag te maken Waar: De mens krijgt gedurende zijn leven voortdurend te met aanvallen van maken met aanvallen van mogelijke ziekteverwekkers, bacteriën en virussen. zoals bacteriën en virussen. De huid en slijmvliezen zijn Waar: De huid en slijmvliezen worden genoemd als belangrijke belangrijke toegangspoorten voor ziekteverwekkers, zoals toegangspoorten voor de ogen, het spijsverteringsstelsel, het ademhalingsstelsel en het urogenitaal stelsel ziekteverwekkers. Een ontstekingsreactie gaat Waar: Een ontstekingsreactie gaat gepaard met gepaard met verschillende verschillende symptomen, zoals roodheid, warmte, zwelling, symptomen pijn en mogelijk functieverlies. Verwerking + test jezelf Wat zijn pathogenen? biologische ziekteverwekkers Juist of fout? Verbeter Juist indien fout. Huid en slijmvliezen zijn belangrijke toegangspoorten voor pathogenen. Speeksel bevat een stof Juist die bacteriën doodt.  18 4 Niet specifieke en specifieke afweer Hoe werkt het immuunsysteem? Het immuunsysteem -​ beschermt het lichaam tegen aanvallers -​ door samenwerking tussen organen (zoals de milt en thymus), witte bloedcellen en specifieke antistoffen. -​ herkent lichaamsvreemde cellen en normale lichaamseigen cellen. Waarom is belangrijk dat omdat de afweer zich moet concentreren op vreemde cellen het immuunsysteem of abnormale eigen cellen en niet op normale lichaamseigen lichaamsvreemde cellen cellen. en normale lichaamseigen cellen herkent? Hoe werkt het Eerste linie - niet specifieke externe afweer (aangeboren afweersysteem (= afweer): De indringer wordt buiten het lichaam gehouden. immuunsysteem)? Tweede linie - niet specifieke interne afweer (aangeboren afweer):: Er volgt een ontstekingsreactie tegen alle indringers. Derde linie specifieke interne afweer (verworven afweer): De afweer richt zich specifiek op de indringer. Hoe zorgt de huid voor Buitenste laag van de huid: Bestaat uit dode cellen die bescherming tegen afschilferen, wat het moeilijk maakt voor ziekteverwekkers mogelijke indringers: om zich te hechten. Talg: Talgklieren produceren talg, een vetachtige stof met een lage zuurgraad, die een zuurmantel vormt en de huid beschermt tegen schadelijke invloeden. Onschadelijke bacteriën: Er leven veel onschadelijke bacteriën op de huid die concurreren met schadelijke bacteriën, waardoor deze zich moeilijker kunnen vestigen. Hoe zorgen de ogen voor Traanvocht bescherming tegen -​ bevat lysozym, een enzym dat de celwand van veel mogelijke indringers? bacteriën kapotmaakt. -​ Pathogenen of stofjes vloeien makkelijk weg met het traanvocht. Hoe zorgen de bovenste Speekselklieren: Produceren lysozym, een enzym dat veel luchtwegen (neus, keel, bacteriën doodt. strottenhoofd) voor Slijmproductie: Door het produceren van veel slijm hoesten bescherming tegen en niezen we indringers buiten. mogelijke indringers? Trilhaartjes: De trilhaartjes op de slijmvliezen van de bovenste luchtwegen duwen slijm met vreemde stoffen richting de mond. Het slijm wordt ingeslikt en komt in de maag terecht, waar het zure milieu indringers vernietigt.  19 Hoe zorgt de maag voor Maagzuur heeft een pH van ongeveer 2. Die zure omgeving bescherming tegen doodt veel pathogene bacteriën. mogelijke indringers? Hoe zorgt de urinebuis en Slijmlaag: Houdt mogelijke indringers tegen en zorgt voor geslachtsopening voor een makkelijke afvoer van vreemde stoffen. bescherming tegen Melkzuurbacteriën: Op het slijmvlies van de vagina zorgen mogelijke indringers? melkzuurbacteriën voor een zuur milieu, wat de groei van schadelijke micro-organismen voorkomt. Wat is Fagocytose? het proces waarbij macrofagen (witte bloedcellen) die vanuit het bloed naar de indringers zijn gekomen