مبانی آموزش و پرورش ابتدایی PDF

‫بسم اهلل الرحمن الرحیم‬ ‫مبانی و اصول آموزش و پرورش ابتدایی‬ ‫حسین مولوی‬ ‫اهمیت و ضرورت موضوع‬ ‫تعریف آموزش و پرورش و رابطه و فرق آن ها‬  ‫ضرورت و اهمیت آموزش در دوران کودکی‬ ‫دوران کودکی انسان از تمام حیوانات طوا...

‫بسم اهلل الرحمن الرحیم‬ ‫مبانی و اصول آموزش و پرورش ابتدایی‬ ‫حسین مولوی‬ ‫اهمیت و ضرورت موضوع‬ ‫تعریف آموزش و پرورش و رابطه و فرق آن ها‬  ‫ضرورت و اهمیت آموزش در دوران کودکی‬ ‫دوران کودکی انسان از تمام حیوانات طوالنیتر است؛ بعضی از حیوانات اساساً دوران کودکی ندارند‪ ،‬مثل نوع‬ ‫ماهیها و حشرات و بعضی دیگر مثل درندگان و پرندگان و چهارپایان دوران کودکی دارند‪ ،‬زیرا پس از والدت‬ ‫برای تغذیه و مراقبت‪ ،‬به پدر و مادر و بعضی تنها به مادر محتاجاند‪ ،‬ولی بهطور عموم دوران کودکی حیوانات از‬ ‫چند هفته یا چند ماه تجاوز نمیکند و خیلی زود از پدر و مادر بینیاز شده و مستقالً به زندگی خود ادامه‬ ‫میدهند‪ ،‬در حالی که دوران کودکی فرزندان انسان‪ ،‬بیشتر و مدّت احتیاجشان به پدر و مادر طوالنیتر است‪.‬‬ ‫بچّه انسان دو سال شیر میخورد و مادر در طول این مدّت مراقبتهای الزم را در بهداشت و شستشوی کودک‬ ‫بهعمل میآورد‪ ،‬بهعالوه او را از حوادث‪ ،‬سرما و گرما محافظت مینماید و موقعی که او را از شیر میگیرد آماده‬ ‫زندگی نیست‪ ،‬بلکه کودک ناتوانی است که باید تحت مراقبت پدر و مادر باشد و سالها بر او بگذرد تا برای‬ ‫زندگی مستقل‪ ،‬انسان شایستهای شود‪.‬‬ ‫سرعت رشد عضالنی در حیوان و کندی آن در انسان یکی از علل کوتاهی ایام کودکی حیوان است‪ ،‬ولی بدون‬ ‫تردید یک علّت مهم طول دوران کودکی بشر‪ ،‬مربوط به تعلیم و تربیت اوست‪ ،‬زیرا بچّه حیوان برنامه و‬ ‫دانستنیهای زندگی را از راه غریزه خداداد بهطور خودکار میداند و احتیاج به فراگرفتن و تربیت ندارد‪ ،‬لیکن‬ ‫بچّه انسان عالوه بر تغذیه و بهداشت‪ ،‬باید برنامههای دامنهدار زندگی را از مادر بیاموزد و در واقع اطفال بشر از‬ ‫مادران دو غذا میگیرند‪ ،‬غذای جسم و غذای روح و جان‪ ،‬آغوش مادران بشر عالوه بر تغذیه جسم‪ ،‬مدرسه‬ ‫تربیت کودک است و دوران این مدرسه طوالنی است و تا وقتی فرزند از این مدرسه فارغ التحصیل نشود‪ ،‬کودک‬ ‫است‪.‬‬ ‫بهعبارت دیگر‪ ،‬آنچه بیش از هر چیز در تعالیم اسالمی مورد تاکید قرار گرفته‪ ،‬جنبههای تربیتی و اخالقی‬ ‫فرزندان است‪ ،‬زیرا تامین خواستههای معیشتی فرزندان بر اساس عالقههای غریزی و عاطفه پدر و مادری در‬ ‫مرحله نخست‪ ،‬امری طبیعی است‪.‬‬ ‫‪.‬فلسفی‪ ،‬محمدتقی‪ ،‬گفتار فلسفی‪ ،‬کودک از نظر وراثت و تربیت‪ ،۹۲۲ ،‬ص ‪ ، -۹۳‬با تلخیص‪.‬‬  ‫اهمیت تعلیم و تربیت کودکان در روایات‬ ‫در روایات وارد شده از اولیا و مربیان دینی‪ ،‬به مساله تربیت در دوران کودکی بسیار اهمیت داده شده است‪.‬‬ ‫روایات در این زمینه بسیار است‪ ،‬این روایات را به چند دسته تقسیم و از هر دسته نمونههایی ذکر مینماییم‪:‬‬ ‫دسته اول‪ ،‬روایاتی است که داللت دارند کودکان بر فطرت پاک توحیدی متولّد میشوند و پدر و مادر در بارور‬ ‫ساختن این فطرت و هدایت آنان به سوی فالح و رستگاری مسئولیت سنگینی بهعهده دارند‪.‬‬ ‫از امام صادق (علیهالسّالم) روایت شده که فرمودهاند‪ :‬هر طفلی بر فطرت خداشناسی و توحید (اسالم) متولّد‬ ‫میشود و پدر و مادر او سبب میشوند تا به دین یهود و یا نصاری و یا غیر این دو گرایش پیدا کند‪ «.‬قالَ‪ :‬مَا‬ ‫مِن مَولُودٍ یُولَدُ اِالّ عَلَی الفِطرَةِ فَاَبَواهُ اللَّذانِ یُهَوَّدانِهِ وَ یُنَصِّرانِهِ وَ یُمَجَّسانِهِ »‬ ‫شیخ کلینی در اصول کافی در حدیث صحیحه‪ ،‬از زرارة نقل میکند‪ ،‬وی میگوید؛ از امام صادق (علیهالسّالم)‬ ‫معنای این آیه قرآن « فِطرَتَ اهللِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیهَا سؤال کردم؟ فرمودند‪ :‬مقصود این است که خداوند‬ ‫مردم را بر فطرت خداشناسی و توحید آفرید‪».‬‬ ‫دسته دوم‪ ،‬روایاتی است که داللت دارند تربیت در طفولیت در قلب کودک رسوخ میکند و آثار آن در تمام عمر‬ ‫بروز مینماید‪.‬امیرالمؤمنین (علیهالسّالم) در سفارشی به فرزند خود امام حسن مجتبی (علیهالسّالم) بهزمینه‬ ‫بسیار مستعد روحی کودکان برای رشد و تکامل اشاره کرده‪ ،‬میفرماید‪ :‬بیتردید دل کودک و نوجوان چون‬ ‫زمینی خالی‪ ،‬آماده پذیرش هر بذری است که در آن افکنده شود پس بهتربیت تو شتافتم پیش از آنکه دلت‬ ‫سخت شود و خاطرت به چیزی مشغول گردد‪«.‬وَ اِنَّما قَلبُ الحَدَثِ کَاالَرضِ الخالِیةِ ما اُلقِی فِیهَا مِن شَیءٍ قَبِلَتهُ‬ ‫فَبادَرتُکَ بِاالَدَبِ قَبلَ اَن یَقسُوَ قَلبُکَ وَ یشتَغِلُ لُبُّکَ »‬ ‫همچنین آن حضرت میفرماید‪ :‬آموزش در کودکی‪ ،‬همانند نقش بر سنگ است‪ :‬قَالَ‪« :‬اَلعِلمُ مِنَ الصَّغَر کَالنَّقشِ‬ ‫فِی الحَجَر» که هرگز از بین نمیرود‪.‬‬ ‫امام صادق (علیهالسّالم) نقل میکند‪ ،‬حضرت لقمان (علیهالسّالم) به فرزندش اینگونه سفارش کرد‪ ،‬فرزندم! اگر‬ ‫در کودکی ادب آموختی در بزرگی از آن بهره خواهی برد‪.‬فرزندم‪ ،‬هرکه جویای ادب و معرفت باشد در راه آن‬ ‫اهتمام میورزد و خود را بهرنج سختی میکشاند و هرکسی چنین باشد معرفت و همّت واال پیدا میکند و‬ ‫ادبآموزی را پیشه و سیره خود قرار ده و برحذر باش از سستی و تنبلی در اینراه و اینکه ادب را بگذاری و چیز‬ ‫دیگری را طلب کنی‪«.‬یا بُنَی اِن تَاَدَّبت صَغیرًا اِنتَفَعَت بِهِ کَبیرًا‪»...‬‬ ‫دسته سوم‪ ،‬روایاتی است که در آنها به سن کودک برای تعلیم و تربیت اشاره شده و از آنها استفاده میشود‬ ‫که درخت تربیت بهتدریج رشد و نموّ میکند و در درازمدّت تنومند و بارور میشود‪.‬بهبیان دیگر تربیت‪ ،‬صبر و‬ ‫بردباری و دقّت و هوشیاری و نظارت مستمّر را میطلبد‪ ،‬امّا ثمری که در پی دارد آنچنان شیرین و مسرّتبخش‬ ‫است که پدر و مادر را از همه تالشهایی که در اینباره کرده و میکنند‪ ،‬راضی و خشنود میسازد‪.‬‬ ‫امام صادق (علیهالسّالم) فرموده است‪ :‬فرزندت را بگذار هفت سال بازی کند‪ ،‬سپس هفت سال زیر نظر داشته‬ ‫باش و تحت تربیت مستمر و بیوقفه خود قرار ده‪ ،‬آنگاه اگر رستگار شد که چه بهتر وگرنه معلوم میشود در او‬ ‫خیری نیست‪«.‬دَع اِبنَکَ یلعَب سَبعَ سِنینَ وَالزَمهُ نَفسُکَ سَبعَ سِنینَ فَاِن اَفلَحَ وَ االّ فَاِنَّهُ مَن ال خَیرَ فیهِ »‬ ‫در بیان دیگری آن حضرت میفرماید‪ :‬کودک تا هفت سالگی با بازی و سرگرمی پرورش مییابد‪ ،‬در هفت سال‬ ‫دوّم باید به تعلیم و تربیت او اهتمام نمود‪ ،‬پس از آن در هفت سال سوّم الزم است مسائل حالل و حرام را‬ ‫بیاموزد و آنها را رعایت کند»‬ ‫دسته چهارم‪ ،‬روایاتی است که والدین را بهتربیت فرزندان خود تشویق مینماید‪.‬امام صادق (علیهالسّالم) فرموده‬ ‫است‪ :‬بهترین چیزی که پدران میتوانند برای فرزندان خود به ارث بگذارند ادب و تربیت نمودن آنهاست نه مال‪،‬‬ ‫زیرا مال از بین میرود ولی تربیت فرزندان ماندگاری و دوام دارد‪«.‬اِنَّ خَیرَ ما وَرَّثَ اآلباءُ الَبنائِهِمُ االَدَبُ الَ المالُ‬ ‫فَاِنَّ المَالَ یَذهَبُ وَ االَدَبَ یَبقَی »‬ ‫همچنین امیرالمؤمنین (علیهالسّالم) فرموده است‪ :‬بهترین هدیهای که پدر میتواند به فرزند خویش دهد‪ ،‬آن‬ ‫است که او را نیکو تربیت نماید‪.