مذكرة ثانية تاريخ التربية ونظام التعليم في مصر PDF

‫محاضرات‬ ‫فى‬ ‫تاريخ التربية ونظام التعليم في مصر‬ ‫إعداد‬ ‫قسم العلوم التربوية والنفسية‬ ‫املستوى الثاني مجيع الشعب‬ ‫‪2025/2024‬‬ ‫‪3‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫الفصل األول‬ ‫متهيد لدراسـة تار...

‫محاضرات‬ ‫فى‬ ‫تاريخ التربية ونظام التعليم في مصر‬ ‫إعداد‬ ‫قسم العلوم التربوية والنفسية‬ ‫املستوى الثاني مجيع الشعب‬ ‫‪2025/2024‬‬ ‫‪3‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫الفصل األول‬ ‫متهيد لدراسـة تاريخ الرتبيـة‬  ‫‪4‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫الفصل األول‬ ‫(*)‬ ‫بعض المفاهيم األسـاسية‬ ‫مفهوم التربيـة ‪:‬‬ ‫تعنى لمةىىر تة لىر اً لىمو وانةىا ةواماىىمل لةىىم تىيـ مى واة ىىر ةواة م ىىر ةواكىىم‬ ‫وجةةم ي ةه ه واخمصلر تجعمه ف أمس واحمجر إا واةة لر به و واةعنى‬ ‫وابشةى لم‬ ‫شمرك ف واحلم والجةةمعلر ف مجةةعه ‪ ،‬ةاةحةل مسئاالمته تجىمه فًسىىه ةتجىمه‬ ‫حة‬ ‫ىةه م ى أف ىةول‬ ‫به ىىم ‪ ،‬ةاةع ىىمة م ى‬ ‫وم ى‬ ‫وآلخ ىةا ةاة ىىمرط ووفش ىىلر ةوو ة ىىمـ واة ى‬ ‫ب ئةه والجةةمعلر ‪ ،‬ةم ثىم تبىبا واةة لىر لةاجلىه‬ ‫مجةةعه ةاسهم ف تلااة ةتحس‬ ‫واًةل ةمجةةعه تةحقق بًضىل مشىمرلر ووفىةول بعضىهم مى‬ ‫ةملر مةبملار ب‬ ‫وجةةم‬ ‫وابعض وآلخة ف م مهة واحلم واةةنا ر ف واب ئىر والجةةمعلر واة تضةهم ‪0‬‬ ‫خب ىىلر‬ ‫ة ه ى و واةعن ى تب ىىبا ج ىىةةر اماج ىىال وإلفس ىىمفي م ى خااه ىىم تةك ىىا‬ ‫واًى ىةل ةاةح ىىيل ك ىىماله ةوتجمهمت ىىه ةاوةس ىىا أفة ىىما ةأكى ىىما ا واةعمم ىىل واةةً ىىق م ه ىىم فى ى‬ ‫مجةةعىىه ‪ ،‬ةواةة لىىر أ ض ىمو ه ى واة ى تهىىر امًىىةل وابشىىةى وااكىىم ل واةخةمًىىر اةحق ىىق فةىىاه‬ ‫فًسىىلمو ةجسىىةلمو ةوجةةمعل ىمو ةمعةفل ىمو ةمهنل ىمو ةخم ل ىمو ‪ ، 000‬ةه ى واة ى تسىىم يه م ى أ‬ ‫طةاىق تنةلىر ريرتىه مى واةًك ىة ةواةلىااة ةواةجي ىي‬ ‫اوجه واحمجة ةواةسةقبل معم‬ ‫نشىأ ف هم ‪0‬‬ ‫‪ ،‬ةم خااهم عشة بمفةةم ه ةةال ه امجةم ر واة‬ ‫ةملر ري ةر رىيم وااجال وابشةى ام خل منهم مجةة م‬ ‫ةواةة ىر به و واةعن‬ ‫به ىىم ‪ ،‬ةأ تع ىىيلإ ص ىىارهم‬ ‫واةجةةع ىىمإ ةا وخةمً ىىن ف ى منمهجه ىىم ةأك ىىما بهم ةواق ىىم ة‬ ‫ةتيرجن م وابسمطر إا واةعق ي ‪0‬‬ ‫سهام محمود العراقى ‪ :‬تاريخ وتطووير اتاااواا الر ور الور ووا س ادسوة دريك س مةوموك المعوار‬ ‫(*)‬ ‫الحديثك س ‪1984‬م‪0‬‬  ‫‪5‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫مفهوم الثقـافة ‪:‬‬ ‫نبى ىىا مًهى ىىام والقمفى ىىر مى ى لى ىىل مى ىىم صى ىىنعه وإلفسى ىىم ةو ةشى ىىًه ةهى ىىا اوجى ىىه‬ ‫وابعا مإ واةى صملفةىىه أثنىىمح محمةاةىه إ ىىبما حمجمتىه واح ااىر ةوانًسىىلر ةوالجةةمعلىر‬ ‫ى وح ةمىىم ص ىنعه م ى مسىىو ةممىىبس ةمىىم وبةي ىىه م ى‬ ‫ةواعقمب ىىر ‪ ،‬ةفلةىىم و ةش ىىًه م ى‬ ‫ملوإ ةقلم ةتقىما ي ةفكة ةمم صنعه م رماز ةمم بة نه م معىمف ةمىم فلىق بىه‬ ‫مى ا ىىر ةمىىم صىىم ه ةطىىاره مى ف ىىم ‪ ،‬لىىل هى ه واعنمصىىة تكىىا فسىىلجم مةكىىمما ةلىىا‬ ‫ة معقىي ‪ ،‬ةمى‬ ‫مةلبم مةتبلمو ببعضه ورتبمطم ضاام ‪ ،‬بيأإ ه ه واعنمصة بسىللر‬ ‫مىىةةر واىىمم ةتلىىار واةىىمراا تلىىارإ واةجةةعىىمإ ةتلىىارإ ثقمفةهىىم ‪ ،‬أى تلىىارإ ه ى ه‬ ‫واعنمصة امم بعي ام ‪ ،‬ةتنمرمةهم ووجلمـ ج او بعي ج ل ةلم لل ج ىل ضىلإ إا هىم‬ ‫نمص ىىةهم ‪ ،‬ةت وة ةى ىىن والقمفى ىىر ةتعق ىىيإ ةتشى ىىمبون بةعقى ىىي واحل ىىم ةتلارهى ىىم‬ ‫ةاج ىىيل فى ى‬ ‫ةتشمبوهم ‪0‬‬ ‫سىةخيم واةمىم ةاىية‬ ‫بيأ وإلفسىم‬ ‫والقمفىر إذو ةملر قملر أكمكمو ‪ ،‬بيأإ ح‬ ‫خبةوته ‪ ،‬ةف وة المبعهم واةممى فقي وفةقمن م إفسىىم آلخىة بسىهاار ةاسىىة ‪ ،‬ةهى أى‬ ‫والقىمفر – ألو واًىةل اسىي حمجمتىه ووكىمكىلر ةاحًظ بقم ىه ‪0‬‬ ‫مفهوم تاريخ التربيـة ‪:‬‬ ‫تنبا ه ه واي وركىر م وكةعةوض ةفقي ةتق لم فةىمذ واةة لىر فى واةجةةعىمإ‬ ‫وابش ىةار ةل ورك ىىر واة وةحىىل واة ى مىىةإ بهىىم ‪ ،‬ةمىىم تضىىةنةه م ى أك ىىما ا ةمنىىمه ةأف ةىىر‬ ‫تعملةلىىر ةووفكىىمر ةواًمسىىًمإ واة ى ةجهىىن واةة لىىر ةأثىىةإ ف هىىم ‪ ،‬ةه ى و قالفىىم بىىيةره إا ى‬ ‫جةةر والهةةمم بي وركىر والقمفىر بةعنمهم واشممل ‪ ،‬ةل اك ل وركىر مقاممإ واةجةة وا ى‬ ‫فيرط فةاذ واةة لر ف ىه ‪ ،‬مقاممإ كلمكىلر أة ج ةوفلر أة أرةبمل ر أة ل نلر‪0‬‬  ‫‪6‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫العالقـة بين الثقافـة والتربيـة ‪:‬‬ ‫والقمفىر ةواةة لر ف مجةة مم ارىىر ةثلقىر ‪ ،‬فماةة لىر نبىة هىمم‬ ‫واعارر ب‬ ‫نمصة والقمفىر ‪ ،‬ح ث شىول وان ىمم واةة ىاى ةطةاقىر تنشىىئر ووجلىمـ واجي ىي أحىي‬ ‫م‬ ‫فى‬ ‫ووبعىىمل ةواس ىىةمإ واةة ىىم القمف ىىر واةجةة ى ‪ ،‬ةتة ىىأثة واةة لىىر ب ىىماة ةوإ واة ى تح ىىي‬ ‫نمصة والقمفىر لةم تؤثة بيةرهم ف فةا ه ه والقمفىر ةتلااةهم أة واعوس ‪0‬‬ ‫‪ ،‬ةمىاول ل وركىلر ‪ ،‬ةطىةر امةىيراس ‪،‬‬ ‫فىمان م واةعملةلىر بةىم تةضىةنه مى أهىىيو‬ ‫‪ ،‬تة ى ىىأثة لو ة ى ىمو بماعاوم ى ىىل واسلمك ى ىىلر ةوالرةب ى ىىمل ر ةواي نل ى ىىر‬ ‫‪ ،‬ةمعمة ى ى‬ ‫ةالور ةا ى ى وة‬ ‫ةواًكةاىىر ة وىىل واق ىىلم ةوالتجمهىىمإ ةواةلىىل ‪ ،‬ةوآللوا ةواًنىىا واسىىم ي ف ى واةجةةى وا ى ى‬ ‫قام فله ه و وان مم ‪0‬‬ ‫ةاملقمف ىىر لةرهىىم واةة ىىاى فه ى واة ى تكسىىا وإلفسىىم وابىىًر وإلفسىىمفلر ‪ ،‬تكس ىىبه‬ ‫وام ىىر ةوا ىىلم ةم ىىمهة واسىىماك واةة ىىاا ف هىىم ‪ ،‬ةللعلىىر واةكلىىإ مى واةجةةى ‪ ،‬ةتةحىىيل‬ ‫مى‬ ‫نةىا ف هىم ‪ ،‬ةاعةىل واةجةةى‬ ‫خبلمإ أفةول مجةةى مىم فى جىاح والقمفىىر واةى‬ ‫فقىل واةى وة والقىمف واى ى خمقىه وإلفسىىم ةجةعىىه مى مىة واعبىار ‪ ،‬ةهنىم تبىةز أهةىىلر‬ ‫واةيرك ىىر امق ىىلمم به ى ه واا لًىىر ‪ ،‬إا ى جمفىىا واةؤكس ىىمإ ووخىىةى لموكىىة ةلةر وا بىىمل‬ ‫ة واةقبال أة واعةجلر‪0‬‬ ‫واه ئىمإ ة ة ذاك م ةكم ط واةة لر‬ ‫أهمـية دراسـة تاريخ التربية ‪:‬‬ ‫نىىه واةهةةىىا ب ى لور واةعمىىلم‬ ‫إ ل ورك ىىر تىىمراا واةة لىىر نبىىة هىىمم ال سىىة ن‬ ‫ةتن لةىىه ةذاىىك نىىي منمرشىىر مشىىواإ واةعمىىلم ةتقىىاام واىىن م واحمالىىر بىىل ة نىىي واةخلىىلط‬ ‫امةسىىةقبل ةال ىىك أ واعىىال إا ى تىىمراا واةة لىىر ىىؤلى إا ى حسىىم لل ىىة م ى واةشىىواإ‬ ‫واةعملةلر واحمالر ةوااصاـ إا واحماـ واةنمكىبر اهم ‪0‬‬  ‫‪7‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫ثىىم إ فهةنىىم امحمجىىة ال وةةىىل بىىية والطىىاا مى واةمجىىي ةل وركىىةه ةر ةىىم‬ ‫واجي ي ةوا ىلم ‪ ،‬فةى واةحةةىل‬ ‫نيمم حةم وابةوا ةواةنمرص ب‬ ‫م ه و والةاق آم‬ ‫أ ل وركىةنم امةمج ري تحي م وفيفم نم ةروح لل جي ي بةور ‪0‬‬ ‫ويرا " باطس " أن دراسوك الور يك توضح ل ا أمرين ‪:‬‬ ‫ى واعنمصىة واةمجىلر واةى تسىة ن إاى واًكىة ةواةلب ىق واةة ىاى‬ ‫األول ‪ :‬أفهم تكشى‬ ‫ف ى حمج ىةفم ‪ ،‬لةىىم أفهىىم تاجىىا انىىم فىىاا واةشىىم ل واة ى تنش ىىأ فةلجىىر وصىىليوم واةق ىىما ي‬ ‫جي ي ةملماا جي ي ‪0‬‬ ‫واةة اار واةارةثر ب ةة‬ ‫م إ جىمل حمىاـ اةشىىم ل تة ااىر مةمثمىر‬ ‫الثانى ‪ :‬أفهم تاجا انم للإ ةل واسمبقا‬ ‫اةشم منم ‪ ،‬ةأ ام تك ذوإ مشم منم ‪0‬‬ ‫ة مى أ ىر حىىمـ فحى ال فةارى مى ل وركىىةنم اةىمراا واةة لىىر أ فبىل إاى حمىىاـ‬ ‫جمهم تا م ةةفنم واةعمصة ‪ ،‬ةه و ال عن واةقم ل م أهةىىلر هى ه واي وركىىر ‪ ،‬ةاكنهىم‬ ‫ىىك كىىةن ة انىىم والةاىىق احىىل مشىىواتنم واةعملةلىىر واةعمص ىىة ‪ ،‬ةتةىىلا انىىم فةصىىر‬ ‫بىىية‬ ‫إصيور ر وةروإ أ لة حوةر ةتعقاو‪0‬‬ ‫وتتمثل هذه األهمية بالنسـبة للمشتغلين بالتربية بصفة خاصة فيما يلى ‪:‬‬ ‫مى تىمراا وان ةاىمإ‬ ‫ال وةةل إ يول والماا ف لملمإ واةة لىر بىية واةعىة‬ ‫‪-1‬‬ ‫ةووفكىىمر واةة ااىىر بىىة واعبىىار ‪ ،‬ة ىىية والهةةىىمم بي وركىىر أمىىار واةعمىىلم فى بمىىيه ةفى‬ ‫ةهم م بال واعىمام ةواقىاى واةؤثة ف تشو مهم ةتاج ههم ‪0‬‬ ‫واىىن م‬ ‫والقمف ىىر ةواةة لىىر ‪ ،‬ة ى‬ ‫ل ورك ىر تىىمراا واةة لىىر تؤل ىىي واعار ىىر وااثلقىىر ب ى‬ ‫‪-2‬‬ ‫واةة لىىر ‪ ،‬لةىىم تًس ىىة إا ى حىىي‬ ‫والجةةمعلىىر ا ورةبىىمل ر – كلمكىىلر – ل ن ىىر ‪ )00‬ة ى‬ ‫س ىىع إا ى‬ ‫واة ى ل ىىم‬ ‫ب ىىة اة ىىمذو ةج ىىي فة ىىاذ لة آخ ىىة ف ى مجةة ى م ىىم ‪ ،‬ووه ىىيو‬ ‫تح لقهم ‪ ،‬واعاومل واة ألإ إا فجمحهم ‪ ،‬واعاومل واة ألإ إا فشىمهم ‪ ،‬ةمى خىاـ‬  ‫‪8‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫ه ى ه واي ورك ىىر واةمراخلىىر ةو ى أ فض ى أ ىىي نم م ى وانةىىمذ ووفضىىل ةواحمىىاـ وو ل ىىة‬ ‫فجمحمو ةةورعىلر ‪ ،‬ةوكةبعمل تمك واة ثبن فشمهم ‪0‬‬ ‫إ معةفىىر ووص ىىاـ واةمراخلىىر امةة لىىر تكس ىىبنم وان ىىة واعمةلىىر وانقي ىىر واة ى ف ى‬ ‫‪-3‬‬ ‫واةة ااىر ةواةن لةىمإ فى جىاح‬ ‫ةفقىلم واخبىةوإ ةواةاورى‬ ‫جا هم فة ط ووكىبما بمانةم‬ ‫واة فشىأإ ف هم ةم ثم فكةسىا ةجهر ف ة أ لة مةةفر ةأ لة تبب وة ‪0‬‬ ‫وا ةة‬ ‫طرق دراسـة تاريخ التربية‬ ‫لدراسـة تاريخ التربية أسـاليب متعددة ‪:‬‬ ‫لىم اهىم تىأث ةهم وااوجىا فى واة ىيو‬ ‫‪ -1‬دراسـة الشخصـيات وو المفرـرين ‪ :‬واى‬ ‫مىم وزاىن و ور هىم ةوتجمهىمتهم وا لةىر واةى تجعمهىم جىي ة بماي وركىىر‬ ‫واةة اى ‪ ،‬ةوا‬ ‫ةواةأمىىل لىىأ فىىيرط أفاطىىا – كىىقةوا – وا وما ى – وب ى خمىىية – جىىا ل ىىاى‬ ‫‪00‬إاا ‪0‬‬ ‫‪ -2‬الطريقة الزمنية الطويلة ‪Chronological A pproach‬‬ ‫ةهى ى ى ى مى ى ى ى أرى ى ى ىىيم والى ى ى ىىةر واةأاافى ى ى ىىر فى ى ى ى ل وركى ى ى ىىر تى ى ى ىىمراا واةة لى ى ى ىىر ةأ لةهى ى ى ىىم‬ ‫ب ى ىىار أة فة ى ىةوإ زمنل ى ىىر مةةمبع ى ىىر ‪،‬‬ ‫ى ى ا مو ةا ى ىىةم ف ه ى ىىم تقس ى ىىلم ت ى ىىمراا واةة ل ى ىىر إا ى ى‬ ‫ملى ى ى ىىل واةة ى ى ى ىىر ف ى ى ى ى واةجةةعى ى ى ىىمإ وابيو ى ى ى ىىر أة ووةا ى ى ى ى ‪ ،‬واةة لى ى ى ىىر ف ى ى ى ى واحضى ى ى ىىمروإ‬ ‫واقي ةى ى ى ىىر ا واب ى ى ى ى نلر – واةبى ى ى ىىةار – وا افمفلى ى ى ىىر – واةةممفلى ى ى ىىر ) ‪ ،‬ثى ى ى ىىم واةة ى ى ى ىىر ف ى ى ى ى‬ ‫بى ى ى ىىة وانهضى ى ى ىىر ‪ ،‬ةواةة لى ى ى ىىر ف ى ى ى ى واعبى ى ى ىىار‬ ‫واعبى ى ى ىىار وااك ى ى ى ىىل ‪ ،‬ةواةة لى ى ى ىىر ف ى ى ى ى‬ ‫واحي لر ‪ ،‬ةف لل بة أة مةحمر م ه ه واةةوحل ةنىمةـ واىيورط واحقىم ق ةووفكىىمر‬ ‫واةى ى تةعم ىىق بةل ىىار واةؤكسى ىىمإ واةعملةل ىىر ةمن ةه ىىم ةالورته ىىم ةمن ىىمه واي وركى ىىر ةط ىىةر‬ ‫والجةةمعلر ةوالرةبمل ر ةواسلمكىلر ‪0‬‬ ‫وا ةة‬ ‫واةيراس م واة ط ب نهم ة‬ ‫ةاهى ى ه والةاق ىىر م موته ىىم ة ا ه ىىم ‪ ،‬فةى ى م موته ىىم أفه ىىم تعلى ى واةاج ىىاا واى ى ى‬ ‫م هىم أفهىم‬ ‫فيركىه والكةةةور وا ى فةاىيه ةفحى فةىمب تىمراا واةاجىاا ةتلىاره ‪ ،‬ةاؤخى‬  ‫‪9‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫تةنىىمةـ جم لىىمإ م ى واةة ىىر أة جاوفىىا منهىىم ‪ ،‬لىىل جىىمح ةلىىل جمفىىا م ى إفً ىةول مةىىم‬ ‫حاـ لة وان ة واكملر واشمممر ‪ ،‬لةم أ ه ه والةاقر ري تؤلى إا واةكةور أحلمفمو ‪0‬‬ ‫واة ى تةن ىىمةـ ف هىىم‬ ‫ةر ىىي وتب ى ه ى ه والةاقىىر ‪ E.P. Graves‬ف ى لةبىىه واىىلا‬ ‫تمراا واةة ىر ربل واعبىار وااكل ‪ ،‬ةف واعبار وااكل ةفى واحي لىىر لةىم وتبعهىم‬ ‫تمراا واةة ىر ‪0‬‬ ‫أ ضمو ‪ Paui Monroe‬ف لةمبىر واشه ة‬ ‫‪ -3‬الطريقـة العرضـية وو طريقة المشرالت ‪Problem Approach‬‬ ‫ف ه ه والةاقر تن ىم واةىمل واعمةلىر اىلس مى أكىمط تةمبعهىم واممنى ‪ ،‬ةافةىم‬ ‫ارىر بموةجما واةة ااىر واجمراىر ‪ ،‬أة بماةشىىكاإ واةة ااىر واةى‬ ‫م ح ث مم اهم م‬ ‫فهىىةم بهىىم ف ى واارىىن واحمجىىة ‪ ،‬ةم ى ثىىم فخ ىىةمر واحقىىم ق واةمراخ ىىر ةتىىن م حىىاـ ه ى ه‬ ‫واةة ىر بة واعبار ثم نيمم فًةغ‬ ‫واةشواإ ةهو و فةب واًكة وااوحي ةاةك أهىيو‬ ‫م ل وركىةهم فنةقل إا فكة أخةى ةهو و ‪0‬‬ ‫ةر ىىي وتب ى ه ى ه والةاق ىىر فى ى ل ورك ىىر ت ىىمراا واةة ل ىىر بةة لو ىىة ‪Brubacher‬‬ ‫م لل حمـ فه ه والةاقىر أ ضىمو ال تخمىا مى واةأخى ‪ ،‬منىه أفهىم تىؤثة مى ةحىي أة‬ ‫تكممل واعةض اًةة زمن ىر م ح ث تشىمبك ةتيوخل واعاومل واةؤثة ف تمك واًةة ‪0‬‬ ‫‪ -4‬الطريقة الثقافـية ‪: Cuhural apprcach‬‬ ‫مى واعاومىىل والقمفىىلر واةخةمًىىر‬ ‫ةهى واي وركىىر واةى تأخى فى وال ةبىىمر واةعىىة‬ ‫ةوالجةةمعلر ةواًكةار ةواي نلر ةواسىلمكلر واة ةجهن واةة لر ف مجةة م واةجةةعمإ‬ ‫أة ف ح بر تمراخلر مع نر ةل وركىر واةة ىر فى جىاح هى ه واعاومىل جعمهىم أ لىة ح ااىر‬ ‫‪0‬‬ ‫مىىؤر‬ ‫بي ورك ىىر تىىمراا واةة ىىر ف ى جىىاح ه ى ه واعاومىىل ةوا ىىةة‬ ‫ةم ى واةهةة ى‬ ‫‪ R.F. Butts‬وا ى ًةةض أ واةة ىر تةىأثة بةىم سىىال مى‬ ‫واةة ىر وومةاو واةعةة‬ ‫ف م ةمعةقيوإ ف ثقىمفر مع نىر ‪ ،‬ةأ واةة ىر بيةرهم تىؤثة فى والقمفىىر ةاقبىي بىمطس‬ ‫بمصىىلاا والقمف ىىر ‪ ،‬ةواىىنةط واةةلىىا م ى واىىن م واس ىىلمكلر ةوالجةةمعلىىر ةوالرةبىىمل ر‬  ‫‪10‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫ةواي نلر ‪ ،‬ه و بمإلجمفر إا ووفكمر ةواةلىل واعملم واة تاجىه وانىمط فى حلىمتهم واعممىر‬ ‫ةواخمصر ‪ ،‬ةفح اك فًهم ف مممو تعملةلمو معمصى وة نب ىي أ فقىام بةحمةاىر جىمل اًهىم‬ ‫واعنمص ىىة واب ىىماحر مى ى والقمفى ىىر‬ ‫ةتقى ىىاام واةقى ىىما ي والقمفى ىىلر ةواةة اا ىىر امةجةةى ى ةو ةش ىىم‬ ‫ي ةهم وان مم واةعملةي ‪0‬‬ ‫أ‬ ‫نب‬ ‫واقي ةر واة‬ ‫‪11‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫الفصل الثانى‬ ‫الرتبية فى ثقافات ما قبل التاريخ‬  ‫‪12‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫(*)‬ ‫مقـدمـة‬ ‫وااح ى ي ذة واةىمراا ‪ ،‬تعىىمم‬ ‫وإلفسم ه منشىر والقمفىىر ةواحضىمر ‪ ،‬ةهىا واكىم‬ ‫وإلفسىم