de ziekteverwekkers (pathogenen) of andere vreemde deeltjes insluiten en afbreken. Wat gebeurt er in eerste -​ Pathogenen dringen via bvb. een wond de huid instantie de 2de linie van binnen. het immuunsysteem? -​ Mestcellen, een type witte bloedcel, reageren snel door histamine af te scheiden, wat het afweersysteem activeert. -​ Histamine zorgt ervoor dat bloedvaten zich verwijden, waardoor witte bloedcellen makkelijker naar de wond kunnen bewegen. De lichaamstemperatuur stijgt (koorts), wat het immuunsysteem versnelt en de groei van micro-organismen vertraagt. -​ Macrofagen (witte bloedcellen) komen naar de infectieplaats en omsluiten en breken de indringers af in een proces genaamd fagocytose, wat een niet-specifieke afweer is. -​ Macrofagen produceren cytokinen, die andere immuuncellen naar de infectie plaats lokken en het lichaam aansporen de wonde te genezen Wat gebeurt er in de 2de -​ NK-cellen (Natural Killer-cellen): Maken gaten in linie van het het membraan van geïnfecteerde of afwijkende cellen immuunsysteem indien de met behulp van enzymen om zo de indringers te indringers de cellen doden. (gebeurt ook bij bvb kankercellen) binnengedrongen zijn? -​ Macrofagen: Ruimen de resten van gedode cellen op. Wat is de aangeboren Eerste linie - niet specifieke externe afweer (aangeboren afweer? afweer): De indringer wordt buiten het lichaam gehouden. Tweede linie - niet specifieke interne afweer (aangeboren afweer):: Er volgt een ontstekingsreactie tegen alle indringers Wat betekent niet-specifieke afweer? Het betekent dat het immuunsysteem reageert op een breed scala aan indringers (zoals bacteriën, virussen of schimmels) zonder onderscheid te maken tussen  20 verschillende soorten. Het richt zich op algemene kenmerken van ziekteverwekkers, zoals hun vreemde stoffen, en gebruikt dezelfde mechanismen om zich tegen alle indringers te verdedigen Wat zijn B-­en T-­lymfocyten? Gespecialiseerde witte bloedcellen die specifiek getraind zijn om ziekteverwekkers te herkennen. Wanneer komen de B- en T-­lymfocyten in actie? Als de pathogenen erin geslaagd zijn om door de eerste en tweede barrière te breken, zet het afweersysteem andere gespecialiseerde witte bloedcellen in: B­en T­lymfocyten. Wat zijn antigenen? Antigenen: Unieke herkenningspunten op de buitenkant van pathogenen, waarop B- en T-lymfocyten zich richten. Wat is specifiek voor een B- en voor een B-lymfocyten: Richten zich op indringers in lichaamsvocht T-­lymfocyten ? (humorale immuniteit). T-lymfocyten: Zorgen voor de vernietiging van indringers in cellen (cellulaire immuniteit). Wat is antistof? = antilichaam = een eiwit dat door B-lymfocyten wordt aangemaakt en specifiek past op de antigenen van een ziekteverwekker. = Het helpt de indringer te herkennen en te bestrijden door zich te binden aan de antigenen, zoals een sleutel op een slot. Antistoffen zijn gericht op het neutraliseren of vernietigen van de ziekteverwekker wat gebeurt er in de 3de linie? Eerste contact met een nieuw pathogeen: Het afweersysteem slaat informatie op en maakt antistoffen aan die specifiek passen op de antigenen van het pathogeen. Bij de eerste infectie wordt de reactie gericht en langzaam opgebouwd, terwijl bij een tweede contact het  21 immuunsysteem snel en krachtig reageert. Wat zijn geheugencellen? Dit zijn cellen die getraind zijn door een vorige infectie en hierdoor onmiddellijk kunnen reageren. Hoe komt het dat de primaire immuunrespons Bij een tweede contact met hetzelfde pathogeen reageert het trager is dan de immuunsysteem sneller en heviger, doordat geheugencellen secondaire de ziekteverwekker al herkennen. Bij een eerste keer moet het systeem de informatie nog opslaan