‬قالَ‪« :‬ما نَحَلَ والِدُ وَلَدًا نُحالً اَفضَلَ مِن اَدَبٍ حَسَنٍ »‬ ‫دسته پنجم‪ ،‬روایاتی است که پدر و مادر را مسئول تربیت فرزندان میداند‪ ،‬از پیامبر اعظم‬ ‫(صلیاهللعلیهوآلهوسلّم) نقل شده که فرمودهاند‪ :‬شما در مقابل یکدیگر مسئولیت دارید‪...‬مرد نسبت به خانواده‪ ،‬و‬ ‫اهل بیت خویش نگاهبان است و باید آنها را محافظت نماید و در مورد آنان مسئولیت دارد‪ ،‬زن نیز نسبت به‬ ‫فرزندانش اینگونه میباشد‪«...‬قال‪... :‬الرَجُلُ راعٍ عَلی اَهلِ بَیتِه وَ هُوَ مَسئُولٌ عَنهُم »‬ ‫همچنین امام سجاد (علیهالسّالم) در رسالهای که به رساله حقوق شهرت یافته خطاب به پدران فرموده است‪:‬‬ ‫شما در مقابل فرزند که والیت و سرپرستی او را داری مسئول میباشید‪ ،‬تا به نحو شایسته او را تربیت نمایید و‬ ‫به راهی که بتواند خداوند را بشناسد‪ ،‬راهنمایی و هدایت کنید‪« ،‬و َاَنَّکَ مَسئُولٌ عَمّا وَلَّیتَهُ مِن حُسنِ االَدَبِ‬ ‫وَالدَّاللَةِ عَلی رَبَّهِ »‬ ‫دسته ششم‪ ،‬روایاتی است که در آنها به فواید تربیت صحیح اشاره شده است‪:‬‬ ‫فواید تربیت صحیح در دوران کودکی و نوجوانی‪ ،‬آنچنان روشن و آشکار است که نیاز به بحث و بررسی ندارد‪،‬‬ ‫زیرا قسمت عمده پیروزیها و موفقیتها و بسیاری از شکستها و نابسامانیهای دوره بزرگسالی ریشه در کمال‬ ‫تربیت یا سوء تربیت در دوره کودکی دارد‪.‬‬ ‫شاعر نامدار سعدی میگوید‪:‬‬ ‫در بزرگـی فالح از او برخـاست‬ ‫هـر کـه در خُردیش ادب نکننـد‬ ‫نشود خشک جز به آتش راست‬ ‫چوبتر را چنان که خواهی پیچ‬ ‫از لقمان حکیم نقل شده که خطاب به فرزند خویش گفته است‪ :‬فرزندم‪ ،‬تربیت صحیح را خُلق و عادت همیشگی‬ ‫خود قرار ده‪ ،‬زیرا تو جانشین گذشتگان و الگوی آیندگان خواهی بود که از ادب تو بهرهمند خواهند شد‪ ،‬راغبان‬ ‫چشم امید به ادب تو دارند و خائفان از صولت و حشمت تو هراسانند‪.‬‬ ‫پیامبر اکرم (صلیاهللعلیهوآلهوسلّم) نیز فرموده است‪ :‬فرزندی که بهطور صحیح تربیت شده‪ ،‬گلی است که‬ ‫خداوند بین بندگانش تقسیم مینماید [همانگونه که مردم از بوی گُل لذّت میبرند‪ ،‬وجود فرزند صالح و نیکوکار‬ ‫نیز لذّتبخش میباشد] حضرت در ادامه فرمود‪ :‬گلهای من در دنیا امام حسن و امام حسین (علیهماالسالم)‬ ‫میباشند‪».‬‬ ‫همچنین در روایتی امام صادق (علیهالسّالم) میفرماید‪ :‬ارثی که خداوند به بندگانش میدهد‪ ،‬فرزند مؤمن‪ ،‬صالح‬ ‫و پرهیزگار است‪ ،‬او برای والدین خویش به درگاه الهی استغفار مینماید‪«.‬قالَ‪ :‬میراثُ اهللِ مِن عَبدِهِ المُؤمِنِ الوَلَدُ‬ ‫الصّالِحُ یستَغفِرُ لَهُ»‪.‬‬  ‫فصل دوم ؛ مبانی آموزش و پرورش‬ ‫‪.‬تعریف مبانی‬ ‫مبانی جمع مبنی یا مبنا می باشد‪.‬در فرهنگ فارسی عمید مبانی را « پایه و بنیان و محل بنا و ریشه‬ ‫چیزی » معنا کرده است‪.‬واژه مبنا بر هر چیزی که بتواند از جهتی پایه و اساس برای چیز دیگری‬ ‫باشد قابل اطالق است‪.‬در این نوشتار منظور از مبانی گزاره هایی هستند که یا بدیهی اند و یا در علوم‬ ‫دیگر اثبات می شوند‪.‬‬ ‫‪.2‬انواع مبانی‬ ‫مبانی تربیت را به لحاظ محتوا و نوع نقش آفرینی در جریان تربیت می توان به سه دسته تقسیم کرد‪.‬‬ ‫دسته اول ؛ بعضی از مبانی اساسی تربیت از سنخ قضایای فلسفی اند که در جهان بینی اسالمی اموری‬ ‫مسلم هستند‪.‬این دسته از مبانی را می توان « مبانی فلسفی » تعریف کرد‪.‬در ذیل مبانی فلسفی می‬ ‫توان به مبانی هستی شناسی‪ ،‬مبانی انسان شناختی و مبانی معرفت شناختی و‪...‬اشاره کرد‪.‬‬ ‫دسته دوم ؛ برخی دیگر از مبانی تربیت از علوم تجربی و کاربردی مرتبط با تربیت سرچشمه می‬ ‫گیرند‪.‬مقصود از علوم تجربی یا علوم کاربردی مرتبط با تربیت آن دسته از علومی هستند که دارای‬ ‫نتایج قابل آزمون توسط تجربه هستند مثلِ جامعه شناسی ‪ ،‬روانشناسی ‪ ،‬اقتصاد‪ ،‬زیست شناسی و ‪...‬‬ ‫دسته سوم ‪ :‬در هر جامعه به لحاظ اجتماعی آن به ناچار پذیرش مجموعه ای از گزاره های تجویزی با‬ ‫ماهیت سیاسی یا حقوقی الزم است که در قالب قانون اساسی یا قوانین موضوعه پذیرفته شده است‪.‬‬ ‫مبانی سیاسی تربیت و مبانی حقوقی تربیت جزء این دسته از مبانی هستند‪.‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪.‬لسان العرب ‪۲9‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪.‬فرهنگ فترسی عمید‪.‬‬ ‫‪.‬مبانی عوم اسالمی اسالمی‬  ‫مبانی هستی شناختی‬ ‫‪.1‬جهان هستی واقعیت دارد ؛ ولی هستی به طبیعت منحصر نیست‬ ‫در نگرش اسالمی وجود جهان امری مسلم و بدیهی است‪.‬امر بدیهی نیاز به استدالل ندارد‪.‬ما برای‬ ‫درک هستی نیاز به استدالل نداریم‪.‬یعنی جهانِ هستی مجموعه ای به پیوسته از واقعیت های‬ ‫گوناگون است که هیچ شکی در اصل وجود آن راه ندارد‪....‬از سوی دیگر هستی واقعیتِ عظیمی‬ ‫است که بسیار گسترده است و آن چه تا کنون توسط انسان شناخته شده ذره ای کوچک از این‬ ‫واقعیت بی نهایت است‪.‬عالوه بر طبعت مادی ‪ ،‬مراتب و سطوح باالتری از واقعیت و عوالم دیگری (‬ ‫عالم مثال ‪ ،‬عالم عقل ‪ ،‬عالم ملکوت ‪ ،‬عالم جبروت ‪ ،‬عالم عرش و کرسی ) و موجوداتی غیر‬ ‫محسوس ( مثل روح‪ ،‬مالیکه ‪ ،‬جن و شیطان ) نیز وجود دارند‪.‬‬ ‫بر این اساس جهان هستی مجموعه ای از عالم غیب ( پنهان ) و عالم شهادت ( عالم حاضر ) است‪.‬‬ ‫لذا بر مبنای این نگرش تصئیر صرفا مادی از هستی مردود است‪.‬‬ ‫‪.2‬خداوند مبدا و منشا جهان و یگانه مالک ‪ ،‬مدبر و رب حقیقی همه موجودات است‬ ‫حقیقت هستی در ذات خود همان واجب الوجود است؛ اصل تمام موجودات و نیرو بخش آنها‬ ‫خداوندی است که از هر کمال باالترین مرتبه اش را دارد؛ خدای متعال از هرگونه عیب و نقص و‬ ‫فقر و نیاز پیراسته است؛ او برتر از زمان و مکان‪ ،‬دانا و توانای مطلق‪ ،‬بخشنده ی پرمهر و در عین‬ ‫حال داد گری سخت کیفر است؛ لذا رابطه خدا با جهان آفرینش رابطه خالقیت و ربوبیت ‪ ،‬مالکیت ‪،‬‬ ‫رحمت ‪ ،‬معیت و احاطه ی قیومی است‬ ‫‪.3‬ویژگی ذاتی موجودات فقر و نیاز به واجب الوجود است‪.‬این فقر ذاتی سبب می شود موجودات‬ ‫هم در پیدایش و هم در بقا به واجب الوجود به طور ابدی محتاج بمانند‪.‬‬ ‫هستیِ تمام موجودات اعم از مادی و غیرمادی در ارتباط با واجب الوجود است‪.‬همه موجودات‬ ‫معلولِ واجب الوجود هستند‪ ،‬از این رو هویتِ مستقلی از علّتِ خود ندارند؛ بنابراین موجودات جهان‬ ‫نباید به منزله ی واقعیت های جدا و مستقل از واجب الوجود تلقی شوند؛ بلکه وجود آنها عین‬ ‫صدور از واجب الوجود و عین ربطِ به او هست؛ اعتراف به این حقیقت که هر آنچه هست صرفاً نشانه‬ ‫و آیهای از خداوند است توحید نام دارد‬ ‫‪.‬مبانی علوم انسانی اسالمی ص ‪57‬‬ ‫‪.‬مبانی نظری‬  ‫‪.4‬آفرینش جهان هستی غایتمند و خداوند غایت همه موجودات است‪.‬‬ ‫جهان هستی بیهوده آفریده نشده و در آفرینش آن غرض و غایتی حکیمانه وجود داشته است؛ خدا‬ ‫خود غایتِ هستی است؛ بنابراین جهان‪ ،‬افزون بر اینکه ماهیت از « اویی » دارد ‪ ،‬به سوی « او » نیز‬ ‫در حرکت است ‪.