من بيو ىر واخمق للإ ولإ فًسىه املبلعر ‪ ،‬ةللإ سخةهم اخيمةه ‪ ،‬ةللىإ‬ ‫تًسى ةهم ‪0‬‬ ‫عجم‬ ‫سللة م ب ئةىه ‪ ،‬ةللإ ةجنا أخلمرهم واة‬ ‫ةتع ىىمم وإلفس ىىم بماة ىىيرا لل ىىإ س ىىةً ي م ى ري ورت ىىه ةخب وةت ىىه خ ىىاـ تعممم ىىه م ى‬ ‫واعىمام واةحىىلط بىىه ‪ ،‬ةللىىإ نقىل هى ه واخبىةوإ إاى أبنم ىىه ‪ ،‬ةللىىإ نةى هى ه واخبىةوإ‬ ‫ةاعياهم ‪ ،‬ةاً ي منهم ف تن لم حلمته ةأفشلةه ‪0‬‬ ‫حىىيل ببىىًر رمطعىىر مةى بىىيأ واةعمىىلم ‪ ،‬فىىماةعملم‬ ‫ةمى واعس ى ة مى وابمحىىث أ‬ ‫ري م رىيم واح ىم فًسىهم ‪ ،‬ةأى جةم ر بشةار مهةم ص ةإ أة لبةإ ‪ ،‬ةأ ىم لىم مومفهىم‬ ‫ىة أرول ىر‬ ‫ال بي ةأ فجي اي هم صار أة أخةى مى صىار واةعمىلم ةواةة لىر ‪ ،‬إرول ىر أة‬ ‫ة من ةر ‪0‬‬ ‫ة مبم ة ‪ ،‬من ةر أة‬ ‫‪ ،‬مبم ة أة‬ ‫م هىم مى‬ ‫ةأ ىم لمفىن أفكىىمر وإلفسىىم ووةـ ى واةة ىىر ‪ ،‬ف فنىم ةوننىم واةعىة‬ ‫وآلثى ىىمر واةى ى تةلهى ىىم فى ى صى ىىار ألةوإ ةفقى ىىاـ ةركى ىىام ‪ ،‬ةأ ضى ىمو مى ى ل وركى ىىةنم اى ىىبعض‬ ‫ماىه حةى وا ىام ‪ ،‬فهى تةلىل ببىًر ممىر‬ ‫واةجةةعمإ وابيو ىر واة ممزان ت لش فى‬ ‫أةا مةوحل تلار ثقمفىر وإلفسىم ‪0‬‬ ‫بة وةحىىل لل ىىة فى فةىىاه ةوى أ فجةمهىىم مى وانحىىا‬ ‫ةاقىىي مىىة واةجىىل واب ىيو‬ ‫واةىما ‪:‬‬ ‫‪ -1‬العصر الحجرى القـديم ‪:‬‬ ‫ح ى ىىث ى ىىما وك ى ىىةخيوم وولةوإ واةى ى ى وخةة ه ى ىىم وإلفس ى ىىم ووةـ مى ى ى واخش ى ىىا‬ ‫أة ر ى ى ىىة واح ى ى ىاو أة واع ى ى ىىمم أة واب ى ى ىىخار ‪ ،‬لة ى ى ىىم ةج ى ى ىىيهم ف ى ى ى والبلع ى ى ىىر ةلة أ‬ ‫م ى ىىأةى‬ ‫ى ىىيخل م ه ى ىىم أى تع ى ىىي ل أة تل ى ىىااة ‪ ،‬ةح ى ىىث وك ى ىىةخيم وو ب ى ىىم ةواكه ى ىىا‬ ‫ةكونم اه ‪0‬‬ ‫سهام محمود العراقى ‪ :‬تاريخ وتطووير إتاااواا الر ور الور ووا س ادسوة دريك س مةوموك المعوار‬ ‫(*)‬ ‫الحديثك س ‪1984‬م‪0‬‬  ‫‪13‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫‪ -2‬العصر الحجـرى ‪:‬‬ ‫ىىيخل بع ىىض واةحسى ى نمإ مى ى‬ ‫ةه ىىا واعب ىىة واى ى ى ب ىىيأ فل ىىه وإلفس ىىم واب ىىيو‬ ‫ألةوت ىىه ةاب ىىن منه ىىم ألةوإ جي ىىي ل ىىماحةوا ةواس ىىهمم ةواً ىىؤةط واةل ىىمرر ‪ ،‬لة ىىم أخى ى‬ ‫إرممةىىه بمكىىةخيوم واحجىىمر ةوو بىىم بعىىي‬ ‫أمىىم‬ ‫بى ـ بعىىض واجهىىي اةحس ى‬ ‫وإلفسىىم‬ ‫تشو مهم ‪0‬‬ ‫‪ -3‬العصر الحجرى الحديث ‪:‬‬ ‫فى واةقىىيم ةوانةىا بخلىاوإ‬ ‫ةها واعبة وا ى بيأإ فله ثقمفىر وإلفسىم وابىيو‬ ‫أةك ى ى ى ى ى ى ى ةأ ل ى ى ى ى ى ى ىىة ك ى ى ى ى ى ى ىىة ر خ ى ى ى ى ى ى ىىاـ واًة ى ى ى ى ى ى ىىة واة ى ى ى ى ى ى ى ك ى ى ى ى ى ى ىىبقن م ى ى ى ى ى ى ى ال واةس ى ى ى ى ى ى ىىلا‬ ‫بح ىاوا ‪ 10.000‬كىىنر ‪ ،‬تعمىىم وإلفسىىم صىىن واة ىىأةى بةهىىمر أ بىىة ‪ ،‬ةص ى ي واح اوفىىمإ‬ ‫ةووكةمك ‪ ،‬ةوام ور ر ة عض واًنا واحةفلر ‪0‬‬ ‫ث ىىم ه ىىةإ أه ىىم وخة وة ىىمإ وإلفس ىىم ‪ ،‬ةه ى وام ىىر لاكى ى مر امةً ىىمهم ف ى ص ىىار‬ ‫رماز ةا ىمروإ ة نيمم تةو وإلفسىم م وخةةوا واكةمبىر بىيأإ مةحمىر جي ىي ‪ ،‬ةأصىبا‬ ‫مى بعىض م ىمهة‬ ‫سجل خبةوته ‪ ،‬ةثقمفةه ‪ ،‬ةأصبا بممومفنىم واةعىة‬ ‫م واةةو أ‬ ‫حلم ذاك وإلفسىم ‪0‬‬ ‫ةوكى ى ىىةةةإ حلى ى ىىم وإلفسى ى ىىم ووةـ فى ى ى واةعق ى ى ى ي ةواةشى ى ىىمبك ‪ ،‬ةتلى ى ىىارإ حلمتى ى ىىه‬ ‫والجةةمعل ىىر مى ى واعما ىىر إاى ى واةع ىىمة ‪ ،‬ةأخى ى إ واةن لة ىىمإ والجةةمعل ىىر فى ى وا ه ىىار‬ ‫ةخمصر بعي وكةقةور وإلفسم ووةـ ف ةل م ووفهىمر ‪ ،‬ةتكافىن ووكىىة ‪ ،‬ثىم واعشىىم ة‬ ‫‪ ،‬ةواقبىم ل ‪ ،‬ةتكافن اكىل جةم ىر مجةا ىر مى واىن م ةوالقىاط واي نلىر ةأةجىىه وانشىىما‬ ‫مشىىةةلر ‪ ،‬ة ىىيأ واةاك ى‬ ‫واةخةمًىىر واة ى تةمركىىهم ‪ ،‬لةىىم أصىىبا اه ى ه واةجةعىىمإ أه ىىيو‬ ‫ةتك ىىاا وإلمبةوطارا ىىمإ ‪ ،‬ةوفةقى ىىمن تبعى ىمو اى ى اك والقى ىىمفر وفةشى ىىةإ مى ى بم ىىي آلخ ىىة ‪ ،‬ةزول‬ ‫والتبمـ ةواةبىملـ واةجمرى ‪ ،‬ةفةن واحضمر بأبعملهم واةخةمًىر مى صىنم ر ةألا ةفى‬ ‫واةة ى ىىر فى ى ه ى ى ه‬ ‫رى ىىمماو با ى ىىم‬ ‫‪ ،‬ةفشى ىىأإ طبقى ىىر واكهنى ىىر أة ووطبى ىىمح واسى ىىحة وا ى ى‬ ‫واةجةةع ى ىىمإ ووةاى ى ى ‪ ،‬لة ى ىىم تااى ى ىاو تًسى ى ى ة ى ى ىاوهة واع ى ىىمام واةح ى ىىلط بمإلفسى ىىىم ووةـ ‪،‬‬ ‫واجةم ر ‪0‬‬ ‫ةوالتبمـ به و واعىمام ةوكةةجمح وآلاهىر ةلرح واخلة‬  ‫‪14‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫السمات العامة للتربيـة البدائيـة ‪:‬‬ ‫األهـداف ‪:‬‬ ‫أر ىىيم حىىمفم امةعمىىلم ‪ ،‬فمإلفس ىىم واق ىىي م لىىم مهىىيلو بىىماقاى واخً ىىلر‬ ‫ىىم واخىىا‬ ‫واةى تسىىبا واكىاور اىىه ةوكىةته ‪ ،‬ةاىىم ةوى خافىىه رمصى وة مى وو ىىلمح واح ىىر ‪ ،‬بىىل‬ ‫ومةي إا واجةمل أ ضىمو ‪ ،‬ال ةقىمله أ اهى ه واجةىملوإ ا أ ىجمر – صىخار – اوصى‬ ‫مى‬ ‫) أرةوحمو ةوى أ تةجى ةت ضىا ةتحىل بىه فقةةهىم ة ىةهم ةفةلجىر اهى و واخىا‬ ‫م ى واةسىىةقبل ألرك وإلفسىىم واق ىىي م أهة ىىلر تىىاف ة ووم ى اىىه ةوك ىةته‬ ‫واةجهىىاـ ةواخىىا‬ ‫ةرب مةه ‪0‬‬ ‫ة ىىيأ وإلفس ىىم واق ىىي م ةىىمرط مجةا ىىر م ى واشىىعم ة ةوالقىىاط الكةةجىىمح ه ى ه‬ ‫وورةوا واخًىلر ‪ ،‬ةانقىل ه ه واخبةوإ إا واج ل ووص ة باوكىلر واكبىىمر فى واجةم ىىر‬ ‫‪0‬‬ ‫ووةـ امةة ىىر نىي وابىيو ي فى تحق ىق وومىىم مى‬ ‫ةهنم ةوننم أ فحيل واهي‬ ‫رىىاى والبلع ىىر واةيم ىىة ةم ى أ ىىيوح وإلفس ىىم ‪ ،‬ةذاىىك ى طةاىىق إ ىىيول واً ىىةل امحبىىاـ‬ ‫م ى ى جى ىىةةروإ واح ى ىىلم انًس ى ىىه ةوك ى ىةته ‪ ،‬ةوتب ى ىىما مجةا ى ىىر م ى ى واقى ى ىاو ي ةواع ى ىىملوإ ‪،‬‬ ‫ةوجةنىما مجةا ر م واناوهىي ‪ ،‬مقنهم واكىبمر امب ىمر ‪0‬‬ ‫والىىمف ةهىىا واةاف ىىق أة واةلمبقىىر ‪ ،‬ةهىىا‬ ‫ووةـ فنةقىىل إاى واهىىي‬ ‫ةمى واهىىي‬ ‫ووةـ ‪ ،‬ح ى ى ى ى ى ى ى ىىث خشى ى ى ى ى ى ى ى ى وإلفس ى ى ى ى ى ى ى ىىم وابى ى ى ى ى ى ى ىىيو ي‬ ‫ةث ى ى ى ى ى ى ى ىىق والرتبى ى ى ى ى ى ى ىىما بماهى ى ى ى ى ى ى ىىي‬ ‫ووفى ى ىةول ‪ ،‬ةا ى ىىةى أ خ ى ىىة واجةم ى ىىر إفة ى ىىم وةى ى ى فى ى ى واح ى ىىي‬ ‫بى ى ى‬ ‫واةًى ى ىىةل ةوالخ ى ىىةا‬ ‫م ى ى ى ى ى ى ى والخةاف ى ى ى ى ى ى ىىمإ واًةل ى ى ى ى ى ى ىىر ‪ ،‬ةابق ى ى ى ى ى ى ىىمح واجةم ى ى ى ى ى ى ىىر م ى ى ى ى ى ى ى مس ى ى ى ى ى ى ىىةاى فة ى ى ى ى ى ى ىىط‬ ‫ةوح ى ى ى ى ى ىىي ‪ ،‬فسى ى ى ى ى ى ىىامر واً ى ى ى ى ى ىىةل ةآمن ى ى ى ى ى ىىه مى ى ى ى ى ى ىةتبط أ ى ى ى ى ى ى ىىي والرتب ى ى ى ى ى ىىما بةاوفق ى ى ى ى ى ىىه مى ى ى ى ى ى ى‬ ‫واجةم ى ى ى ى ى ى ى ىىر ‪ ،‬ةاحسى ى ى ى ى ى ى ىىمكه بماةجى ى ى ى ى ى ى ىىم اةقى ى ى ى ى ى ى ىىبل وااجى ى ى ى ى ى ى ى واقى ى ى ى ى ى ى ىىم م لة منمرشى ى ى ى ى ى ى ىىر‬ ‫أة تسىمؤـ ‪0‬‬  ‫‪15‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫لمفى ى ى ىىن تةحقى ى ى ىىق