Focus Natuurwetenschappen 5 Leerwerkboek p107-111 PDF

Immuniteit 4 Elke dag wordt je lichaam aangevallen door ziekteverwekkers: bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. Dankzij een goed werkend afweersysteem worden de meeste aanvallers onmiddellijk tegengehouden, zodat...

Immuniteit 4 Elke dag wordt je lichaam aangevallen door ziekteverwekkers: bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. Dankzij een goed werkend afweersysteem worden de meeste aanvallers onmiddellijk tegengehouden, zodat je er niets of nauwelijks iets van merkt. Er zijn ook bedreigingen van binnenuit. Het immuunsysteem zal zoveel mogelijk cellen, die ongecontroleerd groeien, proberen te vernietigen. voorkennIs Homeostase Bacteriën, schimmels en virussen Parasieten en parasitisme De structuur en werking van het bloedvatenstelsel Het celmembraan LeerdoeLen De noodzaak van een goed werkend immuunsysteem bij de mens verduidelijken Specifieke en niet-specifieke immuniteit onderscheiden Alle elementen en hun specifieke rol in ons afweersysteem kennen Toepassingen die inspelen op het immuunsysteem, zoals vaccina- tie en bloedtransfusie, kennen  1 Homeostase 1.1 Het inwendige milieu stabiel houden Homeostase is het vermogen om chemische en fysische parameters in het lichaam binnen strikte grenzen constant te houden. Een constante tem- peratuur, de zuurgraad (pH), het zuurstofgehalte … zijn belangrijk voor de optimale werking van cellen en organen. De lichaamstemperatuur daalt. De lichaamstemperatuur stijgt. De bloedvaten vernauwen, De bloedvaten verwijden. zodat het lichaam minder Je begint te zweten. warmte verliest. De verdamping van het zweet Rillen produceert warmte. onttrekt warmte aan je lichaam. Normale lichaamstemperatuur De lichaamstemperatuur stijgt. De lichaamstemperatuur daalt. 4.1 Homeostase en temperatuurregeling in het lichaam Bij het constant houden van het inwendige milieu spelen het bloedvaten- en het lymfevatenstelsel een belangrijke rol. Die stelsels zorgen ervoor dat alle benodigde stoffen de cellen bereiken en nemen de afvalstoffen op. Maar ze doen nog veel meer dan dat. 1.2 De rol van immuniteit in de homeostase van het organisme Aanvallen van buitenaf kunnen het evenwicht in ons lichaam ernstig ver- storen. Het lichaam moet zich kunnen verdedigen tegen indringers (bacte- riën, virussen, schimmels, parasieten, vreemde stoffen / gifstoffen), maar ook tegen bedreigingen van binnenuit (ontwikkeling van kankercellen). Voor al die taken kun je rekenen op je afweersysteem of immuunsysteem, waarvan het bloed- en lymfevatenstelsel het belangrijkste deel uitmaken. Het immuunsysteem is een essentiële factor in het behoud van de homeo- 4.2 Het immuunsysteem be- stase in het lichaam en is noodzakelijk om in leven te blijven. Als het niet strijdt ziekteverwekkers. goed werkt, ben je extra kwetsbaar voor allerlei ziekten. Thema 4 Immuniteit 108 Peuters en kleuters worden vrij snel ziek, omdat hun immuunsysteem onvoldoende ontwikkeld is. Bij oudere mensen stijgt het risico op gezondheidsproblemen opnieuw, omdat hun afweersysteem minder goed functioneert. Patiënten bij wie het immuunsysteem onderdrukt wordt – na een transplantatie bijvoorbeeld – zijn extra vatbaar voor allerlei infecties. De COVID-pandemie (sinds 2020) heeft de link tussen het immuunsysteem en infectieziekten heel duidelijk gemaakt. Hoe groter onze kennis over de werking van het immuunsysteem, hoe beter ziekten kunnen worden 4.3 Tijdens de kindertijd wordt het immuunsysteem opgebouwd. behandeld. scId SCID (Severe Combined Immune Deficiency) is een ernstige, erfelijke ziekte waarbij witte bloedcellen van het immuunsysteem niet functio- neren. Meestal starten de klachten enkele maanden na de geboorte. Zonder behandeling kunnen kinderen met SCID niet overleven. In eerste instantie wordt geprobeerd om infecties te voorkomen. Intussen start de zoektocht naar een geschikte donor voor een beenmergtransplantatie. Bij zo’n transplantatie zorgen stamcellen van de donor ervoor dat het beenmerg opnieuw gezonde witte bloedcellen aanmaakt. controle: waar of niet waar? verwerking w nw 1 1 Homeostase is het constant houden van het uitwendige milieu. □ □ 2 Kankercellen zijn cellen die het lichaam binnengedrongen zijn. □ □ test jezelf 3 Indringers van het immuunsysteem zijn een bedreiging voor de homeo- □ □ stase van ons lichaam. 1 1 Homeostase 1NW 2NW 3W 109  2 Bloed- en lymfevatenstelsel Het bloedvatenstelsel en het lymfevatenstelsel vormen twee netwerken van grote en kleine vaten met vertakkingen doorheen het hele lichaam. Ze vervoeren bloed en lymfe, levensnoodzakelijke vloeistoffen, en bereiken alle cellen waar ze een vitale rol spelen bij verwondingen of infecties. Dit hoofdstuk gaat dieper in op de verschillende onderdelen van beide stelsels en hun rol in ons afweersysteem. lymfeknopen lymfevaten van thymus de borstklier lymfeknopen lymfereservoir milt lymfevaten lymfeknopen lymfeknoop lymfevaten van de onderste ledematen 4.4 Het bloedvatenstelsel 4.5 Het lymfevatenstelsel Thema 4 Immuniteit 110  2.1 Hart en bloedvatenstelsel Het bloed in ons lichaam stroomt door een uitgebreid netwerk van slag- aders, aders en haarvaten die een gesloten systeem vormen: het bloed- vatenstelsel. De bloedsomloop is dubbel en vertoont twee lussen: van het hart naar de longen en terug (kleine bloedsomloop) en van het hart naar de andere organen van het lichaam en terug (grote bloedsomloop). Het hart is een holle spier die het bloed door- heen het bloedvatenstelsel pompt. Tijdens het longen (haarvaten) rondpompen passeert het bloed langs de longen waar zuurstofgas wordt opgenomen en langs de dunne darm waar voedingsstoffen worden opgenomen. Zuurstofgas en voedingsstoffen kleine worden vervoerd naar de cellen en afvalstoffen bloedsomloop worden naar de longen en de nieren gebracht. Het bloedvatenstelsel bestaat uit slagaders, aders en haarvaten. Slagaders brengen zuurstofrijk bloed en voedingsstoffen, opgenomen in de dunne darm, van het hart naar de organen en weef- sels (met uitzondering van de longslagader). Haarvaten vormen de verbinding tussen slag- aders en aders. Ze zijn sterk vertakt en hebben een halfdoorlatende wand. Daardoor worden grote zuurstofgas en voedingsstoffen makkelijk bloedsomloop aan de cellen afgegeven en afvalstoffen op- genomen. Aders brengen zuurstofarm bloed en afval- stoffen van de organen via het hart naar de longen (met uitzondering van de longaders). rest van de lichaamsorganen (haarvaten) 4.6 De bloedsomloop ader slagader haarvaten 4.7 Soorten bloedvaten 2 Bloed- en lymfevatenstelsel 111