‬‬ ‫‪.5‬جهان آفرینش از نظام احسن برخوردار و اراده و سنن الهی بر جهان هستی حاکم است‪.‬‬ ‫جهان هستی که از نظام احسن برخوردار است بر اساس اراده و سنت های الهی اداره می شود؛‬ ‫خواست او بر همه ی جهان حکومت و تسلط دارد‪.‬دیگران هرچه و هرکه باشند فقط در چارچوب و‬ ‫محدودهه ای حرکت میکنند که خداوند قلمرو آن را معین کرده است؛ چه او برای هر چیز محدوده‬ ‫ای معین کرده است‪.‬‬ ‫از اینرو خیر امری وجودی و مطلق اما شّر امری عدمی و نسبی است که در صورت تجلی نیافتن‬ ‫خیر تعیّن می یابد‪.‬شرّ از حیث واقعیت وجودی یک موجود یا حادثه است و چون موجود است بد‬ ‫نیست بلکه بدی آن مربوط به موقعیت تعارض آمیز و روابط خاصی است که با دیگر موجودات پیدا‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫‪.6‬نظام علت و معلول و سبب و مسبب بر جهان هستی حاکم است‪.‬‬ ‫همه موجوداتی که امکان وجود و عدم داشته باشند برای وجود خود نیازمند علت اند و لذا جهان‬ ‫آفرینش در کل معلول اراده و فعل خداوند است؛ در عین حال رابطه علّی‪ ،‬بین پدیده ها و اجزای‬ ‫جهان برقرار است یعنی با تحقق علت تامه معلول ضرورتاً موجود می شود‪.‬‬ ‫بنابراین در نظام تدبیر جهان‪ ،‬هرچند هیچ کس و هیچ چیز به طور مستقل از تدبیر و اراده الهی‬ ‫دخالتی ندارد اما خداوند خود چنین اراده نموده است که در نظام هستی مجموعهای از علل و‬ ‫عوامل و موانع بنابر اذن خداوند و در چارچوب اراده تکوینی او دخیل باشند‪.‬‬ ‫البته همین نظام نیرومندِ سبب و مسبب و علت و معلول نیز مقهور اراده و مشیّت خداست و همان‬ ‫خدای سبب ساز میتواند سبب سوز نیز باشد؛ لذا امکان وقوع معجزه و کرامت توسط انبیا و اولیا یا‬ ‫تغییر در تقدیر موجودات از طریق اسباب معنوی و وسایل ماوراء طبیعی ( مانند صدقه‪ ،‬دعا ‪ ،‬توسل‬ ‫و شفاعت) تنها به اذن الهی و بر اساس نظام فراگیر علت و معلول حاکم بر جهان هستی متصور‬ ‫است‪.‬‬  ‫مبانی انسان شناختی‬ ‫‪.‬انسان موجودی است مرکب از جسم و روح ؛ دو حیثیت در هم تنیده و مرتبط‬ ‫پرسش از ابعاد وجودی انسان پیشینه ای دیرینه دارد‪.‬از هزارن سال پیش اندیشمندان بسیاری به‬ ‫دو بعدی بودن انسان و ترکب وجود او از روح و بدن اشاره کرده اند‪.‬انسان موجودی مرکب از روح‬ ‫و بدن است‪.‬هم جسم و کالبد دارد و هم روح؛ اما انسان از دو حقیقت بیگانه ترکیب نشده است؛‬ ‫یعنی روح از بدن بیگانه نیست بلکه علی رغم همه تفاوت هایی که دارند ارتباطی وثیق میان آن ها‬ ‫برقرار است و به شکلی متقابل از هم تاثیر می پذیرند‪.‬‬ ‫‪.‬حقیقت انسان روح اوست و کمال و جاودانگی آدمی به کمال و بقای روح مربوط می شود‪.‬‬ ‫حقیقت انسان همان روح اوست‪.‬روح امری غیر مادی است ولی باقی و فنا ناپذیر است‪.‬روح و نفس‬ ‫انسان مخاطبِ خداوند است و حیاتش بعد از مرگ در عالم برزخ و آخرت تداوم می یابد‪.‬مقام معظم‬ ‫رهبری معتقد است ‪ « :‬در اسالم مسئله جسم و روح توأم اند و از هم قابل تفکیک نیستند‪.‬اسالم‬ ‫معتقد است که انسان باید جسم و روح را با هم پرورش بدهد و پرورش جسم مقدمهای برای‬ ‫پرورش روح است؛ این مقدمه بودن به معنای تقدم زمانی نیست بلکه این ها هم زمان انجام می‬ ‫گیرد‪...‬تربیت جسمانی و معنوی هر دو با هم و در کنار هم و به موازات هم هستند این نظر اسالم‬ ‫است»‬ ‫‪.‬انسان فطرتی الهی دارد که قابل فعلیت یافتن و شکوفایی یا فراموش شدن است‪.‬‬ ‫همه انسان ها سرشتی مشترک و فطرتی الهی دارند‪.‬آدمیان با وجود تفاوت هایشان سرشتی‬ ‫مشترک دارند‪.‬از شواهد وجود چنین سرشتی این است که همه انسان ها – از نژادها و فرهنگ‬ ‫های مختلف – در احکام عقل نظری و عقل عملی با یکدیگر انفاق نظر دارند‪.‬مصال همه انسان ها‬ ‫معتقدند اجتماع دو نقیض محال است ( حکم عقل نظری ) و همچنین معتقدند باید عدالت ورزید (‬ ‫حکم عقل عملی )‪.‬همچنین همه انسان ها از تمایالت فرا حیوانی مثل حقیقت جویی ‪ ،‬فضیلت‬ ‫‪5‬‬ ‫‪.‬مبانی علوم انسانی اسالمی مصباح‬ ‫‪.‬مبانی نظری تحول بنیادین‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪.‬کتاب مصاحبه ها ‪ ، ۳11 ،‬ص ‪۹۲‬‬ ‫خواهی و کمال طلبی بهره می برند‪.‬فطرت که شامل شناخت ها و گرایش های متعالی و غیر‬ ‫اکتسابی است همواره در انتظار تحقق خارجی و ظهور ( فعلیت ) و شکوفایی است‪.‬‬ ‫‪.‬تأثیر گذاری روح و بدن بر یکدیگر‬ ‫بدون تردید روح و بدن بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند؛ چنان که بیماری های جسمانی ‪ ،‬روان انسان‬ ‫را نیز آزرده می سازند و فشارهای روانی در بدن انسان نیز بازتاب می یابند‪.‬این ارتباط به گونه ای‬ ‫است که امروزه بخش قابل توجهی از تحقیقات پزشکی و روان پزشکی به بیماری های موسوم به‬ ‫روان تنی اختصاص یافته است‪.‬‬ ‫‪.‬انسان بر حسب فطرت و آفرینش جویای همه مراتب کمال است‪.‬‬ ‫انسان نه تنها خود را دوست دارد بلکه در درون خویش و میلی فطری به سوی کمال و تعالی خود‬ ‫مییابد‪.‬‬ ‫انسان به دلیل آنکه کماالتش را دوست دارد اراده می کند هر عملی را که به نظرش در تکامل او‬ ‫نقشی مثبت دارد انجام دهد و این اراده در واقع تبلور یافته همان دوست داشتن خود و اشتیاق‬ ‫نسبت به تعالی مداوم آن است است‪.‬‬ ‫یکی از ویژگیهای این میل و شوق فطری نیز نامتناهی بودن آن است؛ یعنی آدمی خواهان کمال‬ ‫مطلق است‪.‬البته کمال طلبی آدمی دارای مراتبی است و حرکت در این مسیر از کماالت طبیعی‬ ‫آغاز می گردد و به سوی مراتب باالتر پیش می رود‪.‬‬ ‫‪.‬سنت های الهی بر زندگی انسان حاکم است‬ ‫خداوند برای تحول و حرکت مناسب آدمی به سوی کمال‪ ،‬سنت هایی همچون ابتال و امتحان‬ ‫استدراج و امهال بر گستره زندگی انسان ها کم کرده است‪.‬‬ ‫در این میان قوانین و سنت های اجتماعی نیز بخشی از طراحی خلقت و سنت های الهی در زندگی‬ ‫آدمی است‪.‬‬ ‫آگاهی نسبت به سنتهای تاریخی و تیزبینی در شناخت بافت جوامع و تفسیر حوادث تاریخ و‬ ‫آشنایی با سرگذشت پیشینیان و روشن بینی موجب میشود تا با اقدامات متناسب و بهموقع بتواند‬ ‫‪.‬مبانی علوم انسانی ص ‪9۲‬‬ ‫‪.‬مبانی نظری تحول بنیادین‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪.‬مبانی علوم اسالمی از دیدگاه آیت هللا مصباح یزدی؛ ص ‪9‬‬ ‫در تحوالت اجتماعی ثمربخش باشد ولی در هر حال اراده آدمی تنها در چارچوب تقدیر خداوند و‬ ‫با پذیرش سنن الهی قدرت تاثیرگذاری بر این دگرگونیها را دارد‪.‬‬ ‫‪.‬انسان هم کرامت ذاتی دارد و هم می تواند کرامت اکتسابی به دست آورد و این قابلیت را دارد که‬ ‫خلیفه خدا روی زمین باشد‬ ‫خدا نوع انسان را به گونه ای آفریده است که در مقایسه با بسیاری از موجودات دیگر ‪ ،‬از امکانات و‬ ‫مزایای بیشتری ( مثل تفکر تعقل آزادی و اراده و اختیار ) و در نتیجه از حقوق مسئولیت ها و‬ ‫تکالیفی خاص برخوردار است‪.‬‬ ‫این عنایت ویژه خداوند به همه انسان ها کرامتی خداداد و ذاتی است ولی آدمی می تواند با حسن‬ ‫استفاده از این امکانات به مقام خلیفه اهلل دست یابد و مورد سجده فرشتگان شود و می تواند با‬ ‫انتخاب نادرست خود چنان عمل کند که همین کرامت خداداد را از دست بدهد و مستوجب عذاب‬ ‫الهی گردد‪.