فى ى ى ى وا ماى ى ى ىىا ال ى ى ى ىىعارام ‪ ،‬أة ال إرول ى ى ى ىمو ‪،‬‬ ‫هى ى ى ى ه ووهى ى ى ىىيو‬ ‫شىكل ه و واةعملم مشومر بمانسىبر اه ‪0‬‬ ‫ةلة أى مجهال م جمفا واةةعىمم ‪ ،‬ةلة أ‬ ‫أنـواع التعـليم ‪:‬‬ ‫مى واةة ىىر هىم واةة ىىر واعةملىر ةواةة ىىر وان ةاىىر‬ ‫تضة واةعملم وابيو ي فةلى‬ ‫‪0‬‬ ‫ةضة واةعملم واعةمي ‪ ،‬مىم فلمىق ملىه واةىيراا واةهنى ‪ ،‬واةىيراا واةنماى ‪،‬‬ ‫واةيراا واعسوةى ‪ ،‬واةيراا وابيف ‪ ،‬واةيراا واخمق ‪0‬‬ ‫ةاةضة واةعىملم وان ةي واةة ىىر واي نلىر ةتعىىمم والىا ‪ ،‬ةواةة لىر واًن ىىر ةواةة ىىر‬ ‫واةاكى ىىل لر ةواةة لى ىىر وولب ى ىىر ةواعقم ى ىىلر ‪ ،‬ةوالى ىىا ةواً ى ى ةواةاكى ىىلق ‪ ،‬ةوولا ةواًمسى ىىًر‬ ‫ىمام وو ىىلمح‬ ‫تًس ى ةوته ى‬ ‫ةواعىمام ‪ ،‬ةم ه و واناا مى واةة ىىر سىةةي واةجىل وابىيو‬ ‫واةحللر به ‪ ،‬ة ارىر واقاى واةةحلر بماعىمام واةملى ةللعلر تأث ةهم فله ‪0‬‬ ‫المحـتوى والمناهـج ‪:‬‬ ‫ةم ىمإ ‪:‬‬ ‫م تعملم وابيو ي ةكا م ثا‬ ‫واةيراا واازم إل ىبما ملماا وابي ‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫واة ىىيراا م ى واع ىىملوإ ةواةق ىىما ي ةووةوم ىىة ةواناوه ىىي واازم ىىر امحل ىىم واةةاوفق ىىر م ى‬ ‫‪‬‬ ‫واجةم ر ‪0‬‬ ‫ةعمة ىىا ص ى ي واح اوف ىىمإ‬ ‫ى تة ىىر وابن ىىمإ ‪ ،‬ف ىىمابنا‬ ‫تة ىىر وابن ى‬ ‫ةتخةم ى‬ ‫ةصى ي ووكىىةمك ةواقةىىمـ ةصىىن ووكىىمحر ةواةةمبعىىر ةواةلىىمرل ‪ ،‬ةوابن ىىمإ ىىةعمة ر م ىىر‬ ‫ووطً ىىمـ ةا ىىيول والعى ىىمم ةص ىىن واةاب ىىس ةوولةوإ واةنمال ىىر ‪ ،‬ل ىىل هى ى ه واةه ىىمم لمف ىىن‬ ‫طةاقر واةاح ر ةواةقىم ي ‪0‬‬ ‫بسىللر ةتةعمم ف وا ماا‬ ‫أم ىىم ةمل ىىمإ واعى ىىبمل فق ىىي لمف ىىن أ ل ىىة تعق ىىيو ةلى ى اك واة ىىيراا مى ى والق ىىاط‬ ‫أرجمح وورةوا ‪0‬‬ ‫واسحةار واة تسةهي‬  ‫‪16‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫ةلمف ىىن واةة ى ىىر وابيف ى ىىر اه ىىم أهة ةه ىىم ا ىىيى واب ىىيو ي ‪ ،‬ح ىىث تكسى ىىا واً ىىةل واق ىىا‬ ‫اةاوجه ىىر واحلىىم واب ى بر ف ى ذاىىك واارىىن لةىىم وهةة ىاو بةنةلىىر واىىةةا‬ ‫ةواة ىىمرر واازم ى‬ ‫م تحةل جةا آبم هم لة ت مة ‪0‬‬ ‫مابمو مم ة ةا‬ ‫واعسوةار ةلم واشىبم‬ ‫المؤسسـات والتنظـيم ‪:‬‬ ‫ووكىىة ‪ :‬لمفن ووكة ه وااحي والجةةمعلىر ووةالىر ‪ ،‬ةهى واةى تةىاا أمىة‬ ‫اأ)‬ ‫ةوابنىىمإ‬ ‫طةاق فقىل خبىةوإ وآلبىمح ةوومهىمإ امبنى‬ ‫واةعملم واعةم اإلفسىم وابيو ي‬ ‫‪0‬‬ ‫فئىر واكهنر ةواسحة ةرجىمـ والىا ةتالىل إاى هم ةملىر واةة لىر وان ةاىر ‪ ،‬فهىم‬ ‫اا)‬ ‫ةب ىىما‬ ‫قامىىا بةًسى ى ة م ىىمهة واب ئ ىىر واة ى تحىىلط بماةجىىل واهةج ى ‪ ،‬ةوا ى‬ ‫وا ى‬ ‫ى ى تاجل ىىه ك ىىماك واقب م ىىر ‪ ،‬ةتبى ىةاإ‬ ‫بع ىىمام وورةوا ‪ ،‬ةمى ى ث ىىم ل ىىمفاو ه ىىم واةس ىىئاا‬ ‫وو ةىىمـ ‪ ،‬ةواقىىلمم بىىمالقاط واي نلىىر ةواعىىبملوإ ‪ ،‬ةلمهىىم تةلىىل أةـ بيو ىىر اةة لىىر واجىىنس‬ ‫وابشةى تة ىر ف ةار ‪ ،‬ةرىي شمرك واكهنىر ةواسىحة أحلمفىمو زعىلم واعم مىر أة ووا وو بىة‬ ‫‪ ،‬ثىىم تلىىار وومىىة إا ى فىىاا م ى واةخبىىص ح ىىث ورةبىىةإ مهةىىر واكهنىىر م ى واعمىىم‬ ‫واىىي ن ‪ ،‬ةأصىىبحن وخةبمصىىمإ ووا وو بىىة حة لىىر ةرضىىم لر ةكلمكىىلر ‪ ،‬ةلىىم ذاىىك‬ ‫بعي تاحي وا بم ل ةوخةلمر رم ي واقب مر ةلل ووا وو بة اجةل أفةولهم ‪0‬‬ ‫مجةا ىىر م ى واةع ىىمالم واي نلىىر ‪ ،‬ةواةىىيراا‬ ‫ه ى و ةاةضىىة واةعمىىلم واىىي ن تمقى ى‬ ‫واعمم ىىر ةو ى تلبلقه ىىم‬ ‫م ى طقاك ىىهم ةت ه ىة ه ى ه واةع ىىمالم ف ى مجةا ىىر م ى واق ىاوف‬ ‫ةملىمو ‪ ،‬هى و واةلب ىىق سىىةممم واةىىيراا مى أ ةىىمـ مع نىىر مةتبلىىر بماحًىىاإ واي نلىىر ا‬ ‫بة ىىيراا واش ىىعا مى ى هى ى ه‬ ‫‪ )00‬ةاق ىىام رج ىىمـ وا ىىي‬ ‫وا ن ىىمح – واى ىةرص تق ىىي م واقى ىةوب‬ ‫وو ةمـ ‪0‬‬ ‫طم ًىىر واة بىىم‬ ‫إاى جمفىىا ذاىىك فشىىة واىىي ا ةواةعمىىلم بى‬ ‫ةاةىىاا رجىىمـ واىىي‬ ‫واجي ىىي ‪ ،‬ةهى و سىىةممم فا ىمو مةة ى وم مى واةعمىىلم أرفى مةىىم قىىيم اعممىىر واشىىعا قىىام بىىه‬ ‫طبقى ى ى ى ى ىىر واكهنى ى ى ى ى ىىر أة واقسى ى ى ى ى ىىس واةسى ى ى ى ى ىىةن ةة ‪ ،‬ة ه ى ى ى ى ى ى و واةعمى ى ى ى ى ىىلم ووخ ى ى ى ى ى ىىة تةكى ى ى ى ى ىىا‬ ‫ا ميركىىر ) بوىىل معىىمفي واكمةىىر فى واعبىىة واحىىي ث ‪ ،‬ةلمفىىن أةـ فشىىأ اهى ه واةىىيورط‬  ‫‪17‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫هى ه واشىعاا ةوى و ةبمرهىم أكىبق‬ ‫‪ ،‬ةاى اك فى‬ ‫ةأ ىىمم واكمىيوف‬ ‫أ ىمم ريمىىمح واةبىةا‬ ‫ف والفةقىمـ م مةحمر واهةجلر إا أةا مةوحل واحضمر ‪0‬‬ ‫ىي واكهنىر ‪ ،‬هىا والهةةىمم‬ ‫هنمك مجمـ ثم تجم فله تقىيم ة لًىر واةة ىىر مى‬ ‫بماعى ىىمام واكاف ى ىىر ةواةبى ىىملو واًمسًى ىىلر ةواةامج ى ىىلمإ ةواعمى ىىام والبل لى ىىر ةواح ااى ىىر ‪ ،‬ةه ى ى و‬ ‫والهةةمم ةه ه واي وركىر بةإ بعق ي وابيو ي مةحمر ا حلىم واجةىمل ) أة مةحمىر واةًس ى ة‬ ‫واةةحى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىى إاى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى مةحم ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىر وابح ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىث فلة ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىم ةروح والبلع ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىر ‪،‬‬ ‫مم ىىر‬ ‫ةل ىىل ه ى ه واةعمام ىىمإ واة ى وخةب ىىن به ىىم طم ً ىىر واكهن ىىر لمف ىىن ك ى وة خمفل ىمو م ى‬ ‫واشعا ‪0‬‬ ‫ىي واكهنىر فنجىىيه فى وخةىةوا ا ىىر واكةمبىىر‬ ‫أمم واةجمـ والماث اةقىيم واةة ىىر مى‬ ‫ااحةًمظ بمالقاط واي نلر ةواشعم ة ةواةًمكى ة واًمسًىر ةواكاف ىر ةواعمةلر ‪ ،‬ةتلما ذاىك‬ ‫م واكهنر وواةىمم بمام ىر واةوةا ر ة مآللوا واة تةضةنهم تمك وام ىر ‪0‬‬ ‫ةىملر واةة ىر ةواةعىملم لمفن ببًر ممر ماز ر ‪ ،‬ام تالل إا‬ ‫ةه و عن أ‬ ‫ةملر واةعملم بل ىمرك ف هم لىل مى‬ ‫ه ئىمإ أة مؤكسىمإ مسئاار مسئاالر تممىر ‪،‬‬ ‫لا واقب مر ةواكهنر ةووكة ‪0‬‬ ‫م ح ث واةن ىلم لىم هنىمك تن ىلم رىىم ل فى واةعمىلم وابىيو ي ‪ ،‬ةاىم تكى هنىمك‬ ‫م وةحىىل امةع ىىملم ةال مس ىىةاامإ ل ورك ىىلر ‪ ،‬ةل ىىم مع ىىم واة ىىيراا عل ى بلةاق ىىر ش ىاو لر‬ ‫ةج ىىلر ةال ش ىىةل إال ووفشى ىىلر ةوااوجب ىىمإ واض ىىةةرار ا كى ىىة ةواقب ى ىىمر ‪ ،‬ةر ة ىىم ل ىىم‬ ‫ى طةاقهىىم‬ ‫واة هىىة وااح ىىي امةن ىىلم ف ى واةعمىىلم وابىىيو ي هىىا والحةًىىمالإ واهممىىر واة ى‬ ‫ةعىمم واشىما واةةوهق والفةقىمـ إا حىلم واةجاار واكمممر ة ضاار واقب مر ‪ ،‬ةخىاـ هى ه‬ ‫والحةًى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىمالإ ةعى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىمم واشى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىما ووكى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىةور‬ ‫واقي ةر امقب مر ‪ ،‬ةلل واةيراا واعمةي ةوان ةي وا ى لمف ىاو عةبةةفىه جىةةرامو ابىماحهم‬ ‫واخ ى ى ى ى ى ى ى ىىمع ةاةفمه ى ى ى ى ى ى ى ىىلر واجةم ى ى ى ى ى ى ى ىىر ‪ ،‬ةلمف ى ى ى ى ى ى ى ىىن وو ى ى ى ى ى ى ى ىةوض واة لس ى ى ى ى ى ى ى ىىلر اه ى ى ى ى ى ى ى ى و‬ ‫واناا م واةعملم ها جعل واشىبما ف واقب مر أ ضمح جي ةا بمالفةةمح إا واةجةة ‪0‬‬  ‫‪18‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫ةااى ى جمفى ىىا هى ى ه والقى ىىاط ةوالحةًى ىىمالإ لمفى ىىن تاجى ىىي واةمةى ى واعةجى ىىلر فى ى‬ ‫ووفشلر وا املر ةواةاكىةلر ف ووكة ةواقب مر ‪ ،‬ةمنهم جةلعم ةكا وابةفمم واةعملةىي‬ ‫وااح ي وا ى ةجي ف والقمفىمإ وابيو لر‪0‬‬ ‫الطـرق ‪:‬‬ ‫ى ى ىىة‬ ‫ى ى ىىم تعمى ى ىىم واًى ى ىىةل ف ى ى ى واةجةة ى ى ى وابى ى ىىيو ي ى ى ىىةم ف ى ى ى وا ى ى ىىماا بلةاى ى ىىق‬ ‫ىعاري ‪ ،‬ال إرولي ‪ ،‬ى طةاىق واةقىىم ي ‪ ،‬ةرىي أخى مع ىم هى و واةقم ىي واىاإرولي طةاقىىر‬ ‫‪0‬‬ ‫م كب ل وامعا فكمفن تسىملمإ والًل ةأاعمبه تقم يو وفشىلر حلم وابما ى‬ ‫ةفى واة وةحىىل واةةىىأخة انةىىا وابىىيو ي ‪ ،‬هىىةإ طةاقىىر واةق ىىم ي والرولى ‪ ،‬ةالروك‬ ‫ىل مى واةعمىىم ةواةىةعمم معنى واةلىىل ةواقىىية ‪ ،‬ة ىىيأ واكىىبمر ةىيخما فى تاجىىله وانشىىر‬ ‫قبم ىاو لة تس ىىمؤـ‬ ‫ةواش ىىبما اإلرةىىيوح بهىىم ةتاجلىىه كىىمالهم ‪ ،‬ةلىىم ةوجىىا واش ىىبما أ‬ ‫ىىملوإ رب م ىىةهم ‪ ،‬ةوك ىىةخيمن طةاق ىىر واةحمةا ىىر ةواخل ىىأ أحلمف ىمو ف ى فل ىىمر ج ى ق ‪ ،‬ف ى‬ ‫بعى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىض وو ةى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىمـ واةى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ال تةعى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىمرض مى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى أى مى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى واعى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىة‬ ‫أة واةحةممإ ‪ ،‬أة واةقيكمإ واسىم ي ‪0‬‬ ‫طةاق واكهنر ‪ ،‬ةخمصر فلةم ةعمىق‬ ‫ةم وكةخيمن طةاقر واا ظ ةوإلر ىمل‬ ‫بموفشىىلر واةكىىةلر امع ىىبمل ‪ ،‬ةا لمفىىن أك ىةورهم لو ة ىمو رمصىىة م ى فئ ىىر واش ىىبم وا ى‬ ‫عية امكهمفىر ‪0‬‬ ‫‪19‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫الفصل الثالث‬ ‫الرتبية فى مصر القدمية‬  ‫‪20‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫الفصل الثالث‬ ‫التربية فى مصر القديمة‬ ‫الس هنم مجمـ واحي ث واةًبل ى واةىمراا واسلمكىي اةبىة واقي ةىر ‪ ،‬ةافةىم‬ ‫ىىي أرىىمالم صى ة مسىىةقمر حةى‬ ‫تهةنىىم وإل ىىمر فقىىط إاى أ مبىىة لمفىىن مقسىىةر إاى‬ ‫تكا منهم مةمكةم أحىيهةم بمااجىه وابحىةى ةووخىةى بمااجىه واقبمى ‪ ،‬ةا مبىة اقبىن‬ ‫تحىىن كىىملر‬ ‫ىىمم ‪3400‬ر‪0‬م تىىم تاح ىىي واىىاجه‬ ‫‪ 000‬ةف ى‬ ‫اى اك بىىأرض واقلىةا‬ ‫ثاثىىر أرسىىمم ر لسىلر ‪:‬‬ ‫واةمك م نم ‪ ،‬ةمن ذاك واعهىي قسىم واةؤرخا تمراا مبة إاى‬ ‫وايةاىر واقىي ةر ‪ ،‬ةوايةاىر وااكىل ‪ ،‬ةوايةاىر واحي لىر ‪ ،‬ةتشةل لل لةاىىر أ لىة مى أكىىة‬ ‫حم ةى ىىر ‪ ،‬ةال ى ىىك أ وإلطى ىىمر والقى ىىمف واى ى ى ةمى ىىن فى ى حى ىىيةله واى ىىن م ةواةؤكسى ىىمإ‬ ‫ىىة أ هن ىىمك بعىىض واةعىىمام واعممىىر اه ى و‬ ‫واةة ااىىر رىىي وخةمًىىن مى لةاىىر إاى أخىىةى ‪،‬‬ ‫وإلطمر فةنمةاهم هنىم لة واةعىةض امةًمصى ل وايقلقىر واةى وخةمًىن مى لةاىر إاى أخىةى‬ ‫‪0‬‬ ‫مظاهر الحـياة االجتماعية والثقافـية ‪:‬‬ ‫واىىمة‬ ‫مفىىن ووكىىة لماعهىىي بهىىم لو ة ىمو ف ىاو واةجةة ى تق ىىام واعار ىىمإ ف هىىم ب ى‬ ‫ةوامةج ى ىىر مى ى ى واة ى ىىال واخماب ى ىىر ‪ ،‬لة ى ىىم ةف ى ىىن ووكى ى ىىة واةبى ى ىةار واقي ة ى ىىر ب ى ىىماةةوبط‬ ‫ةوالكى ىىةقةور ‪ ،‬ةرى ىىي وحةمى ىىن واةى ى أة ف هى ىىم مةلى ى وم مةمارى ىمو إذ لمفى ىىن تةبى ىىة فى ى أما هى ىىم‬ ‫م إلور أ ةمـ زةجهىم فى المبىه ‪ ،‬ةهى و أمىة لفى مًكى وة ملىىمـ مىم س م ممىة‬ ‫ةتشىة‬ ‫ق ىىاـ اىىلس ثةىىر ىىعا ر ىىي م أة حىىي ث رف ى منماىىر واة ى أة ملمةىىم رفعهىىم كىىوم‬ ‫إا ى أ‬ ‫ة ىىم ف ى ك ى مبو ىىة ةه ىىا ةكى ى مر واةجةة ى اكًما ىىر وانس ىىل‬ ‫ةألى وان ىىل أم ىىم وا ىىمةو فك ىىم‬ ‫ةتكمثةه ةاتمحىر واًةصر اةة ىر ووبنمح ةوالفةًىما بهىم ة ماةبمهىم بولىةتهم ‪ ،‬قىىاـ آفى‬ ‫م حوةمح وايةار واحي لىر ااايه ‪ ،‬وتخى انًسه زةجمو ةأفن ص ة اةنجا اىك طًىاو فى‬ ‫ىىية رج ىاو ‪ ،‬فماةج ىىل‬ ‫أفىىن أةاىىيتهم و ىىمه ف ى ص ى ةك أمونىىك أ تق ىىام م ى تنش ىىئر ح ى‬ ‫واسع ي ها واكل ة ووهىل ةم أ بةه وانمط بسبا أةالله ‪0‬‬  ‫‪21‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫ى ووكى ىة واةب ىةار واقي ة ىىر ‪ ،‬ف ى جةل ى والبق ىىمإ ى ًهم بول ىىة‬ ‫اق ىىي ىىة‬ ‫ىىي أمىىار أةاهىىم طبلعىىر واةكىىاا والجةةىىم ي ةوالرةبىىملي‬ ‫وإلفجىىما ‪ ،‬ةاةج ى ذاىىك إا ى‬ ‫امةجةة ةحمجةه إا وو يي واعمممر ف مجمـ وام ور ىر ة ةهم م واةه ‪ ،‬ثمفلمو ‪ ،‬مىم‬ ‫ىعم ة ل ن ىىر ةمىم قىىيمافه‬ ‫ؤل ىر ووةالل – ةفقىمو امعق ي واي ن ىر واةبةار واقي ةر – مى‬ ‫تحقىىق كىىعمل وااواىىي ف ى أخى ىةوه ثىىم مىىم قامىىا بىىه وح ىىلمح أكىىةه ى طةاىىق‬ ‫م ى ر ىةوب‬ ‫واكةمبىر ةوابار م واةقىمبة ةواةحمف ىر م هىم ةتقىىي م ووطعةىر واازمىر فى وو ىىلمل ‪،‬‬ ‫ثمالىمو ‪ :‬والكىىةقةور ةةجىىاا واةسىةقبل والرةبىىملى ةمىىم تةتىا مى ثبىىمإ مىاورل واىىةى مى‬ ‫خبا ةرخمح ‪ ،‬ةرىير وورض م وإلفةىم ‪0‬‬ ‫ةاةو واقىاـ باجال طب لر ف واةجةة واةبةى واقىىي م ةاكنهىم لمفىن مًةاحىىر‬ ‫‪ ،‬ةمى هنىم‬ ‫نةقىل مى طبقىىر إاى أخىةى أ لىة رقلىمو فى واس ىمم والجةةىم‬ ‫تةىلا امًةل أ‬ ‫واحواملى ىىر ‪ ،‬ةم ى ى ثى ىىم ف ى ى واح ى ىةوك‬ ‫جى ىىمحإ أهة ى ىىلر واةعمى ىىلم ف ى ى واةةرى ىىي ف ى ى واا ى ىىم‬ ‫‪ ،‬ةفى وايةاىر واقي ةىر لمفىن هنىمك طبقةىم فقىط طبقىر واب ىن واةماىك ةأرمر ىه‬ ‫والجةةم‬ ‫واة ى لىىم أفةولهىىم ش ى ما لىىل واة وة ىىم واهمم ىىر ف ى إلور واىىبال ةف ى واكهنىىاإ ‪ ،‬ةلىىم‬ ‫‪،‬‬ ‫ةجال وانسىمح ف ب اإ أفةول ووكة واةماكىر لً او ب جمل واعىيل واكىمفي اهى ه واا ىم‬ ‫ةمىاو بماًاحىىر‬ ‫واى‬ ‫ىىةمن وابىىنما ةواةجىىمر ةواًاحى‬ ‫ثىىم تىىأت والبقىىر واعممىىر واةى‬ ‫ة ماخيمىر ف ووروجي واةمكلر ةجلما وومةوح ة ةمح وايةار ‪0‬‬ ‫ةر ى ىىي تة ى ىىمإ وايةاى ىىر وااكى ىىلي بة ى ىةوإ ج راى ىىر ف ى ى وابن ى ىىمح والبقى ىىي امةجةة ى ى‬ ‫واةبىىةى واق ىىي م ‪ ،‬ةاعىىل أهةهىىم هىىار والبقىىر إرةىىيوح أفةولهىىم بمالبقىىر واعم ىىم م ى ح ىىث‬ ‫ةواةق ىىمبة ةورةنىىىمح واعب ىىي ةوورض ‪ ،‬ةر ىىي ىىةمن هى ى ه والبق ىىر وابن ىىما‬ ‫تشى ى ي واةس ىىم‬ ‫والبقىر