en antistoffen aanmaken die passen bij het specifieke antigeen. Vergelijk niet-specifieke afweer en specifieke Niet-specifieke afweer (eerste en tweede linie) afweer volgens -​ aangeboren/verwor ​ Aangeboren ven ​ Gericht tegen allerlei indringers (lichaamsvreemde -​ Gericht tegen pathogenen of abnormale cellen) -​ verdediging ​ Verdediging: -​ reactietijd ○​ Barrières: huid, slijmvliezen ○​ Fagocytose (afbraak van indringers door witte bloedcellen) ○​ Celperforatie (bijv. door NK-cellen) ​ Reactietijd: Geen snellere reactie bij een volgende aanval van dezelfde pathogenen. Specifieke afweer (derde linie) ​ Verworven ​ Gericht tegen specifieke indringers (herkenning via unieke antigenen) ​ Verdediging: ○​ B- en T-lymfocyten ○​ Antistoffen ○​ Geheugencellen (voor snellere reactie bij volgende infectie) ​ Reactietijd: Snellere reactie bij een volgende aanval van dezelfde pathogenen​. Schets hoe het immuunsysteem werkt bij een wonde  22 Waar of niet waar Fagocytose werkt in op Niet waar. Fagocytose is een niet-specifieke één type indringer. afweermechanisme, wat betekent dat het gericht is op allerlei indringers (zoals bacteriën, virussen, schimmels) en niet op één specifiek type indringer. Het richt zich op algemene kenmerken van ziekteverwekkers. Traanvocht bevat een stof Waar: Traanvocht bevat lysozym, een enzym dat bacteriën die bacteriën doodt doodt Cellulaire immuniteit is Waar: Cellulaire immuniteit, uitgevoerd door T-lymfocyten, vooral gericht op indringers richt zich op indringers die zich binnenin de cellen bevinden, tussen de cellen.. zoals virussen of kankercellen. T-lymfocyten vernietigen geïnfecteerde cellen direct. Dankzij geheugencellen is Waar: Geheugencellen slaan informatie op van eerdere de immuunreactie bij een infecties, zodat het immuunsysteem bij een tweede aanval volgende aanval van sneller en effectiever kan reageren. Dit is onderdeel van de hetzelfde pathogeen specifieke, verworven afweer, die bij een tweede contact sneller. sneller en heviger reageert. Verwerking + test jezelf Vul aan: Bepaalde witte bloedcellen macrofagen migreren uit het bloedvat naar de weefsels en worden daar fagocyterende cellen. Die bloedcellen zijn … Geef de fasen van het afweerproces in 1.​ Micro-organismen dringen het logische volgorde lichaam binnen. 2.​ Witte bloedcellen detecteren het binnenkomen van de micro-organismen en gaan ernaartoe. 3.​ Witte bloedcellen omgeven de micro-organismen. 4.​ Micro-organismen zijn verteerd en vernietigd. Waarom is de derde verdedigingslinie bij de De derde verdedigingslinie, de specifieke afweer ‘specifiek’? afweer, is specifiek omdat het immuunsysteem gericht reageert op specifieke indringers. Dit gebeurt door de herkenning van unieke antigenen die zich op de buitenkant van ziekteverwekkers bevinden. B- en T-lymfocyten zijn getraind om deze specifieke antigenen te herkennen en een gerichte afweerreactie op te zetten  23 Beschrijf het voorgesteld proces: Fagocytose: het proces waarbij macrofagen (witte bloedcellen) die vanuit het bloed naar de indringers zijn gekomen de ziekteverwekkers (pathogenen) of andere vreemde deeltjes insluiten en afbreken Noteer een belangrijk verschil tussen cellulaire immuniteit en humorale B-lymfocyten: Richten zich op indringers in immuniteit. lichaamsvocht (humorale immuniteit). T-lymfocyten: Zorgen voor de vernietiging van indringers in cellen (cellulaire immuniteit). Waarom duurt het een tijd voor de verdediging van de derde linie actief is? De verdediging van de derde linie (specifieke afweer) duurt een tijd omdat het immuunsysteem eerst de specifieke ziekteverwekker moet herkennen. Bij de eerste blootstelling aan een nieuw pathogeen moeten B- en