‬‬ ‫چنان که برخی قرآن آیات قرآن حکایت از آن دارد که گروهی از انسانها از چهارپایان بدترند یا‬ ‫برخی بدترین جنبنده نام گرفته اند؛ به نظر میرسد این نکوهش شدید به سبب آن است که این‬ ‫افراد عوامل حفظ و ارتقاء کرامت ذاتی خود را به کار نگرفتند‪.‬‬ ‫‪.‬همه انسان ها بر حسب آفرینش برابرند و از حقوق و تکالیف عادالنه برخوردارند‪.‬‬ ‫همه افراد بشر از یک اصل ( آدم و حوا ) نشأت گرفته اند؛ هیچ انسانی بر انسان دیگر به لحاظ اصل‬ ‫آفرینش برتری ندارد‪.‬لذا تفاوت های طبیعی ( نژادی‪ ،‬قومی‪ ،‬جنسی و راثتی و‪ )...‬موجود بین انسان‬ ‫ها بر مبنای حکمت الهی و صرفاً برای شناسایی آدمیان است که نمی تواند به خودی خود معیار‬ ‫هیچگونه برتری باشد؛ به سخن رسول گرامی اسالم همه انسان ها مانند دندانه های شانه با هم‬ ‫برابرند و تفاوت ظاهری مالک برتری نیست‪.‬‬ ‫البته برابری انسان ها در اجتماع و در برابر قانون به معنای آن است که همه انسانها صاحب حقوق‬ ‫و تکالیفی عادالنه هستند‪.‬‬ ‫‪.‬خداوند توانایی ویژه ای به نام عقل و خرد بر انسان ارزانی داشته است‪.‬‬ ‫عقل آدمی از مهمترین ویژگی های او است‪.‬این توانایی را خداوند به انسان عطا کرده است؛ عقل‬ ‫ورزی وجه تفاوت انسان از حیوانات و نباتات است‪.‬‬ ‫نفس انسان عالوه بر انجام اعمال و وظایف طبیعی مربوط به جنبه نباتی و حیوانی( بدن) امتیاز‬ ‫ویژه ای چون عقل دارد‪.‬‬ ‫عقل قابلیتی در نوع بشر است که به وسیله آن می تواند واقعیت های هستی را بشناسد و با روش‬ ‫استدالل برخی از آنها را به صورت یقینی درک کند‪.‬‬ ‫همچنین عقل قضایای صادق را از کاذب تشخیص می دهد‪.‬بنابراین بشر می تواند به کمک عقل به‬ ‫برخی حقایق فراتاریخی و یقینی در مورد واقعیت هستی و موقعیت آدمی دست یابد و در مقام‬ ‫درک حقایق و ارزش ها صالح و فساد حق و باطل و درست و نادرست و خوب و بد را از هم جدا‬ ‫کند‪.‬‬ ‫‪.‬انسان موجودی آزاد و صاحب اختیار است که این آزادی و اختیار را خدا به او داده است‪.‬‬ ‫خداوند انسان را موجودی آزاد ( دارای قدرت انتخاب و اعمال اراده در حیطه اعمال اختیاری)‬ ‫آفریده است به گونهای که علم و عقل نیز از مبادی آزادی و عمل اختیاری محسوب می شوند‪.‬‬ ‫قرآن بر آزادی انسان تصریح دارد و بر انتخاب گری و تاکید میکند؛ بنابراین با این که شرایط‬ ‫وراثتی و محیطی آثار قابل توجهی بر وجود انسان دارند و همچنین برخی موجودات غیبی ( نظیر‬ ‫فرشتگان جن و ابلیس) نیز در مسیر هدایت و ضاللت انسان تا حدودی ( در حد الهام و وسوسه )‬ ‫نقش آفرینی می کنند ولی این امور به هیچ وجه نافی اختیار و اراده آدمی نیست‬  ‫مبانی معرفت شناختی‬ ‫منظور از مبانی معرفت شناختی در این مجموعه بخشی از گزاره های از که درباره شناخت آدمی و‬ ‫حدود آن است؛ اهم این دسته از مبانی اساسی تربیت به این شرح هستند‬ ‫‪.‬انسان نسبت به شناخت هستی و درک موقعیت خود و دیگران در هستی توانایی دارد‬ ‫انسان نسبت به شناخت هستی و درک موقعیت خود و دیگران در هستی توانایی دارد همچنان که‬ ‫وجود واقعیاتی خارج از ذهن برای هر انسان امری بدیهی و تردید ناپذیر است و امکان شناخت این‬ ‫واقعیات نیز امری بدیهی است که جای انکار و یا حتی تردید ندارد به بیان دیگر جهان هستی قابل‬ ‫شناسایی است و انسان توانایی شناخت آن را دارد خداوند این توانایی را به انسان عطا کرده است‬ ‫‪.‬علم انسان دارای اقسام حقیقی و اعتباری است‪.‬‬ ‫علم آدمی در نخستین تقسیم خود به علم حضوری و علم حصولی تقسیم می شود‪.‬علم حضوری‬ ‫برتر از علم حصولی است ‪.‬‬ ‫‪.‬آدمی منابع و ابزار شناخت متعددی در اختیار دارد که مکمل یکدیگرند و برای شناخت منسجم و‬ ‫جامع واقعیات و حقایق جهان باید از همه آن ها بهره گرفت و نمی توان از برخی به نفع دیگری‬ ‫دست برداشت‪.‬مهمترین راه ها و ابزارهای گوناگون انسان برای دستیابی به معرفت عبارتند از‬ ‫حواس (درونی و بیرونی ) عقل‪ ،‬شهود و مکاشفه و وحی و الهام‬ ‫حواس‬ ‫فراگیر ترین ابزار معرفت است ؛ غالباً حس را به دو گروه ظاهری و باطنی تقسیم کردند‬ ‫حواس ظاهری شناخت گستردهای از جهان طبیعت برای انسان فراهم می کند‪.‬‬ ‫اما شناخت های برآمده از حواس ظاهری و جزئی هستند و صرفاً نشان دهنده ظواهر چیزهای‬ ‫پیرامون ما می باشند و هرگز به عمق آنها نفوذ نمی کند و از طرفی ادراک حسی دارای محدودیت‬ ‫زمانی و مکانی است‪.‬‬ ‫حواس باطنی نیز اطالعات فراوانی به دست میدهد‪.‬درک پارهای از معانی و صورت های ذهنی‪،‬‬ ‫ساخت صورت های تازه و آفرینشگری های هنری و شعری ‪ ،‬یادآوری معلومات گذشته و گاه‬ ‫فراموش شده از کارکردهای حواس باطنی است‪.‬‬  ‫عقل‬ ‫اساسی ترین کار عقل درک مفاهیم کلی است دربرابر حواس و خیال که به امور جزئی اختصاص‬ ‫دارند‪.‬‬ ‫عقل به این معنا نقشهای بسیاری دارد از جمله تجزیه‪ ،‬تحلیل و ترکیب مفاهیم کلی و استدالل و‬ ‫استنتاج‪.‬‬ ‫به این ترتیب عقل و خرد در چشم انداز اسالمی یکی از راههای مهم و اصلی نیل به شناخت است‪.‬‬ ‫شهود و مکاشفه‬ ‫سومین ابزار یا راه معرفت انسان شهود یا مکاشف است که در آن واقعیتی بدون واسطه و به شکل‬ ‫حضوری به ادراک انسان در می آید و به همین دلیل در معرفت شهودی اشتباه و خطا راه ندارد‪.‬‬ ‫انسان از راه شهود و مکاشفه می تواند به معرفت های بسیاری دست یابد؛ برخی از این معرفت ها‬ ‫همگانی اند و همه انسانها از آن برخوردارند و پاره ای دیگر به طور عادی برای همه انسانها فراهم‬ ‫نیست‪.‬‬ ‫از شناخت های شهودی همگانی می توان معرفت به خود معرفت به توانایی های درونی خود و‬ ‫معرفت به حالت های روانی را نام برد‪.‬‬ ‫وحی و الهام‬ ‫در اصطالح رایج تنها به وحی نبوی اطالق میشود‪.‬با اینکه امری مختص انبیا الهی است ولی بدون‬ ‫شک از جهت ابالغ به عموم مردم یکی از مهمترین راههای کسب معرفت برای عموم انسان ها به‬ ‫شمار می آید‪.‬‬ ‫اما آنچه که به عنوان پیام و رهنمود خدای متعال به قلب و اولیای خاص خدا القا میشود ‪ ،‬یا به‬ ‫وسیله فرشتگان در اختیار ایشان قرار می گیرد نام الهام به خود میگیرد که جنبه معرفت بخشی‬ ‫آن برای عموم انسان ها بسیار محدودتر از وحی است ‪.‬‬ ‫وحی الهی پس از دریافت کامل و عاری از خطای آن از سوی پیامبر میبایست در مقام حفظ و‬ ‫نگهداری و نیز ابالغ آن به دیگران هم از هرگونه خطا و اشتباهی در امان باشد‪.‬‬  ‫‪.‬شناخت آدمی با موانع و محدودیت هایی همراه است‪.‬‬ ‫انسان قادر است به کمک به قوای شناختی دامنه شناخت خود را گسترش دهد و برخی از امور‬ ‫فراتر از زمان و مکان را بشناسد ولی در عین حال محدودیتهایی برای این توانایی بشر متصور است‬ ‫موانع درونی و بیرونی فراوانی( نظیر لجاجت سطحینگری پندار گرایی شخصیت گرایی تقلید‬ ‫کورکورانه غرور و استبداد رای) در مسیر فهم و شناخت انسان وجود دارد که با وجود امکان رفع‬ ‫بیشتر این موانع احتمال وجود برخی از آنها باعث میشود که نتوانیم به صورت قطعی بر اکثر‬ ‫معلومات خود اعتماد کنیم و لذا باید همواره دانش انسانی خود را در معرض نقد و ارزیابی دیگران‬ ‫قرار دهیم‬ ‫بنابراین باید واقع بینانه اذعان کرد که انواع معرفت آدمی کمابیش با محدودیت های گوناگونی‬ ‫مواجه است‪.