واعملىم‬ ‫‪ ،‬إمم واكةبر فكمفاو حةما مةل وم مةاكىلمو بى‬ ‫ةواةجمر ةواجنال واةحةةف‬ ‫ةوااكىىل ةرممىىن ف ى واةجةة ى ‪ ،‬بلبلعىىر واح ىىمـ طبق ىر أركىىةقةوطلر تكافىىن م ى وانىىباح‬ ‫ةواكهنىىر ‪ ،‬ة مى رأط هىؤالح جةلعىمو لىم واًة ىا واى ى لمفىن ريكى ةه‬ ‫ةلبمر واةىا ً‬ ‫تسةا به فار والبقمإ ‪0‬‬  ‫‪22‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫مظاهر الحياة الدينيـة ‪:‬‬ ‫ل ىىم أ ل ىىة واعاوم ىىل ت م ىاو ةأراوه ىىم أث ى وة ف ى حل ىىم واق ىىيممح ‪،‬‬ ‫ال ىىك أ وا ىىي‬ ‫اهم تًس وة مقباالو ‪ ،‬ةها‬ ‫م هم فهم واكا ب اوهةه واةخةمًىر رىيم واي‬ ‫فعنيمم وكةعب‬ ‫وا ى أكهم ف تقىيمهم ف واعىمام ةواًنا ةوآللوا ‪ ،‬ةها وا ى رل هىىم ب ومةوخىةه واةه بىىر‬ ‫هىا واى ى حىىيل اهىم أةرىىمتهم بأ ىىلمله ‪ ،‬ةفى‬ ‫ة جعهم بآمماىه واةسىةي ةر ‪ ،‬لةىم أ واىي‬ ‫ب ئةىىه والبل لىىر رأى وإلفسىىم واةبىىةى أاهةىىه وةـ مىىة ‪ ،‬رآهىىم مجسىىةر فلةىىم حااىىه م ى‬ ‫فب ىىمإ ةحى ى او ةجة ىىمل ‪ ،‬لة ىىم أ ةق ىىي أ أرةوا ه ى ه وآلاه ىىر ر ىىملر م ى ج ىىما واخ ىىة أة‬ ‫إ قىما ووذى به فعةل م واةقىةا إا هم ةوكةةجم هم بشىة والةر ‪0‬‬ ‫واقىيممح ل ى ةوحىي ‪ ،‬لى اك اىىم تكى هنىىمك ةحىي زممف ىىر أة‬ ‫ةاىم وى امةبىةا‬ ‫ىىي أر ىىمالم‬ ‫مومفلىىر اةعةقىىيوتهم واي ن ىىر ‪ ،‬فكةىىم ب نىىم م ى ر ىىبل لمفىىن مبىىة مقسىىةر إا ى‬ ‫ةر ةم ام و هى و واةقسىىلم تقسىلةمو إلورا ىمو فحسىىا بىل لىم تقسىىلةمو ل نلىمو لى اك ‪ ،‬إذ لىم‬ ‫اك ىىل إرم ىىلم ‪ ،‬فى ى وابيو ى ىىر مجةا ىىر مى ى وآلاه ىىر واةحم ىىر واخمص ىىر ‪ ،‬ةل ىىم فً ىىاذ وآلاه ىىر‬ ‫واةحمل ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىر ةتً ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى ةا ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىنخًض تبع ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىمو الرتً ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىما ةوفخً ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىمض أهة ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىلر‬ ‫م ىىيفهم أة أر ىىمالةهم ‪ ،‬فكل ى وة م ىىم ورت ىىبط وفةش ىىمر عب ىىمل أا ىىه مي ن ىىر مع ن ىىر بمزل ىىمل وانً ىىاذ‬ ‫وور ى ى ى ى ىىمالم أص ى ى ى ى ىىبا‬ ‫والتح ى ى ى ى ىىمل ب ى ى ى ى ى‬ ‫واسلمك ى ى ى ى ىىي اه ى ى ى ى ى ه واةي ن ى ى ى ى ىىر ‪ ،‬ة ن ى ى ى ى ىىيمم ح ى ى ى ى ىىي‬ ‫واعممى ى ى ىىر هى ى ى ىىا وإلاى ى ى ىىه واةكى ى ى ىىة ‪ ،‬ةمى ى ى ى ذاى ى ى ىىك فقى ى ى ىىي وحةً ى ى ى ىىن آاهى ى ى ىىر وورى ى ى ىىمالم بى ى ى ىاالح‬ ‫أبنم هىىم ‪ ،‬لة ىىم وحةً ىىن بعىىض واة ىىي بنً ىىاذ آاهةهىىم ف ى ل ىىل بىىار واة ىىمراا واةب ىىةى‬ ‫واقىي م ‪0‬‬ ‫ةوايمىىمح ةوالبةهىىمـ‬ ‫أمم واعىبمل فكمفن م وةكىم ةطقاط تةلىىمن فى تقىىي م واقىةوب‬ ‫ةوابا ةواةرص ةوا نىمح ةواةاكلق ‪ ،‬فمكل مي نىر معبيهم ة لومهم ةاقىىام مى واخيمىر‬ ‫ف هىىم لهنىىر واةعبىىال ةواكهمفىىر ري ةىىر ر ىىم وا بىىمل ةواةع ىىبال ‪ ،‬ةرىىي وخةمًىىن طبقىىمإ واكهنىىر‬ ‫ةتع ىىيلإ لرج ىىمتهم ةة ىىم ًهم ةوخةبمص ىىمتهم بق ىىير تع ىىيل وآلاه ىىر ذوته ىىم ‪ ،‬ةل ىىم واكهن ىىر‬ ‫خةمرة م والبقىمإ واعملم امةجةة بعي إحةوز رسط مـ م واةعملم ‪ ،‬ة مابمو مم لم‬  ‫‪23‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫أبنمؤهىم ةثىا منمصبهم ‪ ،‬ةلل وة مم رىمم واكهنر ببعض وو ةىمـ وإللوراىىر فى واةعىىمبي ‪،‬‬ ‫أتى ةرىن‬ ‫واةعىىبي ‪ ،‬ةحى‬ ‫أ ةفاو م أماك ةأةرىىم‬ ‫فهم واكةما واةقيكىا ةهم وا‬ ‫واكهمف ىىر ةوو ةىىمـ وإللورا ىىر أم ى وة‬ ‫ىىم أصىىبا واجةل ى ب ى‬ ‫بىىيأ واةعبىىي فلىىه ن ىىمـ أهة ىىلر أ‬ ‫صىمر بةىم‬ ‫مسةح او ‪ ،‬فأصبا اةعىبي ط بىر ملاو ما ًاه وإللوراا ةام و اةجمـ واي‬ ‫ؤلةفه م أ ةمـ ‪ ،‬فقىىي لىم هنىمك مىي ةة واضىىلما ةر ىلس واكةىىما ةواكةبىر واحسىمب ا‬ ‫ة ةهم ‪0‬‬ ‫ةلىىم اةكىىا واعق ىىم ي واخمصىىر بماحلىىم وآلخىىة بعىىي وااف ىىم أثىىة لب ىىة ف ى فًىىاط‬ ‫بىىار مىىم ربىىل واةىىمراا أ‬ ‫واق ىىيممح فىىمهةةاو بىىأمار ماتىىمهم اقىىي و ةىىملةو من ى‬ ‫واةب ىةا‬ ‫مى ى‬ ‫ةووةرى ىىم‬ ‫ض ىىعاو مى ى واة ىىن زول وآلخ ىىة ةحلمت ىىه واةس ىىةقبمر ‪ ،‬ث ىىم ل ىىم واقى ىةوب‬ ‫واةقمبة ‪ ،‬ةهنىمك أ ضمو واةةا ةفباع واةاوب ن واةسجمر اخيمر واة ن ‪ ،‬ل اك وبةكة‬ ‫مى واةكىىام‬ ‫واةبةى واقي م لىل وااكىىم ل واةةونىر ابىلمفر ربىةه ةوهىىةم بةة ةىه ‪ ،‬ةواهىي‬ ‫م خيمىةه ‪0‬‬ ‫م جي ور واةقمبة أ همر خيم ةاتبما صمحا واقبة ةهم رم ةا‬ ‫واخن‬ ‫وابم ةلم ه ه م‬ ‫ةرىي آم واةبةي واقىي م بأ اكل فةل رةحمو ه‬ ‫تكافىىم واًىىةل ةاوةمهىىم نبىىة ثماىىث هىىا واكىىم واة ى ت ىلش ف ى واس ىىةمح ةه ى واة ى‬ ‫تحىىةط واة ىىن ةتحةل ىىه فلة ىىم بعىىي واحل ىىم ‪ ،‬ة ن ىىيمم ة ىىاإ واًىىةل ةر ىىي جس ىىيه ف ى واقب ىىة‬ ‫مى‬ ‫ةت ى ها أاكىىم إا ى واعىىمام وآلخىىة ‪ ،‬ةوفىىه ولرك أ واةىىاإ صىىار أخىىةى امح ىىلم‬ ‫بمى ‪،‬‬ ‫واةبةي واقىي م حةع م والحةًىمظ بماجسىىي لة أ‬ ‫فةط واحلم وايف ىم ‪ ،‬ف‬ ‫ىي‬ ‫ةم ثم هةإ حمجةه إا واةحنلط ‪ ،‬ل اك لىم مى واضىةةرى أ تسىىبق واةىيف‬ ‫وابىىم ة‬ ‫طقىاط ة ىىعم ة ل نلىىر إاى واة ىىن لىىل ر ىاول ةتجعمىىه حلىمو مىىة أخىىةى ةتةوى‬ ‫واكم م وكةةةور للمفهةم والبلع ‪0‬‬ ‫ش ىةوإ واق ىةوطلس م ى‬ ‫ةرى ىي لىىة ف ى مق ىىمبة ووفى ىةول م ى وايةاىىر واحي ل ىىر م ى‬ ‫واةى لمفىىن تعىىي مقىىيممو ةاةىةك موىىم‬ ‫لةىما واةىىات‬ ‫وابىةلى لةبىن م هىىم فبىاـ مى‬ ‫خيم ىىر واة ىىن ‪ :‬منح ىىه واق ىىا‬ ‫لة ىىما واة ىىات‬ ‫ن ىىي واشى ىةوح ةه ىىي‬ ‫ووك ىىم خمال ىمو ا ىىلة‬  ‫‪24‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫ااك ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىةةةما بحل ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىم خ ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىماي ةا ن ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىمـ م ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىم ب ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىباو إا ى ى ى ى ى ى ى ى ى ىىه ف ى ى ى ى ى ى ى ى ى ى‬ ‫واحىلم ةروح واقبىة ‪ 000‬ةالحبىل مى مىم لسىىة اىه واةاجىىه ح لةىم ةاىي ةاىلحًظ جسىىيه‬ ‫‪0‬‬ ‫واةبمرل‬ ‫مماو ةالةو رةحه م وايخىاـ إا رمر را ‪ 00‬ةم ثم إا مسم‬ ‫ةل ىىم اهى ى ه وا ىىن م واةخةمً ىىر ‪ ،‬ةم ىىم تةت ىىا م ه ىىم مى ى آث ىىمر ةوج ىىحر فى ى حل ىىم‬ ‫ممةاك ىىر بمانس ىىبر امةة لىىر كىىنةب نهم نىىي واحىىي ث ى أهة ىىلر‬ ‫واقىىيممح ‪ ،‬فةىىم‬ ‫واةبىةا‬ ‫واةة اار ةمم أرمماه م مؤكسمإ تعن بأمار واةة ىر ةواةعملم ‪0‬‬ ‫واكةمبىر ةووهىيو‬ ‫مكانـة