T-lymfocyten getraind worden om de unieke antigenen van de ziekteverwekker te identificeren. Dit proces vergt tijd, omdat de juiste lymfocyten moeten worden geactiveerd en er antistoffen moeten worden aangemaakt die specifiek passen bij de antigenen van de indringer. Pas nadat deze stappen zijn doorlopen, kan het immuunsysteem effectief reageren. Het is echter sneller bij een volgende infectie, omdat geheugencellen de informatie van de vorige infectie bewaren. Wat doen macrofragen? -​ Ze doen aan fagocytose​ -​ Ze maken gaten in het membraan van geïnfecteerde cellen Hoe helpt koorts bij de bestrijding van pathogenen? Het immuunsysteem werkt sneller en de groei van de micro-organismen vertraagt.  24 Wat is de functie van cytokinen in de afweer? Cytokinen zijn signaalstoffen (boodschappermoleculen) die andere cellen van het afweersysteem naar de infectieplaats lokken om te helpen met de bestrijding van de ziekteverwekkers Zet de stappen van de tweede afweerlinie in de correcte volgorde. BGCFAED A Witte bloedcellen migreren uit bloedvaten. B Pathogenen dringen via een wonde in je lichaam. C Bloedvaten in de buurt van de infectiehaard zetten uit. D Macrofagen sluiten de pathogenen in en breken ze af. E Witte bloedcellen begeven zich naar de wonde. F De cellen van de haarvatwand gaan wat verder uit elkaar zitten. G Mestcellen scheiden histamine af Juist of fout? Verbeter indien fout. Een ander woord voor antistoffen is antigenen. fout: een ander woord voor antistoffen is antilichamen Waarom zijn geheugencellen essentieel voor de specifieke afweer? Geheugencellen zorgen ervoor dat er bij een tweede infectie sneller antistoffen kunnen worden gevormd. Er is een snellere immuunrespons  25 6 Kunstmatige immuniteit Wat is natuurlijke is de immuniteit die het lichaam zelf opbouwt na het immuniteit? doormaken van een ziekte, waarbij het afweersysteem antistoffen ontwikkelt tegen de ziekteverwekker, zoals bij bvb. waterpokken. Wat is kunstmatige is de immuniteit die niet op een natuurlijke manier verkregen immuniteit? is (bvb. vaccins en serumtherapie? Wat is het verschil tussen Actieve immunisatie: actieven immunisatie en passieve immunisatie? ​ Het immuunsysteem maakt zelf antistoffen aan na blootstelling aan een verzwakte of dode ziekteverwekker (zoals bij vaccinatie). ​ Het lichaam vormt geheugencellen, die snel kunnen reageren bij een volgende infectie. ​ Voorbeeld: Vaccinatie, waarbij het immuunsysteem zichzelf voorbereidt op een toekomstige infectie. ​ Voordeel: Langdurige bescherming, soms levenslang. Passieve immunisatie: ​ Antistoffen worden direct in het lichaam gebracht (bijvoorbeeld via serumtherapie), vaak van mensen of dieren die de ziekte hebben doorgemaakt. ​ Het immuunsysteem maakt zelf geen antistoffen of geheugencellen aan. ​ Voorbeeld: Serumtherapie tegen slangengif. ​ Voordeel: Snelle bescherming, maar bescherming is tijdelijk (enkele maanden). Hoe werkt een vaccin? 1.​ Vaccins bevatten dode of verzwakte bacteriën of virussen, deeltjes ervan, of stoffen die door de micro-organismen worden geproduceerd. 2.​ Wanneer het vaccin in je lichaam wordt gebracht, reageert je immuunsysteem net als bij een echte infectie door antistoffen en geheugencellen te produceren. 3.