‬‬  ‫مبانی روانشناختی آموزش و پرورش‬ ‫‪.1‬آدمی تحت تاثیر تعامل پیچیده و تاثیر متقابل عوامل درونی ( طبیعت و فطرت ) ‪ ،‬عوامل‬ ‫بیرونی ( محیط ) و تجربیات خویش است‪.‬‬ ‫آدمی با وجود تاثیرپذیری از عامل درونی و بیرونی در نهایت خود شامل تفکر اراده و عمل عامل‬ ‫تعیین کننده شکل گیری هویت و شخصیت است‪.‬منظور از عوامل درونی همه امکانات و ظرفیت ها‬ ‫و حتی محدودیت هایی است که بشر با خود به دنیا میآورد و محیط به تمامی عواملی اشاره دارد‬ ‫که او را احاطه کرده است مانند محیط فرهنگی خانوادگی اجتماعی سیاسی و ‪...‬‬ ‫‪.2‬آدمی اساسا طبیعت فعال دارد‬ ‫منبع اساسی رشد در وجود آدمی تعبیه شده است لذا فرد می کوشد برای تحقق امکانات طبیعی‬ ‫خود با عوامل محیطی مشارکت فعال و پویا داشته باشد‪.‬این مشارکت در طول حیات جریان دارد؛‬ ‫اگرچه در سالهای اولیه کمتر است اما به مرور افزایش مییابد؛ بنابراین نباید آدمی را صرفاً‬ ‫موجودی پذیرنده و در اختیار محیط پنداشت تا هر طور که دیگران بخواهند بتوانند او را بار بیاورند‬ ‫از سوی دیگر نباید پنداشت که همه چیز به طور کامل از جانب فرد تعیین می شود‪.‬‬ ‫انسان از هر نظر بر تمام چگونگی های رشد خود مسلط است؛ نمیتوان تمام مسئولیت ها را بر‬ ‫عهده عوامل بیرونی گذاشت و نمیتوان همه چیز را به چگونگی های فردی منتسب کرد‪.‬‬ ‫‪.3‬انسان ها در عین داشتن اشتراک در بسیاری خصوصیات تفاوت های بین فردی قابل‬ ‫مالحظه ای نیز با یکدیگر دارند‪.‬‬ ‫هر یک از انسان ها دنیای مخصوص به خود دارند؛ اما با وجود این تفاوت های چشمگیر شباهت‬ ‫های معینی نیز دیده می شود‪.‬از سوی دیگر در میان ایشان گروهی وجود دارند که به سبب داشتن‬ ‫تفاوت های چشمگیر در توانایی یادگیری به برنامه تربیتی و مالحظات ویژه نیازمندند لذا الزم است‬ ‫این گروه به دقت مورد بررسی و مطالعه قرار گیرند تا برنامهریزی مناسبی برای نیازهایشان پیش‬ ‫بینی شود همانطور که برای افرادی که به دالیل زیستی یا وراثتی توانشان در یادگیری محدود تر‬ ‫است باید تدابیر ویژهای اندیشید‪.‬‬  ‫‪.4‬رشد آدمی ماهیتی منعطف و قابل شناسایی دارد‬ ‫هر چند رشد جنبه های کمی دارد اما در نهایت امری کیفی است و به صورت جریانی مستمر و‬ ‫مرحله به مرحله شکل می گیرد‪.‬‬ ‫از نگاه اندیشمندان تمامی مراحل رشد اهمیت دارند؛ البته مراحل اولیه رشد از حساسیت بیشتر و‬ ‫ویژهای برخوردار است‪.‬همان طور که می دانیم ساده ترین مرتبه رشد بعد جسمی و بدنی انسان‬ ‫است و عالی ترین مرحله ‪ ،‬رشد هماهنگ و موزون ابعاد مختلف و استعدادهای متعدد اوست‪.‬‬ ‫‪.5‬یادگیری یکی از ظرفیت های وجودی آدمی و منشاء اصلی بسیاری از تحوالت در ابعاد‬ ‫وجودی اوست‪.‬‬ ‫یادگیری در انسان حاصل تعامل پیچیده ی سه ضلع موثر است‪.‬ضلع اول طبیعت ( یا همان‬ ‫ظرفیت های وجودی و خدادادی انسان ) ضلع دیگر عوامل محیطی است ( یا همان تجربیات فردی‬ ‫‪ ،‬محیط مادی و فرهنگی ) و ضلع سوم همان اراده و عمل فرد است‪.‬‬ ‫یادگیری ابعاد مختلف و سطوح گوناگون دارد‪.‬از دیدگاه دانشمندان یادگیری در خالء رخ نمی دهد‬ ‫بلکه در محیط اجتماعی اتفاق می افتد و عوامل اجتماعی در آن نقشی تعیین کننده دارند‪.‬‬ ‫بر این اساس یادگیری نیازمند زمینه است‪.‬البته هر زمینه‪ ،‬مساعد و مناسب یادگیری نیست‪.‬‬ ‫الزم به یاد اوری است که یادگیری قابلیت مادام العمر آدمی است لذا آدمی می تواند در تمامی‬ ‫مراحل زندگی تغییر کند‪.‬‬ ‫‪.6‬شخصیت ( هویت ) ترکیبی پیچیده ‪ ،‬پویا و حاصل تعامل اراده فرد با عوامل زیستی ‪،‬‬ ‫اجتماعی ‪ ،‬فرهنگی ‪ ،‬شناختی و روانی است‪.‬‬ ‫شخصیت آدمی ( هویت ) از ابعاد و جنبه های گوناگون شکل یافته است؛ اما با وجود داشتن ابعاد و‬ ‫جنبه های مختلف از وحدت و کلیتی یکپارچه بهرهمند است؛ بنابراین همواره بین جنبه های‬ ‫جسمانی‪ ،‬عقالنی‪ ،‬عاطفی‪ ،‬اجتماعی و معنوی هویت انسان ارتباط و پیوستگی عمیق و ژرف ای‬ ‫وجود دارد‪.‬‬ ‫‪.7‬رشد آدمی در همه ابعاد رخ می دهد و محصول تعامل با عوامل متعدد است‪.‬‬ ‫رشد جریانی است که همه ابعاد وجودی آدمی را دربر میگیرد‪.‬سادهترین مرتبه ی رشد‪ ،‬جسمانی است‬ ‫و عالی ترین آن رشد هماهنگ و موزون ابعاد مختلف و ظرفیتهای وجود آدمی است‪.‬‬ ‫‪.8‬انگیزش و میل درونی از مبادی مهم عمل آدمی است؛ لذا توجه مناسب به انگیزه اعمال ‪،‬‬ ‫جایگاه خاصی در حیات وی دارد‪.‬‬ ‫بخش مهمی از نظریات روانشناختی به این مقوله مهم در حیات آدمی ‪ -‬یعنی عوامل شکل گیری‬ ‫عمل ‪ -‬اختصاص یافته است‪.‬‬ ‫این بحث در روانشناسی عمدتاً تحت عنوان انگیزش مورد بحث قرار می گیرد‪.‬عموم نظریات‬ ‫انگیزشی به دلیل خصوصیت کاهش گرایانه‪ ،‬نظریه جامعی درباره پیچیدگیهای فرایند انگیزش در‬ ‫عمل انسان ارائه نداده اند؛ اما میتوان چنین گزاره هایی را در خصوص انگیزش ارائه داد ‪:‬‬ ‫الف) انگیزش متأثر از هدف انسان و نحوه شناخت آدمی از آن است‪.‬‬ ‫ب) انگیزش تحت تاثیر روابط فردی و هویت انسان است‪.‬‬ ‫ج) انگیزش تحت تاثیر خودپنداره انسان (تلقی مثبت یا منفی آدمی از خویش) است‪.‬‬ ‫د) تاکید زیاد بر انگیزه های بیرونی‪ ،‬موجب غفلت از منابع سرشار انگیزاننده های درونی می شود‪.‬‬  ‫مبانی حقوقی آموزش و پرورش‬ ‫بر اساس مبانی اسالمی همه انسان ها صاحب حق و حقوقی هستند که باید توسط همگان رعایت شود زیرا به‬ ‫همان اندازه که در نگاه دینی مکلف بودن انسان اهمیت دارد صاحب حق بودنش نیز در خور توجه است و این دو‬ ‫موضوع دو روی یک سکه است؛ به سخن دیگر بین حق و تکلیف همه افراد اجتماع موازنه برقرار است اگر در‬ ‫جایی حقی هست تکلیفی نیز وجود دارد‪.‬‬ ‫تربیت رسمی و عمومی ( آموزش و پرورش) به دلیل قانونمندی و نیز به سبب ارتباط عمیق با نظام سیاسی‬ ‫الجرم با نظام حقوقی جامعه نیز ارتباط پیدا میکند‬ ‫در این بخش متناسب با صبغه مباحث حقوقی به مهمترین مبانی حقوقی تربیت در جامعه اسالمی اشاره می‬ ‫کنیم این مبانی در قالب حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی در قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬قوانین‬ ‫موضوع و معاهدات بین المللی پذیرفته شده در جمهوری اسالمی ایران مورد تاکید قرار گرفته اند‪.