الكتابة والكاتب فى المجتمع ‪:‬‬ ‫واى ى ةفعىىه‬ ‫وحةمىىن مهنىىر واكةمبىىر مومفىىر مةمارىىر فةبىىمحبهم مةلىمه والجةةىىم‬ ‫قاما بمو ةمـ وا يةار ةتشى ة وااثم ق إا أا نبا أبنه بمحة وة‬ ‫فار أرةوفه وا‬ ‫ةهم م واةه فلقىاـ ‪ :‬اقىىي تىيبةإ أمىة وو ةىمـ واشمرىىر‬ ‫واكةمبر مًضاو إ مهم م‬ ‫ةوفةهىىن إا ى أ واكةىىا خ ىىة مىىم سىىع واةىىةح إا ى ل ورك ىىةه ةا ى و فىىمفن أرىىاـ اىىك ‪ :‬ةجىىه‬ ‫ىىم واةهى ةاىىلس اهىىم ف ىىة مى ةجىىه وورض‬ ‫ذهنىىك إاى واكةىىا أ مهنىىر واكمتىىا أ‬ ‫ةخى هم واكةىما‬ ‫‪ 000‬ةم ووةجما واةًضمر اةةمث ل واع ةمح جمسىىر واةة ى واةى لىم‬ ‫شىىة لبىىمر‬ ‫‪ ،‬ةانب ى أ فش ى ة هنىىم إاى مىىيااـ اقىىا واكمتىىا فى مبىىة واقي ةىىر لىىم‬ ‫ةبىىًاو بىىه لو ة ىمو ‪ ،‬أ اقىىا واكمتىىا ف ى مبىىة واقي ةىىر ماب ىمو مىىم لىىم‬ ‫واشخبىىلمإ أ‬ ‫احظ أ م تةمث ل واع ةىمح واةى ملمىةهم فى‬ ‫م ل ة لًر لةمب ىر ‪ ،‬ةلم‬ ‫عبة‬ ‫جمسىىر واكمتىىا وابسىىلط واةةة ى مىىم ةىىلمهم فى كى مةقيمىىر بم ىاو ف هىىم أرفى واةنمصىىا ‪،‬‬ ‫أص ىىحمبهم ه ىىا واةعب ىىة ى فك ىىة تحب ى مهم تعم ىىلم ةمومف ىىر‬ ‫و ىىا ه ىىي‬ ‫مة ىىم ةج ى أ‬ ‫ة لًر ةقميةفهم ‪0‬‬ ‫واكمتا أ لة م مجةل واةعب ة‬ ‫امةعىمم ةأهمه أة واكةمبر ةواكةما أ جعماو‬ ‫ةرىي بمغ م تقىي ة واقيممح واةبةا‬ ‫ف واسىةمح‬ ‫سىمإ ةرىي وفةةجاو آلاهةهم واكبىمر لةبمو ةلةبه مقيك‬ ‫امكةمبىر ر ر ه‬ ‫عةما ف خيمةهم ةلل وة مم تةن ف وة ةهم منمار واكةىما ف أخةوهم ‪0‬‬  ‫‪25‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫أهـداف التربيـة ‪:‬‬ ‫واق ىىيممح بةع ىىملم أبن ىىم هم إا ى ثاث ىىر أه ىىيو‬ ‫ةو ى أ تةج ى وهةة ىىمم واةب ىةا‬ ‫ر لسىلر ‪:‬‬ ‫وك ىىةهيفاو مى ى واةعم ىىلم واعة ىىل فى ى‬ ‫واحواملى ىر ‪ ،‬أ واى ى‬ ‫وولا ‪ :‬واعةى ىىل فى ى واا ىىم‬ ‫اومل أهةهم ‪:‬‬ ‫خيمر واحوامر أخ ةو ف و ةبمرهم ي‬ ‫أ وايةاى ى ىىر لمفى ى ىىن رى ى ىىملر مى ى ى وكى ى ىىةلعما لى ى ىىل مةعى ى ىىمم ف ى ى ى ة م ًهى ى ىىم ‪ ،‬ةر ى ى ىىي‬ ‫أ‪-‬‬ ‫ى ىىئا واى ىىبال ‪ ،‬ةرى ىىي‬ ‫كى ىىم ي م ى ى ذاى ىىك وهةةممهى ىىم بةس ى ىىج ل ل ى ىل لب ى ىىة ةص ى ى ة م ى ى‬ ‫فى ى ى ى‬ ‫زولإ حمجةهى ى ى ىىم إاى ى ى ى واكةى ى ى ىىما لةى ى ى ىىم زولإ رى ى ى ىىيرتهم مى ى ى ى وكى ى ى ىىةلعما واةةعمةى ى ى ى‬ ‫بىىار واةاكى ى واخىىمرج ‪ ،‬ةف ى وايةاىىر واحي ل ىىر بخمصىىر ‪ ،‬ةلىىم ذاىىك فةلجىىر امنش ىىما‬ ‫واكب ى ى ى ىىة فى ى ى ى ى إ ى ى ى ىىيول واج ى ى ى ىىاـ ةم ى ى ى ىىم ةلمب ى ى ى ىىه مى ى ى ى ى تق ى ى ى ى ى ي ةم وةك ى ى ى ىىاإ ةاص ى ى ى ىىيور‬ ‫أةومة ةصة مؤ ‪ ،‬ثم ااهةةمم بةن ىلم ئا واحوم ف وابال واةمبعىر ةواةةوكل معهم‬ ‫‪0‬‬ ‫ا‪ -‬واةابىىر فى تحق ىىق مومفىىر وجةةمعلىىر مةمارىىر ‪ ،‬ةمةىىم زول فى جمذب ىىر واعةىىل فى‬ ‫واحواملىر لىىم مًةاحىم لة ر ى ي أة ىىةا‬ ‫خيمىر واحوامىر أ بىما واةةرى فى واا ىم‬ ‫ىىيو واكً ىىمح واشخبىىلر ةحس ى واسىىماك ‪ ،‬فماةب ىةاا ‪ ،‬لةىىم قىىاـ أرمىىم ةروفكىىه لىىمفاو‬ ‫ق ىىيرة واةعمىىلم بسىىبا واةً ىىار وا ى ى حققىىه واةةعمةىىا ‪ ،‬فكىىم واةع ىىملم ب ى اك هىىا واحىىي‬ ‫والبقر واحم ةىر ةوالبقىر واةحوامىر ‪ ،‬فةى وفىة م فى واةعمىلم ةأصىبا لمتبىمو‬ ‫واًمصل ب‬ ‫فقىي ةج ب اك ريمله م أة كىمم واةا لإ ةتًةحن أمممه منمصا وايةار ‪0‬‬ ‫واى ىىةخمص م ى ى واخيمى ىىر والجبمراى ىىر ‪ ،‬ةم ى ى واةحةةى ىىل أ وايةاى ىىر لمفى ىىن تبى ىىً‬ ‫‪-‬‬ ‫م واسخة ةواض وة ا ‪0‬‬ ‫واةةعمة‬ ‫واةا ً‬ ‫ثاني ـا ا ‪ :‬واةعىىملم اخيمىىر مةلمبىىمإ واحلىىم واي نلىىر أة ال ةسىىما فبى ا مى واعمىىم واىىي ن‬ ‫ة ماحلىىم وآلخىىة أ لىىة م ى أى ى ا‬ ‫واشخبىىي ‪ ،‬ةر ىىي وهىىةم واةب ىةاا واق ىىيممح بماىىي‬ ‫م واةعملم م واحقم ق وآلت ىر ‪:‬‬ ‫آخة ‪ ،‬ةاةضا أثة ه و والهةةمم ف إرىبمـ واةبةا‬  ‫‪26‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫ألى والهةةىىمم بمآلاهىىر ةوالقىىاط واي ن ىىر م ى تكىىاا طبقىىر م ى لهنىىر واةعمبىىي‬ ‫أ‪-‬‬ ‫خمًاهىم‬ ‫م هىم أ تىةعمم ام لىمم بأعبىمح مهممهىم ةأ تاجىي أبنمحهىم إاى واةعمىلم حةى‬ ‫م‬ ‫ف ة م ًهم ‪0‬‬ ‫بةم ةو أ تسهم بىه وانبىاع واي نلىر واةوةا ىر فى‬ ‫كىم ي و ةقمل واةبةا‬ ‫ا‪-‬‬ ‫اكةمبر ةفقش وانباع مى‬ ‫تحق ق واسعمل ف وآلخة م رىلمم طم ًر م واةةعمة‬ ‫جي ور واةقمبة ةواةعمبي واخمصر ة مى واةاوب ىن ‪ ،‬هى و بمإلجىمفر إاى مى لىمفاو وةبىا‬ ‫م صًحمإ وابةلى ‪0‬‬ ‫واةةا‬ ‫واقىىيممح آاهىىةهم مى لرجىىر لب ىىة مى واعىىمم ةواةعةفىىر ةاى اك‬ ‫تبىار واةبىةا‬ ‫‪-‬‬ ‫رأى واىىبعض أ فى طمىىا واعىىمم واىىي ن فا ىمو مى واةعبىىي فى واىىيفلم ةواةقىىةا إاى وآلاهىىر‬ ‫ف وآلخة ‪0‬‬ ‫وخى ةو بىه فى مبىة‬ ‫ثالثا ا ‪ :‬طما واعمم ا وإ واعمم ‪ ،‬ةذاىك مبىيأ ال ىىك فى رمىىر واى‬ ‫زمىم ‪ ،‬ةفى تىمراا مبىة واقي ةىر‬ ‫واقي ةر ‪ ،‬لةم ها وومة ف لل مجةة ةف لىل‬ ‫ضىلةةو إالىه اةحق ىق‬ ‫نهم طمىا واعمىم بيوف ى ذوتى لة أ‬ ‫أملىمر ي ي اعمةمح ة‬ ‫حبهىم لةىم‬ ‫ضى رمبىه ةروح واكةىا ةأ‬ ‫سىا مملى ‪ ،‬ةرىي فبا أحي واحوةمح وبنه بىأ‬ ‫ر عما م واكةا ‪0‬‬ ‫حا أمه ‪ ،‬وفه مم م‬ ‫واقىىيممح‬ ‫رابع ـا ا ‪ :‬طمىىا واعمىىم وجىىل فم ىىيته واعةملىىر ‪ ،‬ةاقبىىة بةكىىةي وهةةىىمم واةبىةا‬ ‫ب ىىماةعمم‬ ‫ى ىةه إذ ق ىىاـ أ وهةةى ىىمم واةبى ىةا‬ ‫لة‬ ‫بماعى ىىمم ةواةعم ىىلم مى ى هى ى و واه ىىي‬ ‫ةواىىةعمم لىىم اًم يتىىه واعةملىىر فقىىط ‪ ،‬ةاىىم تةىىق فًسىىهم إاى ل وركىىر أصىىاـ والبلعىىر ةواكىىا‬ ‫إال إذو وج ىىلةتهم واض ىىةةر ا ى اك ‪ :‬ةه ى و أم ىىة طبلع ى ف ىىلة ال ة ىىل إا ى وابح ىىث ف ى‬ ‫واحقم ق وا ممضر ‪ ،‬ةا اك ام تةقىيم معمرفهم إال فلةم ةعمق بة لشةهم وا امىلر ةأ ةىماهم‬ ‫وصمهم ‪ ،‬ةواح لقىر أ طما واعمم م أجىل مىم ةةتىا‬ ‫وايو ةر لة وهةةمم بمابحث‬ ‫فى مع ىم‬ ‫بمو ف ذوتىه ‪ ،‬فكل ة م وابحىا واحي لىىر تهىي‬ ‫مله م فً مملى الس‬ ‫إا ى‬ ‫ووحى ىاوـ إا ى وااصىىاـ إا ى حمىىاـ امةشىىواإ واة ى تةحىىيى وإلفس ىىم ‪ ،‬لةىىم تهىىي‬  ‫‪27‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫ىة أ هى و ال ةنى مى‬ ‫ةكم ل وإلفةىم ةواسىللة مى مىاورل واب ئىىر والبل لىر‬ ‫تحس‬ ‫لةكىاو ةرىةهم ةجهىيهم امبحىث ى واح لقىر ب ىض‬ ‫بماعىىمم واى‬ ‫ةجال بعىض واةشىة م‬ ‫فم يتهم واعةملر ‪0‬‬ ‫وان ة‬ ‫مراحل التعليم والمؤسسات التربوية ‪:‬‬ ‫ا ىم عىىة واةب ىةاا واقىىيممح ف مم ىمو تعملةل ىمو بىىماةعن وا ى ى فًهةىىه م ى وان ىىمم‬ ‫ةو واقاـ بأفىه رىي ةجىيإ اىي هم م وةحىل تعملةلىر مخةمًىر ‪ ،‬لةىم‬ ‫واةعملة وا ىام ‪ ،‬ةاك‬ ‫تعىىيلإ واةؤكس ىىمإ واة ى رممىىن بأعبىىمح واةة ل ىر ‪ ،‬ةك ىىمهةن ووكىىة واةب ىةار واةةعمةىىر‬ ‫ئا واةة لر ةواةعمىلم ‪ ،‬ةلمفىن والًااىر تةةلىىل إاى كى واةوبعىر مهىا‬ ‫بنب ا لب ة ف‬ ‫والًل خااهم ف واب ن بوىةوإ مى واقةىمـ أة واجىىمي أة واىيم ةاعىا أخىةى مى ب نهىم‬ ‫مى ه ئىىر ح اوفىىمإ ‪ ،‬أة‬ ‫خى وراإ خشىىبلر أة لمى مى واكةىىم أة واخشىىا اهىىم أطى وة‬ ‫م مهةهم م‬ ‫م صار أخةى ةهنمك اعا خمصىر بماًة ىمإ تةلىل وومامر ف مخةم‬ ‫أبنىىم هم مبىىملو‬ ‫رجىىم ر ة نم ىىر بموطًىىمـ ة ىىة ذاىىك ‪ ،‬لةىىم حىىةع وآلب ىىمح م ى تمقى ى‬ ‫مةلةهم بخاصىر تجمر هم ةاي اهم إا أرجمح وآلاهىر ‪ ،‬ة بًر‬ ‫ووخار واسمملر ةأ‬ ‫ممر جة أةائك وآلبىمح تعملةهم وةاللهم مم لمفاو عةقية أفه وًل اهم ورحىىر واىنًس‬ ‫ارىمتهم بأكىىةهم‬ ‫ةواسىعمل ف وا ىلش ةرجىم وآلاهىىر ‪ ،‬ةمىم لىمفاو ىةة أفىه ىنًعهم فى‬ ‫ةزما هىىم ةمةؤكى هم ‪ ،‬ةهى و بمإلجىىمفر إاى مىىم لىىمفاو وًمافىىه اهىىم مى تعمىىلم لةىىمب فى‬ ‫واةيورط ‪ ،‬أمم أطًمـ والبقمإ وايفلم فكمفاو عةما ف واحقىاـ ةواةبمف مة أصبحاو‬ ‫م واعةل شىمرلا فله واكبمر ‪0‬‬ ‫رملرا‬ ‫مرحلة تعليمية أوليـة ‪:‬‬ ‫ىىي معم ىىم‬ ‫مف ىىن م وةح ىىل واةعم ىىلم تب ىىيأ ىىمل بي وركى ىىر أةا ىىر ةمقمه ىىم والً ىىل مى ى‬ ‫خبىه‬ ‫أهل حله ةأهل رةاةىه ‪ ،‬فى موىم‬ ‫محةة مةاوج واعىملم ‪ ،‬ةكسا بماعملم ب‬ ‫شة ل لمهنمو‬ ‫مهنر أخةى لم‬ ‫واةعملم ة‬ ‫أة ف لور تمة ه ةرىي جة ه و واةعمم ب‬  ‫‪28‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫ف معبي ص ة ثم سة ل أةرىمإ ف وة ه ف تعملم أبنىىمح ج ى ةوفه فى موىم ممحىق بىنًس‬ ‫معبيه اقمح أجة زهى ي ‪ ،‬ةلل وة مم كمهم واةبةى واقىي م ف واةعىملم بحوم ةمىه ‪ ،‬ةذاىك‬ ‫شى ىىة ل ركى ىىمممو أة خلمط ى ىمو امنبى ىىاع واي ن ى ىىر م ى ى جى ىىي ور واةعمبى ىىي ةواةقى ىىمبة ‪،‬‬ ‫ى ىىم‬ ‫عمةهىىم أكىىماا واخىىط ةاسىىم يهم مى حًىىظ واي ىاوإ‬ ‫ةمىىه بعىىي صىىبلم‬ ‫فى‬ ‫ةكىةع‬ ‫مى تكةورهىىم فى فبىىاع وانبىىا ةواةعمبىىي‬ ‫ة عىىض واحوىىم واةىىأثار واةى جىىةإ واعىىمل‬ ‫لش فله ‪0‬‬ ‫ةواةقمبة ‪ ،‬ف ذو ذوا أمةه رمم بماةعملم ل اك ف واح وا ى‬ ‫واةةا واقي ةر مم ى ة صةوحر إا ك وابيح ف واةةحمر واةعملةلر‬ ‫ةالس ب‬ ‫ةو تقي ة ه و واس بماةوبعىىر أة واخمصىر مى أكىمط مىم لمفىن تأخى‬ ‫ووةا ىر ‪ ،‬ةاك‬ ‫به ووةكىىما واشعب ىىر مى بىيح تعمىلم ووطًىمـ فى كى مبوىة ‪ ،‬ةاسىىةةة والًىل فى هى ه‬ ‫هة رمىا خىاـ‬ ‫ًك واخط ةاحس واعي ةاةما بعض واحوم واةأثار‬ ‫واةةحمر حة‬ ‫أر كناوإ فنحاهم ‪ ،‬ةرىي وةً أهمه به ه واي وركىر ووةالر الببا أحي واكةبر واعىمل‬ ‫لمفاو عةما ف ووكىاور ةف لةو ة ووثةامح ‪0‬‬ ‫وا‬ ‫مرحلة تعليمية متقدمـة ‪:‬‬ ‫ةامةحق واسعيوح م واةام بةةحمر تعملةلر مةقيمر رممن فى مىيورط صى ة‬ ‫ىىن ك ىىبم أى رم ىىر وا ىىيرط أة لور واةعم ىىلم ‪ ،‬ةه ى م ىىيورط فش ىىأ‬ ‫أطم ىىق م ه ىىم أك ىىم‬ ‫مبن وابب ر واةيف ىر‬ ‫ة صمر بهم ‪ ،‬ةأ‬ ‫بعضهم لوخل واةعمبي ةوابعض وآلخة م‬ ‫واةةا واةبةار مم شى ة إا للعلر تةاال‬ ‫م واي وركىر بهم ف لل حمار ‪ ،‬ةالس ب‬ ‫ىىة أ‬ ‫ب ىىيةو أ واحوام ىىر لمف ىىن تس ىىهم ف ى فًق ىىمتهم ‪،‬‬ ‫ه ى ه واي ورك ىىر بماض ىىبط ‪ ،‬ةاك ى‬ ‫فًقىمإ مع نر بح ث ام قيم م وايروكر بهم كىاى ووثةاىمح‬ ‫وايوركىر بهم من تسةي‬ ‫‪ ،‬ةواي وركىر بهم وكةةةور امةعملم واكةمب وا ى تمقمه والًل ف واةةحمر ووةا ‪0‬‬ ‫اإلدارات المتصلة بالمكاتب الحكومية والمعابد ‪:‬‬ ‫ةالس ىاو م ى ووطًىىمـ فةمة ى‬ ‫ف ى ه ى ه واللروإ لىىمفاو م ى وابىىما‬ ‫إ واةةعمة ى‬ ‫وإللور واحواملر لم اىه فبى ا مى واةعمىلم فى واةةحمىر واةعملةلىر ووةا ىىر ‪ ،‬ةاىم ةًىةغ‬  ‫‪29‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫واب ة‬ ‫واعةل ف واا م‬ ‫تام وإللوروإ واحواملر امةعملم ‪ ،‬ةافةم جةعاو ب نه ة‬ ‫‪ ،‬فكمفاو ةمقا تعملةهم م أ يي رؤكم هم ةاعةما تحن أ ي هم بم ةبىمرهم مسىم ي‬ ‫اهم ‪ ،‬ةلم ه و واناا م واةعملم منمكبمو اة ال طمرر اهىم بنًقىىمإ واي وركىىر فى واةةحمىر‬ ‫واةعملةلر واةةقيمر ‪ ،‬ةاةم لمفن وإللوروإ ذوإ فةةا ف وورىمالم فقي كىم ي تعىيلهم مى‬ ‫ف واةعىملم ‪0‬‬ ‫تعيل فةع وا وة ب‬ ‫ة مإلجىىمفر إاى واكةمبىىر فضىىة واةعمىىلم تىيةا ةتبااىىا واةخلاطىمإ مى ح ىىث‬ ‫رصىىي واىىيخل ةواةنبىىة ‪ ،‬ةحمصىىاإ وورض ةواةنىىمجم ‪ ،‬ة عىىض ماجىىا مإ وولا‬ ‫واةبةي واقىي م ةواةةوكاإ بأفاو هم ‪ ،‬ل اك لم هنمك تعىملم مشمبه ف إلوروإ واجلش‬ ‫واكةمبى ىىر ةوإل ى ىىيول‬ ‫ةوالصى ىىلباإ واةمكلى ىىر ‪ ،‬ةرى ىىي جةى ى واةعمى ىىلم فى ى هى ى ه وإللوروإ بى ى‬ ‫واعس ىىوةى ‪ ،‬لة ىىم ل ىىم هن ىىمك تع ىىملم منًب ىىل ب ىىمإللوروإ واخمص ىىر بماةعمب ىىي ‪ ،‬ةا ىىم تخ ىىة‬ ‫ماجىىا مإ وايورك ىىر بهىىم ةىىم و ةىىمل واةعمةىىا واةىىيف ا تيراس ىىه ‪ ،‬فماةع ىىملم لىىم مىىيفلمو‬ ‫إاى‬ ‫هىىي‬ ‫ةأرىىةا مىىم وىا تعمىىلم واكمتىا منىىه إاى تعمىىلم واكىمه ‪ ،‬أى أ واةعمىىلم لىم‬ ‫إ يول لمتا واةعبي ‪0‬‬ ‫قصـور الفراعـنة ‪:‬‬ ‫قىىام مى تىىة ةهم مة ىىا خباصى ا ‪ ،‬ةلمفىىن‬ ‫أمىىم ووطًىىمـ واةمك ىىا فكىىم‬ ‫ةلبىىمر رجىىمـ واىىباا ةواجىىلش‬ ‫سىىةا واةمىىك وبنىىمح وومىةوح ةوآلرىىمرا واةمك ى‬ ‫واعىىمل أ‬ ‫مى ى هى ى و ب ىىث رةا واى ىاالح‬ ‫ة ى ىاو فى ى واعب ىىة مى ى أبنم ىىه ‪ ،‬ةل ىىم واه ىىي‬ ‫ةواكهن ىىر ب ىىأ‬ ‫امًة ىىا واحىىم م ب ىىنهم ‪ ،‬ةتعااىىيهم آلوا واملمر ىىر ةوابةةتالىىاـ ‪ ،‬ةتىىأه مهم اةىىم نمك ىىبهم‬ ‫‪،‬‬ ‫وايةاىىر ‪ ،‬ه ى و بمإلجىىمفر إا ى تمةاىىي واىىبال بمالتب ىىما وو ً ىىمح واةخمب ى‬ ‫م ى ة ىىم‬ ‫تة او ف واقبة ف خيمر واقبة‬ ‫ةتيـ وااثىم ق م وكةةةور لل ة م ووطًىمـ وا‬ ‫فًسىه ‪0‬‬ ‫ب ىىار واةاكى ى واخ ىىمرج بةة ل ىىر أبنى ىىمح أمى ىةوح وايةا ىىر‬ ‫ة ىىم نى ى واً وة ن ىىر فى ى‬ ‫اجى‬ ‫ووخةى ‪ ،‬ةال ىك أ هؤالح لمفاو مقا معمممر خمصىر ةأ بةفمم تىة ةهم لىم‬  ‫‪30‬‬ ‫تاريخ التربية والتعليم ‪:‬‬ ‫بح ىىث وًىىل تشىىبعهم بماةقىىما ي واةب ىةار ةآلوا واقبىىة ةف ىىمم واحوىىم ةوإللور ‪ ،‬ة ح ىىث‬ ‫حقىىق تقىىي ةهم واخىىمع اةة ىموإ والقمفىىر واةب ىةار ‪ ،‬ةواىاالح امً وة نىىر ةهنىىمك فةاىق آخىىة‬ ‫ووكىىةى ةواةر ىىق‬ ‫مابىمو مى بى‬ ‫ن ىىن تبىىار واً وة نىىر بةة ةىىه ‪ ،‬ةلىىم أفىةوله خةىىمرة‬ ‫م لةر واحةام واةمكلر واةةعيل ةاعيةفه اخيمر واباا ‪0‬‬ ‫لمفاو از ا‬ ‫وا‬ ‫دور الحـياة ‪:‬‬ ‫ةتعهيإ وايروكىر واعملىم مؤكسىر تعملةلىر خمصىر ةفىن بأكىم بىة نا أى لور‬ ‫واحلىىم ‪ ،‬ةه ى تسىىةلر تعن ى أ واةعمىىلم ف هىىم لىىم بةلمبىىر كىىب ل إا ى واحلىىم واكةاةىىر ف ى‬ ‫وايف ىىم ةواس ىىعمل فىى وآلخ ىىة ‪ ،‬ةر ىىي ف ىىة وا ىىبعض إا ى ه ى ه وا ىىيةر م ى أفه ىىم ف ىىاا مى ى‬ ‫وو مل ةلىىمإ أة واةعمهىىي واعملىىم أة واجممعىىمإ أة واةوةبىىمإ ةه ى ف ى رأى فةاىىق آخىىة ال‬ ‫تعيةو أ تكا لة ور امنسىا ‪ ،‬ةابىيةو أ ه و وايةر ام تك لو ةمو ف واةعمبىي ةافةىم لمفىن‬ ‫فى ى مب ىىمف ممحق ىىر بماة