​ Deze antistoffen blijven in je lichaam, zodat bij een latere besmetting met dezelfde ziekteverwekker de antistoffen snel beschikbaar zijn of onmiddellijk kunnen worden aangemaakt. Wanneer heeft een vaccin Wanneer je al ziek bent of al ziek bent geweest. geen zin meer? Waarom zijn vaccins Omdat je jezelf beschermt tegen pathogenen en daardoor belangrijk? ook anderen. Hoe lang duurt de -​ Sommige hele leven lang  26 immuniteit na vaccinatie? -​ Andere neemt de werking af en dan heb je herhalingsvaccins of boosters nodig (bvb Griep, Covid)​ Wanneer wordt Serumtherapie biedt een snelle oplossing wanneer het serumtherapie toegepast? afweersysteem van de patiënt nog geen antistoffen heeft aangemaakt. Hoe werkt serumtherapie -​ Antistoffen uit mensen, dieren of synthetisch geproduceerde bronnen worden ingespoten om pathogenen direct te neutraliseren. -​ De bescherming is tijdelijk, omdat de antistoffen na enkele maanden afgebroken worden. -​ Het immuunsysteem maakt geen antistoffen of geheugencellen aan, waardoor de patiënt niet beschermd is tegen een nieuwe aanval. Geef een vb van antiserum antigif tegen slangengif Waar of niet waar Vaccins moeten Niet waar: Vaccins moeten voor de besmetting worden onmiddellijk na een toegediend, niet na. Ze bereiden het immuunsysteem voor besmetting worden op een toekomstige infectie. Na een besmetting heeft toegediend. Zo niet hebben vaccinatie geen nut meer. ze geen nut meer. Vaccinatie zorgt voor Waar: Vaccinatie zorgt ervoor dat het immuunsysteem geheugencellen en geheugencellen en antistoffen aanmaakt, zodat het antistoffen. lichaam snel kan reageren bij een volgende blootstelling aan dezelfde ziekteverwekker. Vaccinatie is een voorbeeld Waar: Vaccinatie is een voorbeeld van kunstmatige van kunstmatige immuniteit. immuniteit, omdat de immuniteit niet op een natuurlijke manier wordt opgebouwd, maar door het toedienen van een vaccin. Bij serumtherapie worden Waar: Bij serumtherapie worden antistoffen ingespoten antistoffen ingespoten. die afkomstig zijn van mensen of dieren die de ziekte hebben doorgemaakt, of synthetisch geproduceerd zijn. Serumtherapie maakt het Niet waar: Serumtherapie maakt het lichaam niet lichaam immuun voor de immuun voor de ziekteverwekkers. Het biedt tijdelijke ziekteverwekkers bescherming door antistoffen in te brengen, maar het waartegen het serum immuunsysteem maakt geen geheugencellen aan voor geproduceerd werd. toekomstige bescherming.  27 Verwerking + test jezelf Hoe kan het bloed van iemand die net een Het bloed van iemand die net een COVID-infectie heeft doorgemaakt anderen COVID-infectie heeft doorgemaakt kan helpen? anderen helpen door plasma te doneren. Dit plasma bevat antistoffen die het immuunsysteem heeft aangemaakt om de infectie te bestrijden. Deze antistoffen kunnen worden gebruikt voor serumtherapie bij mensen die besmet zijn met COVID-19. Door deze antistoffen in te brengen, kunnen de pathogenen in het lichaam van de ontvanger direct geneutraliseerd worden, wat helpt om de infectie te bestrijden. Dit is een vorm van passieve immunisatie. Waarom heeft passieve immuniteit maar Aangezien het immuunsysteem zelf geen een tijdelijk effect? geheugencellen heeft gevormd om de ziekte in de toekomst te bestrijden, is er geen langdurige bescherming en moet er opnieuw bescherming worden gezocht bij een nieuwe infectie. Waarom ben je na een vaccinatie langer Bij vaccinatie wordt je afweersysteem beschermd tegen een bepaalde ziekte dan geactiveerd en worden geheugencellen na een inspuiting met antilichamen? gevormd. Bij een echte infectie kan er snel worden gereageerd. Na een inspuiting met antilichamen maakt je immuunsysteem zelf geen antistoffen of geheugencellen aan. De antilichamen verdwijnen na een tijd uit je bloed. Een vaccin moet worden toegediend vóór iemand met het pathogeen in contact komt. Door de vaccinatie worden geheugencellen opgebouwd die een snelle reactie bij een volgende besmetting mogelijk maken. In de beschreven situatie moet snel worden ingegrepen en worden antistoffen toegediend. Die reageren onmiddellijk op de ziekteverwekkers, maar stimuleren het eigen immuunsysteem niet.