‬‬ ‫حق بر تربیت‬ ‫حق بر تربیت از جمله موضوعاتی است که دو جنبه فردی و اجتماعی دارد که استیفای این حق با تکلیف‬ ‫نهادهای مختلف جامعه همراه است در جنبه فردی تربیت‪ ،‬فرد و خانواده صاحب حق و تکلیف اند به طور کلی‬ ‫مسئولیت اولیه و اصلی تربیت کودکان با والدین است و دولت نقش مکمل و ناظر را بر عهده دارد‬ ‫ولی ایفای جنبه اجتماعی حقِ بر تربیت باید با مسئولیت ارکان تربیت و همه نهادهای سهیم صورت پذیرد که‬ ‫در تربیت رسمی و عمومی مسئولیت اصلی بر عهده حاکمیت است و والدین نقش مکمل و ناظر را دارند در عین‬ ‫حال والدین خانواده در فرایند تربیت رسمی و عمومی فرزندان خود از حقوق زیر برخوردارند ‪:‬‬ ‫‪ ‬حق انتخاب نوع تربیت فرزندان خود‬ ‫‪ ‬حق مشارکت در مدیریت نظام تربیت رسمی و عمومی در حد توانایی و صالحیت‬ ‫‪ ‬حق مشارکت در جریان تربیت فرزندان خود‬ ‫‪ ‬حق نظارت بر نظام تربیت رسمی و عمومی‬ ‫اما عموم شهروندان جمهوری اسالمی ایران از منظر تربیتی دارای حقوق زیرند‬  ‫‪ ‬حق دسترسی برابر به فرصت های تربیتی‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از تربیت منطبق با نیازها و شرایط فردی خانوادگی اقتصادی و فرهنگی‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از حد نصابی شایسته از تربیت عمومی به طور رایگان و الزامی‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از تربیت اخالقی و دینی‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از تربیت تامین کننده کرامت انسانی‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از تربیت تامین کننده و ارتقا دهنده آزادی انسانی‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از تربیت آگاهیبخش‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از تربیت تفکر برانگیز و خالق‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از تربیت زمینه ساز استقالل ملی و رهایی بخش از انواع سلطه‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از تربیت زمینه ساز وحدت ملی و انسجام اجتماعی‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از تربیت مصون از تعرضات جسمانی و روانی‬ ‫‪ ‬حق برخورداری آحاد اقلیتهای دینی و مذهبی رسمی از تربیت دینی و مذهبی متناسب‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از تربیت فنی و مهارتی متناسب با نیازهای جامعه‬ ‫‪ ‬حق برخورداری از محیط تربیتی سالم و ایمن و بهداشتی‬ ‫‪ ‬حق توجه به عالیق و استعداد های فرهنگی و هنری در فرایند تربیت‬ ‫‪ ‬حق انتخاب فعالیت های مکمل و جانبی متناسب با عالیق و استعداد ها‬ ‫‪ ‬حق انتخاب نوع تربیت‬ ‫‪ ‬حق تشکیل موسسات مردم نهاد و نهادهای مدنی برای مشارکت و نظارت بر نظام تربیتی‬  ‫تکالیف و مسئولیت های تربیتی دولت و خانواده‬ ‫دولت اسالمی موظف است شرایط برخورداری از همه حقوق تربیتی را به شیوه مناسب برای عموم شهروندان‬ ‫فراهم آورد‪.‬تعهدات دولت نسبت به حق بر تربیت به چند شکل است‬ ‫‪.‬تعهد به رعایت‬ ‫‪.‬تعهد به حمایت‬ ‫‪.‬تعهد به زمینه سازی برای تحقق کامل‬ ‫وظایف دولت در خصوص حقوق تربیتی افراد نباید با نقض حقوق دیگر همراه باشد؛ به سخن دیگر دولت باید‬ ‫تربیتی را ارائه دهد که موجب ضایع شدن حقوق دیگر از جمله حقِ بر امنیت نباشد؛یعنی نباید نحوه تحقق‬ ‫حقوق مختلف با همدیگر تعارضی داشته باشد‬ ‫در صورتی که والدین وظیفه تربیتی خود را ایفا نکنند دولت اسالمی باید این وظیفه را برعهده بگیرد‪:‬‬ ‫توضیح اینکه دولت اسالمی در این گونه موارد وظایف خاص و اضافی بر عهده دارد کودکانی که والدین خود را‬ ‫به طور دائم یا موقت از دست داده اند‬  ‫مبانی سیاسی‬ ‫تربیت رسمی و عمومی ( آموزش و پرئرش ) به دلیل قانونمندی‪ ،‬رسمیت‪ ،‬عمومیت و الزامآور بودن حضور‬ ‫متربیان ( دانش آموزان ) با نظام سیاسی حاکم بر جامعه نسبت گستردهای برقرار می کند؛ بنابراین در بیان‬ ‫الگوی تربیت رسمی و عمومی برای نظام جمهوری اسالمی ایران باید به ویژگی های سیاسی این نظام نیز توجه‬ ‫شود‪.‬‬ ‫مبانی سیاسی آن دسته از گزاره هایی هستند که از یک سو جایگاه تربیت را در نظام سیاسی کشور جمهوری‬ ‫اسالمی ایران نشان می دهند و از سوی دیگر چگونگی دخالت و تاثیر نظام سیاسی را در حوزه تربیت بیان می‬ ‫کنند‪.‬‬ ‫در اینجا به برخی از مهمترین مبانی سیاسی تربیت در نظام جمهوری اسالمی ایران که از اسناد معتبر برگرفته‬ ‫شده است اشاره میکنیم‪:‬‬ ‫‪.1‬هدف حکومت دینی زمینه سازی برای تحقق حیات طیبه است‪.‬‬ ‫مبنای تاسیس جامعه اسالمی اهداف ویژه ای است که در نگرش اسالمی تعریف شده است؛ دولت‬ ‫اسالمی‪ ،‬دولتِ زمینهساز تحقق حیات طیبه است نه دولت رفاه؛ به بیان دقیقتر تامین رفاه هدف‬ ‫اصلی دولت اسالمی نیست بلکه هدف اساسی آن زمینه سازی برای تحقق حیات طیبه است و توجه‬ ‫دولت اسالمی بیش از هر موضوع بر تربیت افراد جامعه تمرکز می یابد؛ در عین حال از آنجا که‬ ‫تامین رفاه و امنیت و مانند این ها بر هدایت و تربیت مردم تاثیر آشکار دارد دولت که می خواهد‬ ‫زمینه ساز حیات طیبه باشد موظف است به تامین رفاه و امنیت مردم همت بگمارد‪.‬‬ ‫امام علی علیه السالم فرمود ‪ « :‬کاد الفقر ان یکون کفرا » ؛ همچنین ایشان در عهدنامه مالک اشتر‬ ‫به چهار وظیفه مهم دولت اسالمی یعنی «مدیریت مالی»‪« ،‬ایجاد امنیت» ‪« ،‬آبادانی و عمران» و‬ ‫«استصالح شهروندان» اشاره کرده اند‪.‬‬ ‫مطابق این فرمایش‪ ،‬دولت اسالمی وظیفه جدی و مهم برای امنیت‪ ،‬عمران و آبادانی جامعه و‬ ‫مبارزه با فقر و نداری مردم دارد و انجام این وظیفه در واقع زمینه ای برای تحقق حیات طیبه به‬ ‫شمار میرود؛ با چنین نگاهی تامین رفاه و دیگر نیازهای افراد جامعه نیز زمینهساز تحقق حیات‬ ‫طیبه است‪.‬‬ ‫‪.2‬تربیت شایسته عموم مردم به لحاظ حاکمیت اصل مردم ساالری دینی در حکومت اسالمی هم از جمله‬ ‫اهداف تشکیل حکومت است و هم با توجه به تکیه این نوع حکومت بر انتخاب آگاهانه مردم ‪ ،‬راهکار اصلی‬ ‫حفظ و تداوم نظام سیاسی مطلوب به شمار می آید‪.‬‬ ‫از عوامل مهم اقتدار دولت اسالمی و حفظ آن انسان های هدایت یافته هستند که در راه برپایی‬ ‫عدالت‪ ،‬پایداری حکومت دینی و گسترش هدایت خستگیناپذیر مجاهدت می نمایند؛ به این ترتیب‬ ‫زمینه سازی برای هدایت و تربیت آحاد مردم هم مقصد و هدف دولت اسالمی و هم مبدا و ضامن‬ ‫بقای آن است‪.‬‬ ‫یعنی زمینه سازی هدایت مردم از یک سو توسط دولت اسالمی پیگیری میشود و گسترش می‬ ‫یابد و از سوی دیگر میزان توجه مردم به حکومت دینی و تالش ایشان برای گستردن حوزه ی‬ ‫نفوذ آن از عالئم هدایت مردم تلقی میشود‪.‬‬ ‫لذا نهاد های تربیتی در جامعه اسالمی نسبت به زمینه سازی برای حضور آگاهانه و مشارکت فعال‬ ‫مردم در حیات اجتماعی و سیاسی و تالش و مجاهدت آحاد متربیان برای پیشرفت و اعتالی مداوم‬ ‫جامعه مسئولیت دارند‪.‬‬ ‫‪.3‬در حکومت اسالمی مجموعه نهادهای فرهنگی کشور باید به صورت هماهنگ و در چهارچوب سیاست های‬ ‫کالن کشور و سیاست های کلی بخش فرهنگ عمل کنند‪.‬‬ ‫نظام تربیت رسمی و عمومی کشور یکی از مهم ترین دستگاه های فرهنگی کشور است باید مطابق‬ ‫با اصل پنجم قانون اساسی در راستای اصول و سیاست های فرهنگی حاکم بر مجموعه نهادهای‬ ‫فرهنگی کشور تحت نظارت مقام والیت فقیه سامان یابد و جهتدهی شود و در همین چارچوب‬ ‫تمامی سازمان ها و نهادهای فرهنگی ناظر به رشد همه جانبه عمومی مردم باید با این نظام به‬ ‫صورت هماهنگ عمل کنند‪.‬‬ ‫‪.4‬در حکومت اسالمی جهت گیری تربیتی از جمله اولویت های اساسی همه ی بخش ها و نهادهای اجتماعی‬ ‫و سیاسی و اقتصادی است‪.‬‬ ‫جهت گیری تربیتی از مهمترین اولویتهای کل نظام محسوب می شود و لذا برنامه های سیاسی و‬ ‫اقتصادی تابعی از جهت گیری های تربیتی نظام اند و نمی توانند تعیین کننده ی حدود و ثغور و‬ ‫کمیت و کیفیت تربیت باشند‪.‬این جهتگیریهای اساسی که عمدتاً ماهیت تربیتی و هدایتی دارند‬ ‫در اصل سوم قانون اساسی مورد توجه قرار گرفته اند‪.‬‬ ‫طبق اصل سوم قانون اساسی‪ « :‬دولت جمهوری اسالمی ایران موظف است برای نیل به اهداف‬ ‫مذکور همه امکانات خود را در امور زیر به کار گیرد‪.‬‬ ‫‪ o‬ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخالقی براساس ایمان و تقوا و مبارزه با‬ ‫کلیه ی مظاهر فساد و تباهی‪.‬‬ ‫‪ o‬باالبردن سطح آگاهی های عمومی در همه زمینه ها با استفاده صحیح از‬ ‫مطبوعات و رسانه های گروهی و وسایل دیگر‪.‬‬ ‫‪ o‬آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه ‪ ،‬در تمام سطوح و تسهیل و‬ ‫تعمیم آموزش عالی‪.‬‬ ‫‪ o‬تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه های علمی ‪ ،‬فنی ‪ ،‬فرهنگی و‬ ‫اسالمی از طریق تاسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان‪.‬‬ ‫‪ o‬طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب‪.‬‬ ‫‪ o‬محو هرگونه استبداد و خودکامگی و انحصارطلبی‪.‬‬ ‫‪ o‬تأمین آزادی های سیاسی و اجتماعی در حدود قانون‪.‬‬ ‫‪ o‬مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی ‪ ،‬اقتصادی ‪،‬اجتماعی و فرهنگی‬ ‫خویش‪.‬‬ ‫‪ o‬رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادالنه برای همه ‪ ،‬در تمام زمینه های مادی و‬ ‫معنوی‪.‬‬ ‫‪ o‬ایجاد نظام اداری صحیح و حذف تشکیالت غیرضرور‪.‬‬ ‫‪ o‬تقویت کامل بنیه دفاع ملی از طریق آموزش نظامی عمومی برای حفظ استقالل و‬ ‫تمامیت ارضی و نظام اسالمی کشور‪.‬‬ ‫‪ o‬پی ریزی اقتصاد صحیح و عادالنه برطبق ضوابط اسالمی جهت ایجاد رفاه و رفع‬ ‫فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه های تغذیه و مسکن و کار و‬ ‫بهداشت و تعمیم بیمه‪.‬‬ ‫‪ o‬تأمین خودکفایی در علوم و فنون صنعت و کشاورزی و امورنظامی و مانند اینها‪.‬‬ ‫‪ o‬تأمین حقوق همه جانبه افراد از زن و مرد و ایجاد امنیت قضائی عادالنه برای همه‬ ‫و تساوی عموم در برابر قانون‪.‬‬ ‫‪ o‬توسعه و تحکیم برادری اسالمی و تعاون عمومی بین همه مردم‪.‬‬ ‫‪ o‬تنظیم سیاست خارجی کشور براساس معیارهای اسالم ‪ ،‬تعهد برادرانه نسبت به‬ ‫همه مسلمانان و حمایت بی دریغ از مستضعفان جهان‪».‬‬  ‫مبانی جامعه شناسی‬ ‫تربیت رسمی و عمومی ( آموزش و پرورش ) بیش از هر چیز تابع مقتضیات محیط اجتماعی و شرایط تاریخی‬ ‫است و وضعیت جامعه یا دوران می تواند حدود و ثغور و ویژگی های آن را رقم بزند‪.‬شناخت واقعیتهای جامعه‬ ‫موجب تجویز ساز و کارهای مناسب و عقالنی تربیت رسمی و عمومی خواهد شد ‪.‬در این جا به برخی از‬ ‫مهمترین مبانی جامعه شناختی منطبق با دیدگاه اسالمی اشاره می کنیم‪.‬‬ ‫‪.‬جامعه حیاتی مستقل از حیات فردی آحاد خود را دارد‪.‬‬ ‫جامعه از یک نوع حیات مستقل از حیات افراد دارد و قوانین و سنت های مستقل از افراد بر آن حاکم‬ ‫است‪.‬البته اجزای جامعه که همان انسان ها هستند هم از استقالل برخوردارند؛ زیرا حیات فردی و آنچه‬ ‫فرد از طبیعت کسب می کند به کلی در حیات جمعی حل نمی شود؛ در حقیقت انسان با دو حیات و‬ ‫دو روح زندگی می کند‪.‬حیات و روح فردی انسان که مولود اراده شخصی و عمل او است و دیگری‬ ‫حیات و روح جمعی که مولود زندگی اجتماعی است و به صورت هویت ظهور و بروز می یابد‪.‬بنابر این‬ ‫میتوان نتیجه گرفت که بین فرد و جامعه رابطه حرکت حقیقی برقرار است نه رابطه قراردادی مانند‬ ‫رابطه کتاب های یک قفسه‪.‬‬ ‫‪.6‬انسان با محیط ( جامعه ) و آحاد آن تعامل فعال دارد‬ ‫دیدگاه اسالمی به لحاظ تاکید بر آزادی و مسئولیت فردی از محیط گرایی فاصله میگیرد به لحاظ‬ ‫توجه به موقعیت با فردگرایی نیز تفاوت اساسی دارد و به ما گوشزد می کند که از تعامل با محیط‬ ‫ناگزیریم و نمی توانیم آن را نادیده بیان داریم ولی مجاز نیستیم برای تغییر محیط دوباره خود را به‬ ‫محیط واگذاری م‬ ‫‪.7‬نهادها ‪ ،‬ساختارها و فرآیندهای اجتماعی در نحوه عمل افراد در موقعیت های زندگی تاثیر گذار است‬ ‫توجه به اهمیت و تاثیر گسترده نهادهای اجتماعی ساختارها و فرایندهای اجتماعی در تکوین نگرش‬ ‫افراد و نوع نگاه آنها به موقعیت و همچنین تکوین دالیل شان برای عمل در موقعیت میتواند‬ ‫سیاستگذاران اجتماعی را به تغییرات محیطی حساس کند سیاستگذاران اجتماعی الزم است توجه به‬ ‫پیچیدگی های بسیار فرایندهای اجتماعی انواع عوامل تاثیرگذار و شیوههای گوناگون تاثیرگذاری آنها را‬ ‫شناسایی کنند بنابراین سیاست گذاران تربیتی باید با بررسی گستره تاثیرگذاری نهادهای نظیر اقتصاد‬ ‫سیاست و علم برای دستکاری در عوامل محیطی آماده شود‪.‬‬  ‫فصل سوم‬ ‫‪.1‬تعرف اصل‬ ‫اصول تربیت قواعدی کلی و تجویری هستند که جهت بیان چگونگی تحقق غایت تربیت در جریان‬ ‫تربیت قرار می گیرند تا هر یک وظایف تربیتی خود را به نحو مطلوب انجام دهند‪.‬هر اصل ممکن‬ ‫است ناظر به مجموعه ای از مبانی باشد‪.‬‬ ‫انطباق با نظام معیار اسالمی‬ ‫‪. -‬‬ ‫دین ( آیین حیات طیبه ) بر همه امور و ساز و کارهای فردی و اجتماعی انسان تاثیر می گذارد‬ ‫؛ فرایند تربیت رسمی و عمومی یکی از ساز و کارهای اجتماعی است که زمینهساز تحقق‬ ‫حیات طیبه است؛ از این رو به طریق اولی ضرورت دارد با مبانی و ارزشهای اساسی دین‬ ‫متناسب متناسب باشد‪.‬‬ ‫مصادیق این اصل در تربیت رسمی و عمومی عبارتند از ‪:‬‬ ‫‪ ‬سازگاری سیاست ها و برنامه ها و روش های تربیت رسمی و عمومی با نظام معیار‬ ‫اسالمی‬ ‫‪ ‬محوریت و اولویت تربیت اعتقادی و عبادی در برنامه های تربیت رسمی و عمومی‬ ‫برای زمینه سازی انتخاب و التزام اختیاری و آگاهانه نظام معیار اسالمی‬ ‫‪ ‬اولویت تربیت اخالقی در تمام برنامه های درسی تربیت رسمی و عمومی‬ ‫اولویت تربیت اعتقادی ‪ ،‬عبادی و اخالقی‬ ‫‪. -‬‬ ‫با توجه به لزوم انطباق همه شئون زندگی آدمی با نظام معیار اسالمی و ضرورت انتخاب و‬ ‫التزام آگاهانه و آزادانه ی آن توسط افراد جامعه‪ ،‬تربیت اعتقادی عبادی و اخالقی نسبت به‬ ‫سایر ساحت های تربیت محوریت دارد و از اولویت برخوردار است؛ در فرایند تربیت ضمن توجه‬ ‫به دیگر ساحت های تربیت باید در جهت شکل گیری و تقویت ایمان متربیان گام برداشت و‬ ‫سپس آن ها را برای درک موقعیت و عمل شایسته در همه ابعاد زندگی آماده ساخت‪.‬‬  ‫خرد ورزی‬ ‫‪. -‬‬ ‫تالش برای رسیدن به هدف زندگی در گرو بهره گیری و به کارگیری ظرفیت های سازنده‬ ‫آدمی است؛ از جمله ظرفیتهای خدادادی تعقل و خردورزی است؛ آدمی به کمک عقل قادر‬ ‫خواهد بود واقعیت ها و حقایق تربیت را بشناسد‪.‬‬ ‫لذا اساساً عمل تربیت‪ ،‬عملی خردورزانه و مستلزم آگاهی است؛ تربیت رسمی و عمومی در‬ ‫مسیر خود همواره با چالشهای بسیار مواجه است و راهکارهای برون رفت از این چالش ها و‬ ‫مسائل پیش رو بی شک مستلزم مواجهه خردمندانه با آنهاست‪.‬‬ ‫مصادیق این اصل در تربیت رسمی و عمومی عبارتند از ‪:‬‬ ‫‪ ‬پژوهش محوری و بهرهمندی از نتایج پژوهشها و نظریه های علمی در روند‬ ‫سیاستگذاری و تصمیمگیری‪ ،‬اصالح و هدایت تربیت رسمی و عمومی‬ ‫‪ ‬بهره مندی مناسب از تجارب بین المللی در عرصه اصالح نظام تربیت رسمی و‬ ‫عمومی‪.‬‬ ‫‪ ‬بهره گیری از فناوری اطالعات و ارتباطات به مثابه یکی از محورهای توسعه کمی و‬ ‫کیفی فرصت های تربیتی با توجه به نظام معیار اسالمی‬ ‫‪ ‬توسعه و ارتقاء توانمندی های فکری و عقالنی مربیان‬ ‫‪ ‬توجه به شورا و خرد جمعی در سطوح مختلف نظام تربیت رسمی و عمومی‬ ‫‪ ‬ارتقاء توانمندی های فکری و عقالنی متربیان‬ ‫‪ ‬بهره گیری از حوزه های معرفتی مرتبط با تربیت به صورت میانرشتهای‬ ‫اعتدال‬ ‫‪. -‬‬ ‫همانطور که حیات طیبه همه شئون وجودی انسان را به طور متعادل دربرمیگیرد فرایند‬ ‫تربیت نیز باید اوالً تمام ابعاد زندگی دانش آموزان را پوشش دهد و ثانیاً باید بر تمام فعالیتها‬ ‫و برنامههای تربیتی توازن و اعتدال حکم فرما باشد و از تعیین اهداف و سیاست ها تا برنامه‬ ‫ریزی و اقدام و اصالح از یک سو نگری و افراط و تفریط و بیتوجهی به حدود و معیار ها پرهیز‬ ‫شود‪.‬‬ ‫سندیت و مرجعیت مربیان‬ ‫‪. -‬‬ ‫در فرایند تربیت مربیان نقش اصلی را در طراحی و انجام تدابیر و اقدامات زمینه ساز رشد‬ ‫متربیان بر عهده دارند ؛ مرجعیت نظری و عملی مربیان در فرایند تربیت از مسئولیت و‬ ‫شایستگی اخالقی حرفه ای آنان ناشی می شود و باید با تاسی از سیره تربیتی پیامبر و امامان‬ ‫معصوم علیهم السالم باشد‪.‬‬  ‫عدالت تربیتی‬ ‫‪. -‬‬ ‫عدالت اساسی ترین ارزش اخالقی و اجتماعی در نظام اسالمی و عامل بقای جامعه است؛‬ ‫همچنین یکی از ماموریت های محوری انبیا تالش برای گسترش عدالت و قسط در جامعه بوده‬ ‫است؛ بر این اساس عدالت ارزشی فراگیر است که باید در تمامی جنبه ها و شئون حیات‬ ‫اجتماعی تجلی داشته باشد و تمامی ساز و کارهای اجتماعی در راستای آن حرکت کنند‪.‬‬ ‫تربیت رسمی و عمومی یا همان آموزش و پرورش شامل این قاعده عام است‪.‬‬ ‫این اصل شامل موارد ذیل می شود ( مصادیق اصل در آموزش و پرورش )‪:‬‬ ‫‪ ‬ایجاد فرصت حضور در تربیت رسمی برای فرزندان آحاد جامعه صرف نظر از‬ ‫ویژگیهای فرهنگی قومی دینی و اقتصادی‬ ‫فراهم کردن فرصت های برابر دسترسی به تربیت عمومی و رسمی‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬برابری در توزیع منابع و امکانات برای تمامی آحاد جامعه‬ ‫‪ ‬ارائه تربیت عمومی و رسمی با کیفیت قابل قبول‬ ‫‪ ‬توجه تربیت عمومی و رسمی به تفاوتهای متربیان در سطح فردی و خانوادگی و‬ ‫اجتماعی؛ مواردی مانند توجه به نیازها و تفاوت های فرهنگی (دین و مذهب و زبان)‬ ‫اقتصادی و اجتماعی از جمله عنایت به آموزش زبان مادری در کنار آموزش زبان‬ ‫رسمی کشور (زبان و ادبیات فارسی) آموزش دینی و مذهبی پیروان ادیان و مذاهب‬ ‫رسمی توجه به مناطق مناطق محروم و عشایر و روستاییان و مانند اینها‪.‬‬  ‫یک پارچگی‬ ‫‪. -‬‬ ‫فرایند تربیت در عین دارا بودن اجزا و فرایندها‪ ،‬امری واحد و یکپارچه است؛ لذا باید از توجه‬ ‫افراطی به برخی فرایندها و مولفه ها و نادیده گرفتن برخی از اجزا دوری کرد‪.‬مصادیق این‬ ‫اصل در تربیت رسمی و عمومی عبارتند از ‪:‬‬ ‫‪ ‬توجه به وحدت هویت متربیان‬ ‫توجه به وحدت مراحل رشد و پیشرفت متربیان‬ ‫‪‬‬ ‫توجه به یکپارچگی برنامه ها و فعالیت های تربیتی در طول مراحل و سطوح تربیت‬ ‫‪‬‬ ‫رسمی و عمومی‬ ‫‪ ‬هماهنگی ارکان و مولفه های تربیت رسمی و عمومی‬ ‫توجه به فرهنگ و تمدن اسالمی ایرانی‬ ‫‪. -‬‬ ‫با توجه به ضرورت پرداختن به هویت ملی باید در همه مراحل تربیت‪ ،‬بهره مندی از ذخایر‬ ‫ارزشمند فرهنگ و تمدن اسالمی ایرانی و ارتقای آن در تعامل با سایر فرهنگ ها مد نظر قرار‬ ‫گیرد‪.‬در این خصوص با عنایت به مفاد قانون اساسی ‪ ،‬زبان و ادب فارسی تجلی بخش وحدت‬ ‫ملی و زمینهساز شکل گیری هویت ملی متربیان خواهد بود‪.‬‬ ‫برخی از مصادیق این اصل عبارتند از ‪:‬‬ ‫‪ o‬تاکید بر استفاده از ذخایر زبان و ادب فارسی در همه سطوح تربیت رسمی و عمومی‬ ‫‪ o‬معرفی نمادهای فرهنگ و تمدن اسالمی ایرانی و توجه دادن به نقش برجسته آنها در‬ ‫برنامه های درسی‬ ‫انسجام اجتماعی‬ ‫‪. -‬‬ ‫مهمترین مولفه ای که هر جامعه را تقویت می کند انسجام است‪ ,‬بدون وجود این فرآیند‪ ،‬افراد‬ ‫و گروههایی که در یک تجمع انسانی گرد هم آمدند تداوم و استمرار نخواهد داشت‪.‬‬ ‫لذا پیش فرض تقوا و حیات طیبه و جامع جامعه صالح ایجاد انسجام است؛ نهادها و بخشهای‬ ‫مختلف جامعه با وجود تفاوت در کارکرد های ویژه و اهداف در راستای انسجام اجتماعی‬ ‫حرکت می نمایند‪.‬‬ ‫از این رو انسجام اجتماعی اصل حاکم بر کلیه فرآیندهای تربیت است؛ یکی از عوامل انسجام‬ ‫بخش‪ ،‬شکل گیری هویت ملی است‪.‬هویت ملی بخشی از مفهوم هویت است که عبارت است از‬ ‫آن ویژگی یا ویژگی هایی که ملتها را قابل شناسایی می کند و ابزاری است برای تفکیک یک‬ ‫ملت از ملت های دیگر با تکیه بر آگاهی مشترک حول مفهوم یا مفاهیم تعریف شده جمعی‪.‬‬ ‫به طور کلی عناصری که به شکل گیری هویت ملی کمک می کنند عبارتند از ‪ « :‬سرزمین و‬ ‫قلمرو ‪ ،‬دین و مذهب‪ ،‬زبان‪ ،‬حکومت و دولت‪ ،‬نژاد و قومیت‪ ،‬سنت ها و آیین ها‪ ،‬میراث‬ ‫فرهنگی ‪ ،‬اسطوره ها و قهرمانان‪.‬‬ ‫مصادیق این اصل عبارتند از ‪:‬‬ ‫‪ ‬تاکید بر عناصر وحدت ملی مانند زبان و ادب فارسی و تاریخ و فرهنگ اسالمی ایرانی‬ ‫و نمادهای دیگر هویتبخش در راستای شکل گیری هویت مشترک ملی‬ ‫تاکید بر همزیستی مسالمت آمیز و توام با تفاهم پیروان ادیان مذاهب و اقوام در‬ ‫‪‬‬ ‫کشور و جهان‬ ‫‪ ‬وحدت در سیاستگذاری و تصمیمگیری کالن عناصر نظام تربیت رسمی و عمومی‬ ‫مشارکت و هماهنگی‬ ‫‪. -‬‬ ‫همه ارکان و عوامل اجتماعی سهیم و تاثیرگذار در فرایند تربیت باید در پشتیبانی از این پس‬ ‫از تقسیم وظایف با یکدیگر تعامل و همکاری فعال داشته باشند؛ همچنین باید میان عوامل‬ ‫تاثیر گذار در تربیت در زمینه سیاستگذاری ‪ ،‬برنامه ریزی و اجرا هماهنگی و همسویی کامل‬ ‫برقرار باشد‪.‬‬ ‫بنابراین خانواده‪ ،‬اجزا و بخش های مختلف دولت اسالمی‪ ،‬رسانه و نهادها و سازمانهای‬ ‫غیردولتی پشتیبان و تاثیرگذار در فرایند تربیت باید ارتباط معنادار و هدفمندی را با هم در‬ ‫جهت تحقق حیات طیبه برقرار کند‪.‬‬ ‫پاسخ گویی و نظارت‬ ‫‪. -‬‬ ‫الزم است از سوی همه عوامل صحیح و تاثیرگذار مرتبط فرایند تربیت نسبت به عملکرد خود‬ ‫پاسخگو باشند و مسئولیت آثار تربیتی اقدامات خویش را بپذیرند و از دیگر سو باید عملکرد‬ ‫مجموعه عوامل سهیم تاثیرگذار مرتبط با امر تربیت مورد نظارت و پایش مداوم قرار گیرد‪.‬‬ ‫به این منظور باید مسئولیت و تکالیف مرتبط با هر یک از عوامل موثر در امر تربیت مشخص‬ ‫شود و فرایند تربیت و همه مولفه ها و عناصر آن مورد ارزشیابی مستمر واقع شود تا به طور‬ ‫مستمر بهبود یابند‪.‬‬ ‫فرایند تربیت به منزله عملی اجتماعی در بستر فرهنگ جامعه صورت میگیرد و از این‬ ‫‪. -‬‬ ‫رو انتقال فرهنگ و ارتقای آن از کارکردهای اصلی جریان تربیت به شمار می آید لذا‬ ‫بهرهمندی مناسب از ذخایر ارزشمند فرهنگ و تمدن اسالمی و ایرانی در همه مراحل و انواع‬ ‫تربیت و نیز زمینه سازی برای تعامل فعال فرهنگ بومی با دیگر فرهنگها از مهم ترین ساز و‬ ‫کارها برای تکوین و تعالی هویت ملی متربیان خواهد بود‪.‬‬  ‫اهداف دوره ابتدایی در ساحت های تربیت‬ ‫الف) ساحت تربیت دینی‪ ،‬اعت